Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 10 września 2013 roku

Sąd Okręgowy w Krakowie, Wydział II Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: SSO Renata Stępińska (spr.)

Sędziowie: SO Anna Koźlińska

SR (del.) Anna Sikora-Ciba

po rozpoznaniu w dniu 10 września 2013 roku w Krakowie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z wniosku (...)

przy uczestnictwie T. N. i I. N.

o wpis hipoteki przymusowej

na skutek apelacji wnioskodawcy

od postanowienia Sądu Rejonowego w Myślenicach Zamiejscowego
V Wydziału Ksiąg Wieczystych w Dobczycach

z dnia 5 lipca 2013 roku, sygn. akt Dz. Kw. KR2Y 894/13

postanawia: oddalić apelację.

II Ca 1722/13

UZASADNIENIE

postanowienia z dnia 10 września 2013 r.

Zaskarżonym postanowieniem Sąd Rejonowy oddalił wniosek o wpis w dziale IV księgi wieczystej (...) hipoteki przymusowej w wysokości 11.693,20 złotych.

Sąd Rejonowy wyjaśnił, że ujawnionymi w księdze wieczystej współwłaścicielami nieruchomości są na zasadach małżeńskiej wspólności ustawowej T. N. i I. N.. Wskazując na ustawę z dnia 26 czerwca 2009 roku o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece oraz niektórych innych ustaw, uchylającą w szczególności przepisy ustawy z dnia 6 lipca 1982 roku o księgach wieczystych i hipotece (dalej u.k.w.h.) dotyczące hipoteki kaucyjnej i powołując się na orzecznictwo Sądu Najwyższego wskazał, że o ile nieostateczna decyzja może być podstawą wpisu hipoteki przymusowej, o tyle decyzja ostateczna i prawomocna już nie, bowiem tu konieczny jest tytuł wykonawczy – w tym wypadku wystawiony na oboje małżonków.

W apelacji wnioskodawca(...) podniósł, iż małżonek dłużnika nie prowadził działalności gospodarczej, a tym samym stroną postępowania dotyczącego zaległości składkowych jest jedynie płatnik T. N., a nie jego małżonka. Zatem nie ma jakichkolwiek podstaw do wydania decyzji w tym przedmiocie w stosunku do małżonka płatnika składek, a także do doręczenia mu takiej decyzji. Dodał, że aktualnie ustawa o księgach wieczystych i hipotece przewiduje tylko jeden rodzaj hipoteki przymusowej, która zgodnie z art. 109 ust. 1 i art. 110 u.k.w.h może zostać wpisana na podstawie tytułu wykonawczego, określonego w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym bądź na podstawie postanowienia sądu o udzieleniu zabezpieczenia, postanowienia prokuratora, na mocy przepisów szczególnych na podstawie decyzji administracyjnej, chociażby decyzja nie była ostateczna, albo zarządzenia zabezpieczenia dokonanego na podstawie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Aktualna sytuacja prawna wierzyciela hipotecznego, na rzecz którego wpisano hipotekę przymusową jest identyczna z sytuacją, jaka w poprzednim stanie prawnym istniała w przypadku wierzyciela, na rzecz którego wpisana była hipoteka przymusowa kaucyjna. W ocenie apelującego sam wpis hipoteki przymusowej w niczym nie zmienia sfery prawnej małżonka dłużnika, gdyż hipoteka przymusowa w obecnym kształcie nie stwarza domniemania istnienia zabezpieczonej wierzytelności, nie stanowi też źródła odpowiedzialności małżonka dłużnika z majątku wspólnego, ani prawnej podstawy wystawienia tytułu wykonawczego przeciwko małżonkowi. Powołał nadto art. 26 ust.3 i 3a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych oraz art. 26 § 1 i art. 27 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji i wyjaśnił, że w jego ocenie ustanowienie hipoteki przymusowej jest czynnością o charakterze jedynie zabezpieczającym. Wnioskując z art. 35 § 2 Ordynacji podatkowej do którego odsyła art. 26 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, wystarczającymi, zdaniem apelującego, podstawami ustanowienia hipoteki przymusowej są decyzja, w której stwierdza się istnienie zadłużenia i skuteczne jej doręczenie.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja okazała się bezzasadna i nie mogła odnieść zamierzonego skutku.

Zasadniczą kwestią w sprawie jest przesądzenie, czy w stanie prawnym aktualnie obowiązującym po nowelizacji ustawy o księgach wieczystych i hipotece z dnia 26 czerwca 2009 roku (Dz. U. Nr 131, poz. 1075) dopuszczalne jest dokonanie wpisu hipoteki przymusowej obciążającej nieruchomość wspólną dłużnika i jego małżonka, na podstawie decyzji administracyjnej (...) w przedmiocie wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne oraz na Fundusz Pracy, która to decyzja została doręczona jedynie dłużnikowi.

W poprzednim stanie prawnym Sąd Najwyższy stał na stanowisku, iż do wpisu hipoteki przymusowej zwykłej, której przedmiotem jest nieruchomość stanowiąca wspólność majątkową małżeńską niezbędny jest administracyjny tytuł wykonawczy wystawiony na zobowiązanego i jego małżonka (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z 13 kwietnia 2005 r., V CK 547/04, Lex nr 284199; postanowienie Sądu Najwyższego z 27 maja 2010 r., III CZP 27/10, Biul. SN 2010/10/11, uchwała Sądu Najwyższego z 18 września 2002 r., III CZP 49/02, OSNC 2003/9/115). Jedynie w przypadku, gdy wpis dotyczył hipoteki przymusowej kaucyjnej przyjmowano, iż mógł nastąpić na nieruchomości objętej wspólnością ustawową małżeńską mimo, że podstawą wpisu, była decyzja doręczona jedynie dłużnikowi (uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z 28 października 2004 r., III CZP 33/04, OSNC 2005/3/43). Aktualnie natomiast, w związku z nowelizacją ustawy o księgach wieczystych i hipotece z dnia 26 czerwca 2009 roku, brak podziału hipotek na zwykłą i kaucyjną, obowiązuje zaś jednolita konstrukcja w zasadzie odpowiadająca dawnej hipotece kaucyjnej. Przedmiotowa zmiana stanu prawnego skutkuje zmianą oceny prawnej dopuszczalności wpisu hipoteki przymusowej na podstawie decyzji nieostatecznej.

Otóż aktualnie, po zniesieniu podziału na hipoteki zwykłe i kaucyjne nie można dokonać wpisu hipoteki przymusowej na nieruchomości stanowiącej współwłasność łączną dłużnika i jego małżonka w oparciu o decyzję nieostateczną doręczoną jedynie dłużnikowi (por. uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 2013 r. III CSK 69/12, Lex nr 1293964).

Nie można przyjąć rozumowania odmiennego, iż skoro w poprzednim stanie prawnym podstawą wpisu hipoteki przymusowej kaucyjnej mogła być nieostateczna decyzja administracyjna (art. 110 u.k.w.h., wyżej powołana uchwała Sądu Najwyższego w sprawie III CZP 33/04), a aktualnie hipoteka odpowiada dawnej hipotece kaucyjnej, to tym samym podstawą wpisu hipoteki przymusowej nadal może być sama decyzja administracyjna, doręczona jedynie dłużnikowi.

W rzeczywistości bowiem akceptacja przez Sąd Najwyższy wpisu hipoteki przymusowej na nieruchomości stanowiącej współwłasność łączną dłużnika i jego małżonka w oparciu o decyzję nieostateczną doręczoną jedynie dłużnikowi, dotyczyła wyłącznie hipoteki przymusowej kaucyjnej (art. 111 u.k.w.h.) i była związana z jej istotą odnoszącą się do zabezpieczenia wierzytelności warunkowej, z której wpisem nie wiązało się domniemanie istnienia wierzytelności zabezpieczonej (art. 105 u.k.w.h.). Przyjmowano zatem, iż na etapie wpisu hipoteki kaucyjnej małżonek dłużnika nie ma potrzeby podjęcia obrony związanej z naruszeniem jego sfery prawnej, natomiast ochrona ta aktualizuje się na etapie wpisu hipoteki przymusowej zwykłej lub wdrożenia egzekucji (por. uzasadnienie uchwały 7 sędziów Sądu Najwyższego z 28 października 2004 r., III CZP 33/04, OSNC 2005/3/43). Wobec zniesienia podziału hipoteki przymusowej na zwykłą i kaucyjną przedstawione stanowisko Sądu Najwyższego utraciło aktualność. Obecnie bowiem hipoteka przymusowa zabezpiecza zarówno należności ustalone nieostatecznymi decyzjami administracyjnymi, jak i administracyjnymi tytułami wykonawczymi, a zatem charakter prawny wierzytelności zabezpieczonej hipoteką przymusową nie znajduje odzwierciedlenia w rodzaju hipoteki. Nie ma przy tym znaczenia uchylenie przepisu art. 71 u.k.w.h., który statuował domniemanie istnienia wierzytelności zabezpieczonej hipotecznie, bowiem sama treść księgi wieczystej aktualnie nie jest już wystarczająca dla dokonania oceny, czy hipoteka zabezpiecza wierzytelność z materialnego punktu widzenia jedynie potencjalną (jak dawna hipoteka kaucyjna), czy realną (jak dawna hipoteka zwykła). W praktyce oznacza to, że z treści księgi wieczystej nie da się wnioskować ani rzeczywistego istnienia wierzytelności zabezpieczonej hipotecznie, ani jej faktycznej wysokości. Ochrona prawno-majątkowa małżonka dłużnika wymaga zatem niedopuszczenia do dokonania wpisu hipoteki przymusowej w oparciu o tytuł, który nie stwierdza jednoznacznie odpowiedzialności tegoż małżonka za dług dłużnika zabezpieczony hipotecznie, a zarazem proceduralnie małżonek dłużnika był pozbawiony możliwości jego kwestionowania.

Zarazem stanowisko co do braku podstaw do wpisu hipoteki w sprawie niniejszej znajduje uzasadnienie w art. 27c wyżej powołanej ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Jeżeli bowiem art. 27c ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji ma zastosowanie gdy zobowiązanym jest podatnik, nie zaś jego małżonek, a jedynie zachodzi podstawa do prowadzenia egzekucji z majątku wspólnego i oczywiście z majątku osobistego podatnika, to również dla zabezpieczenia tej egzekucji, poprzez ustanowienie hipoteki przymusowej istnieć musi tytuł wykonawczy wystawiony na oboje małżonków. W przeciwnym wypadku dochodziłoby bowiem do ustanowienia hipoteki na nieruchomości stanowiącej przedmiot własności małżonka dłużnika, przeciwko któremu nie istnieje formalny tytuł stwierdzający odpowiedzialność za dług zabezpieczony hipotecznie. Z punktu widzenia ochrony praw małżonka dłużnika byłoby to zatem rozwiązanie nie do przyjęcia. Przypomnieć należy, że uprawnienie wierzyciela o charakterze materialnoprawnym, rodzące po jego stronie możliwość poddania egzekucji, czy wpisania hipoteki przymusowej na składnikach majątku należących do osoby nie będącej osobistym dłużnikiem, nie oznacza zwolnienia go od zachowania trybu postępowania służącego zaspokojeniu, czyli w rozpoznawanym przypadku uzyskania administracyjnego tytułu wykonawczego. Stąd nie można upatrywać okoliczności zwalniającej z obowiązku uzyskania administracyjnego tytułu wykonawczego w samych tylko przepisach art. 26 i art. 29 Ordynacji podatkowej (t. jedn. Dz. U. z 2012 r., poz. 749, ze zm.).

Warto w tym miejscu dodać, że art. 109 ust. 1 u.k.w.h. stanowi, iż wierzyciel może uzyskać hipotekę przymusową na należącej do dłużnika jednej lub kilku nieruchomościach, albo na ich częściach ułamkowych, będących udziałem dłużnika, nie przewiduje jednak możliwości ustanowienia hipoteki przymusowej na przysługującej dłużnikowi współwłasności łącznej (bezudziałowej), obejmującej majątek wspólny małżonków. Na gruncie prawa cywilnego, w wypadku gdy wierzyciel zmierza do uzyskania hipoteki przymusowej na nieruchomości objętej majątkiem wspólnym małżonków, niezbędne jest uzyskanie tytułu wykonawczego przeciwko obojgu małżonkom (art. 787 § 1 k.p.c.). Nie ma żadnych podstaw, by sytuację tę różnicować w postępowaniu administracyjnym, przy czym wówczas art. 787 § 1 k.p.c. zastosowania nie znajduje, relewantny jest natomiast administracyjny tytuł wykonawczy obejmujący oboje małżonków (por. postanowienie Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 18 września 2012 roku, II Cz 2299/12, niepubl.).

Stanowiska wierzyciela nie można podzielić również na gruncie przepisu art. 26 ust. 3a pkt 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t. jedn. Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585, ze zm.), na który powołuje się w uzasadnieniu apelacji. Przepis ten stanowi bowiem tylko tyle, że przedmiotem hipoteki przymusowej może być także nieruchomość stanowiąca przedmiot współwłasności łącznej dłużnika i jego małżonka, nie określa jednak w żaden sposób, co może być podstawą wpisu takiej hipoteki, a co za tym idzie zastosowanie znajdują regulacje ogólne dotyczące wpisu hipoteki przymusowej na gruncie art. 109 u.k.w.h.

Wyżej przedstawione argumenty przemawiają za definitywną niemożliwością w aktualnym stanie prawnym dokonania wpisu hipoteki przymusowej na nieruchomości stanowiącej majątek wspólny dłużnika i jego małżonka na podstawie decyzji administracyjnej nieostatecznej, która została doręczona jedynie dłużnikowi. Również Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 9 stycznia 2013 roku, III CSK 69/12, do którego odwoływał się już wcześniej Sąd Okręgowy, czynił rozważania jedynie na gruncie nieostatecznych decyzji administracyjnych.

W niniejszej sprawie wierzyciel wraz z wnioskiem przedłożył jedynie decyzję nieostateczną oraz dowód jej doręczenia dłużnikowi T. N.. Wprawdzie w skardze na orzeczenie referendarza i w apelacji powołał się (...) na brak wniesienia przez dłużnika odwołania i w konsekwencji „prawomocność” decyzji (co jest określeniem nieprawidłowym, bowiem decyzje administracyjne niezaskarżone w trybie odwoławczym stają się ostateczne, a nie prawomocne; prawomocna jest zaś dopiero decyzja administracyjna, o której pozytywnie wyrzekł Sąd Administracyjny we właściwym postępowaniu skargowym, a ów przymiot prawomocności czerpie wówczas decyzja z prawomocności wyroku Sądu), jednak nie przedstawił na tę okoliczność żadnych dokumentów. Tymczasem w postępowaniu wieczystoksięgowym Sąd bada jedynie treść i formę wniosku, dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi wieczystej (art. 626 ^{(( 8))} § 2 k.p.c.), nie jest zaś władny dokonywać ustaleń w szerszym zakresie, niż wynika to z wymienionych źródeł. Zarazem to na wnioskodawcy ciąży obowiązek udowodnienia okoliczności, na których opiera swoje żądanie (art. 6 k.c.). Innymi słowy skoro (...) nie przedstawił decyzji ze stosowną klauzulą ostateczności, to dla potrzeb niniejszego postępowania musi ona być traktowana jako nieostateczna, bowiem jej ostateczność nie została udowodniona – samo zaś nawet najbardziej przekonujące, lecz gołosłowne zapewnienie wierzyciela zawarte w piśmie procesowym jest bezwartościowe w postępowaniu sądowym, zwłaszcza w postępowaniu wieczystoksięgowym, które ma charakter formalny i ograniczony dowodowo.

Nawet jednak, gdyby czysto teoretycznie przyjąć, że decyzja, na podstawie której wierzyciel domaga się wpisu jest już (stała się w toku postępowania) ostateczna, to i tak nie stanowiłoby to podstawy do dokonania wpisu hipoteki przymusowej na nieruchomości wchodzącej w skład majątku wspólnego, zgodnie z wnioskiem(...). Wbrew pozorom, wyżej przedstawione argumenty przemawiające za niedopuszczalnością dokonania takiego wpisu w oparciu o decyzję nieostateczną, tym bardziej przemawiają za jego niedopuszczalnością w przypadku istnienia decyzji ostatecznej. W rzeczywistości bowiem decyzja administracyjna nieostateczna nie stanowi realnej podstawy dla przeprowadzenia egzekucji administracyjnej (bowiem nie jest na jej podstawie możliwe wystawienie administracyjnego tytułu wykonawczego), lecz co najwyżej stwarza możliwość przyszłej, hipotetycznej i warunkowej (o ile decyzja się uprawomocni) egzekucji świadczenia o charakterze potencjalnym i niepewnym. Ogólnie rzecz ujmując, wpis hipoteki przymusowej kaucyjnej w oparciu o nieostateczną decyzję administracyjną ma charakter stricte zabezpieczający (por. uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 2013 r. III CSK 69/12, Lex nr 1293964), skoro w przypadku uchylenia lub zmiany decyzji nieostatecznej hipoteka przymusowa automatycznie wygasa. Jeżeli bowiem hipoteka przymusowa została ustanowiona na podstawie tytułu zabezpieczenia (art. 110 u.k.w.h.), to do jej wygaśnięcia dochodzi ze względu na upadek zabezpieczenia – por. postanowienie Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 2 lipca 2013 roku, II Cz 1605/13, niepubl. W przypadku natomiast ostatecznej decyzji administracyjnej kształtującej treść zobowiązania finansowego dłużnika sytuacja jest odmienna, właśnie z uwagi na ostateczność, z którą wiąże się możliwość wystawienia administracyjnego tytułu wykonawczego. W tym wypadku hipoteka przymusowa pełni już bowiem rolę szczególnego środka egzekucyjnego, w szerokim znaczeniu, skoro zmierza do ułatwienia przyszłego i realnego postępowania egzekucyjnego – odnoszącego się do świadczenia o charakterze pewnym i wymagalnym, wynikającego z tej decyzji. Ustanowienie hipoteki przymusowej ma na celu ułatwienie tego postępowania egzekucyjnego, jednakże samo prowadzenie egzekucji jest możliwe tylko wtedy, gdy wierzyciel dysponuje tytułem wykonawczym, a zatem a fortiori podstawę wpisu hipoteki przymusowej powinien stanowić taki sam tytuł, jaki uprawnia do prowadzenia egzekucji. Prowadzenie egzekucji administracyjnej z majątku osobistego zobowiązanego oraz z majątku wspólnego zobowiązanego i jego małżonka wymaga wystawienia administracyjnego tytułu wykonawczego przeciwko zobowiązanemu i jego małżonkowi zgodnie z art. 27c ustawy z dnia 17 czerwca 1966 roku o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (t. j. Dz. U. z 2012 r., poz. 1015, ze zm.; por. uchwała Sądu Najwyższego z 18 września 2002 roku, III CZP 49/02, OSNC 2003/9/115). W przypadku decyzji administracyjnej ostatecznej nie ma zaś żadnych przeszkód, by wystawić administracyjny tytuł wykonawczy na dłużnika i jego małżonka w trybie art. 27c u.p.e.a., a tym samym, by w sposób zgodny z procedurami stwierdzić odpowiedzialność małżonka dłużnika ze składników majątku wspólnego – jeśli są ku temu podstawy materialnoprawne. W świetle powyższego, jeżeli decyzja nieostateczna w przedmiocie naliczenia składek ubezpieczenia doręczona jedynie dłużnikowi nie może stanowić podstawy wpisu hipoteki przymusowej na nieruchomości objętej wspólnością majątkową dłużnika i jego małżonka, to tym bardziej podstawy takiego wpisu nie może stanowić decyzja ostateczna.

Tym samym na gruncie aktualnie obowiązującej konstrukcji hipoteki należy stanąć na stanowisku, że podstawą wpisu hipoteki przymusowej na nieruchomości objętej wspólnością majątkową małżeńską, dla zabezpieczenia wierzytelności stwierdzonej decyzją administracyjną, jeśli dłużnikiem jest tylko jeden z małżonków – bez względu na jej ostateczność, stanowić może jedynie administracyjny tytuł wykonawczy wystawiony na podstawie tej decyzji, a obejmujący oboje małżonków. Wydaje się, że sama decyzja administracyjna mogłaby stanowić podstawę wpisu hipoteki przymusowej na nieruchomości będącej składnikiem majątku wspólnego tylko wtedy, gdyby była to decyzja nieostateczna (hipoteka miałaby charakter wyłącznie zabezpieczający), a nadto w decyzji tej stwierdzona byłaby wprost odpowiedzialność obojga małżonków za zobowiązanie w decyzji tej określone. W innych wypadkach, w aktualnym stanie prawnym, przyjąć należy, że wyżej określone względy wymagają dla możliwości dokonania wpisu hipoteki przymusowej na nieruchomości wspólnej wystawienia administracyjnego tytułu wykonawczego w trybie art. 27c u.p.e.a.

Powyższe sprawia, że stanowisko Sądu I instancji spotkać się musi z akceptacją, dlatego też Sąd Okręgowy oddalił apelację, na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.