Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 10 stycznia 2024 roku

Sąd Okręgowy w Krakowie II Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Liliana Kaltenbek (sprawozdawca)

Sędziowie: Krzysztof Wąsik

Marzena Lewicka

po rozpoznaniu w dniu 10 stycznia 2024 roku w Krakowie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z wniosku A. P.

przy uczestnictwie (...) Bank (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W.

o wpis

na skutek apelacji wnioskodawcy od postanowienia Sądu Rejonowego dla Krakowa – Podgórza w Krakowie z dnia 30 maja 2023 roku, sygn. akt DzKw/KR1P/00121214/22

postanawia:

oddalić apelację.

Sędzia Krzysztof Wąsik Sędzia Liliana Kaltenbek Sędzia Marzena Lewicka

Sygn. akt II Ca 2070/23

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem Sąd Rejonowy oddalił wniosek wnioskodawcy A. P., który domagał się wykreślenia z działu IV księgi wieczystej numer (...) hipoteki zwykłej wpisanej pod numerem 1 oraz hipoteki umownej kaucyjnej wpisanej pod numerem 2, ujawnionych na rzecz (...) Bank (...) S.A., wobec ustalenia prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie, XXVIII Wydziału Cywilnego, z dnia 13 kwietnia 2022 roku, sygn. akt XXVIII C 1877/21, że umowa kredytu hipotecznego nr (...)/KH/ (...) zawarta w dniu 16 sierpnia 2007 roku pomiędzy wnioskodawcą a wierzycielem hipotecznym jest nieważna w całości.

Sąd Rejonowy ustalił, że:

Księga wieczysta nr (...) prowadzona jest dla lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość, położonego przy ul. (...) w K.. Z prawem własności wskazanego lokalu związany jest udział w nieruchomości wspólnej objętej księgą wieczystą (...) w wysokości (...) części.

W dziale II księgi wieczystej jako właściciel nieruchomości ujawniony jest wnioskodawca A. P..

Dział III księgi wieczystej jest wolny od wpisów.

W dziale IV księgi wieczystej ujawnione są dwie hipoteki:

- hipoteka umowna zwykła na sumę 935.000 franków szwajcarskich na rzecz wierzyciela (...) Bank (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. zabezpieczająca wierzytelność z umowy kredytowej (numer hipoteki 1),

- hipoteka umowna kaucyjna na sumę 100.862,19 franków szwajcarskich na rzecz wierzyciela (...) Bank (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. zabezpieczająca wierzytelność z tytułu odsetek, kosztów i należności ubocznych z umowy kredytowej (numer hipoteki 2).

Podstawę ustanowienia obu hipotek stanowi umowa sprzedaży i akt ustanowienia hipotek z dnia 17 sierpnia 2007 roku sporządzone przed notariuszem W. W. (rep. A nr 3894/2007), protokół sprostowania wskazanego aktu notarialnego z dnia 17 sierpnia 2007 roku (rep. A nr 3916/2007) oraz oświadczenie (...) Bank (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. z dnia 17 sierpnia 2007 roku w sprawie ustanowienia hipoteki.

Zgodnie z powołanymi dokumentami wnioskodawca A. P. ustanowił na rzecz (...) Bank (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. dwie hipoteki celem zabezpieczenia umowy o kredyt hipoteczny nr (...)/KH/ (...) z dnia 16 sierpnia 2007 roku zawartej pomiędzy wnioskodawcą a wskazanym bankiem, tj. hipotekę zwykłą na sumę 935.000.00 franków szwajcarskich na zabezpieczenie wierzytelności z tytułu kredytu oraz hipotekę umowną kaucyjną na sumę 100.862,19 franków szwajcarskich jako zabezpieczenie odsetek i innych kosztów.

Wyrokiem z dnia 13 kwietnia 2022 roku Sąd Okręgowy w Warszawie, XXVIII Wydział Cywilny, w sprawie XXVIII C 1877/21, ustalił, że umowa kredytu hipotecznego nr (...)/KH/ (...) zawarta w dniu 16 sierpnia 2007 roku pomiędzy A. P. a (...) Bankiem Spółką Akcyjną z siedzibą w W. jest nieważna w całości. Stronami postępowania byli (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedziba w W..

Do wniosku o wpis załączono odpis wskazanego orzeczenia potwierdzony za zgodność z oryginałem przez sekretarza sądowego Sądu Okręgowego w Warszawie oraz opatrzony pieczęcią Sądu Okręgowego w Warszawie. Na odpisie dokumentu znajduje się pieczęć klauzuli prawomocności z adnotacją o prawomocności wyroku z dniem 21 kwietnia 2022 roku, przy czym klauzula prawomocności nie jest podpisana.

Nadto w oparciu o dane zawarte w Krajowym Rejestrze Sądowym ustalono, że (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. (KRS (...)) zmienił nazwę na (...) Bank (...) Spółkę Akcyjną, a następnie został połączony w trybie art. 492 § 1 pkt 1 ksh z Bankiem (...) Spółką Akcyjną (KRS (...)) poprzez przeniesienie całego majątku na drugi z banków. Bank (...) Spółka Akcyjna zmieniła następnie nazwę na (...) Bank (...) Spółkę Akcyjną z siedzibą w W. (KRS (...)).

Sąd Rejonowy wskazał, że nie podziela stanowiska referendarza, który oddalił wniosek o wpis przyjmując, iż do wykreślenia wpisu o charakterze konstytutywnym niezbędne jest przedłożenie oświadczenia wierzyciela hipotecznego o zgodzie na wykreślenie hipoteki lub wyroku wydanego w sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, jak również nie podzielił stanowiska, iż wnioskodawca nie wykazał następstwa prawnego (...) Bank (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. z ujawnionym w księdze wieczystej wierzycielem hipotecznym.

Z powołaniem na art. 94 ustawy z dnia 6 lipca 1982 roku o księgach wieczystych i hipotece Sąd Rejonowy wskazał, że w przypadku ustanowienia hipoteki wyłącznie celem zabezpieczenia wierzytelności z umowy kredytowej, nieważność umowy kredytowej skutkuje niepowstaniem hipoteki. Widniejący w księdze wieczystej wpis konstytutywny dotyczący hipoteki kreuje w konsekwencji stan prawny niezgodny z rzeczywistym stanem prawnym nieruchomości, która nie została skutecznie obciążona hipoteką. Przytoczył art. 31 ust. 2 ustawy o księgach wieczystych i hipotece ze wskazaniem, że wpis potrzebny do usunięcia niezgodności między treścią księgi wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym może nastąpić, gdy niezgodność będzie wykazana orzeczeniem sądu lub innymi odpowiednimi dokumentami. Powołał się na orzecznictwo, z którego wynika, że także w przypadku wpisu konstytutywnego dotyczącego hipoteki orzeczeniem wykazującym niezgodność w rozumieniu powołanego przepisu może być prawomocny wyrok ustalający istnienie lub nieistnienie stosunku prawnego lub prawa wydany na podstawie art. 189 k.p.c.

W związku z tym Sąd Rejonowy przyjął, że prawomocny wyrok stwierdzający nieważność umowy kredytu hipotecznego stanowi wystarczającą podstawę do wykreślenia z księgi wieczystej hipoteki ustanowionej celem zabezpieczenia roszczeń z nieważnej umowy. Wskazał jednak, że żądany wpis nie mógł nastąpić z uwagi na okoliczność, iż załączony do wniosku odpis orzeczenia sądowego nie został opatrzony prawidłowo sporządzoną klauzulą prawomocności (brak podpisu sędziego pod stwierdzeniem prawomocności orzeczenia). Wyjaśnił, że klauzula prawomocności umieszczona na odpisie orzeczenia sądowego stanowi odrębny od samego odpisu orzeczenia element dokumentu. Powołując art. 364 § 1 i 2 k.p.c. Sąd Rejonowy wyjaśnił, że z uwagi na okoliczność, iż stwierdzenie prawomocności stanowi kompetencję sądu, nie zaś sekretariatu sądowego, klauzulę prawomocności stwierdzającą prawomocność orzeczenia sądowego opatruje podpisem sędzia. Wskazał, że przedłożony przez wnioskodawczynię odpis orzeczenia sądowego został w sposób prawidłowo urzędowo poświadczony. Na dokumencie tym widnieje adnotacja o uwierzytelnieniu odpisu orzeczenia, podpis osoby uwierzytelniającej i pieczęć sądu - stanowi on zatem odpis orzeczenia sądowego. Na przedłożonym dokumencie nie widnieje jednak prawidłowo sporządzona klauzula prawomocności, stanowiąca element odrębny względem samego odpisu wyroku. Pomimo bowiem naniesienia na odpis wyroku treści klauzuli prawomocności, klauzula nie została opatrzona podpisem sędziego. Brak w konsekwencji potwierdzenia, że rozstrzygnięcie zawarte w odpisie wyroku przedłożonym przez wnioskodawcę jest prawomocne.

Apelację od tego postanowienia wniósł wnioskodawca, zaskarżając je w całości, zarzucając:

1. naruszenie § 31 ust. 1 zarządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 19 czerwca 2019 r. w sprawie organizacji i zakresu działania sekretariatów sądowych oraz innych działów administracji sądowej w zw. z art. 364 § 1 i § 2 k.p.c. poprzez błędne uznanie, że odpis wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 13 kwietnia 2022 r. sygnatura akt XXVIII C 1877/21 zaopatrzony pieczęcią stwierdzającą prawomocność nie stanowi odpisu prawomocnego wyroku z uwagi na brak podpisu sędziego pod klauzulą prawomocności, podczas gdy z ww. przepisów nie wynika aby na odpisie wymagany był podpis sędziego, co doprowadziło do niezasadnego oddalenia wniosku;

2. naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy tj. art. 626 ⁹ k.p.c. polegające na oddaleniu wniosku o wykreślenie z działu IV księgi wieczystej numer (...) hipoteki zwykłej wpisanej pod numerem 1 oraz hipoteki umownej kaucyjnej wpisanej pod numerem 2, ujawnionych na rzecz (...) Bank (...) S.A., mimo że do wniosku o wykreślenie ww. hipotek został załączony prawomocny wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 13 kwietnia 2022 r. sygnatura akt XXVIII C 1877/21, który ustalił, że umowa kredytu hipotecznego nr(...)/KH/ (...) zawarta dnia 16 sierpnia 2007 r. pomiędzy A. P. a (...) Bankiem S.A. w W. jest nieważna w całości, który to wyrok jest podstawą do wykreślenia hipoteki;

3. ewentualnie naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy tj. art. 130 ^1a § 1 i § 2 k.p.c. poprzez niezastosowanie danych przepisów i merytoryczne rozpoznanie wniosku o wykreślenie hipotek, w sytuacji kiedy wobec dostrzeżenia niekompletności odpisu wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 13 kwietnia 2022 r. sygnatura akt XXVIII C 1877/21 poprzez brak podpisu sędziego na wzmiance o prawomocności należało dokonać zwrotu wniosku z wskazaniem braku.

Mając na uwadze powyższe skarżący wniósł o:

1. zmianę skarżonego postanowienia w całości poprzez wykreślenie z działu IV księgi wieczystej numer (...) hipoteki zwykłej wpisanej pod numerem 1 oraz hipoteki umownej kaucyjnej wpisanej pod numerem 2, ujawnionych na rzecz (...) Bank (...) S.A.

2. ewentualnie uchylenie postanowienia w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Jednocześnie skarżący poinformował, że wnioskodawca wystąpił o kolejny odpis wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 13 kwietnia 2022 r. sygnatura akt XXVIII C 1877/21 z podpisem sędziego pod klauzulą prawomocności.

W piśmie z 5 września 2023r. wnioskodawca domagał się przeprowadzenia dowodu z zaopatrzonego we wzmiankę o prawomocności wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie XXVIII wydziału Cywilnego z dnia 13 kwietnia 2022r., sygn. akt XXVII C 1877/21, domagając się uwzględnia wniosku o wykreślenie w/w hipotek.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

W uchwale składu siedmiu sędziów SN z dnia 16 grudnia 2009 r., III CZP 80/09, której nadano moc zasady prawnej przyjęto, że sąd rozpoznając wniosek o wpis w księdze wieczystej, związany jest stanem rzeczy istniejącym w chwili złożenia wniosku i kolejnością jego wpływu. Odzwierciedlenie tego znajduje się w art. 626 ⁸ § 2 k.p.c., który wyznacza możliwy zakres kognicji sądu w postępowaniu wieczystoksięgowy, ograniczony jedynie do badania tych elementów, które są wymienione wyraźnie tj. treści samego wniosku, treści i formy dołączonych do wniosku dokumentów oraz treści księgi wieczystej. Sąd w postępowaniu wieczystoksięgowym ocenia jako materiał dowodowy dokumenty dołączone do wniosku, które mogą stanowić podstawę wpisów i innym materiałem dowodowym w tym celu nie dysponuje oraz nie może się posłużyć, gdyż nie jest uprawniony do przeprowadzania dalszych dowodów (por. postanowienie SN z 27.07.2010 r., II CSK 122/10, LEX nr 607251).

Przepis art. 626 ⁸ § 2 k.p.c. określa także zakres kognicji sądu II instancji rozpatrującego apelację. Takie stanowisko jest również ugruntowane w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. np. postanowienie z dnia 5 października 2005 r., II CK 781/04, LEX nr 187020; postanowienie z dnia 27 kwietnia 2001 r., III CKN 354/00, OSNC 2001/12/183; postanowienie z dnia 6 października 2006 r., V CSK 214/06). To oznacza, że również Sąd II instancji rozstrzyga jedynie, czy wpis (lub jego odmowa) pozostaje w zgodzie z prawem w świetle treści zgłoszonego wniosku, treści i formy przedłożonych do wniosku dokumentów, stanowiących podstawę wpisu oraz treści księgi wieczystej.

Stosownie do art. 31 ust. 2 ustawy o księgach wieczystych i hipotece wpis potrzebny do usunięcia niezgodności między treścią księgi wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym może nastąpić, gdy niezgodność będzie wykazana orzeczeniem sądu lub innymi odpowiednimi dokumentami. Treść wyroku ustalającego nieważność czynności prawnej, stanowiącej podstawę wykreślanego wpisu, musi być przyjęta przez sąd wieczystoksięgowy w postaci gotowej i respektowana w wyniku formalnej prawomocności prawomocnych orzeczeń sądowych, którymi są związane także inne sądy (art. 365 § 2 w związku z art. 13 § 2 k.p.c.). Skutkiem związania jest zakaz merytorycznej kontroli przez ten sąd treści orzeczeń sądowych, stanowiących podstawę wpisu w księdze wieczystej, ale możliwa jest ocena, czy orzeczenie zawiera wszystkie dane konieczne do dokonania wpisu (por. m.in. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 3 czerwca 1966 r., III CZP 45/66, OSNCP 1966, nr 11, poz. 188, z dnia 4 maja 1972 r., III CZP 25/72, OSNCP 1972, nr 11, poz. 194, z dnia 4 lipca 1986 r., III CZP 35/86, OSNCP 1987, nr 7, poz. 90 i z dnia 28 sierpnia 1991 r., III CZP 71/91, OSNCP 1992, nr 3, poz. 47) – (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2014 r., sygn. III CZP 121/13). Kognicja sądu wieczystoksięgowego obejmuje formalne przesłanki takiego orzeczenia, w tym czy zawiera wszystkie dane konieczne do dokonania wpisu i czy z «przyczyn technicznych» umożliwia wpis” (postanowienie SN z 9.01.2013 r., III CSK 78/12, LEX nr 1293966).

Podstawą wpisu co do zasady jest orzeczenie prawomocne (tak np. E. Gniewek [w:] System Prawa Prywatnego, t. 4, s. 727; S. Rudnicki, Ustawa..., s. 194; J. Zawadzka [w:] Ustawa..., s. 465). Prawomocność powinna zostać stwierdzona w dokumencie przedstawionym sądowi w postępowaniu wieczystoksięgowym. Jeżeli z przedłożonego odpisu orzeczenia nie wynika, że jest ono prawomocne (brak klauzuli prawomocności), wniosek powinien zostać oddalony z uwagi na nieprzedstawienie odpowiedniej podstawy wpisu (art. 626 ⁹ k.p.c.). (Czech Tomasz, Księgi wieczyste i hipoteka. Komentarz. Tom I. Księgi wieczyste).

Jak stanowi art. 31 ust. 1 zarządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 19 czerwca 2019 r. w sprawie organizacji i zakresu działania sekretariatów sądowych oraz innych działów administracji sądowej, odpisy dokumentów z akt sądowych sporządza się poprzez wykonanie ich kopii i opatrzenie pieczęcią urzędową (okrągłą) oraz podpisem osoby uwierzytelniającej wraz z danymi wskazanymi w § 21 ust. 1. (tj. z podaniem stanowiska służbowego lub pełnionej funkcji oraz imienia i nazwiska podpisującego). Sporządzanie odpisów orzeczeń sądowych oraz ich uwierzytelnianie należy, jak uwzględnił Sąd Rejonowy, do zadań sekretariatu sądowego. Klauzula prawomocności umieszczona na odpisie orzeczenia sądowego stanowi zaś odrębny od samego odpisu orzeczenia element dokumentu. Stwierdzenie prawomocności stanowi kompetencję sądu, nie zaś sekretariatu sądowego.

Zgodnie z art. 364 § 1 k.p.c., prawomocność orzeczenia stwierdza na wniosek strony sąd pierwszej instancji, a dopóki akta sprawy znajdują się w sądzie drugiej instancji - ten sąd.

Postanowienia w sprawie, o której mowa w § 1, może wydać także referendarz sądowy (§ 2). Wskazuje się, że w praktyce obrotu częściej niż postanowienie o stwierdzeniu prawomocności można spotkać odpisy orzeczeń zaopatrzone we wzmiankę o prawomocności wydawaną na podstawie przepisów o biurowości sądowej, w oparciu o zapisy w księgach pomocniczych (zob. A. Góra-Błaszczykowska, Orzeczenia w procesie cywilnym. Art. 316–366 k.p.c. Komentarz, Warszawa 2003, s. 217). Wzmianka taka nie jest tożsama ze stwierdzeniem prawomocności w rozumieniu art. 364 k.p.c.

We właściwy sposób Sąd Rejonowy zauważył, że na przedłożonym przez wnioskodawcę odpisie wyroku nie widnieje prawidłowo sporządzona klauzula prawomocności. Pomimo bowiem naniesienia na odpis wyroku treści klauzuli prawomocności, klauzula nie została opatrzona podpisem sędziego (lub referendarza). Skoro wnioskodawca nie przedstawił dowodu, z którego wynikałoby, że rozstrzygnięcie zawarte w odpisie wyroku, który miał stanowić podstawę wykreślenia z księgi wieczystej ujawnionych w niej hipotek jest prawomocne – to okoliczność ta stanowiła przeszkodę do dokonania żądanego wpisu i we właściwy sposób stała się powodem oddalenia wniosku w niniejszej sprawie na podstawie art. 626 ⁹ k.p.c.

Jak wynika z przedstawionych na wstępie rozważań, w rozpoznawanej sprawie Sąd powinien był rozpoznać wniosek na podstawie jego treści, dokumentów załączonych do tego wniosku i treści księgi wieczystej - na dzień złożenia wniosku. Sąd ocenia wyłącznie dokumenty załączone do wniosku w dacie jego wniesienia. Skoro wnioskodawca przedłożył odpis wyroku z dnia 13 kwietnia 2022 roku wydanego przez Sąd Okręgowy w Warszawie, XXVIII Wydział Cywilny, w sprawie XXVIII C 1877/21, mający stanowić podstawę żądanego wpisu, który nie został zaopatrzony w klauzulę prawomocności, to zasadnie wniosek oddalono. Argumentacja apelującego odwołująca się do zakwalifikowania powyższego braku jako brak formalny obligujący Sąd I instancji do zastosowania sankcji wyrażonej w art. 130 ^1a § 1 k.p.c. jest wynikiem niewłaściwego rozumienia normy art. 626 ⁸ § 2 k.p.c. i jako taka była chybiona.

Przedstawienie zaś w toku postępowania odwoławczego odpisu wskazanego wyżej wyroku z podpisaną przez referendarza sądowego klauzulą prawomocności, nie może mieć wpływu na rozstrzygnięcie. Sąd drugiej instancji bowiem także bada zasadność wniosku na podstawie art. 626 ⁸ § 1 k.p.c., a w tych ramach uwzględniać może jedynie dokumenty dołączone do wniosku o wpis, a nie składane później.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy nie znajdując podstaw do wzruszenia zaskarżonego postanowienia, orzekł jak w sentencji na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

Sędzia Krzysztof Wąsik Sędzia Liliana Kaltenbek Sędzia Marzena Lewicka