II Ca 117/18 - postanowienie z uzasadnieniem Sąd Okręgowy w Krakowie z 2018-05-08
Sygn. akt: II Ca 117/18
POSTANOWIENIE
Dnia 8 maja 2018 r.
Sąd Okręgowy w Krakowie II Wydział Cywilny Odwoławczy
w składzie:
|
Przewodniczący: |
SSO Zbigniew Zgud (sprawozdawca) |
|
Sędziowie: |
SO Katarzyna Serafin - Tabor SO Agnieszka Cholewa - Kuchta |
po rozpoznaniu w dniu 25 kwietnia 2018 r. w Krakowie
na rozprawie sprawy z wniosku P. J.
przy uczestnictwie (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W.
o ustanowienie służebności przesyłu
na skutek apelacji wnioskodawcy i uczestnika
od postanowienia Sądu Rejonowego w Wieliczce
z dnia 27 listopada 2017 r., sygnatura akt I Ns 1240/16
postanawia:
1. zmienić zaskarżone postanowienie w ten sposób, że w puncie I. słowa: „pasem o szerokości 1 (jednego) metra oznaczonym kolorem brązowym zgodnie z mapą znajdującą się na k. 155 i 156 akt, o łącznej powierzchni 75 m 2,” zastąpić słowami: „pasem o szerokości 1 metra wyznaczonym punktami s6, s7, s8, s9, s10, s11, oznaczonymi na mapie biegłego geodety S. B. znajdującej się na karcie 156 akt, a w pozostałej części oddalić wniosek o ustanowienie służebności przesyłu,” zaś w punkcie II. słowa: „3348 (trzy tysiące trzysta czterdzieści osiem) złotych” zastąpić słowami: „370 zł (trzysta siedemdziesiąt złotych) płatną w dniu uprawomocnienia się niniejszego postanowienia”’
2. oddalić obydwie apelacje w pozostałej części;
3. stwierdzić, że wnioskodawca i uczestnik ponoszą koszty swojego udziału w postępowaniu odwoławczym.
SSO Katarzyna Serafin-Tabor SSO Zbigniew Zgud SSO Agnieszka Cholewa-Kuchta
UZASADNIENIE
postanowienia Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 8 maja 2018 roku
Wnioskodawca P. J. wnioskiem z 26 września 2016 r. wniósł o ustanowienie odpłatnie, za kwotę 27.825 zł, na rzecz uczestniczki (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. służebności przesyłu obciążającej nieruchomość położoną w B., oznaczoną jako działka ewidencyjna nr (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...), polegającej na znoszeniu przez właściciela nieruchomości obciążonej prawa wstępu, posadowienia, utrzymywania linii gazowej podziemnej średnioprężnej i średniego ciśnienia, o łącznej deklarowanej długości 97 mb wraz z powierzchnią pasa technologicznego zajętego przedmiotowymi urządzeniami wynoszącą 291 m, znoszeniu używania i korzystania z takiego pasa gruntu, znoszeniu prawa korzystania z nieruchomości obciążonej w zakresie niezbędnym do dokonywania konserwacji, remontów, modernizacji urządzeń przesyłowych w postaci linii gazowej podziemnej średnioprężnej i średniego ciśnienia.
(...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. w odpowiedzi na wniosek wniosła o jego oddalenie zarzucając, że już w listopadzie 2000 r. nabyła przez zasiedzenie służebność gruntową o treści służebności przesyłu, ewentualnie w listopadzie 2010 r. nabyła służebność przesyłu. Z kolei przyłącz do budynku nr (...) został posadowiony na działce nr (...) po wyrażeniu zgody przez ówczesnego właściciela tejże nieruchomości.
Postanowieniem z dnia 27 listopada 2017 r. Sąd Rejonowy w Wieliczce ustanowił na rzecz przedsiębiorcy (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W. na nieruchomości stanowiącej działkę nr (...) położonej w B., gmina B., objętej księgą wieczystą (...) służebność przesyłu polegającą na znoszeniu prawa wstępu, posadowienia i utrzymywania linii gazowej podziemnej średniego ciśnienia oraz przesyle nią gazu, prawie dostępu spółki do urządzeń przesyłowych w celu przeprowadzenia inspekcji ich stanu, usunięcia wszelkich usterek i awarii, a także konserwacji i remontów w tym wymiany zniszczonych i zużytych elementów urządzeń jak również i odbudowy, pasem o szerokości 1 (jednego) metra oznaczonym kolorem brązowym zgodnie z mapą znajdującą się na k. 155 i 156 akt, o łącznej powierzchni 75 m 2 (punkt I); zasądził od uczestniczki na rzecz wnioskodawcy kwotę 3.348 złotych z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w zapłacie na wypadek niedotrzymania terminu płatności, tytułem jednorazowego wynagrodzenia za ustanowienie służebności o treści opisanej w pkt I (punkt II); kosztami opinii biegłych obciążył w całości uczestniczkę, pozostawiając ich szczegółowe wyliczenie referendarzowi sądowemu, a w pozostałym zakresie stwierdził, że wnioskodawca i uczestniczka ponoszą koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie (punkt III).
Bezsporne w sprawie były następujące okoliczności:
Wnioskodawca jest właścicielem nieruchomości położonej w B., oznaczonej jako działki ewidencyjne nr (...) o powierzchni 0,400 ha i nr (...)o powierzchni 0,6200 ha, dla której w Sądzie Rejonowym w Wieliczce III Wydziale Ksiąg Wieczystych prowadzona jest księga wieczysta nr (...). Pod powierzchnią gruntu działki nr (...) posadowione są stanowiące własność uczestniczki: gazociąg średniego ciśnienia dn 63 PE o długości 53 metrów, przyłącz gazowy średniego ciśnienia nr 25 PE o długości 26 metrów do budynku nr (...) na działce nr (...) oraz przyłącz gazowy średniego ciśnienia dn 25PE o długości 9 metrów do budynku nr (...) na działce nr (...); urządzenia są czynne i służą uczestniczce do przesyłu gazu. Przed wniesieniem wniosku uczestniczka odmówiła zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu; nie doszło też do zawarcia ugody na skutek wniosku wnioskodawcy o zawezwanie do próby ugodowej.
Nadto Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:
Obszar służebności przesyłu obciążającej nieruchomość położoną w B., oznaczoną jako działka ewidencyjna nr (...), a polegającej na prawie przedsiębiorcy wstępu, posadowienia i utrzymywania linii gazowej podziemnej średniego ciśnienia oraz przesyłu na jej pomocą gazu, dostępu do urządzeń przesyłowych w celu przeprowadzenia inspekcji ich stanu, usunięcia wszelkich usterek i awarii, a także konserwacji i remontów, w tym wymiany zniszczonych i zużytych elementów urządzeń, jak również i odbudowy, przy uwzględnieniu pasa technologicznego linii gazociągu o szerokości 1 metra, wynosi 75 m 2. Obszar służebności został oznaczony na mapie sporządzonej przez biegłego sądowego geodetę S. B. - oznaczenie zgłoszenia prac geodezyjnych w Powiatowym Ośrodku Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej Starostwa Powiatowego w W.: 6640.391.2017.
Wysokość wynagrodzenia należnego właścicielowi nieruchomości położonej w B., oznaczonej jako działka ewidencyjna nr (...), za ustanowienie służebności przesyłu o treści wyżej opisanej, wynosi 3.348 zł.
Decyzją z 31 października 1978 r. udzielono (...) Komitetowi (...) wsi B. pozwolenia na budowę gazociągu sieci średnioprężnej na terenie wsi B., na nieruchomościach „wg wykazu i planu sytuacyjnego”. W dniu 29 listopada 1980 r. spisano „protokół uproszczony przekazania - przejęcia do eksploatacji inwestycji - gazociąg średnioprężny we wsi B.”, w którym nie wskazano osoby przejmującej gazociąg do eksploatacji. Komitet Gazyfikacji wsi B. uzyskał od mieszkańców podpisy pod oświadczeniem, że nie roszczą sobie oni pretensji z tytułu odszkodowania za zniszczone plony podczas realizacji wykonania sieci gazowej w B. przy przejściu przez ich działki. Podpis na dokumencie złożyła m. in. K. J., poprzednia właścicielka nieruchomości położonej w B. oznaczonej jako działka ewidencyjna nr (...).
W dniu 15 lutego 2000 r. K. J. wyraziła zgodę na posadowienie na działce nr (...) przyłącza gazowego do budynku nr (...) na działce nr (...). Przyłącz został wykonany na zlecenie (...) sp. z o.o. z/s w T. i był przedmiotem końcowego odbioru technicznego w dniu 10 września 2003 r., a następnie w dniu 17 listopada 2004 r. został włączony do czynnej sieci gazowej i oddany do eksploatacji.
(...) sp. z o.o. z/s w W. przejęła cały majątek i obowiązki m. in. (...) sp. z o.o. Ta z kolei przejęła składniki majątkowe stanowiące zorganizowane części przedsiębiorstwa - spółki (...) S.A., w tym m. in. Oddział Zakład (...) w K.. Spółka (...) S.A. powstała zaś w wyniku przekształcenia państwowego przedsiębiorstwa użyteczności publicznej (...). Przedsiębiorstwo to zostało utworzone w 1982 r., z połączenia różnych jednostek organizacyjnych, w tym G. Zakładów (...) w Z., które z kolei zostały utworzone w 1975 r. wobec połączenia przedsiębiorstw państwowych, w tym (...) Okręgowych Zakładów Gazownictwa z/s w K..
Powyższych ustaleń faktycznych Sąd Rejonowy dokonał na podstawie dokumentów urzędowych i prywatnych, których moc dowodowa nie była kwestionowana, jak również na podstawie opinii geodezyjnej oraz opinii szacunkowej, sporządzonych przez biegłych sądowych, odpowiednio S. B. i E. H..
W rozważaniach prawnych Sąd Rejonowy przywołał treść art. 305 1 k.p.c. i wyjaśnił, że w niniejszej sprawie bezsporna była okoliczność, że na nieruchomości wnioskodawcy, pod powierzchnią gruntu, znajdują się urządzenia przesyłowe stanowiące własność uczestniczki. Skoro zaś starania wnioskodawcy nie doprowadziły ostatecznie do umownego ustanowienia służebności przesyłu, a służebność ta jest konieczna dla właściwego korzystania przez uczestniczkę z jej urządzeń przesyłowych, to zasadnym było wystąpienie przez wnioskodawcę na drogę postępowania sądowego z żądaniem ustanowienia służebności za odpowiednim wynagrodzeniem (art. 305 § 2 k.c.). W ocenie Sądu Rejonowego uczestniczka nie wykazała przesłanek nabycia przez zasiedzenie służebności przesyłu lub służebności o treści służebności przesyłu. Za niewykazaną Sąd uznał deklarowaną przez uczestniczkę datę objęcia w posiadanie służebności, brak jest bowiem dowodu wskazującego jednoznacznie na rozpoczęcie korzystania przez któregoś z poprzedników prawnych uczestniczki z nieruchomości wnioskodawcy. Brak jest również dowodu rzeczywistego rozpoczęcia eksploatacji gazociągu, jak również w ogóle dowodu, by gazociąg wybudowany na przełomie lat 70. i 80. wieku w B. przebiegał przez działkę nr (...). Przedstawiona przez uczestniczkę „lista właścicieli gruntów przez które przebiega linia gazyfikacji” obejmuje co prawda K. J., jednakże nie wskazuje nieruchomości, przez które gazociąg miał przebiegać. Uczestniczka przedłożyła jedynie samo pozwolenie na budowę, bez planu realizacyjnego, zaś z dziennika budowy (notabene wydanego przed wydaniem decyzji o pozwoleniu na budowę) przedstawiła jedynie stronę tytułową. Nie sposób też stwierdzić odrębnie, że uczestniczka nabyła prawo do posadowienia w gruncie działki nr (...) przyłącza do budynku nr (...) i jego eksploatacji przez sam fakt wyrażenia na to zgody na piśmie przez K. J.; w szczególności poprzednik prawny uczestniczki nie nabył w ten sposób służebności obciążającej przedmiotową nieruchomość. Co do terytorialnego zakresu służebności Sąd I instancji wskazał, że został on opisany poprzez odniesienie się do całkowitej szerokości stref kontrolowanych, zgodnie z przepisami rozporządzenia ministra gospodarki z 26 kwietnia 2013 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać sieci gazowe i ich usytuowanie - 0,5 metra od osi gazociągu.
Wysokość wynagrodzenia za obciążenie nieruchomości wnioskodawcy służebnością przesyłu ustalono jako różnicę pomiędzy wartością gruntu nieobciążonego służebnością przesyłu i wartości gruntu przy założeniu obciążenia taką służebnością. Taka zasada ustalenia wysokości wynagrodzenia nie była kwestionowana ani przez wnioskodawcę (jedynie wnosił on o przyjęcie do wyceny pewnych dodatkowych kryteriów), ani przez uczestniczkę.
O kosztach postępowania w zakresie wydatków na opinie biegłych sądowych rozstrzygnięto na zasadzie art. 520 § 2 k.p.c. i art. 113 ust. 1 u.k.s.c. Szczegółowe wyliczenie tych kosztów pozostawiono referendarzowi sądowemu na zasadzie art. 108 § 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. W pozostałym zakresie wnioskodawca i uczestniczka poniosą koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie.
Apelację od powyższego postanowienia złożył wnioskodawca, zaskarżając je w części, tj. w zakresie pkt I i II. Skarżący zarzucił Sądowi Rejonowemu:
I. w zakresie pkt I zaskarżonego postanowienia:
1. naruszenie przepisów postępowania, mogącego mieć wpływ na treść rozstrzygnięcia, a to:
a. art. 233 k.p.c. w zw. z art. 278 k.p.c. poprzez zastosowanie przez sąd I instancji dowolnej w miejsce swobodnej oceny dowodów skutkującej przyjęciem opinii biegłego geodety za jasnej i przekonywującej w zakresie ustalenia pasa służebności o szerokości 1 m, zupełnie pomijając potrzebę ustanowienia pasa o szerokości 3 m, jak również wewnętrznej sprzeczności opinii biegłego,
b. art. 233 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. w zw. z art. 232 k.p.c. w zw. z art 278 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie i nie dopuszczenie z urzędu dowodu z opinii biegłego z zakresu geologii skutkującej nie przeprowadzeniem postępowania dowodowego w całości i nieustaleniem wszelkich okoliczności sprawy zmierzających do ustalenia prawidłowej szerokości pasa służebności,
c. art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 13 k.p.c. poprzez sporządzenie uzasadnienia zawierającego wewnętrzne sprzeczności skutkiem czego nie można rozpoznać toku rozumowania sądu I instancji,
2. naruszenie przepisów prawa materialnego, a to:
a. rozdział 2 §10.6 Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 26 kwietnia 2013r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać sieci gazowe i ich usytuowanie (Dz.U.2013.640) poprzez jego błędne zastosowanie w niniejszej sprawie, skutkujące przyjęciem za wąskiej szerokości pasa służebności pokrywającego się ze strefą kontrolowaną tam wskazaną,
b. §110 Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 26 kwietnia 2013r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać sieci gazowe i ich usytuowanie (Dz.U.2013.640) poprzez jego niezastosowanie w sytuacji, gdy gazociąg został wybudowany przed 12 grudnia 2001r., wobec czego zastosowanie winny mieć przepisy regulujące ustanowienie strefy kontrolowanej opisane w Załączniku nr 2 do powołanego wyżej rozporządzenia,
c. 305 1 k.p.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie skutkujące ustanowieniem służebności przesyłu na rzecz uczestnika w sposób nie zapewniający odpowiedniego dostępu do urządzeń przesyłowych posadowionych na działce wnioskodawcy,
d. art. 87 Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 roku, poprzez jego błędne zastosowanie skutkujące przyznaniem waloru źródła prawa powszechnie obowiązującego normom zakładowym uczestnika nr ZN-G-7001/2014 w sytuacji, gdy takowe nie zostało wymienione w katalogu stanowiącym numerus clausus źródeł prawa powszechnie obowiązujących.
II. w zakresie pkt II zaskarżonego postanowienia:
1. naruszenie przepisów postępowania mających mieć wpływ na treść rozstrzygnięcia:
a. art. 233 k.p.c. w zw. z art. 278 k.p.c. poprzez zastosowanie przez sąd I instancji dowolnej w miejsce swobodnej oceny dowodów skutkującej przyjęciem opinii biegłego z zakresu szacowania wartości nieruchomości za jasnej i przekonywującej w sytuacji, gdy nie została ona zweryfikowana w żaden sposób a tym samym nie poddana żadnej kontroli nie może stanowić podstawy wydanie rozstrzygnięcia w zakresie wysokości wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu w wysokości wskazanej w zaskarżonym postanowieniu,
2. naruszenie przepisów prawa materialnego, a to:
a. art. 305 2 §2 k.p.c. poprzez błędną wykładnię przy określaniu wysokości odpowiedniego wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu, bowiem w ocenie sądu I instancji orzekającego w niniejszej sprawie szerokość pasa służebności jest wyłącznym kryterium oceny wysokości odpowiedniego wynagrodzenia tj. wynagrodzenie obejmuje wyłącznie obszar rzeczywistego zakresy korzystania z nieruchomości, podczas gdy powinno ono uwzględniać cały uszczerbek spowodowany ustanowieniem służebności, w tym także ograniczone możliwości zabudowy.
Mając na uwadze powyższe zarzuty, apelujący domagał się:
1. zmiany postanowienia w zaskarżonej części i ustanowienie służebności przesyłu na rzecz uczestnika na nieruchomości wnioskodawcy w sposób zawnioskowany przez wnioskodawcę powyżej w pkt 1 i 2, wraz z zasądzeniem na rzecz wnioskodawcy od uczestnika wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu w wysokości ustalonej przez biegłego z zakresu szacowania wartości nieruchomości,
ewentualnie na wypadek nie uwzględnienia powyższego, wniósł o
2. zmianę postanowienia w zaskarżonej części i ustanowienie służebności przesyłu na rzecz uczestnika na nieruchomości wnioskodawcy w sposób zawnioskowany przez wnioskodawcę powyżej i zasądzenie na rzecz wnioskodawcy od uczestnika wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu w wysokości 8.370,00 zł,
ewentualnie
3. uchylenie postanowienia w zaskarżonej części i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania
w każdym zaś wypadku o zasądzenie od uczestnika na rzecz wnioskodawcy kosztów postępowania według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego.
Apelację od powyższego postanowienia wniósł także uczestnik, który zaskarżył orzeczenie w całości i zarzucił Sądowi Rejonowemu
1. naruszenie przepisów postępowania:
a. art. 229 k.p.c. poprzez nieuwzględnienie w ustaleniach stanu faktycznego okoliczności przyznanej przez wnioskodawcę, że gazociąg powstał na nieruchomości będącej przedmiotem postępowania na podstawie decyzji pozwolenia na budowę z dnia 30.10.1978 r., której stroną były Zakłady (...) w K. i która zawierała czasowe ograniczenie jej ważności do 2 lat od daty wydania,
b. art. 233 § 1 k.p.c. i 231 k.p.c. poprzez dokonanie ustaleń faktycznych sprzecznie ze zgromadzonym materiałem dowodowym i bez wszechstronnej oceny przedstawionych dowodów oraz z pominięciem związków przyczynowo skutkowych pomiędzy przedstawionymi okolicznościami z uwagi na:
- pominięcie dowodu z decyzji z dnia 14 grudnia 1994 r. Wojewody (...) stwierdzającej nabycie z mocy prawa przez poprzednika prawnego uczestnika Przedsiębiorstwo Państwowe (...) prawa użytkowania wieczystego nieruchomości zabudowanej obiektem stacji gazowej w B. wskazanej odpowiedzi na wniosek jako nieruchomość władnąca m.in. dla dz. 363 położonej w B.; uwzględnienie tego dowodu mogłoby doprowadzić Sąd do uznania, że poprzednik prawny uczestnika był posiadaczem służebności o treści służebności przesyłu,
- dokonanie ustaleń faktycznych wbrew treści dopuszczonego jako dowód w sprawie pozwolenia na budowę sieci średnioprężnej we wsi B. z dnia 30.10.1978 r. oraz protokołu uproszczonego z dnia 29.11.1980 r. i bez konfrontacji z innymi dowodami w sprawie (w tym z faktami przyznanymi przez wnioskodawcę we wniosku i w toku przesłuchania jako strony) w zakresie:
> stron tej decyzji tj. także Zakładów (...) w K. obok (...) Komitetu (...) (w tym jego członków - mieszkańców B.) i roli tych Zakładów jako podmiotu, który zgodnie z treścią miał dokonać prób i dokonać odbioru wykonanej sieci,
> daty wykonania sieci gazowej na dz. nr (...) B., w szczególności bez uwzględnienia faktu, że zgodnie z treścią wniosku wnioskodawcy i z okolicznością tam przyznaną sieć gazowa na dz. (...)miała zostać wykonana na podstawie decyzji pozwolenia na budowę z dnia 31.10.1978 r., której ważność określono na dwa lata od daty jej wydania,
> stron czynności przekazania - odbioru sieci gazowej w dniu 29.11.1980 r. jako Gminy B., (...) Komitetu (...) w B. oraz Zakładów (...) w K. (skrót (...)), jako podmiotów, na które wskazywało powołane wyżej pozwolenie na budowę, w sytuacji gdy przejęcie takie było obowiązkiem wynikającym z przepisów prawa tj. § 18 ust. 1 zarządzenia Ministra Górnictwa i Energetyki z dnia 24 sierpnia 1964 r. w sprawie zasad przyłączania do wspólnej sieci urządzeń do wytwarzania, przetwarzania, przesyłania, rozdzielania i odbioru energii elektrycznej i cieplnej oraz paliw gazowych (M.P. Nr 62, poz. 286), zgodnie z którym urządzenia przyłącza i odcinki sieci bez względu na to, czyim kosztem zostały wykonane, stanowią własność Państwa i przechodzą w zarząd i użytkowanie zarządzającego wspólną siecią (tj. wskazanych w pozwoleniu na budowę Zakładów (...) w K., ul. (...)).
- zdyskwalifikowanie treści kartoteki środków trwałych, z której wynikało przyjęcie na w zarząd i użytkowanie poprzednika prawnego uczestnika gazociągu średniego ciśnienia we wsi B. już w 1980 roku, co świadczyło o fakcie posadowienia sieci gazowej (będącego momentem początkowym biegu zasiedzenia służebności) jako najpóźniej 31.12.1980 r.
- pominięcie dowodu z przesłuchania wnioskodawcy, z którego końcowego fragmentu wynikało, że poprzednia właścicielka nieruchomości (K. M. Wnioskodawcy) zgadzała się na budowę sieci nie chcąc wchodzić w spór z mieszkańcami B., zaś przyłącz gazowy do jego budynku na dz. (...)został wykonany; uwzględnienie tego dowodu mogłoby doprowadzić do odmiennej oceny pozostałego materiału dowodowego a zwłaszcza listy właścicieli gruntów oraz kartoteki środków trwałych uczestnika (wyciąg dotyczący sieci w B. w tym odcinków o średnicy dn25 czyli m.in. przyłącza do budynku wnioskodawcy) i uznania, że do rozpoczęcia eksploatacji sieci doszło dnia 29.11.1980 r.,
- nieuwzględnienie zgody K. J. z dnia 15 lutego 2000 roku i mapy uzupełniającej geodezyjnej inwentaryzacji powykonawczej jako źródła trwałego uprawnienia do korzystania z nieruchomości, które w sytuacji braku w systemie prawa służebności przesyłu stanowiło tytuł zrównany w swojej mocy z decyzjami administracyjnymi, zezwalającymi na trwałe posadowienie sieci gazowej zgodnie z art. 124 ust. 1 zd. 1 w zw. z ust. 3 ustawy o gospodarce nieruchomościami z dnia 21.08.1997 r.).
c. art. 286 k.p.c. w zw. z art. 278 § 1 k.p.c. poprzez niedopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego rzeczoznawcy w sytuacji zawyżenia w opinii dr E. H. wysokości wynagrodzenia z tytułu ustanowienia służebności przesyłu,
d. art. 520 § 2 k.p.c. poprzez nieprawidłowe zastosowanie i włożenie na uczestnika postępowania kosztów wnioskowanych przez wnioskodawcę i służących ustaleniu wysokości wynagrodzenia za ustanowienie służebności w sytuacji, gdy istniały podstawy do oddalenia wniosku w całości i obciążenia wnioskodawcy tymi kosztami, które nie znalazły uzasadnienia w świetle zgromadzonego materiału dowodowego.
2. naruszenie prawa materialnego:
a. poprzez niezastosowanie art. 352 k.c. na skutek uznania, że władanie siecią gazową przez poprzedników prawnych uczestnika nie stanowiło posiadania służebności o treści służebności przesyłu ani posiadania służebności przesyłu,
b. art. 292 k.c. w zw. z art. 172 § 1 i par 2 k.c. poprzez błędna wykładnie i uznanie:
- że niedopuszczalne jest zasiedzenie przez posiadacza służebności będącego przedsiębiorstwem gazowniczym służebności o treści służebności przesyłu lub służebności przesyłu w przypadku posiadania służebności przed datą wprowadzenia instytucji służebności przesyłu do kodeksu cywilnego, tj. wbrew utrwalonej linii orzecznictwa w tym zakresie, dopuszczającej zasiedzenie służebności zarówno o treści służebności przesyłu, jak i służebności przesyłu, w tym pierwszym przypadku nawet bez konieczności wskazywania nieruchomości władnącej,
- że początek biegu terminu zasiedzenia jest związany z rozpoczęciem przesyłu, a nie z rozpoczęciem korzystania z cudzej nieruchomości na skutek posadowienia sieci gazowej, gdzie za początek biegu zasiedzenia uznano moment posadowienia urządzeń na nieruchomości obciążonej,
c. poprzez niezastosowanie art. 292 k.c. w zw. z art. 172 § 1 lub § 2 k.c. w sytuacji gdy istniały przesłanki stwierdzenia nabycia przez poprzednika prawnego uczestnika służebności o treści służebności przesyłu lub służebności przesyłu.
d. poprzez nieprawidłowe zastosowanie art. 305 2 § 2 k.c. w sytuacji, gdy prawidłowe korzystanie z odcinka przyłącza dn 25 na dz. nr 363 nie wymaga ustanowienia służebności z uwagi na już posiadane przez Uczestnika prawo wynikające ze zgody udzielonej w trybie art. 124 ust. 3 ustawy o gospodarce nieruchomościami, któremu prawidłowa wykładnia art. 124 ust. 1 i ust. 3 tej ustawy zapewnia trwałość,
e. z ostrożności procesowej: poprzez nieprawidłowe zastosowanie art. 305 2 § 2 k.c. - z uwagi na zasądzenie wynagrodzenia za ustanowienie służebności w wysokości nie odpowiadającej wymogowi odpowiedniości tego wynagrodzenia, w szczególności ze względu na ustalenie wysokości wynagrodzenia za ograniczone prawo rzeczowe w wysokości stanowiącej 77% wartości prawa własności 1 m 2 nieruchomości bez obciążenia służebności w sytuacji gdy pas służebności położony jest w pasie przygranicznym, wyłączonym z zabudowy na podstawie odrębnych przepisów i w bezpośrednim sąsiedztwie drogi o ponadnormatywnym poziomie hałasu wzdłuż wschodniej granicy działki (przy której zlokalizowany jest gazociąg) oraz ustalenie go dla odcinka przyłącza dn 25 prowadzącego do dz. (...) pomimo faktu uzyskania zgody ówczesnej właścicielki nieruchomości na lokalizację tego przyłącza, wyrażonej w 2000 roku, przed ustanowieniem służebności przesyłu.
W oparciu o powyższe zarzuty, skarżąca domagała się zmiany zaskarżonego postanowienia poprzez oddalenie wniosku w całości, nałożenie na wnioskodawcę obowiązku poniesienia kosztów postępowania przed Sądem I instancji, w tym kosztów zastępstwa procesowego uczestnika według norm przepisanych, a także zasądzenie na rzecz uczestnika kosztów postępowania przed Sądem II instancji, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.
W odpowiedzi na apelację wnioskodawcy, uczestniczka wniosła o jej oddalenie oraz zasądzenie od wnioskodawcy na swoja rzecz kosztów postępowania odwoławczego.
W odpowiedzi na apelację uczestniczki, wnioskodawca domagał się jej oddalenia oraz zasądzenia od uczestniczki na swoją rzecz kosztów postępowania odwoławczego.
Sąd Okręgowy zważył co następuje:
Zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. jest całkowicie chybiony. Uzasadnienie sporządzone przez Sąd Rejonowy zawiera bowiem zarówno ustalenia faktyczne, jak i ocenę dowodów oraz rozważania prawne stanowiące podstawę rozstrzygnięcia. Wbrew zarzutom apelacji możliwe jest na jego podstawie odtworzenie toku rozumowania Sądu Rejonowego.
W pierwszej kolejności rozważeniu podlegały zarzuty uczestnika związane z zasiedzeniem służebności. Uwzględnienie takiego zarzutu niweczy bowiem roszczenie o ustanowienie służebności oraz czyni bezprzedmiotowymi większość pozostałych zarzutów obydwu apelacji.
W zakresie ustaleń faktycznych związanych z tym zarzutem Sąd Okręgowy stwierdza, że ustalenia poczynione przez Sąd Rejonowy wymagają uzupełnienia. Sąd Rejonowy ustalił, że na nieruchomości wnioskodawcy posadowione są sieci przesyłowe należące do uczestnika. Nie ustalił jednak daty ich posadowienia. Tymczasem, jak słusznie podnosi się w apelacji zestawienie treści pozwolenia na budowę sieci średnioprężnej we wsi B. z dnia 30.10.1978 r. oraz protokołu uproszczonego z dnia 29.11.1980 r. z protokołem przekazania - odbioru sieci gazowej w dniu 29.11.1980 r. oraz kartoteką środków trwałych, z której wynikało przyjęcie na w zarząd i użytkowanie poprzednika prawnego uczestnika gazociągu średniego ciśnienia we wsi B. już w 1980 roku pozwala na przyjęcie, że sieć gazowa została posadowiona najpóźniej 31.12.1980 r. Zestawiając tę okoliczność z przesłuchaniem wnioskodawcy, z którego końcowego fragmentu wynikało, że poprzednia właścicielka nieruchomości (K. J.) zgadzała się na budowę sieci nie chcąc wchodzić w spór z mieszkańcami B., zaś przyłącz gazowy do jego budynku na dz. 363 został wykonany, przy braku jakichkolwiek innych dowodów co do daty posadowienia gazociągu (bez przyłącza do sąsiedniej nieruchomości) logiczne jest, że gazociąg na nieruchomości wnioskodawcy został posadowiony do końca 1980 roku. Skoro bowiem istnieją dokumenty wskazujące na budowę i oddanie do eksploatacji gazociągu we wsi B. w roku 1980, a gazociąg niewątpliwie przebiega przez nieruchomość wnioskodawcy i nikt nie wskazuje na inną datę jego budowy, to całokształt zebranego materiału dowodowego daje podstawy do przyjęcia, że do 31 grudnia 1980 roku gazociąg został przeprowadzony przez przedmiotową nieruchomość. Co więcej, sam wnioskodawca w swojej apelacji kwestionując obszar służebności podkreślał, że gazociąg został wówczas wybudowany. W pozostałym zakresie ustalenia faktyczne (poza wysokością wynagrodzenia) nie były kwestionowane. Sąd Okręgowy przyjmuje je więc za własne z uzupełnieniem, o którym mowa powyżej. Kwestia szerokości pasa służebności oraz wysokości wynagrodzenia zostanie omówiona poniżej.
Uzupełnione okoliczności faktyczne pozwalają na przyjęcie, że doszło do zasiedzenia służebności przesyłu. Sąd Okręgowy podkreśla, że nie sposób przyjąć że fakt, iż wnioskodawcy lub ich poprzednicy prawni nigdy nie otrzymali żadnej decyzji administracyjnej dotyczącej przedmiotowej nieruchomości oznacza, że nie mogli oni wnioskować, iż ich prawo własności jest ograniczane. W przypadku biegu zasiedzenia ograniczenie prawa własności następuje bowiem nie na skutek działań prawnych, ale na skutek określonego stanu faktycznego jakim w niniejszej sprawie jest zajęcie przedmiotowej nieruchomości i posadowienie na niej elementów infrastruktury sieci gazowej. Wnioskodawcy lub ich poprzednicy prawni mogli domagać się usunięcia przedmiotowych urządzeń na drodze powództwa cywilnego przed sądem powszechnym. Roszczenie takie oparte byłoby bowiem wyłącznie na gruncie przepisów prawa cywilnego. Jeśli bowiem nie istniała żadna decyzja administracyjna, to ewentualne ograniczenie prawa własności podlegało wyłącznie regułom prawa cywilnego. Naruszenie tych reguł mogło być przedmiotem postępowania przed sądem powszechnym, które niewątpliwie działały przez cały okres przed 1989 rokiem. Linia orzecznicza Sądu Najwyższego negująca możliwość doliczenia przez przedsiębiorstwo przesyłowe do czasu posiadania prowadzącego do zasiedzenia służebności posiadania wykonywanego przez przedsiębiorstwo państwowe w okresie przed 1 lutego 1989 roku została ukształtowana w zasadniczo innych stanach faktycznych. Orzecznictwo to dotyczyło bowiem przypadków posadowienia urządzeń przesyłowych na nieruchomościach stanowiących przed 1 lutego 1989 roku własność Skarbu Państwa. Owa niemożność doliczenia posiadania wynikała nie tyle z niedopuszczalności doliczenia jako takiego, ile z faktu, że do 1 lutego 1989 roku posiadanie przedsiębiorstwa państwowego było wykonywane na rzecz Skarbu Państwa. Siłą rzeczy nie mogło ono zatem prowadzić do zasiedzenia wobec tożsamości właściciela nieruchomości i posiadacza. Tymczasem zasadnicza i dominująca linia orzecznicza Sądu Najwyższego co do możliwości zasiedzenia służebności przesyłu jest odmienna. Ten dominujący pogląd Sąd Okręgowy podziela i przyjmuje w niniejszej sprawie. Syntetyczne ujęcie tej kwestii zostało zaprezentowane w licznych orzeczeniach. Przykładowo w postanowieniu z dnia 27 listopada 2013 r. w sprawie V CSK 525/12 (LEX nr 1422125) Sąd Najwyższy stwierdził, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego jednolicie przyjmuje się możliwość doliczenia na podstawie art. 176 k.c. do okresu posiadania służebności przesyłu przez przedsiębiorstwo przesyłowe okresu posiadania sprzed 1 lutego 1989 r., gdy posiadaczem służebności przesyłu było przedsiębiorstwo państwowe - poprzednik prawny przedsiębiorstwa przesyłowego. Sąd Najwyższy wskazał, że „[w] orzecznictwie przeważa (…) stanowisko, że ze względu na treść art. 128 k.c., przed dniem 1 lutego 1989 r. przedsiębiorstwo państwowe nie mogło być posiadaczem samoistnym nieruchomości lub służebności gruntowych, gdyż był nim Skarb Państwa, w którego imieniu i na rzecz władało nieruchomością lub służebnością przedsiębiorstwo państwowe, które w istocie było tylko dzierżycielem służebności, co jednak nie stanowi przeszkody do przyjęcia, że osoba prawna, która przed 1 lutego 1989 r., mając status państwowej osoby prawnej nie mogła nabyć, także w drodze zasiedzenia własności nieruchomości ani służebności przesyłu, może do okresu samoistnego posiadania wykonywanego po 1 lutego 1989 r., gdy już mogła posiadać we własnym imieniu i nabyć przez zasiedzenie na swoją rzecz, doliczyć okres posiadania sprzed tej daty, wykonywanego w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa przez nią samą lub jej poprzedników prawnych, jeżeli nastąpiło przeniesienie posiadania w sposób określony w art. 348-351 k.c. (porównaj między innymi wyroki z dnia 31 maja 2006 r. IV CSK 149/05 i z dnia 8 czerwca 2005 r. V CK 680/04 oraz postanowienia z dnia 25 stycznia 2006 r. I CSK 11/05, z dnia 10 kwietnia 2008 r. IV CSK 21/08, niepubl. i z dnia 17 grudnia 2008 r. I CSK 171/08, OSNC 2010/1/15). Sąd Najwyższy wskazywał też okoliczności, które mogą świadczyć o przeniesieniu posiadania, w rozumieniu art. 348-351 k.c., stwierdzając, że poza decyzją uwłaszczeniową lub komunalizacyjną może to być również zwykłe wydanie przedmiotu posiadania podmiotowi, który przed 1 lutego 1989 r. był posiadaczem zależnym lub dzierżycielem służebności (porównaj między innymi postanowienie z dnia 14 października 2011 r. III CSK 251/10, niepubl.).”. Jeszcze szerzej problem zasiadywania służebności o treści odpowiadającej treści służebności przesyłu naświetla Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z dnia 13 lutego 2015 r. , sygn. akt II CSK 310/14, gdzie stwierdza, że zastosowanie w tego typu sprawach art. 292 w zw. z art. 305 ( 1), 305 ( 2) § 1 i § 2, 305 ( 3) § 1, § 2 i § 3 oraz 305 ( 4) w zw. z art. 172 § 1 i § 2 w zw. z art. 3 k.c. nie narusza art. 2, art. 21 ust. 1 i 2, art. 31 ust. 2 i 3, art. 32 ust. 1 oraz art. 64 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Wykładnia przepisów kodeksu cywilnego dopuszczająca istnienie takiej służebności, nie jest wykładnią contra legem pomimo, iż w przepisach ustawy nowelizującej kodeks cywilny brak przepisu, który zezwalałby na ustanowienie służebności przesyłu przed 3 sierpnia 2008 r. Sąd Najwyższy wskazał, że „warto zwrócić uwagę, że wprawdzie w kodeksie cywilnym zabrakło odpowiednika art. 175 dekretu z dnia 11 października 1946 r. prawo rzeczowe (Dz. U. Nr 57, poz. 319), to jednak problem stosunków pomiędzy właścicielem nieruchomości, przez którą biegną urządzenia do przesyłania elektryczności, gazu, wody, czy pary a przedsiębiorstwem przesyłowym był dostrzegany przez ustawodawcę, a także orzecznictwo od dawna. Uprawnienie do wejścia na cudzą nieruchomość i prawo do jej wykorzystywania dla zajmowania się urządzeniami służącymi do przekazu zostało wyraźnie uregulowane w przepisach o wywłaszczeniu nieruchomości. Najpierw w art. 35 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (jedn. tekst Dz. U. z 1974 r. Nr 10, poz. 64 z późn. zm.), następnie w art. 70 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczeniu nieruchomości (tekst jedn.: Dz. U. z 1991 r. Nr 30, poz. 127 z późn. zm.), aż po aktualnie obowiązujący art. 124 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 518 z późn. zm.) - ustawodawca stworzył możliwość uzyskania prawa wejścia na cudzy grunt w celu zbudowania urządzeń przesyłowych oraz możliwości korzystania z gruntu przez przedsiębiorstwo przesyłowe dla utrzymania tych urządzeń w należytym stanie. Decyzja wydana na podstawie tych przepisów stwarza trwały administracyjnoprawny tytuł do korzystania przez przedsiębiorcę przesyłowego z cudzej nieruchomości (uchwała siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 8 kwietnia 2014 r., III CZP 87/13 z gruntu z gruntu, OSNC 2014 nr, poz. 7/8, poz. 68). Istnienie tego administracyjnoprawnego trybu nie przekreślało jednak możliwości uregulowania korzystania w określonym zakresie z cudzej nieruchomości przy wykorzystaniu instrumentów cywilnoprawnych. Przede wszystkim podkreślić należy, że wspomniane przepisy o wywłaszczeniu same przewidywały, że powinno ono być poprzedzone próbą osiągniecia zamierzonego celu poprzez zawarcie umów cywilnoprawnych. Do 1 stycznia 1965 r. umowa taka mogła prowadzić do ustanowienia służebności określonej w art. 175 prawa rzeczowego z 1946 r., o treści zbliżonej do służebności przesyłu. Także w okresie obowiązywania kodeksu cywilnego w jego pierwotnej wersji, czyli do 3 sierpnia 2008 r., w orzecznictwie dopuszczano posługiwaniem się służebnością gruntową w celu umożliwienia doprowadzenia do nieruchomości linii elektrycznej lub innego urządzenia przesyłowego. Pierwotnie orzecznictwo dopuszczało taką możliwość w stosunkach pomiędzy właścicielami nieruchomości sąsiednich (uchwały Sądu Najwyższego z dnia 3 czerwca 1965 r., III CO 34/65, OSNCP 1966, nr 7-8, poz. 109 oraz z dnia 30 sierpnia 1991 r., III CZP 73/91 (OSNCP 1992, Nr 4, poz. 53). W późniejszym okresie, gdy przedsiębiorstwa przesyłowe, w związku z odstąpieniem od zasady jedności własności państwowej, stały się samodzielnym podmiotem praw rzeczowych i zaczęły dążyć do uregulowania swoich stosunków własnościowych, Sąd Najwyższy dopuścił również posługiwaniem się, dla uregulowania stosunków pomiędzy właścicielem nieruchomości a przedsiębiorstwem przesyłowym, służebnością gruntową o treści odpowiadającej służebności przesyłu. Sąd, nie oceniał jednak treści umów o ustanowienie takiej służebności, ale nie wykluczał jej ustanowienia oceniając wnioski o stwierdzenie nabycia tej służebności przez zasiedzenie (uchwała z dnia 17 stycznia 2003 r., III CZP 79/02, OSNC 2003, Nr 11, poz. 142, postanowienie z dnia 10 lipca 2008 r., III CSK 73/08, Rejent 2008, nr 7-8 s. 222). Sąd Najwyższy dopuszczał ustanowienie służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu na rzecz każdoczesnego właściciela nieruchomości władnącej (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 22 października 2009 r. III CZP 70/09, OSNC 2010, Nr 5, poz. 64, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 października 2011 r., V CSK 502/10, Rejent 2012, nr 12, s.159). W orzecznictwie Sądu Najwyższego następnie ukształtował się pogląd, że możliwe jest nabycie przez zasiedzenie, przed dniem 3 sierpnia 2008 r., służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu, ustanowionej bezpośrednio na rzecz Skarbu Państwa (do dnia 1 lutego 1989 r.) albo po tej dacie na rzecz przedsiębiorcy przesyłowego (uchwały z dnia 22 maja 2013 r., III CZP 18/13, OSNC 2013, Nr 12, poz. 139 oraz z dnia 27 czerwca 2013 r., III CZP 31/13, OSNC 2014, Nr 2, poz. 11, a także w niepublikowanych postanowieniach z dnia 14 listopada 2012, II CSK 120/12, z dnia 6 lutego 2013 r., V CSK 129/12 i z dnia 14 czerwca 2013 r., V CSK 289/12). Dokonując przeglądu regulacji prawnej, która stwarza podstawę prawną do korzystania w określonych granicach z cudzej nieruchomości oraz powstałego na jej tle orzecznictwa Sądu Najwyższego można stwierdzić, że także przed 3 sierpnia 2008 rokiem, jak również po tej dacie, przedsiębiorca przesyłowy może wywodzić swoje uprawnienie do władania cudzą nieruchomości w określonych granicach bądź z decyzji administracyjnej wydanej na podstawie art. 35 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości albo z przysługującej mu służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu, lub wprost ze służebności przesyłu. Od woli przedsiębiorcy przesyłowego zależy, czy chce skorzystać z trybu administracyjnoprawnego, czy też wybiera regulację cywilnoprawną dla określenia swojej sytuacji prawnej wobec cudzych nieruchomości, przez które przechodzą należące do niego urządzenia przesyłowe. (…) [P]rzedsiębiorca przesyłowy może znaleźć się w sytuacji, że tylko wykazanie, iż nabył w drodze zasiedzenia służebność gruntową o treści służebności przesyły może zabezpieczyć jego uprawnienie do korzystania w określonym zakresie z nieruchomości stanowiących własność uczestników postępowania. (…) Po odrzuceniu zasady jedności własności państwowej i konstytucyjnym zagwarantowaniu jednakowej ochrony każdej własności, jeżeli stan korzystania z cudzej nieruchomości przez którą przebiegają urządzenia przesyłowe trawa od kilkudziesięciu lat, naturalnym jest, że przedsiębiorstwo przesyłowe sięga po instytucję służebności przesyłu w celu uregulowania swojej sytuacji prawnej. W tej sytuacji, gdyby odrzucić przyjętą w orzecznictwie Sądu Najwyższego koncepcję służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu, zmuszałoby to przedsiębiorcę przesyłowego, który nie może wykazać się uprawnieniami wynikającymi z decyzji administracyjnej wydanej na podstawie przepisów o wywłaszczeniu nieruchomości do występowania na drogę administracyjną w celu uregulowania swojej sytuacji. Decyzja o wywłaszczeniu ma być zaś środkiem ostatecznym, gdy nie jest możliwe uregulowanie sytuacji urządzeń przesyłowych na cudzym gruncie w drodze instytucji cywilnoprawnych. Z tych wszystkich względów należy się zdecydowanie opowiedzieć za koncepcją służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu. Koncepcja ta stwarza podstawy dla uregulowania w drodze cywilnoprawnej uprawnień przedsiębiorstwa przesyłowego do korzystania w określonym zakresie z cudzej nieruchomości. Taka wykładania przepisów o służebności gruntowej nie narusza też zasady numerus clausus ograniczonych praw rzeczowych. Służebność gruntowa jest bowiem jednym z ograniczonych praw rzeczowych. Służebność przesyłu jest zaś prawem na rzeczy cudzej bardzo bliskim służebności gruntowej. Wyraźnie podkreślał to stan prawny na tle dekretu o prawie rzeczowym, który regulował te służebność wprost w dziale służebności gruntowe. Także obecna regulacja zawarta w art. 305 ( 1) -305 ( 4) k.c. wskazuje, że do służebności przesyłu należy odpowiedni stosować przepisy o służebności gruntowej. W tej sytuacji, brak podstaw, aby po wyraźnej zmianie stosunków społeczno-gospodarczych, gdy służebność gruntowa o treści odpowiadającej służebności przesyłu pozwala na uporządkowanie relacji prawnych pomiędzy właścicielami nieruchomości, przez które przechodzą urządzenia przesyłowe a przedsiębiorstwem przesyłowym, przywiązywać nadmierną wagę do regulacji stworzonej dla zupełnie innych warunków i potrzeb. Koncepcja służebności gruntowej o treści służebności przesyłu pozwala na sięganie przez zainteresowanych po cywilnoprawne środki uregulowania ich wzajemnych relacji bez konieczności angażowania władzy publicznej. Pozwala ona także na zapełnienie swoistej luki jaka, po zniesieniu zasady jedności własności państwowej i przywróceniu jednakowej ochrony każdego właściciela, powstała wskutek nie wprowadzenia wprost do kodeksu cywilnego, w jego pierwotnej wersji, służebności przesyłu. Uznanie, że powoływanie się na służebność gruntową o treści służebności przesyłu przed 3 sierpnia 2008 r., znajduje podstawy prawne czyni niezasadnym zarzut naruszenia przepisów Konstytucji o ochronie własności. Jak wskazano wyżej koncepcja ta nie tyle narusza te przepisy, co pozwala godzić sprzeczne interesy właścicieli nieruchomości, na których znajdują się urządzenia przesyłowe oraz przedsiębiorstw przesyłowych. (…). W orzecznictwie Sądu Najwyższego nie przywiązuje się aktualnie wagi do sposobu nabycia posiadania przez Skarb Państwa przy ocenie przesłanek zasiedzenia. Jak wyjaśnił to Sąd Najwyższy w uchwale pełnego składu Izby Cywilnej z dnia 26 października 2007 r., (III CZP 30/07, OSNC 2008, Nr 5, poz. 43), władanie cudzą nieruchomością przez Skarb Państwa, uzyskane w ramach sprawowania władztwa publicznego, może być posiadaniem samoistnym prowadzącym do zasiedzenia. Kwalifikacja władania, jako posiadania samoistnego stanowiącego przesłankę zasiedzenia nieruchomości, nie jest bowiem uzależniona od okoliczności uzyskania przez Skarb Państwa władania rzeczą (w ramach imperium czy dominium), lecz wyłącznie od sposobu władania rzeczą. Podlega więc ocenie w kontekście przesłanek określonych w art. 336 k.c. Skoro zaś do oceny przesłanek zasiedzenia służebności gruntowej o treści służebności przesyłu stosować należy odpowiednio przepisy o zasiedzeniu nieruchomości (art. 292 k.c.) to ustalenia powyższe mają także zastosowanie dla oceny przesłanek nabycia tej służebności.”. Stanowisko to podziela w całości Sąd Okręgowy w składzie orzekającym w niniejszej sprawie. Władanie nieruchomością przez przedsiębiorstwo państwowe przed 1989 rokiem było posiadaniem prowadzącym do zasiedzenia służebności tyle tylko, że władanie to wykonywane było na rzecz Skarbu Państwa. Z kolei o możliwości doliczenia tego posiadania wskazano powyżej. Następstwo prawne uczestnika po przedsiębiorstwach państwowych, które posadowiły przedmiotowe nie było kwestionowane. Nie występuje w sprawie także przeszkoda w postaci braku przekazania władania infrastrukturą. Zwrócić bowiem należy ponownie uwagę, że przeniesienie posiadania mogło nastąpić w jakikolwiek sposób wskazany w art. 348-351 k.c., a zatem mogło to być także zwykłe wydanie przedmiotu posiadania podmiotowi, który przed 1 lutego 1989 r. był posiadaczem zależnym lub dzierżycielem służebności (porównaj między innymi postanowienie z dnia 14 października 2011 r. III CSK 251/10, niepubl.).”. Ani wnioskodawca, ani Sąd Rejonowy nie kwestionują, że własności gazociągu przynależy do uczestnika. Skoro zatem poprzednicy prawni przenieśli na uczestnika własność gazociągu, to musieli także przenieść na niego posiadanie tej infrastruktury. Od 7 stycznia 1991 r., tj. wejścia w życie ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. nowelizującej ustawę o przedsiębiorstwach państwowych zgodnie z art. 46 ust. 2 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych przedsiębiorstwo, gospodarując wydzielonym mu i nabytym mieniem, zapewnia jego ochronę. Przedsiębiorstwo państwowe gospodaruje mieniem państwowym, bo jest państwową osobą prawną, której - zgodnie z art. 44 ( 1) § 1 k.c. - przysługuje własność mienia państwowego. To uwłaszczenie przedsiębiorstw państwowych mieniem ruchomym koresponduje z uwłaszczeniem nieruchomościami na mocy art. 2 i 3 ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości. Te ustawowe uwłaszczenia pozwalają przyjąć, że doszło do przeniesienia służebności ze Skarbu Państwa na pozwanego. Przedmiotowe przedsiębiorstwo państwowe zostało bowiem wyposażone w tę część mienia ogólnonarodowego, która służyła wykonywaniu działalności w zakresie zaopatrzenia w energię. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z dnia 21 stycznia 2015 r., sygn. akt IV CSK 203/14, stwierdził że „[u]waża się powszechnie, że w warunkach obowiązywania zasady jedności własności państwowej, prawo własności w rozumieniu art. 140 k.c. przysługiwało Skarbowi Państwa, ale wykonywane było przez posiadanie o charakterze samoistnym przedsiębiorstw państwowych lub innych państwowych osób prawnych, zgodnie z przepisami, które wyznaczały zakres ich zdolności prawnej. Z tych przyczyn posiadanie służebności gruntowej przez te osoby mogło być przenoszone na ich następców prawnych, a prawo własności Skarbu Państwa po uwłaszczeniu państwowych osób prawnych stawało się ich własnością w następstwie prawnym. Nie ma więc przeszkód, aby obecnego posiadania przedsiębiorcy przesyłowego nie traktować jako kontynuacji posiadania wynikającego z własności wykazanych w postępowaniu jego poprzedników prawnych (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 2006 r., I CSK 11/05, Biul. SN 2006, nr 5, s. 11, z dnia 16 września 2006 r., I CSK 11/05, nie publ. oraz z dnia 20 września 2013 r., II CSK 10/13, OSP 2015, Nr 2, poz. 17).”. Podobne stanowisko Sąd Najwyższy zajął w cytowanym już postanowieniu z dnia 13 lutego 2015 r. , sygn. akt II CSK 310/14, gdzie stwierdza się, iż nie budzi wątpliwości stanowisko, iż po usunięciu z naszego sytemu prawnego zasady jedności własności państwowej okres posiadania, który do tego czasu można było przypisywać tylko Skarbowi Państwa, może być doliczony do posiadania urządzeń przesyłowych przez przedsiębiorstwo państwowe. Stanowisko takie, zważywszy, że to właśnie przedsiębiorstwo państwowe korzystało z nieruchomości, na której znajdowały się te urządzenia, a jedynie ze względu na wspomnianą zasadę jedności własności państwowej za posiadacza można było uznać tylko Skarb Państwa jest uzasadnione. Co więcej powołując się na specyfikę sieci gazowej, której eksploatacja ma charakter wysoce specjalistyczny należy przyjąć domniemanie, że skoro w sprawie nie wykazano aby linią tą władał jakikolwiek inny podmiot, a władać nią mógł tylko podmiot wysoko wyspecjalizowany, to z chwilą podziału Spółki musiało dojść do przekazania posiadania na rzecz uczestnika. Trzeba powtórzyć, że nie było kwestionowane, że uczestnik postępowania jest właścicielem przedmiotowej linii.
Nie stanowi przeszkody dla uznania zarzutu zasiedzenia brak wskazania nieruchomości władnącej. Sąd Okręgowy podziela w tym względzie poglądy orzecznictwa streszczone w uzasadnieniu postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 18 września 2014 r., sygn. akt V CSK 553/13, zgodnie z którymi „[w] skład przedsiębiorstwa przesyłowego wchodzą nieruchomości, oraz stanowiące jego własność, urządzenia przesyłowe naziemne lub podziemne, w zależności od rodzaju przedsiębiorstwa. W wypadku przedsiębiorstwa energetycznego linie energetyczne stanowią składnik przedsiębiorstwa, słupy i linie stanowią bowiem element sieci pozostający z nią w związku funkcjonalnym, niezależnie od tego, czy są posadowione na nieruchomości obciążonej. Zasadnicze znaczenie należy przyznać więc temu trwałemu funkcjonalnemu związkowi sieci przesyłowej ze składnikami przedsiębiorstwa w znaczeniu przedmiotowym oraz celowi ustanowienia służebności odpowiadającej treścią służebności przesyłu, którym jest zwiększenie użyteczności nie konkretnie oznaczonej nieruchomości a zwiększenie użyteczności przedsiębiorstwa; w tym wypadku chodzi o ułatwienie przesyłania i dystrybucji energii elektrycznej, które odbywa się za pomocą linii napowietrznych połączonych ze stacjami elektroenergetycznymi. Z tych względów, w stanie prawnym obowiązującym przed dniem wejścia w życie art. 305 ( 1) k.c. tj. 3 sierpnia 2008 r., na podstawie art. 285 i 292 k.c. stosowanych przez analogię, możliwe było nabycie przez zasiedzenie służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu na rzecz przedsiębiorstwa przesyłowego bez potrzeby wskazania i wykazania przez wnioskodawcę danych identyfikujących nieruchomość władnącą.”. Sąd Najwyższy przywołał przy tym swoje wcześniejsze orzecznictwo, gdzie „istotne znaczenie nadaje celowi istnienia takiej służebności, zwiększeniu użyteczności przedsiębiorstwa, specyfice sieci przesyłowych, oczywistości dysponowania przez przedsiębiorstwo nieruchomościami wchodzącymi w jego skład oraz pojęciu przedsiębiorstwa w znaczeniu przedmiotowym, a w konsekwencji przyjmuje, że nie jest konieczne oznaczenie nieruchomości władnącej, której nie należy w ogóle identyfikować, a zasiedzenie służebności następuje na rzecz Skarbu Państwa (do dnia 1 lutego 1989 r.) albo na rzecz przedsiębiorcy przesyłowego (od dnia 1 lutego 1989 r.). Takie stanowisko ukształtowało się i utrwaliło w orzecznictwie Sądu Najwyższego i obecnie jest stanowiskiem dominującym - uchwały Sądu Najwyższego z dnia 7 października 2008 r., III CZP 89/08, BSN z 2008 r., nr 10, s. 7, z dnia 22 maja 2013 r., III CZP 18/13, OSNC z 2013 r. Nr 12, poz. 139, z dnia 27 czerwca 2013 r., III CZP 31/13, OSNC z 2014 r. Nr 2, poz. 11, z dnia 6 czerwca 2014 r., III CZP 107/13, BSN z 2014 r., nr 7-8, s. 3, wyroki z dnia 8 września 2006 r., II CSK 112/06, M. Prawn. z 2006 r., nr 19, z dnia 12 grudnia 2008 r., II CSK 389/08, nie publ., postanowienia z dnia 5 czerwca 2009 r., I CSK 392/08, nie publ., z dnia 22 lipca 2010 r., I CSK 606/09, z dnia 14 listopada 2012, II CSK 120/12, z dnia 6 lutego 2013 r., V CSK 129/12, z dnia 14 czerwca 2013 r., V CSK 321/12, z dnia 26 czerwca 2013 r., II CSK 626/12, z dnia 30 października 2013, V CSK 497/12, z dnia 19 lutego 2014 r., V CSK 190/13, z dnia 4 lipca 2014 r., III CSK 551/13 - nie publ.” Jakkolwiek cytowane wyżej orzecznictwo dotyczy sieci elektroenergetycznych, to jednak znajduje ono zastosowanie również do sieci gazowych ze względu na tożsamość zagadnienia. Mając powyższe na uwadze, zważywszy na eksploatację gazociągu co najmniej od końca 1980 roku, przy zastosowaniu art. 172 § 2 k.c. w zw. z art. 292 k.c. Sąd Okręgowy uznał, że najpóźniej z końcem 2010 roku doszło do zasiedzenia służebności przesyłu w przebiegu gazociągu posadowionego w 1980 roku. W tej części wniosek o ustanowienie służebności musiał zostać oddalony. Należało bowiem uznać, że uczestnikowi przysługuje tytuł prawny do władania nieruchomością w zakresie wykonywania przesyłu. Brak zatem było podstaw do ustanawiania służebności skoro służebność ta istnieje na skutek zasiedzenia. Ustanowienie służebności nie jest bowiem konieczne do korzystania z urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1 k.c. (art. 305 ( 2) § 2 k.c.). Powyższe stwierdzenie czyni bezprzedmiotowymi zarzuty apelacji co do szerokości ustalonego pasa służebności na tym odcinku oraz wynagrodzenia za tę służebność.
Inaczej natomiast przedstawia się kwestia służebności na odcinku od załamania gazociągu (punkty s6 i s11) do granicy z działką (...). W tej części gazociąg został bowiem posadowiony dopiero na początku XXI wieku. Nie doszło zatem z całą pewnością do zasiedzenia służebności w tej części. Oświadczenie o wyrażeniu zgody na posadowienie gazociągu wyrażone przez poprzedniczkę prawną wnioskodawcy (k. 72) także nie stanowi żadnego trwałego ograniczenia prawa własności. Nie określa bowiem ani osoby uprawnionej do posadowienia przyłącza ani przebiegu tego przyłącza, ani żadnych warunków posadowienia i eksploatacji urządzeń. Ustanowienie służebności jest zatem w tym przypadku niezbędne do korzystania z urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1 k.c. (art. 305 2 § 2 k.c.). Co do zasady ustanowienie służebności na tym odcinku było uzasadnione. Osobną kwestię stanowi szerokość pasa służebności. Przedmiotowy odcinek sieci został wykonany na podstawie decyzji z dnia 9 czerwca 2003 roku (decyzja, k. 78). Zgodnie z § 110 Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 26 kwietnia 2013 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać sieci gazowe i ich usytuowanie dla gazociągów wybudowanych przed dniem 12 grudnia 2001 r. lub dla których przed tym dniem wydano pozwolenie na budowę oraz w okresie od dnia 12 grudnia 2001 r. do dnia wejścia w życie niniejszego rozporządzenia lub dla których w tym okresie wydano pozwolenie na budowę stosuje się szerokość stref kontrolowanych określoną w załączniku nr 2 do rozporządzenia. Skoro przedmiotowy gazociąg jest gazociągiem średnioprężnym, to zgodnie z § 6 cytowanego wyżej Rozporządzenia jego maksymalne ciśnienie robocze wynosi powyżej 10,0 kPa do 0,5 MPa włącznie. Oznacza to, że zgodnie z tabelą 3 w załączniku do Rozporządzenia szerokość strefy kontrolowanej gazociągu o ciśnieniu do 0,5 MPa włącznie wynosi 1 metr. Tej szerokości pas służebności należało wyznaczyć. Nic bowiem w materiale dowodowym nie daje podstaw do przyjęcia, żeby na tym odcinku ograniczenia prawa własności wnioskodawcy miały wykraczać poza tak wyznaczony pas. Szerokość strefy kontrolowanej wynika w tym przypadku wprost z przepisów Rozporządzenia. Nie ma podstaw aby szerokość tę wyznaczać z wykorzystaniem opinii geologicznej. Przedmiotowy gazociąg istnieje i jest posadowiony w gruncie. Szerokość służebności wyznacza pas, w którym wnioskodawca musi tolerować działanie uczestnika i powstrzymać się od własnych działań ingerujących w funkcjonowanie sieci. Te ograniczenia nie są związane z jakimikolwiek okolicznościami wymagającymi sporządzania opinii geologicznej. Wnioskodawca w swojej apelacji nie wskazał takich okoliczności, które uzasadniałyby konieczność powołanie biegłego tej specjalności. Nie trzeba wiadomości specjalnych aby ustalić, że przy dzisiejszych technologiach jest możliwe prowadzenie prac i zabezpieczenie wykopu szerokości 1 m na odcinku niespełna 9 metrów, zwłaszcza że początek przyłącza znajduje się bezpośrednio przy granicy z drogą publiczną. Nie ma więc żadnych przeszkód w wydobyciu takiego fragmentu gazociągu przy zastosowaniu wąskiego wykopu bez potrzeby dalszej ingerencji we własność wnioskodawcy. Nie można więc stawiać zarzutu, że brak dopuszczenia dowodu z opinii biegłego geologa miałoby mieć wpływ na niewłaściwe ustalenie stanu faktycznego lub wadliwe rozstrzygnięcie sprawy. Co się tyczy opinii biegłego geodety, to w tym zakresie wnioskodawca podnosi zarzuty dotyczące wyznaczenia pasa służebności oparte na fakcie posadowienia gazociągu przed 2001 rokiem. W tej części jednak stwierdzono zasiedzenie służebności. Zarzuty oparte na twierdzeniu o konieczności przyjęcia trzymetrowego pasa służebności nie mają w tym przypadku znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Natomiast co do fragmentu przyłącza do nieruchomości sąsiedniej jak wskazano wyżej, zarzuty co do szerokości strefy kontrolowanej są chybione. Podobnie brak podstaw do kwestionowania opinii biegłego do spraw szacowania nieruchomości. Biegła jednoznacznie i przekonująco wyjaśniła tak metodologię sporządzenia wyceny jak i zastosowanie takich a nie innych współczynników korygujących. Sąd Rejonowy dokonał oceny tego dowodu i ocenie tej nie można zarzucić, że jest wadliwa. Wprawdzie wnioskodawca podnosił, że opinia ta nie została zweryfikowana, ale nie wskazuje na czym weryfikacja ta miałaby polegać. Sąd Okręgowy podziela pogląd wyrażany w orzecznictwie, ze „[s]pecyfika dowodu z opinii biegłego polega m.in. na tym, że jeżeli taki dowód już został przez sąd dopuszczony, to stosownie do treści art. 286 k.p.c., opinii dodatkowego biegłego można żądać jedynie "w razie potrzeby". Należy też zauważyć, że art. 278 § 1 k.p.c. uprawnia sąd do dopuszczenia dowodu z opinii biegłego lub biegłych, jeżeli w sprawie istnieje potrzeba wyjaśnienia okoliczności wymagających wiadomości specjalnych, a nadto do zażądania ustnego uzupełnienia opinii złożonej na piśmie, w sytuacji gdy opinia nie jest wyczerpująca lub też z innych względów, według oceny sądu, wymaga uzupełnienia lub wyjaśnienia. Powyższe instrumenty procesowe mogą być wykorzystywane stosownie do potrzeb sprawy, przy czym potrzebą taką nie może być jedynie przeświadczenie strony, że dalsze opinie pozwolą na udowodnienie korzystnej dla niej tezy. W judykaturze można uznać za utrwalony pogląd, iż samo niezadowolenie strony z oceny przedstawionej przez biegłych nie uzasadnia potrzeby dopuszczenia przez sąd dowodu z opinii innych biegłych (por.m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia z dnia 6 października 2009 r., II UK 47/09, LEX nr 559955 i powołane tam orzecznictwo), zwłaszcza zaś gdy wydana przez biegłego opinia wyjaśnia istotne dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności, a jej fachowość i rzetelność nie została w żaden sposób podważona.” (zob. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 2016 r. II PK 242/15). Nie ma wiec podstaw do stwierdzenia aby Sąd Rejonowy oceniając opinie biegłych naruszył art. 233 k.p.c. w zw. z art. 278 k.p.c. a nie dopuszczając dowodu z opinii biegłego geologa miał naruszyć dodatkowo art. 227 k.p.c. w zw. z art. 278 k.p.c.
Mając powyższe na uwadze uzasadnione było ustanowienie służebności jedynie w części obejmującej przyłącz do nieruchomości sąsiedniej, to jest w pasie o długości 8,20 m. i szerokości 1 m. to jest w punktach od s6 do s 11 oznaczonych na mapie biegłego geodety S. B.. W tym zakresie Sąd Okregowy podziela tak ustalenia faktyczne jak i rozważania prawne Sądu Rejonowego. Jak wynika z opinii geodety długość ustanowionego ostatecznie pasa służebności wynosi 8,20 m. Przy szerokości tego pasa wyznaczonej na 1 metr powierzchnia służebności to 8,20 m 2. Odnosząc tę powierzchnię do pierwotnie przyjętej powierzchni służebności określonej na 75 m 2 można ustalić że stanowi ona 10,93% tej pierwotnej powierzchni. Odnosząc tę proporcję do wynagrodzenia ustalonego przez biegłą na poziomie 3348 zł za 75 m 2 służebności można przyjąć, że wynagrodzenie za obciążenie służebnością pasa o powierzchni 8,20 m 2 wynosi w zaokrągleniu 370 zł (jako 10,93% kwoty 3348 zł). Niewielki obszar na jakim ostatecznie została ustanowiona służebność (8,20 m 2) oraz to, że znajduje się ona w samym narożniku działki w bezpośrednim sąsiedztwie drogi publicznej pozwala na uznanie, że stopień oddziaływania na nieruchomość wnioskodawcy jest stosunkowo niewielki. Nie ma więc podstaw do przyjęcia, że wynagrodzenie to jest nieadekwatne do stopnia w jakim własność wnioskodawcy została ograniczona. Podnoszony w apelacji uczestnika zarzut zawyżenia wynagrodzenia poprzez zastosowanie niewłaściwego współczynnika tzw. współkorzystania jest także nieuzasadniony. Z paragrafu 10 cytowanego już wyżej Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 26 kwietnia 2013 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać sieci gazowe i ich usytuowanie wynika, że w strefach kontrolowanych należy kontrolować wszelkie działania, które mogłyby spowodować uszkodzenie gazociągu lub mieć inny negatywny wpływ na jego użytkowanie i funkcjonowanie. W strefach kontrolowanych nie należy wznosić obiektów budowlanych, urządzać stałych składów i magazynów oraz podejmować działań mogących spowodować uszkodzenia gazociągu podczas jego użytkowania. W strefach kontrolowanych nie mogą rosnąć także drzewa a wszelkie prace w strefach kontrolowanych mogą być prowadzone tylko po wcześniejszym uzgodnieniu sposobu ich wykonania z właściwym operatorem sieci gazowej. Ograniczenia te są uzasadnione skutkami ewentualnego rozszczelnienia sieci. W tych okolicznościach ustalenie przez biegłą współczynnika współkorzystania z nieruchomości na poziomie 77/100 nie może być uznane za wadliwe.
Nie ma podstaw do zmiany zaskarżonego orzeczenia w zakresie kosztów postępowania. Postępowanie zmierzało bowiem wyłącznie do określenia i ustabilizowania stanu prawnego sieci gazowej posadowionej już w przeszłości. W istocie zatem postępowanie dowodowe w zakresie połączonym z wydatkami (opinie biegłych) prowadzone było w interesie uczestnika, który nie legitymował się dokumentami określającymi status spornej sieci. Uzasadnione zatem było obciążenie tymi kosztami postępowania uczestnika na zasadzie art. 520 § 2 k.p.c. w zw. z art. 113 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.
Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy uznał za uzasadnioną apelację uczestnika w części w jakiej dotyczyła zasiedzenia służebności przesyłu gazociągu posadowionego w 1980 roku. W Pozostałej części apelacja uczestnika i w całości apelacja wnioskodawcy były nieuzasadnione i podlegały oddaleniu. Z tych względów Sąd Okręgowy zmieniał częściowo zaskarżone postanowienie na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.
Orzekając o kosztach postępowania odwoławczego Sąd Okręgowy nie znalazł podstaw do odstąpienia od ogólnej zasady ponoszenia przez uczestników kosztów postępowania wyrażonej w art. 520 § 1 k.p.c.
SSO Katarzyna Serrafin-Tabor SSO Zbigniew Zgud SSO Agnieszka Cholewa-Kuchta
Podmiot udostępniający informację: Sąd Okręgowy w Krakowie
Osoba, która wytworzyła informację: Zbigniew Zgud, Katarzyna Serafin-Tabor , Agnieszka Cholewa-Kuchta
Data wytworzenia informacji: