Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 17 października 2023 r

Sąd Okręgowy w Krakowie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący:	Sędzia Katarzyna Oleksiak
Sędziowie:	Katarzyna Biernat – Jarek Lilianna Kaltenbek

po rozpoznaniu w dniu 17 października 2023 r. w Krakowie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z wniosku M. D.

z udziałem (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w K.

o wpis

na skutek apelacji wnioskodawcy od pkt 1 postanowienia Sądu Rejonowego w Oświęcimiu

z dnia 31 grudnia 2019 r., sygnatura akt DZKW/KR2E/00001105/19

postanawia:

oddalić apelację;

stwierdzić, że wnioskodawca i uczestnik ponoszą koszty postępowania apelacyjnego i kasacyjnego związane ze swym udziałem w sprawie.

SSO Katarzyna Biernat - Jarek SSO Katarzyna Oleksiak SSO Lilianna Kaltenbek

Sygn. akt. II Ca 238/23

UZASADNIENIE

Postanowienia Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 17 października 2023 roku

Postanowieniem z dnia 31 grudnia 2020 r. Sąd Rejonowy oddalił wnioski M. D. o wpis w dziale III księgi wieczystej nr (...) prawa do zaspokojenia się przez wnioskodawcę z prawa użytkowania wieczystego oraz własności budynków objętych tą księgą (pkt 1.) oraz o wpis ostrzeżenia w dziale III powyższej księgi wieczystej o wydanym w dniu 11 września 2017 r. wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie, uzupełnionego wyrokiem tegoż sądu z dnia 24 sierpnia 2018 r. (sygn. akt IX GC 565/13), w brzmieniu nadanym wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 26 marca 2019 r. (sygn. akt I Aga 507/18)- w przedmiocie uznania czynności prawnej za bezskuteczną (pkt 2.).

W uzasadnieniu wskazał, że podstawą wpisu roszczeń i praw osobistych jest art. 16 ust. 1 i 2 ustawy o księgach wieczystych i hipotece (u.k.w.h.), zawierając ich enumeratywne wyliczenie ( numerus clausus). Z powołaniem na aktualne orzecznictwo Sądu Najwyższego Sąd Rejonowy zaznaczył, że wpis praw osobistych i roszczeń ma charakter wyjątkowy i może być dokonany jedynie w oparciu o wyraźny przepis rangi ustawowej. Nawet przy przyjęciu liberalniejszej wykładni art. 16 ust. 1 i 2 u.k.w.h. informacja o postępowaniu administracyjnym dotyczącym zwrotu nieruchomości nie może być traktowana jako roszczenie przyszłe, objęte dyspozycją art. 16 ust. 2 u.k.w.h., gdyż nie ma ono charakteru rzeczowego. Z charakteru roszczenia ze skargi pauliańskiej wynika bowiem tylko możliwość prowadzenia egzekucji przeciwko osobie trzeciej. Żaden przepis rangi ustawowej nie przewidywał również wpisu ostrzeżenia o wydaniu wyroku uznającego czynność prawną za bezskuteczną. W rozumieniu ustawy o księgach wieczystych i hipotece ostrzeżenia nie stanowią jakiekolwiek informacje o postępowaniu dotyczącym nieruchomości. W księdze wieczystej ujawnia się prawa rzeczowe, a prawa osobiste i roszczenia- jedynie w ustawowo wymienionych wypadkach (art. 16 u.k.w.h.).

Apelację przeciwko temu postanowieniu złożył wnioskodawca, zaskarżając je w całości i zarzucając naruszenie prawa materialnego i procesowego, to jest:

art. 16 ust. 1 i 2 u.k.w.h. oraz art. 17 u.k.w.h. poprzez ich niewłaściwą wykładnię i uznanie, że przewidziane w art. 532 k.c. prawo wierzyciela do zaspokojenia z nieruchomości nie może być ujawnione w księdze wieczystej, podczas gdy wpis taki jest możliwy, bowiem prawo to mieści się w hipotezie normy art. 16 ust. 1 u.k.w.h., a wyszczególnienie praw osobistych i roszczeń w art. 16 ust. 2 u.k.w.h. nie ma charakteru wyczerpującego, zaś prawo to zasługuje na skuteczność, o której mowa w art. 17 u.k.w.h.;

art. 8 u.k.w.h. poprzez jego błędną wykładnię i uznanie, że ostrzeżenie o wydaniu wyroku uwzględniającego powództwo w trybie skargi pauliańskiej, stwierdzającego przewidziane w art. 532 k.c. prawo wierzyciela do zaspokojenia z nieruchomości nie może być ujawnione w księdze wieczystej, podczas gdy ujawnienie takiego ostrzeżenia jest dopuszczalne jako korespondujące z określonym w art. 1 ust. 1 u.k.w.h. celem prowadzenia ksiąg wieczystych i stanowi sposób ochrony wierzyciela w kontekście art. 531 § 2 k.c.;

art. 626 ⁹ k.p.c. poprzez oddalenie wniosków o wpis, podczas gdy istniały podstawy do dokonania wpisów przy braku ku temu przeszkód.

Formułując powyższe zarzuty, skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia i dokonanie wpisów zgodnie z treścią wniosków, ewentualnie- o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji z pozostawieniem temu sądowi orzeczenia o kosztach postępowania za obie instancje. Ponadto, skarżący domagał się zasądzenia na jego rzecz kosztów postępowania za obie instancje.

W odpowiedzi na apelację uczestnik (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w K. wniósł o oddalenie apelacji.

Postanowieniem z dnia 15 października 2020 roku Sąd Okręgowy w Krakowie w pkt 1 oddalił apelację, a w pkt 2 stwierdził, iż wnioskodawca i uczestnik ponoszą koszty postepowania odwoławczego związane ze swoim udziałem w sprawie.

Sąd Okręgowy podzielił w całości stanowisko Sądu pierwszej instancji (i przedstawioną na jego poparcie argumentację) oraz dominujące w judykaturze i piśmiennictwie zapatrywanie, w myśl którego do ujawnienia prawa osobistego lub roszczenia konieczny jest wyraźnie dopuszczający taką możliwość przepis rangi ustawowej.

Postanowieniem z dnia 28 listopada 2022 roku Sąd Najwyższy uchylił postanowienie Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 15 października 2020 roku w punkcie 1 w części oddalającej apelację od rozstrzygnięcia zawartego w punkcie 1 postanowienia Sądu Rejonowego w Oświęcimiu z dnia 31 grudnia 2019 roku oraz w części rozstrzygającej o kosztach postępowania apelacyjnego ( punkt 2) i w tym zakresie przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.

W uzasadnieniu tego rozstrzygnięcia Sąd Najwyższy wskazał, że niejasne brzemiennie przepisu art. 16 u.k.w.h przyczyniło się do powstania rozbieżności w literaturze, jak i w judykaturze, lecz rozstrzygnięcie tego zagadnienie prawnego jest przedwczesne, gdyż o prawidłowym zastosowaniu prawa materialnego można mówić dopiero wówczas, gdy ustalenia stanowiące podstawę wydania zaskarżonego orzeczenia co do istoty sprawy pozwalają na ocenę tego zastosowania. Tymczasem Sąd Okręgowy w ramach badania treści księgi wieczystej, pominął, że we wniosku z dnia 31 stycznia 2020 roku Syndyk masy upadłości W. N. domagał się wpisu zobowiązania uczestnika (...) sp z o.o. w K. do przekazania do masy upadłości W. N. osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej przedmiotu bezskutecznej czynności prawnej, tj. prawa użytkowania wieczystego oraz prawa własności budynków stanowiących odrębne nieruchomości, wpisanych m.in. w księdze wieczystej (...) wraz ze związanymi z prawem własności nieruchomości lokalowych udziałami w prawie użytkowania wieczystego wpisanymi do (...). Do tego wniosku zostało dołączone postanowienie z dnia 12 listopada 2019 roku o ogłoszeniu upadłości osoby fizycznej, nieprowadzącej działalności gospodarczej , W. N. oraz postanowienie Sędziego komisarza z dnia 24 stycznia 2020 roku zobowiązując spółkę (...) do przekazania do masy upadłości W. N. wyżej opisane nieruchomości. Sąd Najwyższy wskazał, iż wprawdzie wpis w dziale III tej księgo wieczystej nastąpił w dniu 3 marca 2021 roku , ale zgodnie z art. 29 u.k.w.h wpis do księgi wieczystej ma moc wsteczną od chwili złożenia wniosku o dokonanie wpisu, a ten wpłynął przed wydanie zaskarżonego postanowienia. W konsekwencji Sąd Okręgowy nie objął podstawą faktyczną tych okoliczności i nie dokonał oceny prawnej ich ewentualnego wpływu na formalną i merytoryczną zasadność wniosku o wpis , w kontekście także zasad dochodzenia i realizacji wierzytelności w postępowaniu upadłościowym ogłoszonym w stosunku do dłużniczki wnioskodawcy.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja była nieuzasadniona.

Zgodnie z art. 626 ⁸ §2 k.p.c. rozpoznając wniosek o wpis sąd bada jedynie treść i formę wniosku, dołączonych dokumentów oraz treść księgi wieczystej. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wyrażono pogląd, że przepis ten zawiera pełną regulację przebiegu postępowania wieczysto – księgowego tak w zakresie przebiegu postępowania dowodowego, jak i podstaw do orzekania. W związku z tym wyłączną podstawą ustaleń faktycznych i prawnych sądu przy rozpoznaniu wniosku o wpis w księdze wieczystej jest jedynie treść wniosku, treść dołączonych do niego dokumentów i treść księgi wieczystej. Zakres kognicji sądu wieczystoksięgowego wyznacza art. 626 ⁸ § 2 k.p.c. ograniczając ją, w postępowaniu zarówno przed sądem pierwszej jak i drugiej instancji, do badania treści wniosku o wpis, jego formy, dołączonych do wniosku dokumentów oraz treści księgi wieczystej. Rozpoznając wniosek o wpis we wskazanych wyżej granicach, sąd wieczystoksięgowy nie może uwzględniać żadnych dalszych okoliczności wynikających z wniosku o wpis i dołączonych dokumentów. Z treści art. 626 ⁸ § 2 k.p.c. wynika zakaz prowadzenia przez sąd wieczystoksięgowy postępowania dowodowego, poza badaniem dokumentów dołączonych do wniosku o wpis w księdze wieczystej. Kontrola sądu drugiej instancji powinna być ograniczona do oceny, czy w świetle dokumentów dołączonych do wniosku i będących przedmiotem badania sądu pierwszej instancji, była podstawa do dokonania lub odmowy wpisu.

Wnioskodawca domagał się wpisu w dziale III księgi wieczystej (...) prawa do zaspokojenia się przez wnioskodawcę z prawa użytkowania wieczystego oraz własności budynków objętych tą księgą a to na podstawie wydanego w dniu 11 września 2017 r. wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie, uzupełnionego wyrokiem tegoż sądu z dnia 24 sierpnia 2018 r. (sygn. akt IX GC 565/13), w brzmieniu nadanym wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 26 marca 2019 r. (sygn. akt I Aga 507/18)- w przedmiocie uznania wobec M. D. czynności prawnej za bezskuteczną.

Z aktualnej treści księgi wieczystej wynika, że prawo własności nieruchomości ujawnione jest na rzecz (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w K., zaś w dziale III ujawniony jest przeniesiony z (...) zakaz zbywania prawa użytkowania wieczystego gruntu objętego księgą oraz zobowiązanie (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w K. do przekazania do masy upadłości W. N. osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej przedmiotu bezskutecznej czynności prawnej tj. prawa użytkowania wieczystego i prawa własności budynków stanowiących odrębne nieruchomości , wpisanych do ksiąg wieczystych : nr (...) wraz ze związanymi z prawami własności nieruchomości lokalowych udziałami w prawie użytkowania wieczystego wpisanymi do (...) Sądu Rejonowego w Oświęcimiu. Ostatni wpis został dokonany na wniosek z dnia 31 stycznia 2020 roku w dniu 3 marca 2021 roku. Nadto w dziale III tej księgi wieczystej figurują dotąd nierozpoznane wniosku o wpis wszczęcia egzekucji złożone 17 czerwca 2021 roku, 12 sierpnia 2021 roku, 1 grudnia 2021 roku , 29 czerwca 2023 roku i 30 czerwca 2023 roku.

Zgodnie ze wskazaniami Sądu Najwyższego zwartymi w postanowieniu z dnia 28 listopada 2022 roku dla rozstrzygnięcia niniejszego wniosku, poza kwestią oceny dotyczącej prawidłowej wykładni art. 16 u.k.w.h, istotna jest ocena ewentualnego wpływu na formalną i merytoryczną zasadność wniosku o wpis faktu ujawnienia w dziale III (...) zobowiązanie (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w K. do przekazania do masy upadłości W. N. osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej przedmiotu bezskutecznej czynności prawnej w tym nieruchomości, której dotyczy wniosek, w kontekście także zasad dochodzenia i realizacji wierzytelności w postępowaniu upadłościowym ogłoszonym w stosunku do dłużniczki wnioskodawcy. W tym zakresie niewątpliwie zastosowanie znajduje regulacja art. 134 prawa upadłościowego. Zgodnie z ust.1 tej regulacji osoba trzecia, która odniosła korzyść z czynności uznanej za bezskuteczną, ma obowiązek przekazania do masy upadłości w naturze wszystkiego, co na podstawie bezskutecznej czynności prawnej wyszło z masy lub do niej nie weszło. Po przesądzeniu o bezskuteczności czynności prawnej mienie objęte tą czynnością, mimo iż – wobec wszystkich ( erga omnes) – należy do osoby trzeciej, z mocy samego prawa, postanowienia sędziego-komisarza lub z mocy wyroku pauliańskiego przynależy do masy upadłości, dzieli los pozostałych składników masy upadłości i podlega likwidacji według zasad ogólnych. Uznanie czynności prawnej za bezskuteczną nie wpływa na ważność tej czynności, niemniej jednak określony składnik majątkowy, który na skutek takiej czynności wyszedł z majątku upadłego, jest traktowany w postępowaniu upadłościowym jak składnik masy upadłości (zob. wyrok SN z 11.02.2016 r., V CSK 321/15, OSNC 2016/12, poz. 147). Wnioskując a contrario z treści art. 133 ust. 4 prawa upadłościowego, trzeba zauważyć, że jeżeli wierzyciel nie otrzymał świadczenia na mocy wyroku uznającego czynność upadłego za bezskuteczną, to nie jest uprawniony do wyegzekwowania tego świadczenia. Z datą ogłoszenia upadłości uprawnienie do realizacji takiego świadczenia przechodzi na syndyka. ( zob. Witosz Aleksander Jerzy (red.), Witosz Antoni (red.), Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, wyd. V LexisNexis 2014 – komentarz). Okoliczność ogłoszenie upadłości dłużnika wierzyciela, który uzyskał wyrok pauliański i zobowiązanie osoby trzeciej, która odniosła korzyść z czynności uznanej za bezskuteczną do przekazania przedmiotu tej czynności do masy upadłości stanowi zatem przeszkodę do dokonania wpisu. Odmienna ocena tych okoliczności, a nawet sygnalizowany przez uczestnika w piśmie z dnia 15.10. 2023 roku fakt umorzenia postępowania upadłościowego nie zmieniają jednak negatywnej oceny podstaw wpisu zgłoszonego przez wnioskodawcę wniosku.

Sąd Okręgowy w niniejszym składzie przychyla się bowiem do stanowiska, że art. 16 ust. 1 i 2 u.k.w.h. należy rozumieć w ten sposób, iż prawo osobiste lub roszczenie może zostać ujawnione w księdze wieczystej tylko wtedy, gdy przepisy ustawowe wyraźnie przewidują taką możliwość. Możliwość wpisu do księgi wieczystej nie może być natomiast wywodzona z natury lub cech danego prawa osobistego albo roszczenia. Do ujawnienia prawa osobistego lub roszczenia konieczny jest przepis rangi ustawy wyraźnie dopuszczający taką możliwość. Przemawia za tym wykładnia językowa art. 16 ust. 1 u.k.w.h., a mianowicie użyte w tym przepisie sformułowanie "w wypadkach przewidzianych w przepisach ustawowych", które jednoznacznie oznacza, że jakiś przepis rangi ustawowej musi w wyraźny sposób zezwalać na ujawnienie danego prawa osobistego lub roszczenia (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 9 maja 2013 r. II CSK 590/12, nie publ. i wyrok Sądu Najwyższego z 15 czerwca 2017 r. II CSK97/07, nie publ.). wobec braku takiej wyraźnej regulacji ustawowej przewidującej ujawnienie w księdze wieczystej uprawnienia, o którym mowa w art. 532 k.c., należy stwierdzić, że jego ujawnienie w księdze wieczystej nie wchodzi w rachubę i jest niedopuszczalne. Stanowisko takie uznać należy za dominującej w najnowszym orzecznictwie Sądu Najwyższego o czym świadczy postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 kwietnia 2023 r. I CSK 5576/22 oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 marca 2022 r. II CSKP 54/22 , a także postanowienie z dnia 30 czerwca 2021 roku sygn.. akt. II CSK 216/20 wydane a analogicznym stanie faktycznym.

Z przedstawionych względów Sąd Okręgowy oddalił apelację jako bezzasadną, orzekając jak w punkcie 1. sentencji niniejszego postanowienia, a to na podstawie art. 385 k.p.c. . O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 520 §1 k.p.c w zw. z art. 391 k.p.c.

SSO Katarzyna Biernat – Jarek SSO Katarzyna Oleksiak SSO Liliana Kaltenbek