Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 20 marca 2024 roku

Sąd Okręgowy w Krakowie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący:

Sędzia Jarosław Tyrpa

po rozpoznaniu w dniu 20 marca 2024 roku w Krakowie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z wniosku Gminy Miejskiej K.

o wpis w księdze wieczystej

na skutek apelacji wnioskodawczyni od postanowienia Sądu Rejonowego w Oświęcimiu

z dnia 20 września 2023 r., sygnatura akt DZKW/KR2E/00000923/23

postanawia:

oddalić apelację.

Sędzia Jarosław Tyrpa

Sygn. akt II Ca 9/24

UZASADNIENIE

postanowienia z dnia 20 marca 2024 roku

Postanowieniem z dnia 20 września 2023 r. Sąd Rejonowy oddalił wniosek Gminy Miejskiej K. wpisu udziału 6/80 części we współwłasności nieruchomości w dziale II księgi wieczystej nr (...) na rzecz wnioskodawcy.

Jako podstawę rozstrzygnięcia Sąd Rejonowy wskazał art. 626 ⁸ § 2 k.p.c. w zw. z art. 626 ⁹ k.p.c., wyjaśniając, że w przedmiotowej księdze wieczystej jako współwłaściciel wpisany jest m.in. S. H. w 15/80 części, natomiast w dziel III tej księgi dokonano z urzędu wpisu ostrzeżenia o wydaniu prawomocnych orzeczeń o zasiedzeniu całego przysługującego S. H. udziału w wysokości ½ części w prawie własności nieruchomości na rzecz J. B.. Powołując się na orzecznictwo Sądu Najwyższego, Sąd Rejonowy wskazał, że obowiązkiem sądu jest zapobieganie dokonywania wpisów niezgodnych z rzeczywistym stanem prawnym, zwłaszcza gdy sąd ma stosowną wiedzę odnośnie przeszkód wykluczających wnioskowany wpis. Stan ujawniony w księdze wieczystej powinien być pewny i wynikać ze zdarzeń lub czynności, które nie budzą wątpliwości. Przywołane orzeczenie o zasiedzeniu wykluczało zaś dokonanie wpisu zgodnie z wnioskiem. Ponadto, wobec treści wymienionych we wniosku postanowień spadkowych, dokonanie wpisu na rzecz wnioskodawczyni nie prowadziłoby do ustalenia stanu prawnego nieruchomości. Następstwo prawne po S. H., wynikające ze stwierdzenia nabycia spadku, nie zostało do tej pory ujawnione ani nie znalazło pełnego odzwierciedlenia w przedmiotowym wniosku. Niedopuszczalnym byłoby zaś ujawnienie osoby zmarłej jako właściciela nieruchomości. Akceptacja sytuacji, w której po uwzględnieniu wniosku treść księgi wieczystej nie przedstawiałaby pełnego stanu prawnego nieruchomości, sprzeciwiałaby się zasadzie, że księgi wieczyste prowadzi się w celu ustalania stanu prawnego nieruchomości i nie zapewniałaby bezpieczeństwa obrotu prawnego.

Apelację od tego postanowienia złożyła wnioskodawczyni, zaskarżając je w całości i zarzucając naruszenie:

1.  art. 626 ⁸ § 1 i 2 k.p.c. w zw. z art. 626 ⁹ k.p.c. poprzez niewłaściwe zastosowanie skutkujące przekroczeniem kognicji sądu w związku z uznaniem, że istnieją przeszkody do dokonania wpisu prawa własności zgodnie z żądaniem wniosku;

2.  art. 8 u.k.w.h. poprzez błędną wykładnię i uznanie, że wpis ostrzeżenia w dziale III księgi wieczystej wyłącza możliwość zmiany w dziale II księgi wieczystej.

Formułując powyższe zarzuty, skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia i uwzględnienie wniosku oraz o zwrot uiszczonej opłaty od apelacji.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

Stosownie do art. 626 ⁸ § 2 k.p.c. rozpoznając wniosek o wpis sąd bada jedynie treść i formę wniosku, dołączonych dokumentów oraz treść księgi wieczystej. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wyrażono pogląd, że art. 626 ⁸ § 2 k.p.c. zawiera pełną regulacje przebiegu postępowania wieczystoksięgowego, tak w zakresie przebiegu postępowania dowodowego jak i podstaw orzekania. W związku z tym wyłączną podstawą ustaleń faktycznych i prawnych sądu przy rozpoznawaniu wniosku o wpis w księdze wieczystej jest jedynie treść wniosku, treść dołączonych do niego dokumentów i treść księgi wieczystej (zob. uchwała składu 7 sędziów z dnia 16 grudnia 2009 r. - zasada prawna - III CZP 80/90, OSNC 2010, Nr 6, poz. 84, wyrok z dnia 19 marca 2003 r., I CKN 152/01, OSNC 2004, Nr 6, poz. 92). Jednocześnie wyjaśniono, że w postępowaniu wieczystoksięgowym, kontroli sądu podlega również skuteczność materialno-prawna czynności prawnej, która stanowi podstawę wpisu (zob. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 22 marca 1955 r., II CO 116/54, OSN 1956, Nr 1, poz. 15; z dnia 11 czerwca 2008 r., V CSK 17/08, nie publ.; z dnia 7 grudnia 2011 r., II CSK 604/10, nie publ.). Wynika to ze szczególnej roli sądu w przeciwdziałaniu dokonywania wpisów sprzecznych z rzeczywistym stanem rzeczy. Księgi wieczyste są publicznym rejestrem praw dotyczących nieruchomości i dlatego ich funkcje muszą być rozpatrywane z punktu widzenia interesu publicznego, a jest nim zasada bezpieczeństwa obrotu prawnego. Istnienie możliwości usunięcia niezgodności stanu ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym w drodze powództwa przewidzianego w art. 10 u.k.w.h. nie powinno jednak wyłączać obowiązku sądu zapobiegania dokonywaniu wpisów niezgodnych z rzeczywistym stanem prawnym, zwłaszcza gdy sąd ma stosowną wiedzę odnośnie przeszkód wykluczających wnioskowany wpis. Oznacza to, że stan prawny ujawniony w księdze wieczystej powinien być stanem pewnym, wynikającym ze zdarzeń lub czynności prawnych, które nie budzą wątpliwości (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 2007 r., V CSK 295/07, nie publ.). Nie znajduje uzasadnienia ograniczenie roli sądu w postępowaniu o wpis w księdze wieczystej do organu rejestrowego (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 2011 r., IV CSK 123/11, nie publ.).

W uchwale składu 7 sędziów z dnia 25 lutego 2016 r., III CZP 86/15 (OSNC 2016, nr 7-8, poz. 81), Sąd Najwyższy wyjaśnił, że przepis art. 628 ⁸ § 2 k.p.c. nie wyłącza możliwości brania przez sąd pod uwagę przy rozstrzyganiu wniosku o wpis do księgi wieczystej okoliczności znanych mu urzędowo, w świetle których istnieje przeszkoda do żądanego wpisu (por. też postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 czerwca 2010 r., II CSK 661/09, OSNC 2011, Nr 1, poz. 12). W judykaturze ukształtował się też pogląd, że wystąpienie przeszkody w rozumieniu art. 626 ⁹ k.p.c. należy wiązać z zaistnieniem takiego zdarzenia, które mimo formalnego wykazania przez wnioskodawcę podstawy wpisu, nie zezwala z punktu widzenia prawa na jego dokonanie, zatem z okolicznościami natury prawnej determinującymi skuteczność czynności stanowiącej podstawę wpisu (zob. też postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 czerwca 2010 r., II CSK 661/09, OSNC 2011, Nr 1, poz. 12).

Podzielając powyższy kierunek orzecznictwa nie sposób było podzielić stanowiska apelującej Gminy, że nie stanowią przeszkody do wpisu ujawnione w dziale III księgi wieczystej ostrzeżenie o wydaniu prawomocnego orzeczenia o zasiedzeniu udziału w wysokości ½ w prawie własności nieruchomości przysługującego S. H. oraz znajdujący się w aktach księgi wieczystej odpis postanowienia Sądu Rejonowego w Oświęcimiu z dnia 13 lutego 1990 roku, sygn. akt I Ns 719/88, z którego wynika, że J. B. nabyła przez zasiedzenie z dniem 1 stycznia 1986 roku własność ½ części nieruchomości objętej księgą wieczystą, w której ma nastąpić żądany wpis (k. 148). Bez wątpienia nabyty przez nią udział dotyczy udziału S. H.. J. B. córka L. i J., o której mowa w postanowieniu o zasiedzeniu jest bowiem tożsamą osobą z J. P. ujawnioną już w dziale II jako współwłaścicielką udziału ½ części z E. P. (1) na prawach wspólności małżeńskiej majątkowej, co wynika ze znajdujących się aktach odpisu zupełnego aktu małżeństwa i odpisu skróconego aktu zgonu (k. 143, 144).

Obecnie w dziale II księgi wieczystej jako właściciele objętej wnioskiem nieruchomości aktualnie ujawnieni są: E. P. (1) i J. P. (która jest jedyną spadkobierczynią E. P. (2) - k.149 i która ponownie wyszła za mąż i zmieniła nazwisko na B. – k. 143) w udziale ½ części na prawach wspólności ustawowej małżeńskiej, S. H. w 15/80 części oraz K. Z. w 25/80 części. Wpis K. Z. nastąpił w dniu 19 lipca 2022 roku wobec nabycia przysługującego jej udziału w nieruchomości w drodze dziedziczenia po S. H. (i jego następcach prawnych). Miało to miejsce zanim Sąd Rejonowy podjął wiedzę o istnieniu postanowienia o zasiedzeniu udziału i zanim nastąpił wpis ostrzeżenia. Wpis K. Z. nie może zatem stanowić argumentu przemawiającego za ujawnieniem prawa Gminy, bowiem nastąpił on w nieco innych okolicznościach.

Orzeczenie o stwierdzeniu zasiedzenia ma ze swej natury charakter deklaratoryjny, jego wydanie nie kreuje nowego stanu prawnego ani nie stanowi podstawy nabycia własności, lecz jedynie potwierdza nabycie prawa przez zasiedzenie, które następuje ex lege z momentem upływu ustawowo określonego czasu posiadania. Nabycie własności w drodze zasiedzenia ma zatem charakter pierwotny i następuje z samego mocy prawa. Nabycie własności w trybie zasiedzenia jest nabyciem pierwotnym a orzeczenie stwierdzające w postępowaniu szczególnym z art. 609 k.p.c. takie nabycie własności staje się skuteczne wobec wszystkich ( erga omnes) z tym wyjątkiem, że przepis art. 524 § 2 k.p.c. daje zainteresowanemu, który nie brał udziału w sprawie, możność wznowienia postępowania zakończonego prawomocnym postanowieniem co do istoty sprawy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 grudnia 1971 roku, II CR 552/71). Prawomocne postanowienie sądowe stwierdzające zasiedzenie własności, a zatem orzekające co do istoty sprawy (art. 523 k.p.c.), korzysta z powagi rzeczy osądzonej i mają do niego zastosowanie, w związku z przepisem art. 13 § 2 k.p.c., przepisy art. 363-366 k.p.c., w tym w szczególności przepis art. 365 k.p.c., według którego prawomocne orzeczenie wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy i inne organy państwowe, a w wypadkach w ustawie przewidzianych - także inne osoby. Związanie prawomocnym orzeczeniem sądu cywilnego oznacza brak możliwości zignorowania w postępowaniu wieczystoksięgowym zagadnienia prawomocnie przesądzonego w prawomocnym rozstrzygnięciu sądowym.

Okoliczności tej nie zmienia to, że w dacie wydania tego orzeczenia S. H. nie żył aczkolwiek w toku sprawy o zasiedzenie był reprezentowany przez kuratora dla nieznanego z miejsca pobytu. Okoliczność, że orzeczenie zostało wydane w nieważnym postępowaniu, nie wyłącza jego uprawomocnienia się i skutku związanego z tą prawomocnością który wynika z art. 365 k.p.c. (zob. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 lipca 2000 roku, V CKN 1146/00).

Konsekwencją płynącą z przywołanych aspektów prawomocności materialnej orzeczenia sądowego jest to, że sąd, rozpoznając niniejszą sprawę, nie mógł pominąć kwestii prawomocnego stwierdzenia zasiedzenia udziału przysługującego S. H., które ze swej natury obejmowało zdarzenie kształtujące stan prawny nieruchomości w sposób wykluczający dokonanie wpisu zgodnie z wnioskiem skarżącej. Jakkolwiek skarżąca legitymuje się postanowieniami o stwierdzeniu nabycia spadku, z których wynika nabycie spadku po S. H., to jednak na przeszkodzie dokonania wpisu zgodnie wnioskiem stoi treść prawomocnego postanowienia, z którego wynika, że udział należący do poprzednika prawnego skarżącej we współwłasności nieruchomości został nabyty w drodze zasiedzenia z dniem 1 stycznia 1986 roku. Dokonanie wpisu zgodnie z żądaniem wniosku skutkowałoby powstaniem sytuacji, w której treść księgi wieczystej już w chwili dokonywania żądanego wpisu nie przedstawiałaby aktualnego stanu prawnego nieruchomości, skoro udział poprzednika prawnego wnioskodawczyni w miejsce którego ma nastąpić wpis, został zasiedziany. To z kolei w sposób oczywisty sprzeciwiałoby się funkcji i ratio legis ksiąg wieczystych, które prowadzi się w celu ustalania stanu prawnego nieruchomości. Oczywistym jest zarazem, że wnioskodawczyni w niniejszym postępowaniu wieczystoksięgowym nie mogła skutecznie podważyć prawomocnych orzeczeń stwierdzających zasiedzenie udziału w nieruchomości, a wszelkie przytoczone w tym zakresie zarzuty musiały pozostać bezskuteczne.

W świetle powyższych uwag na kanwie rozpatrywanej sprawy niewątpliwie zachodziła przeszkoda w dokonaniu wpisu zgodnie wnioskiem, który w konsekwencji- w myśl art. 626 ⁹ k.p.c.- musiał podlegać oddaleniu.

Z przedstawionych względów Sąd Okręgowy uznał zaskarżone rozstrzygnięcie za odpowiadające prawu, a apelację wnioskodawczyni jako niezasadną oddalił na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

Sędzia Jarosław Tyrpa