Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 listopada 2023 r.

Sąd Okręgowy w Krakowie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący : Sędzia (del.) Marcin Hałgas

Protokolant: Katarzyna Tatarska-Kasperek

po rozpoznaniu w dniu 7 listopada 2023 r. w Krakowie

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Bank (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W.

przeciwko Ł. S.

o zapłatę

oddala powództwo w zakresie żądania głównego i ewentualnego;

zasądza od strony powodowej (...) Bank (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz pozwanego Ł. S. kwotę 10.851,00 zł (dziesięć tysięcy osiemset pięćdziesiąt jeden złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się niniejszego wyroku do dnia zapłaty.

Sygn. akt I C 30/23

UZASADNIENIE
wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 7 listopada 2023 r.

Strona powodowa (...) Bank (...) Spółka Akcyjna w W. w pozwie z dnia 29 grudnia 2022 r. domagała się zasądzenia od pozwanego Ł. S. kwoty 394.582,69 zł tytułem nienależnego świadczenia, z odsetkami za opóźnienie liczonymi od tej kwoty od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, ewentualnie – zasądzenia od pozwanego Ł. S. na swoją rzecz kwoty 338.107,69 zł tytułem nienależnego świadczenia z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od tej kwoty od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty. Dodatkowo strona powodowa wniosła o zasądzenie kosztów procesu.

W uzasadnieniu żądania pozwu strona powodowa wskazała, że powództwo oparte jest na twierdzeniu, że strona powodowa świadczyła na rzecz pozwanego – w wyniku nieważnej umowy kredytu – kwotę 278.024,69 zł, powód w innym procesie wniósł o zwrot kwoty 45.822,42 zł i 28.364,84 CHF – tytułem świadczenia nienależnego jako zwrotu rat kapitałowo-odsetkowych na rzecz Banku od zawarcia umowy do 10 września 2018 r. i żądał ustalenia, że umowa kredytu jest nieważna. Wyrokiem z dnia 22 września 2021 r. Sąd Okręgowy w Warszawie XXV Wydział Cywilny w sprawie o sygn. akt XXV C 2496/18 oddalił powództwo. Sprawa aktualnie toczy się przed Sądem Apelacyjnym w Warszawie pod sygn. akt V ACa 901/21.

Strona powodowa wskazała, że jej roszczenie o zwrot nienależnego świadczenia (kwoty wypłaconego pozwanemu kapitału podwyższonego o koszt korzystania z kapitału), opiera się na przepisie art. 410 § 1 w zw. z art. 405 kc, strona powodowa wypłaciła pozwanemu kwotę 278.024,69 zł z tego tytułu, której zwrotu dochodzi. Nadto, strona powodowa wniosła o zasądzenie kwoty 116.558,00 zł jako wynagrodzenia za korzystanie z kapitału przyjmując, że pozwany uzyskał od strony pozwanej świadczenie, które umożliwiło realizację jego celów, zwrot nominalnej wartości świadczenia nie przywraca równowagi ekonomicznej stron, pozwany jest bowiem wzbogacony zważywszy na zerowy koszt korzystania z kapitału w czasie. Ewentualnie – strona powodowa zażądała waloryzacji kwoty 278.024,69 zł, wypłaconej jako świadczenie główne, wskazując na dopuszczalność takiego zabiegu w oparciu o poglądy wyrażone przez Sąd Najwyższy. Wysokość waloryzacji wyraża się kwotą 60.083,00,00 zł. Strona powodowa zakwestionowała status pozwanego jako konsumenta.

W odpowiedzi na pozew z dnia 7 marca 2023 r. pozwany Ł. S. wniósł o oddalenie powództwa zarówno co do roszczenia głównego jak i ewentualnego oraz zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg. norm przepisanych waz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie.

Pozwany zakwestionował roszczenia powódki co do zasady i co do wysokości. Jednocześnie wskazał, ze udostępniony pozwanemu kapitał wynosił 275.751,32 zł.

Pozwany podniósł, że Sąd Apelacyjny w Warszawie w sprawie IV ACa 901/21 w dniu 25 listopada 2022 r. ogłosił prawomocny wyrok z powództwa Ł. S. przeciwko tut. powódce w którym to zasądzono na rzecz Ł. S. kwotę 45.822,42 zł i 28.364,84 CHF wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od każdej z tych kwot za okres od 11 października 2022 r. do dnia zapłaty oraz ustalono, że umowa o nr (...) kredytu hipotecznego w walucie wymienialnej z 21 listopada 2008 r. jest nieważna.

Pozwany pismem z 5 grudnia 2022 r. wezwał powódkę do wykonania wyroku tj. wypłaty prawomocnie zasądzonych kwot. Mimo tego Bank nie wykonał w/w wyroku. Powódka skierowała do pozwanego wezwania do zapłaty, a następnego dnia złożył w tut. Sądzie niniejszy pozew. Zdaniem pozwanego, który w odpowiedzi na wezwanie wskazał, ze dokona dobrowolnego rozliczenia w zakresie udostępnionego kapitału nie było powodów do wytoczenia powództwa

Pozwany pismem z dnia 13 stycznia 2023 r. wezwał powódkę do zwrotu świadczeń nienależnych uiszczonych na rzecz Banku z tytułu nieważnej umowy kredytowej a pismem z dnia 6 lutego 2023 r. złożył wobec powódki oświadczenie o potrąceniu wierzytelności przysługującej (...) Bank (...) S.A. w W. z tytułu udostępnionego kapitału kredytu w kwocie 275.751,32 zł z przysługującą mu wierzytelnością wynikającego ze spłat świadczeń nienależnych w wysokości 75.314,45 zł. Jednocześnie dokonał zapłaty na rzecz Banku kwoty brakującego udostępnionego kapitału w wysokości 200.436,87 zł, czym dokonał dobrowolnego zwrotu należnych powódce świadczeń.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w zakresie żądania zasądzenia na rzecz strony powodowej wynagrodzenia za korzystanie z kapitału oraz żądania waloryzacji świadczenia.

Odnosząc się do żądania strony powodowej zasądzenia wynagrodzenia za korzystanie z kapitału pozwany wskazał, że uwzględnienie tego żądania stałoby w sprzeczności z celami dyrektywy nr 93/13, prowadziłoby w istocie do restytucji umowy kredytu, uznanej za nieważną. Strona powodowa pomija także fakt, że sama korzystała z kapitału przekazywanego przez pozwanego jako spłata rat kapitałowo – odsetkowych. Celem dyrektywy nr 93/13 jest także ustanowienie sankcji za stosowanie niedozwolonych klauzul umownych, ma to na celu zapobieganie stosowaniu takich klauzul w obrocie prawnym.

Nadto pozwany zakwestionował możliwość powołania się przez powódkę na art. 5 k.c.

W piśmie z dnia 5 maja 2023 r. strona powodowa oświadczyła, że cofa częściowo pozew w zakresie kwoty 275.751,32 zł, stanowiącej część kwoty kapitału wypłaconego pozwanemu i umorzoną na skutek dokonania potrącenia oraz dokonanej zapłaty po wytoczeniu powództwa. Strona powodowa wniosła o zasądzenie na jej rzecz kosztów procesu w zakresie cofniętego żądania pozwu, podtrzymała żądanie zasądzenia na rzecz strony powodowej kwoty kapitału w wysokości 2.273,37 zł i 116.558,00 zł jako wynagrodzenia za korzystanie z kapitału wypłaconego powodowi ewentualnie – kwoty 2.273,37 zł tytułem pozostałego do spłaty kapitału i kwoty 60.083,00 zł stanowiącej wartość waloryzacji wskaźnikiem inflacji kwoty kapitału kredytu.

W ocenie strony powodowej pozwany dał podstawy do wytoczenia niniejszego powództwa, przed Sądem Okręgowym w Warszawie zakwestionował ważność umowy kredytu i nie zaoferował bankowi jednocześnie rozliczenia się z kwoty kapitału mu wypłaconego. Pozwany jako pierwszy zainicjował spór podnosząc nieważność umowy.

Wobec cofnięcia pozwu w części Sąd postanowieniem z dnia 25 maja 2023 r. umorzył postępowanie w odniesieniu do żądania zasądzenia na rzecz strony powodowej kwoty 275.751,32 zł stanowiącej część kwoty kapitału wypłaconego pozwanemu (k. 564).

W piśmie z dnia 10 lipca 2023 r. (k. 569) wniósł o zasadzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg. norm przepisanych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie. Zakwestionował żądanie zapłaty kwoty 2.273,37 zł wskazując, że Bank pobrał tę kwotę na swoją rzecz jako prowizję z udzielonego pozwanemu kredytu nie udostępniając jej nigdy pozwanemu. Jednocześnie pozwany podtrzymał wszystkie swoje zarzuty i twierdzenia w zakresie korzystania z kapitału i waloryzacji.

Ostatecznie strony podtrzymały dotychczasowe stanowiska, twierdzenia i zarzuty.

Bezspornym w sprawie było:

Strona pozwana (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. jest następcą prawnym Bankiem (...) S.A. z siedzibą w W., który zawarł przedmiotową umowę z powodem.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 21 listopada 2008 r. powód Ł. S. – jako kredytobiorca i poprzednik prawny pozwanego - Bank (...) S.A. z siedzibą w W. zawarli umowę kredytu hipotecznego w walucie wymienialnej nr (...).

Na mocy przedmiotowej umowy Bank udzielił powodowi kredytu w wysokości 117.039,60 CHF na okres do 23 listopada 2043 r. z przeznaczeniem na finansowanie zakupu lokalu mieszkalnego nr (...) o pow. 48,86 m.kw. znajdującego się we W. przy ul. (...), objętego KW nr (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Krzyków we Wrocławiu, refinansowanie wkładu własnego, refinansowanie kosztów pośrednictwa nabycia nieruchomości oraz finansowanie prowizji przygotowawczej (§1 ust.1-3);

W umowie wskazano, że oprocentowanie kredytu wynosi w dniu zawarcia umowy 3,4817% w stosunku rocznym, oprocentowane jest zmienne i ustalane w oparciu o stopę referencyjną 6M LIBOR zaokrągloną do czwartego miejsca po przecinku, obowiązującą w banku w dniu podpisania umowy a w okresie kredytowania w pierwszym dniu kolejnego okresu stabilizacji oprocentowania i przy uwzględnieniu marzy banku w wysokości 1,3 pkt procentowych (§3 ust.1);

Kredytobiorca zobowiązał się do spłaty kredytu wraz z odsetkami w terminach oznaczonych w ust. 3. Spłata kredytu następuje w złotych. Zmiana kursu waluty wpływa na wysokość salda kredytu oraz raty kapitałowo-odsetkowej (§4 ust.1);

Kredyt i odsetki spłacane są miesięcznie w ratach annuitetowych (równych ratach kapitałowo-odsetkowych), a pierwszy termin spłaty odsetek przypada 10-go dnia miesiąca następującego po miesiącu w którym nastąpiła wypłata kredytu (§4 ust. 2-3);

Spłata kredytu następuje w formie obciążenia należną kwotą kredytu i odsetkami w terminach płatności konta prowadzonego w (...) Oddział K. nr (...) do wysokości wolnych środków na tym koncie, na podstawie pisemnej dyspozycji kredytobiorcy (§4 ust. 7);

Obowiązkowe zabezpieczenie kredytu stanowiły m.in.:

- hipoteka zwykła w kwocie 117.039,60 CHF, stanowiąca 100% kwoty kredytu oraz hipoteka kaucyjna do kwoty 58.519,80 CHF zabezpieczająca odsetki umowne i koszty uboczne, stanowiące 50% kwoty kredytu wpisane na pierwszym miejscy na rzecz Banku na kredytowanym lokalu mieszkalnym

- przelew wierzytelności z umowy ubezpieczenia nieruchomości od ognia i innych żywiołów z sumą ubezpieczenia nie niższą niż kwota udzielonego kredytu, powiększona o odsetki za pierwszy rok okresu kredytowania.

Dodatkowe zabezpieczenie kredytu stanowiło ubezpieczenie kredytowanego niskiego wkładu własnego w (...) SA

Do czasu przedłożenia przez kredytobiorcę w Banku odpisu z księgi wieczystej zawierającego prawomocny wpis do hipoteki – ubezpieczenie spłaty kredytu w T.U. (...) SA na rzecz Banku. (§6 ust. 1-3);

Dowód: umowa kredytu hipotecznego w walucie wymienialnej nr (...) z dn. 21 listopada 2008 r., k. 134-137

Bank wypłacił pozwanemu – tytułem świadczenia z umowy kredytu – kwotę 275.751,32 zł, co stanowiło równowartość kwoty 116.110,71 CHF. Kwota 928,89 CHF została pobrana z udzielonego kredytu tytułem opłaty (prowizji) przygotowawczej (opłata ta miała zostać naliczona na podstawie § 2 ust. 1 umowy i potrącona z wypłacanego kredytu) – nie została wypłacona pozwanemu, lecz zaksięgowana przez bank jako jego dług.

Spłacając kredyt pozwany Ł. S. uiścił na rzecz banku kwoty 45.822,42 zł i 44.316,18 CHF, wpłacił także – jako rozliczenie kredytu – kwotę 200.436,87 zł

Dowód: historie rachunku, k. 139-206, odpis umowy – k. 134 – 137, potwierdzenie wpłaty – k. 530.

W pozwie z dnia 21 listopada 2018 r., złożonym w Sądzie Okręgowym w Warszawie XXV Wydziale Cywilnym Ł. S. domagał się zasądzenia od strony pozwanej – Banku (...) Spółka Akcyjna w W. (dawniej Bank (...) S.A. w W.) kwoty 45.822,42 zł i 28.364,84 CHF i zasądzenie kosztów.

Pismem z dnia 30 kwietnia 2020 r. Ł. S. rozszerzył żądanie pozwu o dodatkowe roszczenie o ustalenie, ze umowa o kredyt hipoteczny w walucie wymienialnej nr (...) zawarta 21 listopada 2008 r. między powodem a pozwanym Bankiem jest nieważna.

Wyrokiem z dnia 22 września 2021 r. r., sygn. akt XXV C 2496/18 Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił powództwo. Sąd nie dopatrzył się wskazywanych przez powoda przyczyn nieważności umowy, nie dostrzegł także podstaw do przyjęcia, aby w umowie kredytu zastrzeżone zostały klauzule niedozwolone.

Apelacja Ł. S. z dnia 4 listopada 2021 r. skutkowała wydaniem przez Sąd Apelacyjny w Warszawie wyroku w dniu 25 listopada 2022 r. w sprawie toczącej się pod sygn. akt VI ACa 901/21 zgodnie z którym zmieniono zaskarżony wyrok w ten sposób, że umowa o nr (...) kredytu hipotecznego w walucie wymienialnej z dnia 21 listopada 2008 r. zawarta pomiędzy Bankiem (...) S.A. z siedzibą w W. a Ł. S. jest nieważna i zasądzono na jego rzecz kwoty 45.822,42 zł i 28.364,84 CHF wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od każdej z tych kwot za okres od 11 października 2022 r. do dnia zapłaty, oddalając apelację w pozostałej części.

W uzasadnieniu swego wyroku Sąd Apelacyjny wskazał na abuzywność postanowień umowy kredytu (klauzule przeliczeniowe, klauzule ryzyka), ustalając wcześniej, że Ł. S. zawierał przedmiotową umowę jako konsument, wskazał, że z uwagi na charakter umowy – niemożliwe jest utrzymanie jej w mocy po wyeliminowaniu kwestionowanych klauzul abuzywnych jako umowy kredytu złotowego opartego na stawce LIBOR. W kontekście oświadczenia Ł. S., wyrażającego wolę ustalenia nieważności umowy i odmawiającego potwierdzenia klauzul abuzywnych – przedmiotowa umowa kredytu winna zostać uznana za nieważną. W konsekwencji Sąd Apelacyjny stanął na stanowisku, że umowa kredytu objęta postępowaniem upadła ze skutkiem ex tunc – z chwilą złożenia przez pozwanego (tam: powoda) Ł. S. oświadczenia zawartego w piśmie z dnia 30 września 2022 r., wymagalność roszczenia pozwanego Sąd Apelacyjny powiązał z chwilą, w której strona powodowa -bank (tam: strona pozwana) zapoznała się ze stanowiskiem pozwanego (tam: powoda), co miało miejsce w dnu 10 października 2022 r.

Dowód: odpis pozwu z dnia 21.11.2018 r. – k. 209-214, pismo z dn. 30.04.2020 r., k. 316-344, odpis wyroku SO w Warszawie z dnia 22 września 2021 r. z uzasadnieniem, k. 346-362, odpis apelacji Ł. S. z dn. 4.11.2021 r., k. 365-405, odpis wyroku SA w Warszawie z 25.11.2022 r., sygn. VI ACa 901/21 z uzasadnieniem – k. 494-512

W toku procesu toczącego się przed Sądem Apelacyjnym w Warszawie do sygn. akt VI ACa 901/21 Ł. S. złożył oświadczenie – objęte pismem z dnia 30 września 2022 r. w którym wskazał, że jest świadomy skutków uznania postanowień umowy kredytu za abuzywne oraz nieważności umowy, oświadczył, że chce skorzystać z ochrony polegającej na niezwiązaniu konsumenta abuzywnymi postanowieniami umowy w całości.

Oświadczenie 10 października 2022 doręczone zostało bankowi w dniu 10 października 2022 r.

Dowód: odpis wyroku SA w Warszawie z 25.11.2022 r., sygn. VI ACa 901/21 z uzasadnieniem – k. 494-512

Pismem z dnia 5 grudnia 2022 r. Ł. S. działając przez pełnomocnika wezwał Bank do zapłaty kwot w piśmie wskazanych w związku z zapadłym w dniu 25 listopada 2022 r. prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie w sprawie o sygn. akt I ACa 901/21 z powództwa Ł. S. przeciwko (...) Bank (...) S.A. w W., zmieniającym w części wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie o sygn. akt XXV C 2496/18 oraz oddalającym apelację banku oraz wydanie zgód na wykreślenie hipoteki, z BIK i wykreślenie umowy z wewnętrznych systemów bankowych. Pismo zostało doręczone powódce 12 grudnia 2022 r.

(...) Bank (...) S.A. w W. w dniu 29 grudnia 2022 r. skierowała do pozwanego wezwanie do zapłaty kwoty 278.024,69 zł stanowiącej wypłaconą zgodnie z umowa kredytu i dyspozycją kwotę kredytu i kwotę 116.558,00 zł tytułem rynkowej wartości korzystania przez kredytobiorcę z realnie otrzymanych przez niego środków pieniężnych przez czas jaki to miało miejsce, z uwzględnieniem każdej wpłaty dokonanej przez niego na poczet wspomnianej umowy kredytu, nieważnie od tytułu jej dokonania.

W piśmie z dnia 13 stycznia 2023 r. pozwany Ł. S. poinformował pozwaną, że dokona dobrowolnego rozliczenia z tytułu kwoty udostępnionego kapitału w wysokości 275.751,32 zł Jednocześnie poinformował powódkę, że dalsze roszczenia są bezpodstawne. Pismo doręczono pozwanej w dniu 18 stycznia 2023 r. W kolejnym piśmie z dnia 13 grudnia 2023 r. pozwany wezwał Banku do zapłaty kwoty 15.951,34 CHF uiszczonej na rzecz Banku z tytułu świadczeń w związku z nieważną umową kredytową. Pismo zostało doręczone powódce w dniu 18 stycznia 2023 r.

Dowód: wezwanie do zapłaty z 29.12.2022 r., k. 514-513, pismo z dn. 13.01.2023 r., k. 516, wydruk z systemu śledzenia przesyłek, k. 518-519, pismo z dn. 5.12.2022 r., k. 520-521, wydruk z systemu śledzenia przesyłek 522-523, pismo z dn. 13.01.2023 r., k. 524, wydruk z systemu śledzenia przesyłek, k. 526-527.

W piśmie z dnia datowanego na 6 lutego 2023 r. pozwany złożył oświadczenie o potrąceniu przysługującej mu od powódki łącznie kwoty 75.314,45 zł (na którą składała się kwota 15.951,34 CHF którą pozwany spłacił w formie rat kapitałowo-odsetkowych, a nie objęta pozwem w sprawie VI ACa 901/21 po przeliczeniu wg. kursu średniego NBP z dn. 24 stycznia 2023 r. wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi za okres 24 stycznia 2023 r. do 6 lutego 2023 r.) z przysługującą (...) Bank (...) S.A. w W. w stosunku do pozwanego kwotą 275.751,32 zł z tytułu udostępnionego kredytu.

Wobec czego wierzytelności stron umarzają się do wysokości niższej wierzytelności i pozwanemu pozostało do zapłaty na rzecz Banku 200.436,87 zł.

Oświadczenie zostało doręczone stronie pozwanej w dniu 18 stycznia 2023 r.

Dowód: oświadczenie o potrąceniu wierzytelności z 6.02.2023 r., k. 528, potwierdzenie doręczenia, k. 529, okoliczności przyznane

Ł. S. w dniu 15 lutego 2023 r. dokonał przelewu na rzecz powódki w wysokości 200.436,87 zł w celu spłaty całej wierzytelności jaką strona powodowa miała wobec niego na podstawie umowy nr (...).

Dowód: potwierdzenie transakcji, k. 530

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy, wskazanych powyżej, których autentyczność i wiarygodność nie budziła wątpliwości Sądu i nie była przedmiotem zarzutów stron.

Sąd nie czynił ustaleń na podstawie pozostałych dokumentów przedłożonych w sprawie, ich wartość dowodowa w odniesieniu do realiów niniejszej sprawy była bowiem znikoma, w szczególności dokumenty te nie odnosiły się do okoliczności faktycznych istotnych z punktu widzenia niniejszego postępowania. W dokumentach zawarto stanowiska szeregu podmiotów, zestawienia kursów walut, opinie prawne, zanonimizowane umowy, kredytu wyrażone w judykaturze poglądy. Dla ustalenia stanu faktycznego, istotnego z punktu widzenia rozstrzygnięcia sprawy, dokumenty te nie miały większego znaczenia.

Postanowieniem z dnia 7 listopada 2023 r. tut. Sąd pominął dowód z opinii biegłego zawartego w pozwie i odpowiedzi na pozew na zasadzie art. 235 (2) §1 pkt 2 i 5 k.p.c. Pomijając wskazane dowody Sąd miał na względzie zebraną w sprawie dokumentację. Powołanie biegłego nie przyczyniłoby się do ustalenia okoliczności istotnych z punktu widzenia rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, w szczególności nie budziły wątpliwości wysokość wypłaconej i spłaconej kwoty, co wynikało z historii spłat kredytu przedłożonych przez stronę powodową. W kontekście uznanego ostatecznie za zasadne twierdzenia, że umowa kredytu jest nieważna, w odniesieniu do bezsporności wskazany okoliczności oraz w kontekście powołanych poniżej argumentów przemawiających w ocenie Sądu przeciwko dopuszczalności żądania zasądzenia wynagrodzenia za korzystanie z kapitału kredytu czy żądania waloryzacji kwoty kredyt, prowadzenie dowodu z opinii biegłego zmierzało by wyłącznie do przedłużenia postepowania, nie było potrzebne w celu ustalenia istotnych z punktu widzenia rozstrzygnięcia, okoliczności faktycznych.

Po przeprowadzeniu wnioskowanych dowodów strony nie składały dalszych wniosków dowodowych (k. 592v).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Podstawę faktyczną żądania strony powodowej stanowiło twierdzenie, że w związku z uznaniem za nieważną umowy kredytu hipotecznego nr (...) z dnia 21 listopada 2008 r. stronie powodowej przysługuje roszczenie o zwrot wypłaconego kapitału kredytu (278.024,69 zł) oraz wynagrodzenie za korzystanie z udzielonego pozwanemu kapitału w okresie ponad 14 lat (zaoszczędzenie wydatku w postaci zapłaty przez powoda stosownego wynagrodzenia, odpowiadającego wartości korzystania z pieniądza w czasie), ewentualnie – roszczenie o zwaloryzowanie kwoty kapitału – w oparciu o wartość inflacji.

Kwestia nieważności umowy kredytu.

Poza sporem w niniejszej sprawie była okoliczność, że umowa kredytu hipotecznego w walucie wymienialnej nr (...) jest nieważna. Wskazane ustalenie wynika w sposób jednoznaczny z wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 25 listopada 2022 r., sygn. VI ACa 901/21, w którym Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie i zasądził na rzecz Ł. S. kwoty 45.822,42 zł i 28.364,84 CHF odsetkami, opierając swoje rozstrzygnięcie na uprzednim ustaleniu, że z uwagi na charakter umowy – niemożliwe jest utrzymanie jej w mocy po wyeliminowaniu kwestionowanych klauzul abuzywnych jako umowy kredytu złotowego opartego na stawce LIBOR. W kontekście oświadczenia Ł. S., wyrażającego wolę ustalenia nieważności umowy i odmawiającego potwierdzenia klauzul abuzywnych – Sąd Apelacyjny w Warszawie stanął na stanowisku, że przedmiotowa umowa kredytu winna zostać uznana za nieważną.

Zgodnie z art. 365 § 1 k.p.c. orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby. W kontekście powołanych ustaleń Sądu Apelacyjnego w Warszawie oraz rozważań prawnych tego Sądu w odniesieniu do przedmiotu toczącego się przed nim postępowania odnośnie zasądzenia kwoty pieniężnej, opartej na twierdzeniu o nieważności umowy oraz w kontekście powołanego przepisu Kodeksu postępowania cywilnego, Sąd orzekający w niniejszej sprawie przyjął, że jest związany powołanymi okolicznościami stanowiącymi podstawę prawomocnego wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 25 listopada 2022 r., sygn. VI ACa 901/21. Żadna ze stron ostatecznie w niniejszym procesie nie twierdziła także, że umowa kredytu hipotecznego nr (...) jest ważna, sformułowane przez stronę powodową roszczenia oraz sformułowane przez pozwanego zarzuty zakładały nieważność wskazanej umowy i bezpośrednio na niej się opierały. Nie ma zatem potrzeby przytaczania szerszej argumentacji przemawiającej za przyjęciem nieważności umowy kredytu hipotecznego w walucie wymienialnej nr (...), w razie konieczności przywołania argumentów za tym przemawiających, wystarczające jest sięgnięcie do uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 25 listopada 2022 r., sygn. VI ACa 901/21 (k. 494 – 512), którego argumenty Sąd orzekający w niniejszej sprawie podziela w całości.

Kwestia zasadności dochodzenia zwrotu wypłaconego kapitału.

W niniejszej sprawie strona powodowa domagała się zasądzenia od pozwanego kwoty 394.582,69 zł tytułem nienależnego świadczenia – kapitału kredytu wypłaconego w oparciu o nieważną umowę kredytu hipotecznego nr (...) w 278.024,69 zł podwyższoną o kwotę 116.558,00 zł stanowiącej wynagrodzenia za korzystanie z kapitału.

W niniejszym postępowaniu strony kwestionowały wysokość wypłaconego pozwanemu świadczenia. Powódka wskazywała, iż była to kwota 278.024,69 zł, uzyskana po przeliczeniu na polskie złote udzielonego kredytu w wysokości 117.039,60 CHF, natomiast pozwany wskazywał, że faktycznie na jego rzecz wypłacono kwotę 275.751,32 zł. Różnica wynosząca 2.273,37 zł (928,89 CHF – po kursie 2,4474 zł/ 1 CHF z dnia 26 listopada 2008 r. – k. 408) wynika z pobranej z sumy udzielonego kredytu opłaty przygotowawczej za udzielenie kredytu.

Tut. Sąd stoi na stanowisku, iż fakt, że kwota udzielonego pozwanemu kredytu była podwyższona o dodatkowe opłaty, które wynikały z nieważnej umowy i nigdy faktycznie nie zostały na rzecz pozwanego wypłacone, nie może być podstawą do uznania, że wypłacony na jego rzecz kapitał wynosił 278.024,69 zł. W ocenie tut Sądu faktycznie udzieloną i wypłaconą powodowi kwotę kredytu stanowi kwota 275.751,32 zł – tym samym należnym stronie powodowej świadczeniem z tytułu kondykcji jest jedynie ta kwota.

Pozwany w toku postępowania uiścił część sumy kapitału oraz złożył oświadczenie o potrąceniu i powołał się na wynikający z tego zarzut – w celu obezwładnienia żądania strony powodowej w tym zakresie. Strona powodowa nie kwestionowała podstawy oraz zasadności złożonego oświadczenia o potrąceniu oraz jego skuteczności, a także – skuteczności zarzutu potrącenia zgłoszonego w procesie, cofnęła bowiem pozew w zakresie żądania zasądzenia kwoty 275.751,32 zł (tj. w zakresie roszczenia o zwrot kapitału wypłaconego kredytu).

Postanowieniem z dnia 25 maja 2023 r. Sąd umorzył postępowanie w tym przedmiocie, tym samym nie objął wyrokiem rozstrzygnięcia co do wskazanej kwestii.

Z uwagi na to, że w sprawie zarysował się spór stron co do zasadności wystąpienia z tym żądaniem – w kontekście rozliczenia kosztów procesu, należy poczynić kilka uwag.

(...) Bank (...) S.A. w W. w dniu 29 grudnia 2022 r. skierowała do pozwanego wezwanie do zapłaty kwoty 278.024,69 zł stanowiącej wypłaconą zgodnie z umowa kredytu i dyspozycją kwotę kredytu i kwotę 116.558,00 zł tytułem rynkowej wartości korzystania przez kredytobiorcę z realnie otrzymanych przez niego środków pieniężnych, jednak tego samego dnia złożyła w tut. Sądzie pozew o zapłatę w/w kwot. Natomiast pozwany w podpowiedzi na powyższe wezwanie pismem z dnia 13 stycznia 2023 r. poinformował pozwaną, że dokona dobrowolnego rozliczenia z tytułu kwoty udostępnionego kapitału w wysokości 275.751,32 zł Jednocześnie poinformował powódkę, że dalsze roszczenia są bezpodstawne.

Roszczenie pozwanego o zwrot wypłaconych przez niego kwot tytułem spłaty rat kapitałowo – odsetkowych stało się wymagalne wcześniej, Sąd Apelacyjny w Warszawie wskazał, że umowa kredytu objęta postępowaniem upadła ze skutkiem ex tunc – z chwilą złożenia przez powoda Ł. S. oświadczenia zawartego w piśmie z dnia 30 września 2022 r., wymagalność roszczenia pozwanego (tam: powoda) Sąd Apelacyjny powiązał z chwilą, w której strona pozwana (tu: powodowa) zapoznała się ze stanowiskiem powoda (tu: pozwanego) po doręczeniu jej odpisu oświadczenia, co miało miejsce w dnu 10 października 2022 r.

W odpowiedzi na pozew pozwany wskazał na niezasadność roszczenia powódki wskazując na doręczone w dniu 18 stycznia 2023 r. pismo datowane na 6 lutego 2023 r. zawierające oświadczenie o potrąceniu wierzytelności przysługującej (...) Bank (...) S.A. w W. z tytułu udostępnionego kapitału kredytu w kwocie 275.751,32 zł z przysługującą mu wierzytelnością wynikającego ze spłat świadczeń nienależnych w wysokości 75.314,45 zł. Jednocześnie dokonał zapłaty na rzecz Banku kwoty brakującego udostępnionego kapitału w wysokości 200.436,87 zł, czym dokonał dobrowolnego zwrotu należnych powódce świadczeń.

Zgodnie z art. 496 § 1 kc gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelnością drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. W świetle powyższych wywodów, obydwie strony w chwili złożenia oświadczenia o potrąceniu były względem siebie dłużnikami i wierzycielami (z uwagi na nieważność umowy kredytu i obowiązek rozliczenia się ze spełnionych a nienależnych świadczeń, rozliczanych w oparciu o teorię dwóch kondykcji), obydwie wierzytelności były pieniężne, obydwie wierzytelności były wymagalne oraz możliwe do dochodzenia przed Sądem, z uwagi na brak przedawnienia którejkolwiek z wierzytelności. Oświadczenie o potrąceniu wierzytelności złożone przez pozwanego zostało dokonane skutecznie, spowodowało umorzenie wierzytelności do kwoty wierzytelności niższej – tj. w tym przypadku do wysokości 200.436,87 zł. Oświadczenie o potrąceniu stanowi substytut zapłaty – spełnienia świadczenia.

Jednocześnie, zgodnie z art. 203 ¹ § 2 k.p.c. pozwany może podnieść zarzut potrącenia nie później niż przy wdaniu się w spór co do istoty sprawy albo w terminie dwóch tygodni od dnia, gdy jego wierzytelność stała się wymagalna. Pozwany zachował wskazany termin, podniósł właściwy zarzut w odpowiedzi na pozew. Wysokość i fakt istnienia wierzytelności pozwanego była niesporna.

W kontekście powyższego należało przyjąć, że podnosząc zarzut potrącenia pozwany działał skutecznie, na skutek potrącenia doszło do umorzenia wierzytelności powoda i zmniejszenia wierzytelności powódki z tytułu kapitału wypłaconego do kwoty 200.436,87 zł, oświadczenie o potrąceniu było równoważne ze spełnieniem świadczenia, pozwany uczynił to w odpowiedzi na wezwanie skierowane przez powódkę z zachowaniem w/w terminów. Pozostałą kwotę pozwany uiścił na rzecz powódki przelewem w dniu 15 lutego 2023 r.

To, że pozwany wcześniej – w toku procesu przed Sądem Okręgowym i Sądem Apelacyjnym w Warszawie zakwestionował ważność umowy kredytu i nie zaoferował bankowi jednocześnie rozliczenia się z kwoty kapitału mu wypłaconego nie oznacza, że pozwany w niniejszej sprawie miał obowiązek rozliczenia się na wcześniejszym etapie ze stroną powodową czy też – że dał powód do wytoczenia powództwa. Bank konsekwentnie kwestionował nieważność umowy, argumentował, że świadczenia zarówno banku jak i pozwanego zostały spełnione zasadnie, na podstawie ważnej umowy kredytu. Dopiero wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie, zmieniający wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie, w którym oddalono żądania Ł. S., zmienił ocenę tej sytuacji. Pozwany nie miał zatem obowiązku – bez wezwania strony powodowej – do dokonywania jakichkolwiek rozliczeń ze stroną powodową, w każdym zaś razie – nie ma podstaw do formułowania pod adresem pozwanego zarzutu, że tego z własnej inicjatywy nie uczynił. To, że pozwany jako pierwszy zainicjował spór podnosząc nieważność umowy także nie zmienia przedstawionej oceny.

Podsumowując powyższe – pozwany w całości uiścił – czy to przelewając odpowiednią sumę, czy składając oświadczenie o potrąceniu – należność banku z tytułu wypłaconego kapitału, strona powodowa nie miała podstaw do żądania zasądzenia od pozwanego z tego tytuły dodatkowo kwoty 2273,37 zł (prowizji), kwota ta nigdy nie została pozwanemu wypłacona (nie obejmuje jej zatem roszczenie oparte na kondykcji), jako opłata wynikająca z nieważnej umowy – nie może być objęta roszczeniem skutecznie skierowanym do pozwanego.

Kwestia zasadności żądania zasądzenia wynagrodzenia za korzystanie z przekazanego pozwanemu kapitału kredytu.

Strona powodowa domagała się zasądzenia kwoty 116.558,00 zł jako wynagrodzenia za korzystanie z kapitału przyjmując, że pozwany uzyskał od strony pozwanej świadczenie, które umożliwiło realizację jego celów, zwrot nominalnej wartości świadczenia nie przywraca równowagi ekonomicznej stron, pozwany jest bowiem wzbogacony zważywszy na zerowy koszt korzystania z kapitału w czasie. Podstawa żądania wskazana została przez Bank w art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c.

W ocenie Sądu, skoro nieważność umowy kredytu wynika z zachowania powodowego Banku, który zastosował w umowie nieuczciwe warunki – co zostało przesądzone prawomocnym orzeczeniem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 25 listopada 2022 r. (V ACa 901/21), należy wykluczyć możliwość czerpania przez bank korzyści ze swego zachowania, które jest sprzeczne nie tylko z dyrektywą 93/13, lecz również z wymogami dobrej wiary i dobrych obyczajów. Przyznanie korzyści przedsiębiorcom, którzy skorzystali z nieuczciwych warunków, byłoby również sprzeczne z koniecznością zachowania odstraszającego skutku zakazu stosowania takich warunków przewidzianego w dyrektywie 93/13. Zasadę pewności prawa należy rozumieć w ten sposób, że jeżeli umowa kredytu zostanie uznana za nieważną w całości, obie strony są zobowiązane do zwrotu wszystkich świadczeń pieniężnych spełnionych w wykonaniu tej umowy, z wyłączeniem wszelkich innych dodatkowych roszczeń.

Odnosząc się do odstraszającego skutku zamierzonego przez art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy wskazać, że możliwość uznania formułowania przez przedsiębiorcę roszczeń wykraczających poza zwrot kwot faktycznie wypłaconych konsumentom tytułem kredytu, (a także, ewentualnie poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę od dnia wezwania do zapłaty), mogłaby przyczynić się do zachęcenia przedsiębiorców do włączania nieuczciwych warunków do umów zawieranych z konsumentami, skoro pomimo zastosowania przez nich w umowie nieuczciwych zapisów, nadal otrzymywaliby utracone na skutek upadku umowy profity. W ocenie Sądu orzekającego przyjęcie środków, takich jak roszczenia banku sformułowane w niniejszej sprawie, wykraczające poza zwrot nominalnej kwoty kapitału wypłaconej konsumentom (ewentualnie - także poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę od dnia wezwania do zapłaty) mogłoby zostać uznane za sprzeczne z zasadą pewności prawa, ponieważ nie stanowiłoby wprowadzenia w życie zakazu stosowania nieuczciwych warunków przewidzianego w dyrektywie 93/13. Zgodnie z zasadą proporcjonalności, która stanowi ogólną zasadę prawa Unii, przepisy krajowe wykonujące to prawo nie mogą wykraczać poza to, co jest konieczne do osiągnięcia zamierzonych celów (wyrok TSUE z dnia 8 grudnia 2022 r., w sprawie C-799/21, EU:C:2022:973, pkt 34).

Utrata przez przedsiębiorcę – bank korzyści, które są związane z umową kredytu, a to odsetek stanowiących wynagrodzenie za korzystanie z kapitału jest sankcją, zaś sankcja ze swej istoty jest dolegliwa, albowiem inaczej nie odniesie związanego z nią skutku. Podnoszone natomiast niejednokrotnie argumenty o nieproporcjonalności sankcji nieważności umowy i związanych z nią skutków są o tyle bezzasadne, że art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 nie operuje pojęciem sankcji czy środków proporcjonalnych, lecz pojęciem „stosownych i skutecznych środków mających na celu zapobieganie dalszemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami”. W postanowieniu z dnia 22 września 2022 r (I CSK 2422/22) Sąd Najwyższy wskazał, że „bez znaczenia przy tym pozostaje, czy na skutek stwierdzenia nieważności doszło do zachwiania równowagi stron umowy. Po pierwsze równowaga ta nie występowała już ab initio, skoro stwierdzono abuzywność postanowienia umownego, po drugie w orzecznictwie TSUE podkreśla się, że orzeczenie wydane na podstawie przepisów odnoszących się do niedozwolonych klauzul w umowach konsumenckich spełnia również funkcję odstraszającą przedsiębiorcę od stosowania takich klauzul w obrocie”.

Dokonując oceny dopuszczalności takiego roszczenia powodowego banku uwzględnił Sąd również stanowisko zajęte przez TSUE w wyroku z dnia 27 stycznia 2021 r. (C‑229/19 i C‑289/19, ECLI:EU:C:2021:68), w którym Trybunał wskazał, że „dyrektywa 93/13 sprzeciwia się temu, aby - po uznaniu za nieuczciwy warunku przewidującego zapłatę odszkodowania na rzecz przedsiębiorcy w wypadku niewykonania przez konsumenta ciążących na nim obowiązków umownych - przedsiębiorca mógł dochodzić ustawowego odszkodowania przewidzianego w przepisie prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym, który miałby zastosowanie w braku wspomnianego warunku. Konsekwencje, jakie prawo krajowe wiąże z nieważnością umowy, nie mogą bowiem naruszać skuteczności przepisów dyrektywy 93/13 i stać w sprzeczności z celami, o których realizację ta dyrektywa zabiega. Celem tej dyrektywy jest ochrona konsumentów. Nie wymaga ona natomiast przyznawania przedsiębiorcom określonego poziomu ochrony na wypadek upadku całej umowy, który wynika z posługiwania się przez nich nieuczciwymi warunkami umownymi”.

Podobne stanowisko Trybunał zajął w wyroku z dnia 12 stycznia 2023 r. (w sprawie C - 395/21, ECLI:EU:C:2023:14, pkt 67), w którym stwierdził, że „art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że w przypadku gdy umowa o świadczenie usług prawnych zawarta między adwokatem a konsumentem nie może dalej obowiązywać po wyłączeniu z niej warunku uznanego za nieuczciwy, który ustala cenę usług zgodnie z zasadą stawki godzinowej, a usługi te zostały wykonane, to nie stoją one na przeszkodzie temu, by sąd krajowy przywrócił sytuację, w jakiej znajdowałby się konsument w braku tego warunku, nawet jeśli skutkuje to nieotrzymaniem wynagrodzenia przez przedsiębiorcę. W przypadku gdyby unieważnienie umowy w całości naraziło konsumenta na szczególnie niekorzystne konsekwencje, czego zbadanie należy do sądu odsyłającego, przepisy te nie stoją na przeszkodzie temu, by sąd krajowy zaradził skutkom nieważności wspomnianego warunku poprzez zastąpienie go przepisem prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym lub mającym zastosowanie w przypadku porozumienia stron tej umowy. Przepisy te stoją natomiast na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy zastąpił niedozwolony warunek, którego nieważność stwierdzono, sądowym oszacowaniem poziomu wynagrodzenia należnego za wspomniane usługi”.

Ostatecznie omawiane zagadnienia – co do dopuszczalności żądania przez bank wynagrodzenia za korzystanie z kapitału, przesądził Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wprost w wyroku z dnia 15 czerwca 2023 r. wydanym w sprawie C-520/21 (ECLI:EU:C:2023:478) Trybunał wskazał, że „W kontekście uznania umowy kredytu hipotecznego za nieważną w całości ze względu na to, że nie może ona dalej obowiązywać po usunięciu z niej nieuczciwych warunków, art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą instytucja kredytowa ma prawo żądać od konsumenta rekompensaty wykraczającej poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy oraz poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę od dnia wezwania do zapłaty” (pkt 85 sentencji). Przyznanie instytucji kredytowej prawa do żądania od konsumenta rekompensaty wykraczającej poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy oraz poza zapłatę, w danym przypadku, odsetek za zwłokę mogłoby podważyć odstraszający skutek zamierzony przez dyrektywę 93/13, jak zauważył rzecznik generalny w opinii. Skuteczność ochrony przyznanej konsumentom przez dyrektywę 93/13 byłaby zagrożona, gdyby byli oni narażeni, w ramach powoływania się na swoje prawa wynikające z tej dyrektywy, na ryzyko konieczności zapłaty rekompensaty [za korzystanie z kapitału]. Jak podkreślił rzecznik generalny w pkt 61 opinii, taka wykładnia groziłaby stworzeniem sytuacji, w których bardziej korzystne dla konsumenta byłoby raczej kontynuowanie wykonania umowy zawierającej nieuczciwy warunek niż skorzystanie z praw, które wywodzi on ze wspomnianej dyrektywy. Zgodnie z zasadą nemo auditur propriam turpitudinem allegans (powołujący się na własny występek nie będzie wysłuchany) nie można dopuścić ani do tego, by strona czerpała korzyści gospodarcze ze swojego niezgodnego z prawem zachowania, ani do tego, by otrzymała odszkodowanie za niedogodności nim wywołane.

Z przedstawionego wyroku TSUE, stanowiącego odpowiedź na pytanie Sądu krajowego, czy w przypadku uznania, że umowa kredytu zawarta przez bank i konsumenta jest od początku nieważna z powodu zawarcia w niej nieuczciwych warunków umownych, strony oprócz zwrotu pieniędzy zapłaconych w wykonaniu tej umowy (bank – kapitału kredytu, konsument – rat, opłat, prowizji i składek ubezpieczeniowych) oraz odsetek ustawowych za opóźnienie od chwili wezwania do zapłaty, mogą domagać się także jakichkolwiek innych świadczeń, w tym należności (w szczególności wynagrodzenia, odszkodowania, zwrotu kosztów lub waloryzacji świadczenia) – wynika brak możliwości zasądzenia dochodzonego przez stronę powodową roszczenia o wynagrodzenie za korzystanie z kapitału, jako sprzecznego z celem oraz przepisami dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich.

Z powyższych przyczyn Sąd przyjął, że nie istniały podstawy prawne do uwzględnienia żądania strony powodowej sformułowanego jako roszczenie główne, a sprowadzającego się do zasądzenia kwoty 116.558,00 zł tytułem zwrotu równowartości wynagrodzenia korzystania z kapitału.

Kwestia zasadności żądania waloryzacji kapitału wypłaconego pozwanemu na podstawie nieważnej umowy kredytu.

Strona powodowa sformułowała także żądanie ewentualne – tj. żądanie dokonania waloryzacji kwoty 278.024,69 zł określanej przez pozwaną jako kwota wypłaconego pozwanemu kapitału, (choć jak wskazano powyżej faktycznie wypłacony powodowi kapitał wynosił 275.751,32 zł), wskazując na dopuszczalność takiego zabiegu w oparciu o poglądy wyrażone przez Sąd Najwyższy. Wysokość waloryzacji wyraża się, w ocenie strony powodowej, kwotą 60.083,00,00 zł. zł i oparta jest na wskaźniku inflacji. Podstawę żądania ewentualnego o dokonanie waloryzacji stanowi przepis art. 358 ¹ § 3 k.c.

Zgodnie z art. 358 ¹ § 3 i 4 k.c. w razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby były ustalone w orzeczeniu lub umowie (§ 3). Z żądaniem zmiany wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego nie może wystąpić strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa (§ 4).

Także wskazane roszczenie, w ocenie Sądu, nie zasługuje na uwzględnienie. Stoi temu na przeszkodzie po pierwsze już samo brzmienie powołanego przepisu. Z żądaniem waloryzacji świadczenia występuje bowiem przedsiębiorca (strona powodowa – prowadząca działalność gospodarczą), świadczenie należne stronie powodowej pozostaje w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, wynika bowiem z nieważnej umowy kredytu, zawartej w ramach działalności gospodarczej strony powodowej. Sąd nie podziela w tym zakresie poglądów wyrażonych w wyroku Sadu Najwyższego z dnia 30 września 2009 r., sygn. V CSK 33/09 oraz z dnia 23 sierpnia 2012 r., sygn. II CSK 31/12, zgodnie z którymi obowiązek zwrotu wypłaconego kapitały, wynikający z nieważności umowy kredytu, pozostaje w związku z nieważnością tej umowy a nie w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa. W ocenie Sądu z brzmienia przepisu art. 358 ¹ § 3 kc „świadczenie pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa” wynika, że nie jest istotna podstawa prawna spełnienia świadczenia (zobowiązanie umowne, bezpodstawne wzbogacenie, delikt) lecz związek świadczenia należnego przedsiębiorcy z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Wskazany przepis nie rozróżnia – z omawianego punktu widzenia – świadczeń z uwagi na zdarzenia prawne, które stanowią ich źródło, lecz z punktu widzenia związku lub braku związku świadczenia z prowadzeniem przedsiębiorstwa.

Bank, zgodnie z art. 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz.U. 2022 poz. 2324 t.j.), jest osobą prawną utworzoną zgodnie z przepisami ustaw, działającą na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym. Z kolei w myśl art. 5 ust. 1 pkt 3 ustawy, do czynności bankowych zalicza się m.in. udzielanie kredytów. Co więcej tego rodzaju czynności należą do najbardziej typowych czynności bankowych. Roszczenia powstałe w następstwie nieważności umowy kredytu, a więc czynności bankowej muszą być uznane za pozostające w związku z działalnością gospodarczą banku (prowadzeniem przedsiębiorstwa), ponieważ bez dokonania czynności, które okazały się nieważnymi, należących do istoty działalności banku w ogóle by nie powstały.

Sąd nie znajduje podstaw do twierdzenia, że świadczenie dochodzone przez bank, tj. żądanie zwrotu kapitału kredytu, wypłaconego pozwanemu przez bank na podstawie umowy kredytu (następnie uznanej za nieważną), kosztem kapitału banku, w celu uzyskania prowizji, odsetek kapitałowych i ewentualnie innych świadczeń związanych z udzieleniem kredytu, nie ma związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa banku. Zgodnie z art. 43 ¹ k.c. przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna, o której mowa w art. 33 ¹ § 1, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową. Stosownie do art. 55 ¹ k.c., przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej. Obejmuje ono w szczególności wierzytelności (p. 4). Strona powodowa niewątpliwie jest przedsiębiorcą – prowadzi we własnym imieniu działalność gospodarczą - zorganizowaną działalność zarobkową, wykonywaną we własnym imieniu i w sposób ciągły (art. 3 ustawy Prawo przedsiębiorców), niewątpliwie także strona powodowa dysponuje przedsiębiorstwem umożliwiającym prowadzenie wskazanej działalności, w którego skład wchodzą m.in. wierzytelności dochodzone w niniejszej sprawie. Wskazane w sprawie wierzytelność – o zwrot wypłaconego kapitału – pozostaje w związku z prowadzeniem przez stronę powodową przedsiębiorstwa, w oparciu o takie też założenie wierzytelność ta została nabyta od poprzednika prawnego strony powodowej – Bankiem (...) S.A. w drodze przekształceń spółek i sukcesji uniwersalnej.

Warto także zauważyć, że wspomniany przepis w art. 358 ¹ § 4 k.c. nie wspomina o ścisłym związku świadczenia z prowadzeniem przedsiębiorstwa, co oznacza, że wystarczy tutaj zwykłe powiązanie, choćby pośrednie, a takie z pewnością w omawianym przypadku występuje. Dodać wypada, że gdyby przyjąć, że dochodzenie roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia (nienależnego świadczenia) nie pozostaje w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa przez bank, należałoby uznać, że bank prowadzi obok działalności bankowej także działalność innego rodzaju – pozbawioną zawodowego, zarobkowego charakteru - co jest nie do zaakceptowania, jeżeli uwzględni się wysokie wymagania co do zasad prowadzenia działalności bankowej, zwłaszcza w zakresie profesjonalizmu.

Powyższą wykładnię art. 358 ¹ kc podzielił także Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 14 grudnia 2017 r. (I ACa 447/17), zgodnie z tezą którego: „waloryzacji nie mogą żądać ci przedsiębiorcy, wierzyciele lub dłużnicy, którzy prowadzą przedsiębiorstwo w znaczeniu przedmiotowym, gdy świadczenie pozostaje w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Powodowy bank jako przedsiębiorca nie może zatem domagać się waloryzacji sądowej udzielonego przez siebie w ramach swej działalności kredytu”.

Analogiczne argumenty przedstawione zostały w uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 20 sierpnia 2008 r. V ACa 283/08. Sąd Apelacyjny wskazał, że nie można zgodzić się z twierdzeniem apelacji by zakaz waloryzacji świadczenia pieniężnego na rzecz strony prowadzącej przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa odnieść należało wyłącznie do świadczeń umownych i by hipotezą tego przepisu nie były objęte świadczenia wynikające z umowy nieważnej. Należy tu zważyć, iż zakres dopuszczalnej waloryzacji określa art. 358 ¹ § 3 k.c., a z uregulowania tego przepisu wynika, że sądowa waloryzacja odnosi się do wszelkich zobowiązań, bez względu na źródło ich powstania. Mogą to być zatem zobowiązania do świadczenia pieniężnego powstałe zarówno z umów jak i z innych zdarzeń. Stąd też dopuszcza się możliwość waloryzacji także świadczenia pieniężnego podlegającego zwrotowi z nieważnej umowy. Nie ma racjonalnego powodu do przeprowadzenia zwężającej interpretacji art. 358 ¹ § 4 k.c. i przyjęcia, iż zakaz waloryzacji w odniesieniu do stron prowadzących przedsiębiorstwo nie dotyczy innych świadczeń pieniężnych jak tylko tych, których źródłem jest umowa. Tym bardziej, iż przepis ten jedynie wskazuje, iż z żądaniem zmiany wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego nie może wystąpić strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa, a wobec tego zakaz ten nie może być odnoszony do innego zakresu waloryzacji niż ten dopuszczony przepisem art. 358 ¹ § 3 k.c. skoro wprowadza jedynie kryterium podmiotowe, a nie przedmiotowe, wyłączenia możliwości żądania waloryzacji. Świadczenie pieniężne należne powódce aczkolwiek wynika z nieważnej umowy, to jednak uznać należy za pozostające w związku z prowadzeniem przez nią przedsiębiorstwa gdyż wystarczające jest tu to by świadczenie pozostawało w jakimkolwiek związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Nie ulega wątpliwości, iż sama umowa, która okazała się być czynnością nieważną, stanowiła przejaw działalności gospodarczej obu stron. Jeśli więc czynność taka podjęta została przez obie strony w ramach prowadzonej działalności gospodarczej to następnie zwrot świadczenia z takiej czynności, w konsekwencji ustalenia, iż jest ona nieważna uznać należy za pozostające w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa gdyż także to świadczenie (wierzytelność) wchodzi w skład przedsiębiorstwa - jako składnik niematerialny przedsiębiorstwa przeznaczony do realizacji zadań gospodarczych (art. 55 ¹ k.c.).

Po drugie – brak możliwości domagania się waloryzacji świadczenia należnego stronie powodowej wynika z powołanego powyżej wyroku TSUE z dnia 15 czerwca 2023 r. wydanego w sprawie C-520/21 (ECLI:EU:C:2023:478), w którym Trybunał wskazał, że „W kontekście uznania umowy kredytu hipotecznego za nieważną w całości ze względu na to, że nie może ona dalej obowiązywać po usunięciu z niej nieuczciwych warunków, art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą instytucja kredytowa ma prawo żądać od konsumenta rekompensaty wykraczającej poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy oraz poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę od dnia wezwania do zapłaty” (pkt 85 sentencji).

Wydanie wskazanego wyroku nastąpiło na skutek pytania prejudycjalnego Sądu Rejonowego dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie: „Czy art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 [dyrektywy 93/13], a także zasady skuteczności, pewności prawa i proporcjonalności należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej przepisów krajowych, zgodnie z którą w przypadku uznania, że umowa kredytu zawarta przez bank i konsumenta jest od początku nieważna z powodu zawarcia w niej nieuczciwych warunków umownych, strony oprócz zwrotu pieniędzy zapłaconych w wykonaniu tej umowy (bank – kapitału kredytu, konsument – rat, opłat, prowizji i składek ubezpieczeniowych) oraz odsetek ustawowych za opóźnienie od chwili wezwania do zapłaty, mogą domagać się także jakichkolwiek innych świadczeń, w tym należności (w szczególności wynagrodzenia, odszkodowania, zwrotu kosztów lub waloryzacji świadczenia) z tytułu tego, że:

1. spełniający świadczenie pieniężne został czasowo pozbawiony możliwości korzystania ze swoich pieniędzy, przez co utracił możliwość zainwestowania ich i osiągnięcia dzięki temu korzyści,

2. spełniający świadczenie pieniężne poniósł koszty obsługi umowy kredytu i przekazania pieniędzy drugiej stronie,

3. otrzymujący świadczenie pieniężne odniósł korzyść polegającą na tym, że mógł czasowo korzystać z cudzych pieniędzy, w tym mógł je zainwestować i dzięki temu uzyskać korzyści,

4. otrzymujący świadczenie pieniężne czasowo miał możliwość korzystania z cudzych pieniędzy nieodpłatnie, co byłoby niemożliwe w warunkach rynkowych,

5. wartość nabywcza pieniędzy spadła na skutek upływu czasu, co oznacza realną stratę dla spełniającego świadczenie pieniężne,

6. czasowe udostępnienie pieniędzy do korzystania może zostać potraktowane jako spełnienie usługi, za którą spełniający świadczenie pieniężne nie otrzymał wynagrodzenia”.

Odpowiadając na wskazane pytanie prawne TSUE wykluczył możliwość żądania przez instytucję kredytową od konsumenta rekompensaty wykraczającej poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy oraz poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę od dnia wezwania do zapłaty – zatem wykluczył także, w świetle zadanego pytania prejudycjalnego – możliwość zastosowania waloryzacji świadczenia.

Skoro zatem na tak zadane pytanie, w którego treści pytający Sąd zawarł wszelkie możliwe poza zwrotem kapitału świadczenia, bez względu na ich nazwę i konstrukcję Trybunał odpowiedział negatywnie, żądanie Banku sformułowane w niniejszej sprawie, a sprowadzające się do dochodzenia ukształtowania świadczenia poprzez zmianę jego wysokości, musi zostać ocenione jako niezasadne. Analizując powyższe judykaty TSUE oraz obowiązujące przepisy prawa Sąd uznał, że w polskim porządku prawnym brak jest tego rodzaju rozwiązań prawnych, które zezwalałyby na przyznanie przedsiębiorcy dalszych, poza zwrotem wypłaconego kapitału, świadczeń. Podstawy prawne wskazane przez powodowy Bank na uzasadnienie zgłaszanych żądań nie spełniają warunków wyznaczonych linią orzeczniczą Trybunału. Ochrona konsumentów zagwarantowana dyrektywą 93/13 nie kończy się wraz z unieważnieniem umowy, albowiem w wypadku unieważnienia umowy zawartej między konsumentem a przedsiębiorcą ze względu na nieuczciwy charakter jednego z jej warunków do państw członkowskich należy uregulowanie, w drodze ich prawa krajowego, skutków tego unieważnienia, z poszanowaniem ochrony przyznanej konsumentowi przez tę dyrektywę, w szczególności poprzez zagwarantowanie przywrócenia sytuacji prawnej i faktycznej, w jakiej konsument ten znajdowałby się w braku takiego nieuczciwego warunku (wyrok TSUE z dnia 16 marca 2023 r., w sprawie C - 6/22, ECLI:EU:C:2023:216, pkt 33).

Po trzecie w końcu – dopuszczenie możliwości waloryzowania świadczenia banku, wypłaconego w wykonaniu nieważnej umowy kredytu, prowadziłoby do powrotu do dopuszczalności klauzul waloryzacyjnych, zamieszczonych pierwotnie w umowie kredytu, m.in. z uwagi na zamieszczenie których umowa kredytu uznana została za nieważną. Stanowiłoby to swego rodzaju reanimację tych klauzul, zatem powrót do pierwotnej treści stosunku prawnego, w sposób oczywisty zaprzeczałoby celowi dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, zgodnie z którym przedsiębiorcy winni być odstraszani i zniechęcani do wprowadzania klauzul niedozwolonych do umów. Dopuszczenie stosowania waloryzacji świadczenia – w miejsce zakwestionowanych umownych klauzul waloryzacyjnych skutkowałoby tym, że przedsiębiorca stosujący klauzule abuzywne osiągnąłby ten sam skutek, który zamierzał osiągnąć w oparciu o te klauzule, to zaś byłoby niewytłumaczalne z punktu widzenia wcześniejszego uznania umowy za nieważne właśnie z powodu tego rodzaju klauzul. Jednoczesne kwestionowanie waloryzacji umownej i stosowanie waloryzacji sądowej jest nie do obrony z punktu widzenia argumentacji przedstawionej powyżej.

Mając na względzie przedstawione argumenty Sąd doszedł do wniosku, że brak jest podstaw prawnych do uwzględnienia żądania strony powodowej zasądzenia wynagrodzenia za korzystanie z przekazanego przez bank pozwanemu kapitału kredytu oraz żądania dokonania waloryzacji kapitału wypłaconego pozwanemu na podstawie nieważnej umowy kredytu. W związku z powyższym powództwo w tej części podlegało oddaleniu. Jako, że strona powodowa skutecznie cofnęła uprzednio żądanie zasądzenia kwoty 275.751,32 zł, którą tut. Sąd uznaje za całość kwoty wypłaconego pozwanemu kapitału kredytu, co skutkowało pozostawieniem w zakresie kognicji sądu jedynie kwestii wynagrodzenia za korzystanie z kapitału oraz waloryzacji kapitału – powództwo w kształcie określonym ostatecznie przez stronę powodową podlegało oddaleniu w całości, o czym orzeczono w punkcie I. wyroku.

Koszty procesu.

O kosztach procesu orzeczono w punkcie II wyroku na podstawie art. 98 § 1 i § 3 k.p.c., zasądzając od powodowego Banku na rzecz pozwanego kwoty 10.851 zł. Strona powodowa przegrała sprawę w całości, zatem obciążał ją obowiązek zwrotu kosztów procesu poniesionych przez pozwanego. Na wysokość kosztów procesu złożyła się opłata skarbowa od pełnomocnictw w wysokości 51 zł oraz wynagrodzenie pełnomocnika pozwanego w osobie radcy prawnego w wysokości 10.800 zł. Zostało ono ustalone na podstawie § 2 pkt 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U.2023.1935 t.j. z dnia 2023.09.20). Ponadto stosownie do art. 98 § 1 ¹ k.p.c. Sąd zasądził odsetki ustawowe za opóźnienie, za czas od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

W odniesieniu do części żądania – tj. kwoty 275.751,32 zł zł, co do której to kwoty pozew został cofnięty Sąd przyjął, że także w tej części pozwany wygrał proces i pozwanemu należny jest zwrot kosztów procesu. Wprawdzie cofnięcie pozwu w tym zakresie uzasadnione było złożeniem przez pozwanego oświadczenia o potrąceniu, równoważnemu w skutkach spełnieniu świadczenia, to zaś mogłoby uzasadniać przyjęcie, że skoro pozwany spełnił świadczenie w toku procesu, winien być uznany za przegrywającego proces w tym zakresie – to jednak okoliczności niniejszej sprawy nie uzasadniają takiego wniosku. Pozwany złożył oświadczenie o potrąceniu oraz uiścił brakującą kwotę niezwłocznie po doręczeniu mu wezwania do zapłaty, w którym po raz pierwszy sformułowane zostały roszczenia strony powodowej o zwrot wypłaconego kapitału. Pozwany nie był wcześniej wzywany do uiszczenia tej kwoty. Pozwany nie miał obowiązku składania oświadczenia o potrąceniu na wcześniejszym etapie – tym bardziej, że w świetle art. 455 k.c. roszczenie strony powodowej o zwrot kapitał mogło być uznane za niewymagalne. Po doręczeniu odpisu pozwu, obejmującego wezwanie do spełnienia świadczenia w omawianym zakresie, pozwany niezwłocznie złożył oświadczenie o potrąceniu (równoważne w skutkach ze spełnieniem świadczenia). W pełni uzasadnione jest zatem odpowiednie zastosowanie przepisu art. 101 kpc, zgodnie z którym zwrot kosztów należy się pozwanemu pomimo uwzględnienia powództwa, jeżeli nie dał powodu do wytoczenia sprawy i uznał przy pierwszej czynności procesowej żądanie pozwu. Pozwany przy pierwszej czynności uznał powództwo w omawianej części, za powód do wytoczenia sprawy nie może być uznane wcześniejsze kwestionowanie ważności umowy czy brak złożenia przez pozwanego wcześniej oświadczenia o potrąceniu. Oświadczenie takie mogła złożyć zarówno strona powodowa jak i pozwany, obarczanie odpowiedzialnością za niezłożenie oświadczenia o potrąceniu tylko pozwanego jest nieuprawnione. Także w omawianym zakresie należało przyjąć zatem, że pozwanemu należy się zwrot kosztów procesu.

Mając powyższe na względzie, na zasadzie powołanych przepisów, należało orzec jak w sentencji wyroku z dnia 7 listopada 2023 r.