Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 29 grudnia 2023 roku

Sąd Okręgowy w Krakowie II Wydział Cywilny Odwoławczy, w składzie:

Przewodniczący:

Sędzia Paweł Szewczyk

po rozpoznaniu w dniu 29 grudnia 2023 roku w Krakowie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z wniosku S. Ż. (1), (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w K.

o założenie księgi wieczystej i wpis prawa własności

na skutek apelacji wnioskodawcy (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w K.

od postanowienia Sądu Rejonowego dla Krakowa - Podgórza w Krakowie z dnia 18 stycznia 2023 roku, sygnatura akt DzKw/KR1P/00031794/22

postanawia:

oddalić apelację.

Sędzia Paweł Szewczyk

Sygn. akt II Ca 686/23

UZASADNIENIE

Wnioskodawcy S. Ż. (1) i spółka pod firmą (...) sp. z o.o. w K. wnieśli o założenie księgi wieczystej dla położonej w K. nieruchomości składającej się z działek (...), obręb ewidencyjny (...), jednostka ewidencyjna P., objętej księga wieczystą dawną (...) P. i wpisanie prawa własności w udziale wynoszącym 5/16 części na rzecz (...) sp. z o.o. w K.. Do wniosku dołączono wypis umowy sprzedaży zawartej w formie aktu notarialnego przed notariuszem S. I. w dniu 17 marca 2022 r., Rep. (...), odpis prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po J. Ż., odpis prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po R. Ż., odpis prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po A. Ż., wypis aktu poświadczenia dziedziczenia po M. F., wykaz zmian gruntowych, projekt podziału działki, decyzję podziałową, wypis z rejestru gruntów oraz wyrys z mapy ewidencyjnej.

Postanowieniem z dnia 11 lipca 2022 r. referendarz w Sądzie oddalił wniosek, wskazując w uzasadnieniu, że wnioskodawcy nie wykazali następstwa prawnego po ujawnionym w (...) P. J. Ż., jak również wniosek dotyczył ujawnienia wyłącznie jednego ze współwłaścicieli nieruchomości a tymczasem założenie księgi wieczystej wymaga wpisu wszystkich współwłaścicieli nieruchomości.

W skardze na orzeczenie referendarza wnioskodawca (...) sp. z o.o. w K. domagał się uwzględnienia wniosku o założenie księgi wieczystej. Podniósł, że o tożsamości J. Ż. ujawnionego w (...) P. oraz J. Ż., którego dotyczy załączone do wniosku postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku świadczy jego miejsce zamieszkania przy ul. (...) w K., a wpis dotyczący pozostałych współwłaściciel nieruchomości powinien zostać przeniesiony z księgi wieczystej dawnej z jednoczesnym ujawnieniem w dziale III księgi wieczystej stosownego ostrzeżenia o niezgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. skarżący wniósł o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z dokumentów załączonych do skargi, w tym aktu notarialnego stanowiącego umowę sprzedaży i działu z dnia 21 marca 19456 r., rep nr (...) odpisu skróconego aktu zgodny R. Ż. z dnia 31 marca 2008 r., jsk również dowodów z dokumentów zalegających w aktach sprawy pod sygn. I Ns 199/08/S o stwierdzenie nabycia spadku po J. ż..

Postanowieniem z dnia 18 stycznia 2023 r. Sąd Rejonowy oddalił wniosek o założenie księgi wieczystej i wpis udziału w prawie własności.

Sąd Rejonowy ustalił, że księga wieczysta dawna (...) P. jest prowadzona dla l. kat. (...) o powierzchni 0,1181 ha. Jako właściciela nieruchomości na karcie B ujawniono J. Ż. na podstawie umowy sprzedaży i działu z dnia 21 marca 1946 r., rep. (...). Na karcie C widnieją wpisy dotyczące wszczęcia postępowania wywłaszczeniowego na rzecz Skarbu Państwa co do części l.kat. (...) o obszarze 0,0437 ha oraz wszczęcia postępowania wywłaszczeniowego co do części działki o obszarze 0,0007 ha(wnioski o wpis dotyczące postępowania wywłaszczeniowego złożono w 1969 r. i 1971 r.).

L.kat. (...) uległa podziałowi na l.kat. (...) o powierzchni 0,1174 oraz l.kat. (...) o powierzchni 0,0007 ha. Następnie l.kat. (...) zmieniła oznaczenie na działkę (...). Działka (...) uległa następnie podziałowi na działki (...) o powierzchni 0,1082 ha oraz (...) o powierzchni 0,0094 ha (obręb ewidencyjny (...), jednostka ewidencyjna P.). Zgodnie z decyzją Prezydenta Miasta K. o zatwierdzeniu podziału nieruchomości projekt podziału nieruchomości został sporządzony w oparciu o decyzję o warunkach zabudowy i zagospodarowaniu terenu dla inwestycji przebudowy pętli tramwajowej i istniejącego torowiska od pętli do rejonu budynku nr (...) przy ul. (...) w K., przy czym działka (...) zgodnie z decyzją podziałową jest przeznaczona pod obiekt. W treści umowy sprzedaży i działu stanowiącej podstawę ujawnienia J. Ż. na karcie (...) P. wskazano, że J. Ż. zamieszkiwał przy ul. (...) w K..

J. Ż., syn J. i A., ostatnio zamieszkały w K. przy ul. (...) zmarł w dniu 25 listopada 1980 roku. Spadek po nim nabyli: żona A. Ż. w 1/4 części oraz dzieci: K. F., D. Ż. (1), S. Ż. (2) i R. Ż. w udziałach po 3/16 części.

R. Ż., syn J. i A. , zmarł w dniu 2 stycznia 1996 roku. Spadek po nim nabyli: żona M. F. i syn S. Ż. (1) w udziałach po ½ części.

A. Ż. zmarła w dniu 21 grudnia 1996 roku. Spadek po niej nabyli: K. F. i S. Ż. (1) w udziałach po ½ części.

M. F. zmarła w dniu 5 stycznia 2014 roku. Spadek po niej nabył S. Ż. (1).

Umową sprzedaży z dnia 17 marca 2022 r., zawartą w formie aktu notarialnego przed notariuszem S. I., rep. (...), S. Ż. (1) sprzedał (...) sp. z o.o. w K. udział wynoszący 5/16 części we współwłasności nieruchomości składającej się z działek (...) za podaną w umowie cenę, a wskazana spółka udział ten za podaną w umowie cenę nabyła.

Wnioskodawca domagał się założenia nowej księgi wieczystej dla nieruchomości składającej się z działek (...) i wpisanie do księgi nabywcy udziału spółki pod firmą (...) sp. z o.o. w K.. We wniosku wnioskodawca nie wskazał pozostałych aktualnych współwłaścicieli nieruchomości, co stało na przeszkodzie uwzględnienia wniosku.

Sąd podkreślał, że księgi wieczyste zakłada się i prowadzi dla nieruchomości, a tym samym nie jest dopuszczalne założenie księgi wieczystej dla części udziałów w nieruchomości. Założenie księgi wieczystej, połączone z dokonaniem pierwszego wpisu, wymaga ujawnienia w dziale II tej księgi wszystkich osób, którym przysługuje prawo własności i wymienienia wyrażonego ułamkiem zwykłym udziału każdego ze współuprawnionych. Z załączonych do wniosku dokumentów nie wynikał krąg następców prawnych po zmarłych, albowiem udział 11/16 części w nieruchomości przysługiwał osobom już nie żyjącym, a to D. Ż. (1), S. Ż. (2) i K. F..

Sąd miał na uwadze, że orzecznictwo dopuszcza na zasadzie wyjątku możliwość zakładania księgi wieczystej z przeniesieniem wpisu dotyczącego prawa własności z księgi wieczystej dawnej bez jego uaktualnienia. Dotyczy to tylko i wyłącznie sytuacji, gdy któraś z osób ujawnionych w księdze wieczystej dawnej jest osobą nieznaną i zaginioną, często w okresie II wojny światowej, co niesie za sobą poważne problemy z ustaleniem następstwa prawnego po tej sobie. Taka sytuacja w niniejszej sprawie nie występuje, ponieważ J. Ż. nie jest osobą zaginioną i nieznaną. Co więcej, po zmarłym właścicielu nieruchomości było prowadzone postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku. Zasadą natomiast w księgach wieczystych jest uaktualnianie wpisów, a na zasadzie wyjątku dopuszczalne jest powtórzenie wpisu, który z istoty rzeczy nie może być aktualny, bo dotyczy osoby zmarłej. Ustalenie następców prawnych J. Ż. w drodze przedłożenia prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po zmarłym wyklucza możliwość dostrzeżenia w sprawie szczególnych względów uzasadniających przeniesienie do nowozakładanej księgi wieczystej nieaktualnego wpisu. Zstępni J. Ż., a to K. F., D. Ż. (2) i S. Ż. (2) zmarli w okresie 1994-2000. Ze względu na datę ich śmierci i bliskie pokrewieństwo z wnioskodawcą spadkobiercy zmarłych, krewni wnioskodawcy są z pewnością znani wnioskodawcy. Wobec tego wykazanie odpowiednimi dokumentami następstwa prawnego nie powinno nastręczać trudności. Na podstawie przedłożonej kopii umowny sprzedaży z 1946 r. wnioskodawcy wykazali, że J. Ż. ujawniony w księdze wieczystej dawnej, zamieszkały w K. przy ul. (...) jest tożsamy z J. Ż. zamieszkałym przed śmiercią na tej samej ulicy, którego dotyczy załączony do wniosku odpis postanowienia sądowego o stwierdzeniu nabycia spadku .

Sąd nie podzielił argumentacji skarżącego co do możliwości przeniesienia nieaktualnych wpisów w dawnej księdze wieczystej do nowo założonej z jednoczesnym wpisaniem ostrzeżenia o niezgodności aktualnym stanem prawnym, powołując się na zasadę aktualności dokonywanych wpisów w księdze wieczystej oraz fakt że wnioskodawcy nie powołali się przy tym na okoliczności utrudniające im oznaczenie wszystkich aktualnych współwłaścicieli nieruchomości.

W apelacji od postanowienia wnioskodawca spółka pod firmą (...) sp. z o.o. w K. zarzuciła naruszenie przepisów postępowania a to:

- art. 626 ⁸ §1 k.p.c. w zw. z art. 626 ⁸ §2 k.p.c. w zw. z art. 626 ⁸ k.p.c. przez nich niewłaściwe zastosowanie polegające na oddaleniu wniosku o wpis z uwagi na niewykazanie przez wnioskodawcę następstwa prawnego po J. Ż.,

- art. 626 ¹³ k.p.c. przez brak zastosowania przez sąd ostrzeżenia o niezgodności stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym i odmowę dokonania wpisu udziału we współwłasności nieruchomości,,

- nadto naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 125 ust. 2 ustawy o księgach wieczystych i hipotece w zw. z §7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 lipca 1986 r. w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych założonych przed dniem 1 stycznia 1947 r. oraz utraty mocy prawnej niektórych takich ksiąg w zw. z §19 i 23 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 września 2001 r. w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych i zbiorów dokumentów, art. 31 i 35 u.k.s.w. poprzez błędne twierdzenie sądu że nie było możliwe przeniesienie części wpisów z księgi dawnej do księgi nowej, podczas gdy §2 ust. 2 i 4 rozporządzenia z 1986 r. stanowi, że do nowej księgi wieczystej przenosi się wpisy z dawnej księgi w sposób określony w §4 a także §4 ust. 2 przewiduje, że przy przeniesieniu wpisów zmienia się wpisy i zestawia w taki sposób, aby do nowej księgi wieczystej została przeniesiona tylko ich aktualna treść , chyba, że szczególne względy nakazują powtórzenie wpisu lub jego części w formie dotychczasowej. Wnioskodawca nie zna następców prawnych K. F., D. Ż. (1), ani S. Ż. (2) a ich ustalenie jest poważnie utrudnione,

- art. 198 k.c. przez odmowę ujawnienia prawa własności wnioskodawcy w księdze wieczystej w sytuacji gdy każdy ze współwłaścicieli może rozporządzać swym udziałem bez zgody pozostałych współwłaścicieli.

Wskazując na powyższe apelujący domagał się zmiany zaskarżonego postanowienia poprzez założenie księgi wieczystej oraz wpisania w dziale II prawa własności w udziale wynoszącym 5/16 części na rzecz wnioskodawcy, ewentualnie uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu, a także zasądzenia na rzecz wnioskodawcy poniesionych przez niego kosztów postępowania wraz z kosztami zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest niezasadna.

Sąd Okręgowy w pełni podziela ustalenia faktyczne poczynione przez sąd I instancji i przyjmuje za własne czyniąc je podstawą faktyczną rozstrzygnięcia odwoławczego.

Zarzuty apelacyjne nie zyskały aprobaty Sądu Okręgowego.

Zwrócenia na wstępie wymaga, że księgi wieczyste są prowadzone dla nieruchomości, a ich podstawowym celem i główną funkcją jest ustalenie stanu prawnego nieruchomości, który stanowi gwarancję bezpieczeństwa w obrocie nieruchomościami oraz gwarancję zabezpieczenia kredytu hipotecznego.

Księga wieczysta jest ogólnodostępnym dokumentem opisującym stan prawny pojedynczej nieruchomości. Znajdują się w niej dane dotyczące m.in. właściciela, adresu nieruchomości oraz jej powierzchni i przeznaczenia, a także hipoteki obciążające nieruchomość i ograniczania w prawie własności.

Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 roku o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. 1982 Nr 19, poz. 147 ze zm.) księgi wieczyste prowadzi się w celu ustalenia stanu prawnego nieruchomości. Jak jednoznacznie przyjmuje się w orzecznictwie (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 września 2013 r., II CSK 26/13), założenie księgi wieczystej, połączone z dokonaniem pierwszego wpisu, wymaga ujawnienia w dziale II tej księgi wszystkich osób, którym przysługuje prawo własności i wymienienia – wyrażonego ułamkiem zwykłym – udziału każdego ze współuprawnionych. Oznacza to, że założenie księgi wieczystej dla nieruchomości stanowiącej współwłasność z wymienieniem we wpisie w dziale II tej księgi tylko jednego ze współwłaścicieli i przysługującego mu udziału we współwłasności jest niedopuszczalne.

W związku z powyższym nie ma racji skarżący kwestionując prawidłowość stanowiska sądu I instancji. W świetle obowiązujących przepisów nie jest co do zasady dopuszczalne założenie nowej księgi wieczystej dla ujawnienia w niej jednego ze współwłaścicieli. Wyjątek od tej zasady, o którym wspominał sąd w uzasadnieniu, nie ma zastosowania w tej sprawie z uwagi na stosunkową łatwość w ustaleniu kręgu spadkobierców po nieżyjących współwłaścicielach. Powoływanie się na naruszenie przez Sąd art. 198 k.c. jest oczywiście chybione, albowiem współwłaściciel ma prawo dysponowania swoim udziałem w nieruchomości bez zgody pozostałych współwłaścicieli, natomiast jest prawo nie sięga tak dalece, by mógł skutecznie złożyć wniosek o założenie nowej księgi wieczystej i uzyskać w niej wpis swojego prawa we współwłasności nieruchomości bez ujawnienia reszty aktualnych współwłaścicieli.

Założenia księgi wieczystej dla nieruchomości oraz wpisu dokonuje się na wniosek zawierający wymienienie wszystkich uprawnionych, na których rzecz ma być wpisana własność, w sposób określony w § 33 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 15 lutego 2016 r. (m.in. imię i nazwisko współwłaściciela, nr PESEL, imię ojca i matki, a także wyrażoną ułamkiem wielkość przysługującego mu udziału we współwłasności) oraz powołanie tytułów własności (§ 105 ust. 2 i 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 15 lutego 2016 r.). Do wniosku dołącza się dokumenty stwierdzające nabycie własności nieruchomości oraz dokumenty stanowiące podstawę oznaczenia nieruchomości, przy czym obowiązek dołączenia dokumentów stwierdzających nabycie własności nieruchomości nie dotyczy osób, których praw zostały ujawnione w zbiorze dokumentów (§ 106 ust. 1 i 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 15 lutego 2016 r.). Przepisy § 105 i § 106 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 15 lutego 2016 r. stosuje się odpowiednio do wniosku o założenie księgi wieczystej, m.in. dla nieruchomości, dla których dotychczasowa księga wieczysta zaginęła lub uległa zniszczeniu (§ 108 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 15 lutego 2016 r.). Przy zakładaniu księgi wieczystej dla nieruchomości, której dotychczasowa księga wieczysta zaginęła lub uległa zniszczeniu, bierze się z urzędu pod uwagę w szczególności zbiory dokumentów, dokumenty należące do zaginionej lub zniszczonej księgi wieczystej oraz zachowane części takiej księgi, a także dane z ewidencji gruntów i budynków (§ 109 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 15 lutego 2016 r.). Przypomnienia wymaga, że z dniem 1 stycznia 1989 r. utraciły moc prawną i podlegały zamknięciu z urzędu księgi dawne nie zawierające w działach odpowiadających działowi drugiemu, trzeciemu i czwartemu obecnej księgi wieczystej wpisów dokonanych po dniu 31 grudnia 1946 r. (§ 5 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 lipca 1986 r.). Zakładanie nowych ksiąg wieczystych dla nieruchomości, których księgi wieczyste utraciły moc prawną stosownie do § 5 ust. 1 tego rozporządzenia, następuje według przepisów dotyczących zakładania ksiąg wieczystych dla nieruchomości, których księgi wieczyste zaginęły (§ 7 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 lipca 1986 r.). Wbrew zatem stanowisku wnioskodawcy obowiązujące przepisy nie pozwalają na automatyczne przenoszenie wpisów z dawnej księgi wieczystej, która z dniem 1 stycznia 1989 r. utraciła moc prawną. Nie jest też dopuszczalne założenie nowej księgi wieczystej w celu ujawnienia w niej udziału we współwłasności tylko jednego ze współwłaścicieli. Jak stanowi art. 626 ¹ § 2 k.p.c. uczestnikami postępowania wieczysto-księgowego są oprócz wnioskodawcy także te osoby, na rzecz których ma nastąpić wpis.

Sąd wieczystoksięgowy nie zakłada z urzędu ksiąg wieczystych dla nieruchomości, których księgi wieczyste utraciły moc prawną z dniem 1 stycznia 1986 r. na podstawie § 5 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 lipca 1986 r.

Założenie nowej księgi wieczystej dla nieruchomości, której dawna księga wieczysta utraciła moc nie jest też czynnością techniczną, skoro postępowanie w tym przedmiocie odbywa się na takich samych zasadach, jak postępowanie w przedmiocie założenia księgi wieczystej dla nieruchomości, która nie ma księgi wieczystej.

W konsekwencji, wnioskodawca w celu założenia księgi wieczystej dla przedmiotowej nieruchomości powinien był objąć wnioskiem pozostałych współwłaścicieli, żyjących w chwili złożenia tego wniosku, ponieważ wpis prawa współwłasności w nowej księdze wieczystej może dotyczyć wyłącznie osób fizycznych żyjących i istniejących osób prawnych albo istniejących jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną (art. 33 ¹ § 1 k.c.). Wynika to także z art. 626 ¹ § 2 i 3 k.p.c., zgodnie z którym uczestnikami postępowania są osoby, na rzecz których ma nastąpić wpis, przy czym nie stanowi przeszkody do wpisu okoliczność, że po złożeniu wniosku wnioskodawca bądź inny uczestnik postępowania zmarł. Wnioskodawca we wniosku o założenie księgi wieczystej wymienił tylko zbywcę na jego rzecz udziału w wysokości 5/16 części. Pominął natomiast pozostałych współwłaścicieli. Z danych dotyczących wpisów (...) wynika, że wpis współwłasności w jednym przypadku pochodzi z 1946 r., a z dołączonych przez wnioskodawcę dowodów z dokumentów wynika z kolei, że zstępni J. Ż., a to K. F., D. Ż. (2) i S. Ż. (2) zmarli w okresie 1994-2000. Wobec tego do słusznych wniosków doszedł Sąd wskazując, że z załączonych do wniosku dokumentów nie wynikał krąg następców prawnych po zmarłych, skoro udział 11/16 części w nieruchomości przysługiwał osobom już nie żyjącym.

Podsumowując Sąd Okręgowy wskazuje, że chcąc założyć nową księgę wieczystą dla nieruchomości wnioskodawca powinien był dołączyć dokumenty stanowiące podstawę wpisu aktualnych współwłaścicieli przedmiotowej nieruchomości. W świetle § 109 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 15 lutego 2016 r., wykaz hipoteczny LWH, który z dniem 1 stycznia 1989 r. utracił moc prawną, w zakresie samego wpisu współwłasności nie może być traktowany jak dokument ze zbioru dokumentów. Przepisy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 15 lutego 2016 r. definiują księgę wieczystą dawną, jako księgę hipoteczną (gruntową, wieczystą) założoną przed dniem 1 stycznia 1947 r. (§ 2 pkt 3) i odróżniają ją od dotychczasowej księgi wieczystej (§ 2 pkt 2) oraz od zbioru dokumentów, co wynika z kolei z § 10 pkt 1 tiret 2 i 3. Wskazanie natomiast we wpisie w takiej księdze wieczystej podstawy nabycia przez określonego współwłaściciela prawa współwłasności może stanowić jeden z dowodów z dokumentów na podstawie którego sąd wieczystoksięgowy mógłby dokonać ustaleń w przedmiocie tytułu prawnego uzasadniającego wpis w nowej księdze wieczystej (§ 6 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 lipca 1986 r.).

Sąd Okręgowy podziela stanowisko sądu I instancji w kwestii braku możliwości przeniesienia nieaktualnych wpisów w dawnej księdze wieczystej do nowo założonej z jednoczesnym wpisaniem ostrzeżenia o niezgodności aktualnym stanem prawnym. Na przeszkodzie stoi bowiem zasada dokonywania w księdze wieczystej wpisów aktualnych, jak również, że wnioskodawcy nie wykazali żadnych okoliczności utrudniające im oznaczenie wszystkich aktualnych współwłaścicieli nieruchomości.

W tym stanie rzeczy apelacja jako niezasadna podlegał oddaleniu, o czym Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji na zasadzie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 §2 k.p.c.

Sędzia Paweł Szewczyk