Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 25 października 2023 roku

Sąd Okręgowy w Krakowie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: Sędziowie:	Sędzia Jarosław Tyrpa Anna Koźlińska
	Katarzyna Oleksiak

po rozpoznaniu w dniu 25 października 2023 roku w Krakowie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z wniosku J. N. i Z. N.

o wpis uprawnienia do rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym

na skutek apelacji wnioskodawców od punktów II i III postanowienia Sądu Rejonowego dla Krakowa – Podgórza w Krakowie z dnia 17 lutego 2023 roku, sygn. akt DZKW/KR1P/42454/22

postanawia:

uchylić zaskarżone postanowienie i przekazać sprawę Sądowi Rejonowemu dla Krakowa – Podgórza w Krakowie do ponownego rozpoznania.

SSO Anna Koźlińska SSO Jarosław Tyrpa SSO Katarzyna Oleksiak

Sygn. akt II Ca 1087/23

UZASADNIENIE

Postanowienia Sądu z dnia 17 lutego 2023 roku

Postanowieniem z 17 lutego 2023 roku Sąd Rejonowy dla Krakowa – Podgórza w Krakowie uwzględnił zażalenie wnioskodawców J. N. i Z. N. z dnia 29 sierpnia 2022 roku i na podstawie art. 395 § 2 k.p.c. uchylił postanowienie Sądu Rejonowego dla Krakowa- Podgórza w Krakowie, IV Wydział Ksiąg Wieczystych z dnia 1 lipca 2022 ( pkt I); oddalił wniosek w przedmiocie rozporządzenia opróżnionym miejscem hipotecznym ( pkt II) oraz uznał cofnięcie wniosku o wykreślenie hipoteki za niedopuszczalne ( pkt III).

Sąd Rejonowy ustalił, że księga wieczysta (...) prowadzona jest dla nieruchomości gruntowej stanowiącej działkę ewidencyjną nr (...), obręb (...), położonej w K., stanowiącej TR- Tereny różne, do której przyłączono numer księgi wieczystej nr (...) o łącznej powierzchni 2,0834 ha. W dziale II ujawniono wpisy własności na rzecz J. N. i Z. N. w udziale 1/1 na podstawie wspólności ustawowej majątkowej małżeńskiej. Dział III wolny jest od wpisów, zaś w Dziale IV ujawniono wykreśloną hipotekę umowną łączną (nr wpisu 4, nr wykreślenia 7) na rzecz Banku (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. oraz ujawniono figurującą hipotekę umowna łączną na rzecz (...) Bank (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą we W..

Uzasadniając zapadłe w sprawie rozstrzygnięcie Sąd wskazał, że dokonując autokontroli uznał za zasadne zażalenie na postanowienie z dnia 1 lipca 2022 roku i uchylił je zgodnie z art. 395 § 2 k.p.c. Wyjaśnił, że instytucja rozporządzenia opróżnionym miejscem hipotecznym unormowana w obowiązujących od 20 stycznia 2010 r. przepisach art. 101 ¹ -101 ¹¹ u.k.w.h. umożliwia wyłączenie w razie wygaśnięcia hipoteki o wyższym pierwszeństwie posuwania się hipotek o niższym pierwszeństwie zgodnie z art. z art. 12 u.k.w.h. w związku z art. 249 § 2 k.c. Według art. 101 ¹ u.k.w.h. właścicielowi nieruchomości w razie wygaśnięcia hipoteki przysługuje w granicach wygasłej hipoteki uprawnienie do rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym. Może on ustanowić na tym miejscu nową hipotekę albo przenieść na nie za zgodą uprawnionego którąkolwiek z hipotek obciążających nieruchomość. Jeżeli hipoteka wygasła tylko częściowo, może on rozporządzać opróżnionym miejscem hipotecznym w tej części. Zgodnie z art. 101 ¹⁰ u.k.w.h. hipotece ustanowionej na opróżnionym miejscu hipotecznym lub przeniesionej na opróżnione miejsce hipoteczne przysługuje pierwszeństwo takie samo jak wygasłej hipotece. Zgodnie z art. 101 ⁴ ust. 2 u.k.w.h. do wykreślenia wygasłej hipoteki oraz do wpisu uprawnienia do rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym potrzebne jest oświadczenie właściciela nieruchomości. W przedmiotowym stanie faktycznym Wnioskodawcy nie przedłożyli do wniosku wymaganego oświadczenia właściciela nieruchomości w przedmiocie wpisu uprawnienia do rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym, co w rezultacie skutkowało oddaleniem skargi na orzeczenie referendarza, o czym orzeczono w pkt II. sentencji postanowienia.

W zakresie orzeczenia o skuteczności cofniętego wniosku Sąd wskazał, że zgodnie z art. 13 § 2 k.p.c. przepisy o procesie stosuje się odpowiednio do innych rodzajów postępowań unormowanych w niniejszym kodeksie, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej. Nie kwestionując dopuszczalności cofnięcia wniosku przed jego rozpoznaniem, należy uznać, że cofnięcie wniosku już po jego rozpoznaniu przez dokonanie wpisu jest niedopuszczalne. Wymagałoby to wydania przez orzekającego, który wpisu dokonał, kolejnego orzeczenia, które „uchyliłoby” dokonany wpis i stanowiłoby podstawę jego wykreślenia w księdze wieczystej. Takiego rodzaju orzeczenia w postępowaniu wieczystoksięgowym są wydawane jedynie po zaskarżeniu orzeczenia. W niniejszej sprawie wniosek o wpis w zakresie dotyczącym żądania wykreślenia z działu IV księgi wieczystej nr (...) hipoteki umownej łącznej do kwoty 1.500.000,00 zł na rzecz Banku (...) S.A. z siedzibą w W. w celu zabezpieczenia wierzytelności o zwrot kwoty gwarancji roszczeń o odsetki oraz wszelkich innych roszczeń o świadczenia uboczne, gwarancje zabezpieczająca zapłatę za nabyte towary i/lub usługi nr (...) na podstawie umowy o udzielenie gwarancji nr (...) z dnia 5 marca 2012 roku, ustanowionej na miejscu hipotecznym nr 1 został dokonany w dniu 24 marca 2022 roku, zaś dopiero skarga na orzeczenie referendarza Skarżący cofnęli wniosek w zakresie wykreślenia ww. żądania (a zatem po dokonaniu wpisu) i z tego względu skuteczność oświadczenia o cofnięciu wniosku musi być oceniana jak w przypadkach, gdy oświadczenie złożono po dokonaniu wpisu. Ponadto zgodnie z przepisem art. 1 u.k.w.h. księgi wieczyste prowadzone są w celu ustalenia stanu prawnego nieruchomości, zatem uwzględnienie żądania wniosku w zakresie umorzenia żądania wykreślenia z działu IV księgi wieczystej nr (...) hipoteki umownej łącznej do kwoty 1.500.000,00 zł na rzecz Banku (...) S.A. z siedzibą w W. prowadziłoby do powstania niezgodności stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym nieruchomości polegającego na wpisaniu nieistniejącego obciążenia. Jak wynika z przedmiotowego stanu faktycznego sprawy wnioskodawcy do wniosku o wpis dołączyli dokument – zezwolenie na wykreślenie hipoteki umownej łącznej wystawione przez Bank (...) Spółkę Akcyjną z siedzibą w K., w którym to stwierdzono na podstawie art. 95 Prawa Bankowego, że w dniu 21 czerwca 2021 roku zostały spłacone wszystkie wierzytelność z tytułu Gwarancji zabezpieczającej zapłatę za nabyte towary i/lub usługi Nr (...) udzielonej przez Bank w dniu 5 marca 2012 roku w związku z wygaśnięciem powyższej Gwarancji (nie figuruje ona już w księgach rachunkowych). W konsekwencji powyższego cofnięcie wniosku zakresie wykreślenia ww. żądania (a zatem po dokonaniu wpisu) należało uznać za niedopuszczalne w rozumieniu art. 203 § 4 k.p.c. o czym orzeczono w pkt III. sentencji postanowienia.

Apelację od powyższego postanowienia wnieśli wnioskodawcy i zaskarżyli je w części w zakresie pkt II oraz III. Na zasadzie 380 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. wnieśli o rozpoznanie wraz z apelacją postanowienia Sądu Rejonowego dla Krakowa – Podgórza z 17 lutego 2023 roku zawartego w punkcie III, uznającego cofnięcie wniosku o wykreślenie hipoteki za niedopuszczalne.

Zaskarżonemu postanowieniu apelujący zarzucili naruszenie:

art. 101 ⁴ § 1 i 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (u.k.w.h.) poprzez błędne zastosowanie i uznanie, że możliwe jest wykreślenie hipoteki bez jednoczesnego wpisania uprawnienia wnioskodawców do rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym po wykreślonej hipotece, mimo złożenia przez nich wniosku obejmującego obydwa żądania równocześnie, co doprowadziło do naruszenia interesów wnioskodawców;

art. 626 ⁶ § 3 k.p.c. oraz § 268 pkt 1 zarządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 19 czerwca 2019 r. w sprawie organizacji i zakresu działania sekretariatów sądowych oraz innych działów administracji sądowej, ponieważ złożenie przez wnioskodawców obu wniosków (o wykreślenie hipoteki oraz o ujawnienie uprawnienia) na jednym urzędowym formularzu w tej samej chwili, powinno skutkować uznaniem ich za złożone w jednej chwili i zarejestrowaniem jako jednej sprawy pod jednym numerem „Dz. Kw.”, natomiast rozdzielenie spraw doprowadziło do naruszenia interesów wnioskodawców;

naruszenie art. 518 ¹ § 1 ¹ i § 3 k.p.c. poprzez pominięcie rozpoznania skargi Wnioskodawców z 7 kwietnia 2022 r. na orzeczenie Referendarza Sądowego z dnia 24 marca 2022 r., sygn. akt Dz.Kw./ (...) w zakresie dotyczącym wykreślenia hipoteki umownej łącznej do kwoty 1 500 000,00 PLN z KW nr (...), wobec czego wskutek zaniechania przez Sąd rozpoznania skargi z 7 kwietnia 2022 r. doszło do naruszenia interesów wnioskodawców i nierozpoznania istoty sprawy w tym zakresie;

art. 101 ⁴ 2 u.k.w.h. w zw. z art. 626 ² § 3 k.p.c. poprzez błędną wykładnię i uznanie, że do wpisania uprawnienia wnioskodawców do rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym po wykreślonej hipotece konieczne jest przedłożenie osobnego dokumentu obejmującego ich oświadczenie w przedmiocie uprawnienia do rozporządzenia opróżnionym miejscem hipotecznym, mimo że wniosek został złożony bezpośrednio przez właścicieli nieruchomości i zawierał stosowne żądanie w tym zakresie;

art. 626 ² § 3, art. 626 ⁸ § 1 i 2 k.p.c. i art. 626 ⁹ k.p.c. poprzez błędne zastosowanie i uznanie, że ze względu na brak dołączenia do wniosku osobnego oświadczenia w przedmiocie rozporządzenia opróżnionym miejscem hipotecznym brak jest podstaw albo istnieją przeszkody do dokonania wpisu zgodnie z wnioskiem, co doprowadziło do nieuwzględnienia wniosku o wpis uprawnienia do rozporządzania w całości opróżnionym miejscem hipotecznym numer 1;

art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny materiału dowodowego i uznanie, iż nie istniały podstawy prawne do wykreślenia z działu IV księgi wieczystej nr (...) hipoteki umownej łącznej do kwoty 1 500 000,00 PLN na rzecz BANK (...) S.A. z siedzibą w W. wraz z równoczesnym ujawnieniem w księdze wieczystej nr (...) uprawnienia do rozporządzania przez wnioskodawców w całości opróżnionym miejscem hipotecznym numer 1, zwolnionym przez tę hipotekę, mimo złożenia przez nich w ramach wniosku stosownego oświadczenia, co doprowadziło do naruszenia interesów wnioskodawców;

art. 130 ¹ § 1 ¹ k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. poprzez niedokonanie wezwania do uzupełnienia braków formalnych wniosku, jeśli zdaniem Referendarza sądowego takie przeszkody do dokonania wpisu wystąpiły, co doprowadziło do nieuwzględnienia wniosku o wpis uprawnienia do rozporządzania w całości opróżnionym miejscem hipotecznym numer 1;

art. 203 § 4 k.p.c., art. 355 k.p.c. , art. 363 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., art. 512 § 1 k.p.c., art. 626 ⁸ § 1 k.p.c., poprzez błędne uznanie, że cofnięcie wniosku w zakresie dotyczącym żądania wykreślenia z działu IV księgi wieczystej nr (...) hipoteki umownej łącznej do kwoty 1.500.000,00 zł, ustanowionej na miejscu hipotecznym numer 1, było niedopuszczalne, ponieważ oświadczenie o cofnięciu wniosku zostało złożone po dokonaniu wpisu (wykreśleniu hipoteki), podczas gdy Wnioskodawcy skargą z dnia 7.04.2022 r. zaskarżyli orzeczenie Referendarza Sądowego z dnia 24 marca 2022 r., sygn. akt Dz.Kw./ (...) — w zakresie dotyczącym wykreślenia hipoteki umownej łącznej z działu IV w księdze wieczystej nr (...), w związku z tym nie stało się ono prawomocne w tej części, a ponadto czynność ta nie była sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego, ani nie zmierzała do obejścia prawa, wobec czego wniosek mógł zostać częściowo cofnięty, a w efekcie postępowanie w tym zakresie powinno zostać umorzone;

naruszenie art. 327 ¹ §1 pkt 1 k.p.c. w związku z art. 361 k.p.c. poprzez nienależyte uzasadnienie zaskarżonego postanowienia, tj. brak należytej analizy i odniesienia się w uzasadnieniu postanowienia do wymogów wniosku o wpis uprawnienia do rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym (oświadczenie właściciela nieruchomości) oraz brak wyjaśnienia, czy Sąd rozpoznał skargę Wnioskodawców z 7 kwietnia 2022 r. na orzeczenie Referendarza Sądowego z dnia 24 marca 2022 r., sygn. akt Dz.Kw./ (...) — w zakresie dotyczącym wykreślenia hipoteki umownej łącznej do kwoty 1 500 000,00 PLN z KW nr (...).

Mając na uwadze powyższe wnioskodawcy wnieśli o zmianę postanowienia w zaskarżonej części poprzez wpisanie w księdze wieczystej nr (...) uprawnienia Wnioskodawców do rozporządzania w całości opróżnionym miejscem hipotecznym numer 1, zwolnionym przez hipotekę umowną łączną podlegającą wykreśleniu - zgodnie z wnioskiem z 5.01.2022 r. oraz uchylenie w części postanowienia referendarza sądowego z dnia 24 marca 2022 r., sygn. akt Dz.Kw./KR1P/00000971/22 (doręczone w dniu 31.03.2022 r.), w zakresie dotyczącym wykreślenia hipoteki umownej łącznej do kwoty 1 500 000,00 PLN (słownie: jeden milion pięćset tysięcy złotych) na rzecz BANK (...) S.A. z siedzibą w W. w celu zabezpieczenia wierzytelności o zwrot kwoty gwarancji, roszczeń o odsetki oraz wszelkich innych roszczeń o świadczenia uboczne; gwarancja zabezpieczająca zapłatę za nabyte towary i/lub usługi nr (...) na podstawie Umowy o udzielenie gwarancji nr (...) z dnia 5 marca 2012 r., z działu IV w księdze wieczystej nr (...) na miejscu hipotecznym numer 1 i o umorzenie postępowania w tym zakresie ze względu na oświadczenie o cofnięciu w części wniosku z 5.01.2022 r. ewentualnie o uchylenie postanowienia w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie, skutkując uchyleniem zaskarżonego postanowienia i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania z uwagi na nierozpoznanie jej istoty.

Jak trafnie wskazuje się w piśmiennictwie opróżnione miejsce hipoteczne powstaje przede wszystkim z chwilą wygaśnięcia hipoteki. Z tą również chwilą właściciel nabywa uprawnienie w rozporządzeniu nim. Samo powstanie uprawnienia do rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym jest więc niezależne od wykreślenia hipoteki zajmującej dane miejsce. Podejmując działania zmierzające do wykreślenia hipoteki, właściciel może być zainteresowany zachowaniem opróżnionego miejsca hipotecznego i rozporządzeniem nim dopiero w przyszłości. W takim przypadku - zgodnie z art. 101 ⁴ ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece - powinien równocześnie z wnioskiem o wykreślenie hipoteki żądać ujawnienia uprawnienia do rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym. Jeżeli bowiem hipoteka zostanie wykreślona bez równoczesnego wpisania do księgi wieczystej uprawnienia do rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym, to prawa o niższym pierwszeństwie posuną się naprzód.

Bez potrzeby rozstrzygania spornej w piśmiennictwie kwestii, czy żądanie wykreślenia hipoteki i ujawnienia uprawnienia właściciela do rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym powinno być zawarte w jednym czy dwóch odrębnych wnioskach, z całą stanowczością należy stwierdzić, że wykreślenie hipoteki bez jednoczesnego wpisania uprawnienia do rozporządzania opróżnionym miejscem powoduje utratę uprawniania właściciela do rozporządzania opróżnionym miejscem, co wynika wprost z art. 101 ⁴ ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece.

Jeżeli właściciel nieruchomości swoje żądanie formułuje w ten sposób, że domaga się wykreślenia hipoteki wraz z równoczesnym wpisem uprawnienia do rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym to tak zgłoszone żądanie należy traktować jako całość i jak trafnie zarzuca apelacja rozpoznać je łącznie. Wynikająca ze sposobu sformułowania żądania wniosku konieczność łącznego rozpoznania takiego żądania właśnie z uwagi na istotne skutki wykreślenia hipoteki bez jednoczesnego wpisu uprawnienia sprzeciwia się wydaniu rozstrzygnięcia, w którym jedna część żądania tj. wykreślenie hipoteki zostanie uwzględnione, zaś pozostała część (ujawnienie uprawnienia) oddalona, jak to miało miejsce w niniejszej sprawie. Nie oznacza to bowiem uwzględnienia żądania tylko w części, co należy uznać za dopuszczalne także w postępowaniu wieczystoksięgowym (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 kwietnia 2013 roku, II CSK 503/12) ale w istocie orzeczenie o jakościowo innym żądaniu, które w takim kształcie tj. wykreślenia hipoteki nie zostało zgłoszone i – co więcej - nie zostałoby zgłoszone, skoro już z samej treści wniosku wiadomym jest, bo wprost wynika to z posłużenia się słowem „równocześnie”, że właściciel zmierza do zachowania swojego uprawnienia do rozporządzenia opróżnionym miejscem hipotecznym. Tego typu orzeczenie następuje niegodnie z zamierzeniem wnioskodawcy, jest orzeczeniem na jego niekorzyść i w dodatku powodującym utratę wynikającego z ustawy uprawnienia, które właściciel chce zachować, czemu daje wyraz formułując żądanie.

Treść żądania wniosku, z którym wystąpili wnioskodawcy w niniejszej sprawie nie pozostawia żadnych wątpliwości co do tego, że ich intencją było wykreślenie z księgi wieczystej (...) hipoteki umownej do kwoty 1 500 000 zł na rzecz Banku (...) S.A. w W. z równoczesnym ujawnieniem w tej księdze wieczystej uprawnienia do rozporządzania w całości opróżnionym miejscem hipotecznym numer 1, zwolnionym przez hipotekę umowną podlegającą wykreśleniu zgodnie z zawartym wyżej żądaniem. Wskazuje na to wprost treść żądania i posłużenie się przez wnioskodawców słowami: „wnosimy równocześnie”. Tak sformułowane żądanie wniosku wprost wskazuje na intencję wnioskodawców, którzy są właścicielami nieruchomości, skorzystania z uprawnienia do rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym, o którym mowa w art. 101 ¹ ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Ponieważ wnioskodawcy nie ustanowili jeszcze na tym miejscu innej hipoteki domagali się we wniosku wpisu przysługującego im uprawnienia do rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym, do czego podstawę daje art. 101 ⁴ ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Zgodnie z ust. 1 tego przepisu w razie wykreślenia hipoteki bez jednoczesnego wpisania na jej miejsce innej hipoteki, właściciel nieruchomości może zachować uprawnienie do rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym, jeżeli jednocześnie z wykreśleniem hipoteki uprawnienie to zostanie wpisane do księgi wieczystej.

Jak wykazuje lektura akt – pomimo żądania wykreślenia wpisu z jednoczesnym wpisem uprawnienia do rozporządzanie opróżnionym miejscem hipotecznym – referendarz sądowy dokonał wykreślenia wpisu hipoteki, zaś wniosek o wpis uprawnienia do rozporządzenia opróżnionym miejscem hipotecznym oddalił. Oba te rozstrzygnięcia zostały przez wnioskodawców zaskarżone skargą na orzeczenie referendarza sądowego. Trafnie w apelacji wnioskodawcy podnoszą, że Sąd pierwszej instancji w ogóle nie rozstrzygnął o skardze wnioskodawców wniesionej w dniu 7 kwietnia 2022 roku, która dotyczyła wykreślenia hipoteki. Zarówno bowiem z sentencji jak i z uzasadnienia zaskarżonego postanowienia wprost wynika, że przedmiotem rozpoznania Sądu pierwszej jest postanowienie referendarza z dnia 24 marca 2022 roku oddalające wniosek o wpis uprawnienia do rozporządzenia opróżnionym miejscem hipotecznym oraz kwestia uznania cofnięcia wniosku o wykreślenie hipoteki za niedopuszczalne. Poza tym rozstrzygnięciem pozostaje zatem skarga na wykreślenie przez referendarza hipoteki, której to skargi Sąd pierwszej instancji w ogóle nie rozpoznał.

Wniesienie przez wnioskodawców skargi na wykreślenie hipoteki ma ten skutek, że zgodnie z art. 518 ¹ § 3 k.p.c. wykreślenie to nie traci mocy. Rozpoznając sprawę, sąd zmienia zaskarżony wpis przez jego wykreślenie i dokonanie nowego wpisu lub wydaje postanowienie, którym zaskarżony wpis utrzymuje w mocy albo uchyla go w całości lub w części i w tym zakresie wniosek oddala bądź odrzuca, względnie postępowanie umarza. Zgodnie z art. 398 ²² § 2 k.p.c. skargę wnosi się do sądu, w którym referendarz sądowy wydał zaskarżone orzeczenie. Sądem tym jest Sąd Rejonowy dla Krakowa – Podgórza w Krakowie. Dodać przy tym należy, że to w ramach tego postępowania skargowego, a nie w oderwaniu od niego jak to miało miejsce w niniejszej sprawie, winna nastąpić ocena skuteczności oświadczenia o cofnięciu wniosku, skoro – zgodnie z powołaną regulacją - w przypadku skutecznego cofnięcia wniosku może dojść do uchylenia zaskarżonego wpisu i umorzenie postępowania. Wydanie przez Sąd Rejonowy odrębnego rozstrzygnięcia, zawartego w punkcie III zaskarżonego postanowienia, w którym uznał cofnięcie wniosku za niedopuszczalne, nie stanowi rozpoznania skargi na orzeczenie referendarza sądowego – wykreślenie wpisu. Słusznie przy tym apelujący zarzucają, że to ostatnie orzeczenie to nie jest prawomocne, skoro zostało zaskarżone skargą, która nie została rozpoznania.

Jeżeli żądanie wnioskodawców obejmowało wykreślenie hipoteki z równoczesnym żądaniem wpisu uprawnienia do rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym i jednocześnie złożyli oni dwie skargi na orzeczenia referendarza, które odnoszą się do dwóch oddzielnych orzeczeń o zgłoszonym przez nich żądaniu, to rację przyznać należy apelującym, że orzeczenie przez Sąd Rejonowy zaskarżonym postanowieniem wyłącznie o jednym środku zaskarżenia oznaczać musi nierozpoznanie istoty sprawy. Orzeczenie takie uznać bowiem należy za przedwczesne. W istocie bowiem rozstrzygniecie Sądu pierwszej instancji odnosi się tylko do części zgłoszonego żądania, które – z uwagi na sposób jego sformułowania i intencję wnioskodawców – nie może być uznane za samodzielną część, pozostającą w oderwaniu od całości, o czym była już mowa.

Należy przy tym zauważyć, że Sąd Okręgowy nie posiada kompetencji do bezpośredniego rozstrzygnięcia w przedmiocie skargi na orzeczenie referendarza sądowego z pominięciem uprzedniego orzeczenia Sądu pierwszej instancji, zapadłego na skutek rozpoznania tej skargi. Nie jest zatem możliwe, bo nie nastąpiło rozpoznanie skargi w tym zakresie, uchylenie przez Sąd Okręgowy orzeczenia referendarza sądowego w zakresie wykreślenia hipoteki i umorzenia postępowania na skutek cofnięcia wniosku, o co w pierwszej kolejności we wnioskach apelacji wnioskują wnioskodawcy. Rozstrzygnięcie to leży w kompetencji Sądu pierwszej instancji w ramach zainicjowanego przez wnioskodawców postępowania skargowego. Brak kompetencji do orzekania w tym przedmiocie przez Sąd Okręgowy tylko wzmacnia stanowisko o potrzebie uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania w celu objęcia jednym orzeczeniem całości ich żądania.

Powyższe skutkować musi stwierdzeniem nierozpoznania przez Sąd pierwszej instancji istoty sprawy, co z kolei skutkuje uchyleniem zaskarżonego postanowienia i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

Stwierdzenie nierozpoznania istoty sprawy ze wskazanych powyżej względów zwalnia Sąd Okręgowy od szczegółowego odniesienia się do pozostałych zarzutów apelacji, w szczególności od wiążącego przesądzenia w niniejszym postępowaniu, czy zaistniały podstawy do dokonania wpisu zgodnie z wnioskiem. W istocie bowiem doprowadziłoby to do związania poglądem w sprawie, w której Sąd Okręgowy nie ma kompetencji orzekać, skoro nie została jeszcze rozpoznana skarga na orzeczenia referendarza, a rozstrzygnięcie o żądaniu wnioskodawców jest ściśle powiązane z rozpoznaniem tej skargi. Na marginesie można tylko zauważyć pewną niekonsekwencję w wymaganiu – z powołaniem się na treść art. 101 ⁴ ust. 2 ustawy o księgach wieczystych i hipotece – odrębnego oświadczenia właściciela nieruchomości z podpisem notarialnie poświadczonym w zakresie zgody na wpis uprawnienia a niewymagania takiej formy do wykreślenia wygasłej hipoteki, choć z brzmienia tego przepisu wynika, że do wykreślenia hipoteki oraz do wpisu uprawnienia potrzebne jest oświadczenia właściciela nieruchomości.

Sąd Okręgowy rozpoznał postanowienie zawarte w punkcie III zaskarżonego postanowienia jako niepodlegające zaskarżeniu albowiem apelujący złożyli taki wniosek (art. 380 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.). Wydanie tego postanowienia miało wpływ na rozpoznanie sprawy, co ma związek z koniecznością orzeczenia o całym zgłoszonym żądaniu oraz tym, że ocena dopuszczalności cofnięcia wniosku winna być dokonana w postępowaniu skargowym, jako przesłanka rozstrzygnięcia w przedmiocie utrzymania w mocy zaskarżonego wpisu lub jego uchylenia i umorzenia podstępowania, i nie przybierać postaci odrębnego postanowienia. Orzeczenie w tym zakresie także należy uznać za przedwczesne.

Ponownie rozpoznając sprawę Sąd Rejonowy winien łącznie orzec o obu złożonych przez wnioskodawców skargach na orzeczenia referendarza sądowego. Wydanie tego rozstrzygnięcia wymagać będzie oceny zasadności podnoszonych w skargach argumentów i szczegółowego odniesienia się do nich w razie konieczności sporządzenia uzasadnienia tego rozstrzygnięcia. Rozpoznanie skargi na wykreślenie hipoteki wymagać będzie także dokonania oceny dopuszczalności cofnięcia wniosku w zakresie wykreślenia hipoteki i w razie uznania tego cofnięcia za dopuszczalne i podzielenia argumentacji wnioskodawców – powołujących się na poglądy piśmiennictwa – o braku podstaw do żądania odrębnego oświadczenia, gdy żądanie składa wnioskodawca, także rozważenia możliwości wpisu samego tylko uprawnienia do rozporządzenia opróżnionym miejscem hipotecznym bez jednoczesnego wykreślenia hipoteki.

SSO Anna Koźlińska SSO Jarosław Tyrpa SSO Katarzyna Oleksiak