Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 13 lipca 2023 roku

Sąd Okręgowy w Krakowie II Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Anna Krawczyk

Sędzia Katarzyna Biernat- Jarek

Sędzia Beata Tabaka

po rozpoznaniu w dniu 13 lipca 2023 roku w Krakowie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z wniosku (...) w K.

przy uczestnictwie Skarbu Państwa – Prezydenta Miasta K. oraz (...) J.- C. M. w K.

o wpis

na skutek apelacji wnioskodawcy od postanowienia Sądu Rejonowego dla Krakowa- Podgórza w Krakowie z dnia 13 marca 2023 roku, sygnatura akt DzKw/KR1P/00083742/22

postanawia:

oddalić apelację.

Sędzia Sędzia Sędzia

Beata Tabaka A. K. B.- J.

UZASADNIENIE

Postanowienia z dnia 13 lipca 2023 roku

Postanowieniem z dnia 13 marca 2023 r. (sygn. akt DzKw/KR1P/00083742/22) Sąd Rejonowy dla Krakowa- w K. oddalił wniosek (...) w K. o wpis w dziale II. księgi wieczystej (...) prawa własności Gminy – w miejsce Skarbu Państwa, oraz o wykreślenie użytkownika wieczystego – (...) J..

W uzasadnieniu rozstrzygnięcia Sąd Rejonowy wskazał, że w dziale II. księgi wieczystej (...), prowadzonej dla nieruchomości składającej się z działki ewidencyjnej nr (...) obręb 16. K., jednostka Ś., ujawnione zostało prawo własności Skarbu Państwa oraz jako użytkownika wieczystego ujawniono tu C. M. w K.. W dziale III. księgi ujawnione zostały dwa ostrzeżenia: o niezgodności stanu prawnego z rzeczywistym stanem prawnym na rzecz (...) oraz o toczącym się z powództwa (...) J. przed Sądem Rejonowym dla Krakowa- Śródmieścia w Krakowie postępowaniu o uzgodnienie z rzeczywistym stanem prawnym (VI C 1293/21/S).

Księga wieczysta (...) została założona na podstawie postanowienia z dnia 19 lutego 1993r. przenoszącego do księgi wpisy prawa własności z (...) 38 K., który utracił moc prawną, a w którym prawo własności Gminy S. K. ujawnione zostało na podstawie umowy sprzedaży z dnia 18 grudnia 1941 r. (rep. (...)). Przejście prawa własności na rzecz Skarbu Państwa uzasadniono przez przywołanie art. 32 ustawy z dnia 20 marca 1950 r. o terenowych organach jednolitej władzy państwowej .

Podstawę wpisu użytkowania wieczystego w księdze wieczystej stanowiła decyzja Wojewody (...) z dnia 16 sierpnia 1991 r. GG.III. (...), stwierdzającą nieodpłatne nabycie prawa użytkowania wieczystego nieruchomości z mocy prawa z dniem 27 września 1990 r. przez Akademię Medyczną im. (...)- Państwowy Szpital (...) w K.. Na podstawie wniosku z dnia 22 marca 1999 r. DzKw 6831/99 w miejsce Akademii jako użytkownika wieczystego ujawniono (...) J. - C. M. w K..

Wyrokiem Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 21 czerwca 2007 r. (IC 1845/05) w brzmieniu nadanym wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 10 kwietnia 2008 r. (IAca 226/08) ustalono, że umowa sprzedaży z dnia 18 grudnia 1941 r. Rep nr (...) między Gminą M. K. a (...), dotycząca nieruchomości obejmujących parcele katastralne 50, 51, 52/1, 52/3, 52/4, jest nieważna. Na podstawie tego wyroku wnioskiem z dnia 4 lutego 2009r. (...) domagała się ujawnienia prawa własności na swoją rzecz. Sąd wieczystoksięgowy oddalił wniosek ze wskazaniem, że pomiędzy zaistnieniem podstawy wpisu a stwierdzeniem jej nieważności upłynął bardzo długi okres, wyrok stwierdzający nieważność dotyczył wyłącznie umowy sprzedaży i nie przesądza, czy Skarb Państwa nie jest właścicielem nieruchomości na innej podstawie prawnej. Sąd Najwyższy, odmawiając przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania wskazał, że nieruchomość jest przedmiotem użytkowania wieczystego a obalenie domniemania zgodności wpisu użytkowania wieczystego z rzeczywistym stanem prawnym może być dokonane wyłącznie w postępowaniu o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym.

Ponowny wniosek o wpis z dnia 21 grudnia 2015r. został odrzucony (DzKw/ (...)).

Decyzją z dnia 24 stycznia 2022r., DO-II.7610.342.2021.KC, Minister (...) i (...) uchylił decyzję Ministra (...), Pracy i (...) z dnia 13 kwietnia 2021 r. DO- II.7610.342.2019.JL i stwierdził, że decyzja Wojewody (...) z dnia 16 sierpnia 1991r. została wydana z naruszeniem prawa. W uzasadnieniu decyzji uchylającej wskazano, że art. 182 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym nie spełnia wymagań podstawy prawnej działania organów administracji, a zatem zawiera wadę, o której mowa w art. 156 § 1 pkt 2 k.p.a., z uwagi jednak na to, że decyzja ta wywołała skutki prawne oraz od jej doręczenia upłynęło 10 lat, nie jest możliwe stwierdzenie nieważności decyzji, lecz wyłącznie stwierdzenie, że została wydana z naruszeniem prawa.

W odwołaniu do poczynionych ustaleń Sąd Rejonowy wskazał, że wniosek nie podlegał odrzuceniu na podstawie art. 199 § 1 pkt 2) k.p.c. w związku z art. 13 §2 k.p.c., albowiem poprzednie postępowanie odniesione do II. działu księgi wieczystej nieruchomości dotyczyło wyłącznie prawa własności nieruchomości (nie dotyczyło użytkowania wieczystego), inny był krąg uczestników postępowania (bez użytkownika wieczystego), nadto aktualnie wnioskodawca powołuje się na nową okoliczność w postaci decyzji administracyjnej organu centralnego. Mając na względzie powiązanie prawa własności i użytkowania wieczystego, a w konsekwencji okoliczność, że wpis prawa własności na rzecz (...) nie może nastąpić bez wykreślenia użytkowania wieczystego, konieczne było objęcie wnioskiem obu żądań, co oznacza, że rozpoznawany wniosek stanowił nową sprawę, nie zaś sprawę uprzednio rozpoznaną.

Przywołując treść art. 626 ⁸ k.p.c., art. 626 ⁹ k.p.c. i art. 31 ust. 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz.U z 2023r., poz. 146) oraz pogląd judykatury, Sąd Rejonowy wskazał, że wyrok ustalający nieważność umowy z dnia 18 grudnia 1941r., na podstawie art. 189 k.p.c. w związku z art. 58 k.c., art. 365 k.p.c. i art. 366 k.p.c. mógłby być podstawą wpisu w księdze wieczystej (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 października 2011r., IV CSK 13/11), jednak tylko, jeżeli w chwili rozpoznawania wniosku o wpis (wykreślenie) rzeczywisty stan prawny nieruchomości jest zgodny ze stanem prawnym wynikającym z wpisu dokonanego przed zawarciem tej umowy (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 sierpnia 2011 r., II CSK 665/10). Tymczasem przedmiotowy wyrok nie dotyczy użytkowania wieczystego. Decyzja Ministra i (...), której odpis załączono do wniosku, nie eliminuje z obrotu decyzji Wojewody (...) z 16 sierpnia 1991 r., nie pozbawia jej ważności i istnienia w obrocie (stwierdza jedynie, że wydana została z naruszeniem prawa), a zatem nie może stanowić podstawy wykreślenia użytkowania wieczystego z księgi wieczystej.

Wbrew argumentacji wnioskodawcy, brak jest dokumentów mogących stanowić postawę wykreślenia wpisu prawa użytkowania wieczystego z księgi wieczystej. Sąd wieczystoksięgowy nie rozstrzyga sporów o własność i poza jego kognicją leży ustalenie przedmiotu prawa użytkowania wieczystego. Właściwą droga ustalenia, czy prawo użytkowania wieczystego powstało i w dalszym ciągu istnieje jest powództwo o ustalenie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Takie postępowanie się toczy przed Sądem Rejonowym dla Krakowa- Śródmieścia w Krakowie pod sygnaturą VI C 1293/19/S.

Sąd Rejonowy zauważył również, że wpis prawa użytkowania wieczystego w księdze wieczystej jest konstytutywny, tworzy zatem nowy stan prawny (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada 2008 r. III CSK 153/08). Podważanie wpisów konstytutywnych poprzez wykazanie ich wadliwości wymaga przeprowadzenia postępowania o uzgodnienie z rzeczywistym stanem prawnym, wydany w wyniku takiego postępowania wyrok może stanowić podstawę wpisu w księdze wieczystej. Konieczne jest przeprowadzenie postępowania o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, w ramach którego przy wykorzystaniu wszelkich środków dowodowych możliwe będzie rozstrzygnięcie, komu przysługuje prawo własności spornej nieruchomości oraz czy prawo użytkowania wieczystego nieruchomości powstało i w dalszym ciągu istnieje.

Brak dokumentu mogącego stanowić podstawę wykreślenia wpisu dotyczącego użytkownika wieczystego w księdze wieczystej wyklucza także możliwość uwzględnienia wniosku odniesionego do wpisu prawa własności Skarbu Państwa, skoro przedmiotem użytkowania wieczystego może być wyłącznie nieruchomość Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego (art. 232 §1 k.c.). Ujawnienie (...) jako właściciela nieruchomości obciążonej prawem użytkowania wieczystego, pozostawałoby sprzeczne z bezwzględnie obowiązującym prawem dotyczącym konstrukcji użytkowania wieczystego. Z kolei ochronę prawa wnioskodawcy zapewnia ujawnione w dziale III. księgi wieczystej ostrzeżenie o niezgodności treści księgi z rzeczywistym stanem prawnym. Wpis ten wyłącza dobrą wiarę ewentualnego nabywcy nieruchomości, istotną dla ustalenia, czy nabycie nastąpiło w warunkach rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych.

W apelacji od postanowienia (...) w K. zarzuciła Sądowi Rejonowemu naruszenie:

- przepisów postępowania mające istotny wpływ na treść zaskarżonego postanowienia, a to art. 626 ⁸ k.p.c. w związku z art. 626 ⁹ k.p.c. polegające na bezzasadnym przyjęciu, że przedłożone przez Gminę dokumenty mają nie być wystarczające dla uwzględnienia wniosku;

- naruszenie prawa materialnego, a to art. 140 w związku z art. 232 § 1 i § 2 k.c. przez błędną ich wykładnię.

W uzasadnieniu zarzutów apelujący wskazał, że załączone do wniosku o wpis (wykreślenie) wyroki Sądu Okręgowego w Krakowie i Sądu Apelacyjnego w Krakowie z mocą wsteczna unieważniają rzekomą umowę sprzedaży z 1941 r. będącą de facto wyłączna podstawą ujawnienia w księdze wieczystej prawa własności Skarbu Państwa. Skoro Skarb Państwa nigdy nie stał się właścicielem nieruchomości, gdyż jest nim (...) w K., prawo użytkowania wieczystego skutecznie nigdy nie powstało i nie istnieje.

Z kolei ostateczna decyzja Ministra (...) i (...) z dnia 24 stycznia 2022 r. stwierdziła, że decyzja Wojewody (...) z dnia 16 sierpnia 1991 r. jest oczywiście wadliwa i wydana została z naruszeniem prawa, albowiem bez jakiejkolwiek podstawy prawnej. Decyzja z 1991 roku nie wywołała nieodwracalnych skutków prawnych, a skoro tak, to jej skutki mogą i powinny zostać odwrócone przez Sąd wieczystoksięgowy w drodze uwzględnienia w całości wniosku (...) w K..

Prawo użytkowania wieczystego jest prawem pochodnym w stosunku do prawa własności, węższym od niego, które może powstać skutecznie wyłącznie wtedy, gdy istnieje prawo własności nieruchomości przysługujące Skarbowi Państwa lub jednostce samorządu terytorialnego. W sprawie niniejszej natomiast, prawo własności Skarbu Państwa nigdy nie powstało, wyłącznym właścicielem spornej nieruchomości pozostawała i jest nim nadal (...) w K., a zatem prawo użytkowania wieczystego ujawnione na rzecz (...)UJ również nigdy skutecznie nie powstało. Jeśli przy tym prawo pierwotne jest szersze od użytkowania wieczystego podlega wykreśleniu, to tym bardziej możliwym jest wykreślenie z KW nieistniejącego prawa pochodnego i węższego- użytkowania wieczystego.

Apelująca domagała się zmiany zaskarżonego postanowienia i uwzględnienia wniosku w całości oraz zasądzenia na swoją rzecz kosztów postępowania.

Uczestnik Skarb Państwa- Prezydent Miasta K. nie ustosunkował się do apelacji.

Uczestnik (...) J. – C. M. wniósł o oddalenie apelacji.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

W pierwszej kolejności wymagają odniesienia kwestie formalnoprawne.

Wnioskiem z datą 5 czerwca 2023 r. (...) w K. wniosła o zawieszenie postępowania do czasu zakończenia postępowania toczącego się przed Komisją Regulacyjną Do Spraw Gminy Wyznaniowych Żydowskich do sygnatury akt W.KŻ- I- 338/99, a to na podstawie art. 32 ust. 4 ustawy z dnia 20 lutego 1997 r. o stosunku do Państwa gmin wyznaniowych żydowskich w Rzeczypospolitej Polskiej. Wnosząc o zawieszenie postępowania w sprawie w piśmie z daty 05 czerwca 2023r. (...) w K. wskazała, że Komisja Regulacyjna Do Spraw Gmin Wyznaniowych Żydowskich w W. postanowieniem z dnia 27 marca 2023r. (W.KŻ-I- 338/99) podjęła zawieszone postępowanie (k. 244/2), co zdaniem wnioskodawcy winno obligować sąd do zawieszenia postępowania w sprawie. Sąd Okręgowy poglądu tego nie podziela. Abstrahując od okoliczności, że wnioskodawca nie wykazuje, iż postępowanie W.KŻ-I- 338/99 odnosi się do nieruchomości oznaczonej jako działka ewidencyjna nr (...) obręb 16 Ś., objętej księgą wieczystą (...) i nawet pomijając okoliczność, że sygnatura sprawy przed Komisją Regulacyjną wskazuje, że postępowanie regulacyjne toczy się od 1999 r. (a zatem toczyło się w trakcie poprzedniego postepowania wieczystoksięgowego), należało uwzględnić, że postępowanie wieczystoksięgowe jest postępowaniem rejestrowym powierzonym sądom, przedmiotem kognicji których są wpisy w księdze wieczystej nie zaś nieruchomość czy prawa do nieruchomości. Sąd wieczystoksięgowy bowiem, co do zasady nie rozstrzyga sporów o prawo (w tym o własność). Bada jedynie formę i treść dokumentów załączonych do wniosku o konkretny wpis. Obowiązujący w niezmienionym brzmieniu od 11 maja 1997 r. przepis art. 32 ust. 4 ustawy z dnia 20 lutego 1997 r. o stosunku Państwa do gmin wyznaniowych żydowskich w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U z 2014r., poz. 1798) stanowi, że Postępowanie sądowe lub administracyjne dotyczące nieruchomości, o których mowa w art. 30, ulega zawieszeniu, a sądy oraz organy administracji rządowej i samorządowej przekazują ich akta do Komisji Regulacyjnej. U podstaw przywołanej normy leży troska ustawodawcy, by w toku trwającego postępowania regulacyjnego nie doszło do zmiany stanu prawnego nieruchomości, uniemożliwiającej zadośćuczynienie wnioskowi konkretnej gminy żydowskiej zmierzającemu do przeniesienia na rzecz gminy żydowskiej lub Związku (...) własności nieruchomości lub ich części przejętych przez Państwo, a które w dniu 1 września 1939 r. były własnością gmin żydowskich lub innych wyznaniowych żydowskich osób prawnych, działających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli:

1) w tym dniu znajdowały się na nich cmentarze żydowskie lub synagogi;

2) w dniu wejścia w życie ustawy znajdują się na nich budynki stanowiące uprzednio siedziby gmin żydowskich oraz budynki służące uprzednio celom kultu religijnego, działalności oświatowo-wychowawczej i charytatywno-opiekuńczej (art. 30 ust. 1 ustawy regulacyjnej). Zwłaszcza, że postępowania regulacyjne nie mogą naruszać praw nabytych przez osoby trzecie (art. 30 ust. 4 ustawy regulacyjnej).

Postępowanie wieczystoksięgowe nie jest postępowaniem dotyczącym nieruchomości o których mowa w art. 30 ustawy regulacyjnej, lecz jest postępowaniem rejestrowym odniesionym do księgi wieczystej nieruchomości. Analizowane postępowanie nie dotyczy przy tym zmiany wpisu (na niekorzyść) (...) w K., nie tylko nie zagraża jej prawom, ale jeśli Gmina wnioskuje dopiero (przed Komisją Regulacyjną) o przeniesienie prawa oznaczonej nieruchomości na jej rzecz albo o przyznanie odpowiedniej nieruchomości zamiennej, gdyby przeniesienie własności natrafiało na trudne do przezwyciężenia przeszkody, albo o przyznanie odszkodowania ustalonego według przepisów o wywłaszczaniu nieruchomości, w razie niemożności dokonania regulacji w inny sposób (art. 31 ust. 1 ustawy), to postępowanie wieczystoksięgowe, nakierowane na wykreślenie wpisów prawa własności Skarbu Państwa i użytkowania wieczystego, ma charakter prejudycjalny do orzeczenia Komisji, albowiem w oczywisty sposób dematerializuje zasadniczy cel tamtego postępowania. Analizowane postępowanie daje zarazem Gminie W. argument legitymujący ewentualnie w postępowaniu regulacyjnym.

Nadto należało uwzględnić, że księgi wieczyste zakładane są i prowadzone w systemie teleinformatycznym (art. 25 ¹ ustawy o księgach wieczystych i hipotece). Przy każdej księdze wieczystej prowadzi się akta księgi wieczystej. Do akt tych składa się dokumenty i pisma dotyczące nieruchomości (art. 28 ustawy). Zasada jawności księgi wieczystej jest fundamentem ustroju odniesionego do obrotu nieruchomościami (art. 2 zdanie pierwsze ustawy). Dlatego akta ksiąg wieczystych przechowuje się w sądzie (art. 36 ¹ ust. 1 ustawy), nie wydaje się dokumentów znajdujących się w aktach ksiąg wieczystych, jeżeli dokumenty te stanowią podstawę wpisu (art. 36 ¹ ust. 3 ustawy), natomiast akta księgi wieczystej może przeglądać, w obecności pracownika sądu, osoba mająca interes prawny oraz notariusz (art. 36 ¹ ust. 2 ustawy). Nie sposób dopuścić wydania akt postępowania wieczystoksięgowego, zawartych z zbiorze dokumentów księgi wieczystej, poza siedzibę sądu, w dodatku przy równoczesnej niemożliwości przekazania księgi wieczystej (w systemie teleinformatycznym). Funkcję przy tym księgi wieczystej ( prowadzi się w celu ustalenia stanu prawnego nieruchomości, art. 1 ust. 1 ustawy) nie należy utożsamiać z zakresem kognicji sądu wieczystoksięgowego, który dokonując wpisu (w tym wykreślenia) bada jedynie treść wniosku, formę i treść załączonych do wniosku o wpis dokumentów (art. 628 ⁸ § 2 k.p.c.). Powyższe potwierdza rejestrowy charakter postępowania wieczystoksięgowego i okoliczność, że dotyczy ono księgi wieczystej nieruchomości, nie zaś nieruchomości.

Mając powyższe na względzie, przy braku innych podstaw do zawieszenia postępowania wieczystoksięgowego w sprawie, Sąd Okręgowy oddalił wniosek o zawieszenie postepowania.

Sąd Okręgowy rozpoznawał sprawę w składzie oznaczonym art. 367 § 3 zdanie pierwsze k.p.c., w pełnym zakresie akceptując wyrażony uchwałą siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26 kwietnia 2023r. (III CZP 6/22) pogląd, wraz z jego uzasadnieniem, o nieważności postępowania cywilnego (tu wieczystoksięgowego) prowadzonego przed sądem drugiej instancji w składzie innym, aniżeli oznaczony przywołanym przepisem kodeksu postępowania cywilnego. Nie powielając trafnych analiz w uzasadnieniu uchwały przywołanych, należy skonkludować, że zasada demokratycznego państwa prawnego i zasady sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji) oraz prawo strony do sprawiedliwego rozpoznania sprawy (art. 45 Konstytucji) nakazują wywieść powinność rozpoznania sprawy na przez sąd wskazany wyłącznie jednoznacznym przepisem ustawy i w oderwaniu od uznaniowości podmiotu niesprawującego władzy sądowniczej. Dodatkowo, zasada niejawnego postępowania wieczystoksięgowego, przy braku jakiegokolwiek zagrożenia zdrowia lub wolności obywatelskich, przy równoległej wadze sporów odniesionych do ustroju ksiąg wieczystych i obrotu nieruchomościami, wymaga zapewnienia możliwie zobiektywizowanego osądu konkretnej sprawy. Ten zaś możliwy jest przy starciu odmiennych poglądów i racji, które gwarantuje, co najmniej przed sądem odwoławczym, wyłącznie skład kolegialny sądu, założony art. 367 § 3 k.p.c. i funkcjonujący w rodzimym porządku ustrojowym od ponad wieku. Kwestia ta wymaga szczególnej wrażliwości także w sytuacji obecnego kryzysu ustrojowego w sądownictwie, w tym wywołanego sposobem ukształtowania władzy sądowniczej, z uwzględnieniem orzecznictwa europejskiego odniesionego do sposobu powoływania na urząd sędziowski. Analizowana sprawa odnosi się do nieruchomości (wedle księgi wieczystej) Skarbu Państwa o szczególnej wartości i znaczeniu lokalnym (funkcjonuje na niej szpital uniwersytecki z oddziałami klinicznymi), równolegle meritum sprawy stanowi pokłosie ustawodawstwa okupacji hitlerowskiej, a zatem wielowymiarowego pokrzywdzenia na tle majątkowym, historycznym, społecznym oraz indywidualnym.

Na podstawie art. 378 §1 k.p.c. Sąd Okręgowy z urzędu ocenił zagadnienie nieważności postępowania na skutek ewentualnej powagi rzeczy osądzonej, finalnie dochodząc do tego samego, co Sąd Rejonowy wniosku o braku podstaw do przyjęcia, że rozpatrywana sprawa, w zakresie wniosku o wpis prawa własności (...) w K. w miejsce Skarbu Państwa, jest tożsama ze sprawą uprzednio zakończoną postanowieniem Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 30 sierpnia 2010 r. (II Ca 1318/10) oddalającym apelację od postanowienia Sądu Rejonowego dla Krakowa- Podgórza w Krakowie (Dz.Kw 7039/09/02) oddalającego wniosek o wpis, i postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 21 czerwca 2011 r. (III CSK 80/11) odmawiającym przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania. Jakkolwiek poprzednio zakończone postępowanie odnosiło się do wniosku (...) i prawa własności Skarbu Państwa, a przedmiotem analizy sądu wieczystoksięgowego w tamtej sprawie było zagadnienie wpływu rozstrzygnięcia ustalającego nieważność umowy sprzedaży nieruchomości w sprawie IC 1845/05 na dopuszczalność wykreślenia wpisu w księdze wieczystej nieruchomości dokonanego na podstawie nieważnej umowy sprzedaży, tak jak ma to miejsce w analizowanej sprawie, niemniej wniosek w tamtej sprawie nie odnosił się do wpisu użytkowania wieczystego, a takie żądanie jest przedmiotem wniosku aktualnie rozpoznawanego. Oba żądania są ze sobą powiązane materialnoprawną konstrukcją prawa użytkowania wieczystego w tym sensie, że skoro użytkowanie wieczyste może obciążać nieruchomość wyłącznie Skarbu Państwa albo stanowiącą własność jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków (art. 232 §1 k.p.c.), treść księgi wieczystej w zakresie wpisu prawa własności nie może naruszać tej zasady. Oznacza to, że o ile dopuszczalne jest wykreślenie wpisu prawa użytkowania wieczystego bez zmiany wpisu prawa własności Skarbu Państwa, o tyle niedopuszczalny jawi się wpis prawa własności podmiotu innego, aniżeli Skarb Państwa, jednostka (związek jednostek) samorządu terytorialnego, bez równoległego wykreślenia wpisu odniesionego do prawa użytkowania wieczystego. Nadto, postępowanie wieczystoksięgowe, jako sądowe postępowanie rejestrowe należy do spraw z zakresu ochrony prawnej, w którym, sąd rozstrzyga tu jedynie, czy zachodzą przesłanki do dokonania wpisu, co do zasady nie rozstrzyga sporów prawnych, a równolegle zakres i kognicję sądu wyznacza treść i forma dokumentów załączonych do wniosku (art. 626 ⁸ § 2 k.p.c.). W takich też granicach działa powaga rzeczy osądzonej właściwa prawomocnemu postanowieniu co do istoty sprawy kończącemu postępowanie wieczystoksięgowe. Powaga rzeczy osądzonej dotyczy orzeczenia, nie zaś jego uzasadnienia, które może mieć przy wyznaczaniu jej granic jedynie pomocnicze znaczenie (tak w uzasadnieniu postanowienia z dnia 9 września 2016r. Sąd Najwyższy, V CSK 60/16). Aktualnie podstawą skorelowanych żądań (...) w K. jest także decyzja Ministra (...) i (...) z dnia 24 stycznia 2022 r. DO- II.7610.342. (...).KC., a zatem nowy dokument w rozumieniu art. 626 ⁸ § 2 k.p.c. i art. 31 ust. 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz.U z 2023r., poz. 146). W konsekwencji powyższych argumentów należało uznać, że przedmiot niniejszego postępowania nie jest tożsamy z uprzednio rozpoznawanym, w rozumieniu art. 379 pkt 3) k.p.c. w związku z art. 199 §1 pkt 2) k.p.c. i art. 13 §2 k.p.c.

Analiza argumentów apelacji prowadzi do wniosku o ich bezzasadności, w tym na tle art. 626 ⁸ § 2, art. 626 ⁹ k.p.c. oraz art. 140 k.c. i art. 232 k.c.

Prawidłowe ustalenia Sądu Rejonowego odniesione do treści księgi wieczystej, które Sad Okręgowy uznaje za podstawę rozstrzygnięcia w sprawie, wymagają uzupełnienia i doprecyzowania o tyle, że podstawą kwestionowanych wpisów prawa własności i użytkowania wieczystego było postanowienie sądu z dnia 19 lutego 1993 r. ( (...)-9/91) o założeniu księgi wieczystej i wpisaniu w jej działach pierwszym i drugim oznaczonych w orzeczeniu treści odpowiednio działka nr (...) pow. 84a74m ² , obręb 16, w prawo własności na rzecz Skarbu Państwa raz prawo użytkowania wieczystego gruntu i własności budynków na rzecz Akademii Medycznej im. (...). Działka ewidencyjna nr (...) obręb 16 K., powstała z parcel katastralnych 50, 51 i 52/1 gmina kat. K. ( (...) 38 K.) i zabudowanajest budynkiem nr (...) przy ul. (...), w którym funkcjonuje jednostka zarządzana przez (...) J. – C. M..

Do wniosku o założenie księgi wieczystej i o wpis dołączona została decyzja administracyjna z dnia 16 sierpnia 1991 r., która:

„1. stwierdza się nieodpłatne nabycie z mocy prawa , z dniem 27 września 1990 r. przez Akademię Medyczną im. (...)- Państwowy Szpital (...) w K., prawa użytkowania wieczystego nieruchomości położonej w K. b.dz. admin. Śródmieście, obr. 16 składającej się z działki nr (...) o pow. 8474 m ² obj. lwh 38 b.gm.kat. K.

2. Ustala się okres użytkowania wieczystego na 99 lat (...) licząc od dnia 27 września 1990 r.

3. Stwierdza się nieodpłatne nabycie z mocy prawa przez Akademię Medyczną im. (...)- Państwowy Szpital (...) własności budynku (…) innych urządzeń położonych na nieruchomości opisanej w pkt I niniejszej decyzji.

Bezpośrednią podstawą kwestionowanych aktualnie wpisów nie była zatem umowa sprzedaży uznana wyrokami z dnia 21 czerwca 2007 r. (IC 1845/05) i z dnia 10 kwietnia 2008 r. (I ACa 226/08) za nieważną, co oznacza, że samoistnie złożenie odpisów tych rozstrzygnięć sądowych nie jest wystarczające do wywiedzenia prawa własności do nieruchomości.

Postępowanie w sprawach o wpis oparte zostało na dokumentach odzwierciedlających stan prawny nieruchomości. Sąd nie bada w nim, czy określony w nich stan prawny jest zgodny ze stanem rzeczywistym, ani stanu takiego nie ustala. Do istoty tego postępowania należy tylko, czy dana osoba może w świetle przedstawionych dokumentów wywieść swoje prawo z prawa podmiotu wpisanego wcześniej do księgi wieczystej. Zakres rozpoznania sądu w postępowaniu wieczystoksięgowym musi być wyznaczony na podstawie art. 626 ⁸ § 2 k.p.c., a zatem powinien się ograniczać do treści i formy wniosku, dołączonych do niego dokumentów oraz treści księgi wieczystej.

Wpis jest orzeczeniem sądu (art. 626 ⁸ § 6 zdanie pierwsze k.p.c.). Pozostaje w mocy, mimo że doszło do uchybień dowodowych w toku postępowania wieczystoksięgowego (niezależnie od rangi takich uchybień). Gdy stał się prawomocny, wiąże uczestników postępowania oraz sądy i organy państwowe (art. 365 § 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.). W analizowanej sprawie oznacza to, że wpis prawa własności Skarbu Państwa oraz wpis użytkowania wieczystego, jako wpisy prawomocne mają charakter rozstrzygnięć wiążących.

Równolegle jednak wpis w prawie polskim jednak nie ma charakteru sanującego, co oznacza, że gdy nie spełniono wszystkich wymaganych przesłanek materialnoprawnych i dokonano wpisu, stan prawny ujawniony w księdze wieczystej jest nieprawidłowy. Niezgodność taka może zostać jednak ustalona ze skutkiem prowadzącym do powinności zmiany treści wpisów w dziale II księgi wieczystej, w wyniku innego postępowania, w tym regulacyjnego opartego na przepisach ustawy szczególnej lub w procesie sądowym wywiedzionym w trybie art. 10 ust. 1 o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym, w którym sąd zbada aktualny aktualnym stan praw do nieruchomości w odwołaniu do wszystkich podstaw materialnoprawnych.

Wnioskodawca w sprawie jest legitymowany do wystąpienia z wnioskiem o wpis w księdze wieczystej (...), albowiem powołuje się na to, że jest właścicielem tej nieruchomości. Nie uzasadnia jednak wniosku o tożsamości z (...) w K., której prawo własności ujawnione było w wykazie hipotecznym (...) 38 K. (K.), nie przedstawia także żadnych dokumentów pozwalających na wniosek, że jest następcą prawną tego podmiotu (por. art. 34 zdanie 2. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, art. 28 ustawy o stosunku Państwa do gmin wyznaniowych żydowskich w Rzeczypospolitej Polskiej , Dz.U z 2014r., poz. 1798, art. 30 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania , Dz. U z2023r., poz. 265). Samo uwzględnienie powództwa w sporze o stwierdzenie nieważności określonej umowy sprzedaży również nie dowodzi następstwa prawnego, a jedynie interes prawny w uzyskaniu rozstrzygnięcia ustalającego (art. 189 k.p.c.). Wnioskodawca wywodzi swoje prawa w odwołaniu do wpisów prawa własności odnotowanego w tym wykazie, pomijając jednak, że jako księga dawna wykaz ten utracił moc prawną, zwłaszcza wobec założenia księgi wieczystej nieruchomości (por. § 5 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 lipca 1986 r. w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych założonych przed dniem 1 stycznia 1947 r. oraz utraty mocy prawnej niektórych takich ksiąg , Dz. U Nr 28, poz. 141). Niewątpliwe jest jedynie, że jako dokument urzędowy wykaz hipoteczny (...) 38 (K.) pozwala(ł) na wniosek, że Gmina S. K. nabyła nieruchomość odpłatnie umową sprzedaży z dnia 18 grudnia 1941 r. (Rep. (...)), co na podstawie art. 32 ustawy z dnia 20 marca 1950 r. o terenowych organach jednolitej władzy państwowej (Dz.U. Nr 14, poz. 130) legitymowało Skarb Państwa jako właściciela nieruchomości w postępowaniu wieczystoksięgowym skutkującym aktualną treścią wpisów.

Uwzględnić również należało, że decyzja administracyjna z dnia 16 sierpnia 1991 r. stwierdzająca nabycie z mocy prawa użytkowania wieczystego na rzecz Akademii Medycznej (aktualnie (...) J.- C. M.) została uznana decyzją z dnia 13 kwietnia 2021r. Ministra (...), Pracy i (...) za akt nieważny, następnie jednak na wniosek użytkownika wieczystego (...) J. -C. M. decyzja z dnia 13 kwietnia 2021r. została uchylona decyzją Ministra z dnia 24 stycznia 2022 r. i równolegle stwierdzone zostało, że decyzja z dnia 16 sierpnia 1991r. została wydana została wydana z naruszeniem prawa (k. 147-148 zbioru dokumentów). Wojewódzki Sąd Administracyjny wyrokiem z dnia 23 sierpnia 2022 r. (I SA/Wa 992/22) oddalił (...) w K. od decyzji z dnia 24 stycznia 2022r. Skarga kasacyjna od wyroku z dnia 23 sierpnia 222r. nie została rozpoznana. W chwili obecnej zatem, mimo zastosowania nadzwyczajnych trybów wzruszenia decyzji administracyjnej z dnia 16 sierpnia 1991r., akt ten nie został wyeliminowany z porządku prawnego, w tym ze wskazaniem, że z uwagi na upływ czasu i brzmienie regulacji prawnych, nie jest to możliwe. Otwiera się zatem pytanie, czy z uwagi na to, że organy administracyjne uznały wadliwość decyzji z dnia 16 sierpnia 1991r. i to przez wzgląd na brak podstawy prawnej do stwierdzenia deklaratoryjnie przez organ administracyjny nabycia z mocy prawa użytkowania wieczystego nieruchomości (założenie wyłącznej kognicji sądów powszechnych w tej materii), to czy stwierdzenie wydania niezgodności z prawem decyzji z 1991r. daje podstawę do zmiany wpisów w księdze wieczystej sądowi wieczystoksięgowemu. Odpowiedź na to pytanie musi być negatywna, albowiem sąd wieczystoksięgowy nie jest sądem prawa, nie rozstrzyga sporów o prawo, lecz sprawy (spory) o wpis prawa. Zagadnienie ustalające nabycie prawa użytkowania wieczystego jest elementem sporu o prawo, a zatem poddane jest postępowaniu rozpoznawczemu co do meritum. Przeciwko zarzutowi naruszenia przez Sąd Rejonowy w tym zakresie art. 140 k.c. przemawia także okoliczność, że przepis ten nie wskazuje, kto jest właścicielem nieruchomości (nie reguluje tego zagadnienia), natomiast znaczny upływ czasu od istotnych zdarzeń legitymujących w sprawie (82 lata od umowy sprzedaży uznanej za nieważną, 67 lat między zawarciem umowy i stwierdzeniem jej nieważności, 32 lata od wydania decyzji stwierdzającej nabycie użytkowania wieczystego z mocy prawa), przy niespornym, utrwalonym sposobie korzystania z danej nieruchomości (brak przesłanek art. 29 ustawy o stosunku Państwa do gmin wyznaniowych żydowskich w Rzeczypospolitej Polskiej ), dodaje do podstaw wymagających oceny, komu przysługuje prawo własności nieruchomości (prawo własności budynków na nieruchomości), także ewentualność nabycia prawa własności w drodze zasiedzenia i to przed dniem wejścia w życie regulacji odnoszącej się do nabycia z mocy prawa użytkowania wieczystego (art. 172 k.c., art. 182 ustawy z dnia 12 września 1990r. o szkolnictwie wyższym ). Sąd wieczystoksięgowy, przez swoją funkcję rejestrującą, nie może badać przesłanek nabycia prawa przez zasiedzenie, co jednak nie daje podstaw do stwierdzenia, że zagadnienia te może pominąć. Wszak wpis w księdze wieczystej rodzi domniemanie wpisania prawa zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym (art. 3 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece) i musi zapewnić, że uczestnicy obrotu nieruchomościami będą mogli działać z poczuciem bezpieczeństwa i przeświadczeniem, że obowiązujące prawo w należyty sposób chroni ich interesy (rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych, art. 5–9 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. To dlatego wpis w księdze może być dokonany tylko na podstawie dokumentu z podpisem notarialnie poświadczonym, jeżeli przepisy szczególne nie przewidują innej formy dokumentu, a wpis potrzebny do usunięcia niezgodności między treścią księgi wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym może nastąpić, gdy niezgodność będzie wykazana orzeczeniem sądu lub innymi odpowiednimi dokumentami (art. 31 ustawy). Co więcej, rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych samoistnie chroni także wieczystego użytkownika w razie wadliwego wpisu Skarbu Państwa (uchwała 7. s. Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2011r., III CZP 90/10), przy czym rękojmia ta odnosi się nie tylko do użytkowania wieczystego, ale także co do nabycia nieruchomości przez Skarb Państwa. W konsekwencji powyższego, domniemanie zgodności użytkowania wieczystego z rzeczywistym stanem prawnym może być obalone wyłącznie w procesie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 2011 r. III CZP 123/10). Skoro natomiast analizowana księga wieczysta nieruchomości stwierdza prawo własności Skarbu Państwa, nieskuteczny jest zarzut, że z mocy art. 232 k.c. nie mogło powstać użytkowanie wieczyste (...) J. do tego gruntu (z prawem własności budynków na nieruchomości). Należy przy tym zauważyć, że co do treści księgi wieczystej (...) toczą się aktualnie dwa spory o uzgodnienie z rzeczywistym stanem prawnym: z powództwa (...) J. – C. M. przeciwko Skarbowi Państwa (VI C 1293/21/S) zabezpieczone wpisem ostrzeżenia w dziale III księgi wieczystej (k. 146), oraz z powództwa (...) przeciwko Uniwersytetowi J. oraz Skarbowi Państwa (VI C 781/22/S). Wynik tych sporów w oczywisty sposób może rzutować na treść wpisów w księdze wieczystej, natomiast aktualna jednak treść księgi i przywołanych wyżej rozstrzygnięć administracyjnoprawnych, uniemożliwia uwzględnienie wniosku o wykreślenie praw Skarbu Państwa i (...) J. oraz o wpis prawa własności (...) w K.. Zwłaszcza, że Gmina nie legitymuje się dokumentem stwierdzającym nabycie prawa własności ujawnionego w księdze wieczystej na swoją rzecz.

Wobec powyższego, na podstawie art. 385 k.p.c. w związku z art. 13 §2 k.p.c. i art. 626 ¹ k.p.c. Sąd Okręgowy oddalił apelację jako bezzasadną.

SSO Beata Tabaka SSO Anna Krawczyk SSO Katarzyna Biernat- Jarek