Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 23 kwietnia 2024 r.

Sąd Okręgowy w Kielcach, II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Sądu Okręgowego Rafał Adamczyk

po rozpoznaniu w dniu 23 kwietnia 2024 r. w Kielcach

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z wniosku A. K.

z udziałem E. W.

o odłączenie z księgi wieczystej (...) działki nr (...) i przyłączenie jej do księgi wieczystej (...)

na skutek apelacji uczestniczki od postanowienia Sądu Rejonowego w Końskich z dnia 18 stycznia 2024 r., sygn. akt (...)

postanawia:

1. zmienić zaskarżone postanowienie w całości i uchylić wpisy dokonane przez starszego referendarza sądowego w Sądzie Rejonowym w Końskich w dniu 5 września 2023 r. w dziale I księgi wieczystej (...) i w dziale I i II księgi wieczystej (...) z wniosku (...) oraz oddalić ten wniosek;

2. orzec, że wnioskodawca i uczestniczka ponoszą koszty postępowania apelacyjnego związane ze swoim udziałem w sprawie.

ZARZĄDZENIE

(...)

(...)

(...)

(...)

(...)

(...)

II Ca 459/24

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 18 stycznia 2024 r. Sąd Rejonowy w Końskich w sprawie (...) na skutek skargi E. W. na orzeczenie referendarza sądowego z dnia 5 września 2023 r. wydane w sprawie Dz. Kw./ (...) w przedmiocie odłączenia działki nr (...) z księgi wieczystej nr (...) do księgi wieczystej nr (...): (I) utrzymał w mocy zaskarżony wpis; (II) orzekł, że skarżąca i uczestnik ponoszą koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie.

Sąd pierwszej instancji ustalił, że przed dokonaniem zaskarżonego wpisu księga wieczysta nr (...) obejmowała początkowo działkę nr (...) o powierzchni 0,09 ha w S. Nowym. Następnie działka ta została wykreślona, a w jej miejsce wpisano działki nr (...) w N., o łącznej powierzchni 0,09 ha, na podstawie mapy podziału nieruchomości. W dziale II tej księgi wieczystej, jako właścicielka, figuruje E. W.. Księga wieczysta nr (...), przed dokonaniem zaskarżonego wpisu, obejmowała działkę nr (...) w S. Nowym o powierzchni 0,09 ha. W dziale II księgi, jako właściciel, figuruje A. K.. Na mocy ugody sądowej zawartej w sprawie I Ns 964/10 Sądu Rejonowego w Końskich E. W. i A. K. dokonali rozgraniczenia nieruchomości położonej w N., gmina K., oznaczonej jako działka nr (...), objętej księgą wieczystą nr (...) z nieruchomością położoną w S. Nowym, gmina K., oznaczoną jako działka nr (...), objętą księgą wieczystą nr (...), według linii koloru czarnego, łączącej punkty 13-14 na szkicu granicznym wykonanym przez geodetę Z. B., zaewidencjonowanym w Starostwie Powiatowym w K. za nr (...). Granica, którą uzgodniły strony, przebiegała wzdłuż betonowego ogrodzenia, czyli zgodnie ze stanem faktycznym istniejącym na gruncie. Jednocześnie linia jak wyżej przebiega w miejscu dotychczasowej granicy między działkami nr (...). Zgodnie zatem z rozgraniczeniem przyjętym przez strony w ugodzie sądowej cała działka nr (...) weszła w skład nieruchomości A. K., stając się jego własnością. Dlatego w oparciu o ugodę sądową w sprawie I Ns 964/10 dokonano wpisu w ewidencji gruntów, wskazując A. K. jako właściciela działki nr (...), objętej dotychczas księgą wieczystą nr (...), czego wyrazem jest wpis znajdujący się w załączonym do wniosku wypisie z rejestru gruntów, obejmujący działki nr (...) oraz wyrys z mapy ewidencyjnej na obie działki. Sąd Rejonowy uznał, że zaskarżony wpis, polegający na odłączeniu działki nr (...) z księgi wieczystej nr (...) i przyłączeniu jej do księgi wieczystej nr (...) jest prawidłowy i potrzebny do usunięcia niezgodności między treścią księgi wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym powstałym wskutek zawarcia przez strony ugody przed sądem w sprawie o rozgraniczenie.

Uczestniczka E. W. wniosła apelację od powyższego postanowienia. Zaskarżyła orzeczenie Sądu Rejonowego w całości. Zarzuciła naruszenie:

1. przepisów prawa materialnego:

a) art. 155 § 1 k.c. poprzez jego pominięcie przy dokonaniu wpisu do księgi wieczystej należącej do A. K., nie uwzględniając, iż nigdy nie doszło do przeniesienia własności co do działki (...) i w dalszym ciągu stanowi ona własność uczestniczki;

b) art. 140 k.c. poprzez jego pominięcie przy orzekaniu, tj. określenie, iż to A. K. jest właścicielem działki nr (...), podczas gdy skarżąca nigdy nie utraciła prawa własności do pasa gruntu wyodrębnionego w toku postępowania I Ns 964/10;

c) art. 6 k.c. poprzez jego błędne zastosowanie i uznanie, że prawo do nieruchomości stanowiącej działkę ewidencyjną nr (...) zostało prawidłowo wykazane, podczas gdy przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym w sprawie II SA/Kr 39/24 toczy się spór co do prawdziwości i rzetelności przypisania tej działki w ewidencjach gruntu i nieruchomościach dostępnych w Starostwie Powiatowym w K.;

2. przepisów prawa procesowego, mogące mieć wpływ na wynik sprawy:

a) art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie dowolnej a nie swobodnej oceny materiału dowodowego w postaci wypisu i wyrysu z mapy ewidencyjnej w zakresie działki nr (...), które zostały zaktualizowane z nieznanych przyczyn w Starostwie Powiatowym w K. poprzez ich zaliczenie jako własność A. K., podczas gdy nigdy nie zmieniły właścicielki, którą zawsze była skarżąca oraz wadliwą ocenę ugody zawartej w sprawie I Ns 964/10, która według Sądu stanowi podstawę do uznania, iż tytuł własności do działki nr (...) uległ zmianie i zmienił się właściciel;

b) art. 327 ¹ § 1 pkt 1 i 2 w związku z art. 233 § 1 k.p.c. poprzez nieodniesienie się do twierdzeń skarżącej powołanych w skardze na orzeczenie referendarza sądowego,

c) błąd w ustaleniach faktycznych polegający na braku ustalenia, iż działka nr (...) nigdy nie zmieniła właściciela.

Podnosząc powyższe zarzuty, uczestniczka wniosła o zmianę zaskarżonego orzeczenia i oddalenie wniosku o wpis w księdze wieczystej w całości, ewentualnie domagała się uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.

W odpowiedzi na apelację A. K. wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie od uczestniczki na rzecz wnioskodawcy rzecz kosztów postępowania za obie instancje.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja zasługuje na uwzględnienie.

Stosownie do art. 626 ⁸ § 2 k.p.c., rozpoznając wniosek o wpis do księgi wieczystej, sąd bada jedynie treść i formę wniosku, dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi wieczystej. Przepis ten wyznacza możliwy zakres kognicji sądu w postępowaniu wieczystoksięgowym, która jest znacznie zawężona, bowiem została zredukowana do analizy wyraźnie wymienionych elementów, co wynika z celu postępowania wieczystoksięgowego - prawidłowego ustalenia stanu prawnorzeczowego nieruchomości. Przepis art. 626 ⁸ § 2 k.p.c. określa także zakres kognicji sądu drugiej instancji rozpatrującego apelację. Takie stanowisko jest ugruntowane w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. np. postanowienie z 5 października 2005 r., II CK 781/04, LEX nr 187020; postanowienie z 27 kwietnia 2001 r., III CKN 354/00, OSNC 2001/12/183; postanowienie z 6 października 2006 r., V CSK 214/06, LEX nr 327887). Oznacza to, że również Sąd odwoławczy rozstrzyga wyłącznie, czy wpis (lub jego odmowa) pozostaje w zgodzie z prawem tylko w świetle treści zgłoszonego wniosku, treści i formy przedłożonych dokumentów, stanowiących podstawę wpisu oraz treści księgi wieczystej. Kontrola zaskarżonego orzeczenia (wpisu lub jego odmowy) dokonywana przez sąd drugiej instancji na skutek wniesionej apelacji powinna być zatem ograniczona do tego, czy dokumenty załączone do wniosku i którymi dysponował sąd pierwszej instancji, dawały podstawę do dokonania bądź odmowy wpisu, zgodnie z wnioskiem o wpis (tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z 31 stycznia 2014 r., II CSK 225/13, LEX nr 1460722).

Wnioskodawca jako podstawę wpisu odłączenia z księgi wieczystej (...) działki nr (...) i przyłączenia jej do księgi wieczystej (...) powołał ugodę sądową zawartą w sprawie I Ns 964/10 Sądu Rejonowego w Końskich o rozgraniczenie. W sprawie o rozgraniczenie dochodzi do ustalenia tytułów własności przysługujących uczestnikom postępowania, a prawomocne orzeczenie w tym przedmiocie ma ten skutek, że własność gruntów rozciąga się do ustalonej granicy. Celem ugody zawartej w postępowaniu rozgraniczeniowym jest ustalenie granic ze skutkami w zakresie stanu własności. W sprawie o rozgraniczenie chodzi z istoty rzeczy nie o samą granicę (w znaczeniu technicznym), ale o to, do jakiej granicy rozciąga się prawo własności sąsiadujących ze sobą nieruchomości. Z tej też racji postanowienie o rozgraniczeniu może doprowadzić do konstytutywnej korektury gruntów jako przedmiotów własności. Podobną funkcję materialnoprawną spełnia również ugoda zawarta w postępowaniu rozgraniczeniowym (por. wyrok Sądu Najwyższego z 24 maja 1974 r., III CRN 91/74, OSP 1975/3/69). Rozgraniczenie nieruchomości tworzy nowy stan prawny przebiegu granicy dzielącej sąsiednie nieruchomości. Analiza treści ugody sądowej z dnia 21 października 2013 r. wskazuje, że jej przedmiotem było rozgraniczenie nieruchomości położonej w N., gmina K., oznaczonej jako działka nr (...), objętej księgą wieczystą nr (...) z nieruchomością położoną w S. Nowym, gmina K., oznaczoną jako działka nr (...), objętą księgą wieczystą nr (...), według linii koloru czarnego, łączącej punkty 13-14 na szkicu granicznym wykonanym przez geodetę Z. B., zaewidencjonowanym w Starostwie Powiatowym w K. za nr (...). Z treści ugody wynika jednoznacznie, iż rozgraniczanymi nieruchomościami były sąsiadujące ze sobą działki ewidencyjne nr (...), zatem E. W. i A. K. chcieli zgodnie ustalić, do jakiej granicy rozciąga się prawo własności każdej z tych nieruchomości. W ugodzie nie znalazły się natomiast stwierdzenia świadczące o tym, aby E. W. przeniosła na A. K. własność całej działki nr (...) (k. 18) - wówczas bowiem nieadekwatne byłoby sformułowanie dotyczące rozgraniczenia tej nieruchomości z inną. Przy ocenie skutków złożonych w ugodzie oświadczeń woli trzeba uwzględnić przepis art. 155 § 1 k.c., według którego umowa sprzedaży, zamiany, darowizny, przekazania nieruchomości lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy co do tożsamości oznaczonej przenosi własność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony inaczej postanowiły. W ugodzie nie zostało wymienione zobowiązanie E. W. do przeniesienia na A. K. własności działki nr (...) ani zawarte oświadczenie uczestniczki o tym, iż własność tej nieruchomości przechodzi na wnioskodawcę.

Czynność prawna stanowiąca podstawę wpisu powinna być badana przez sąd nie tylko pod kątem formalnoprawnym, lecz także pod względem jej skuteczności materialnoprawnej (por. postanowienia Sądu Najwyższego: z 22 marca 1955 r., II CO 116/54, OSNCK 1956/1/15; z 25 lutego 1963 r., III CR 177/62, OSNC 1964/2/36; z 16 lipca 2009 r., I CSK 497/08, LEX nr 1396363; z 7 grudnia 2011 r., II CSK 604/10, LEX nr 1103623). Oznacza to, że sąd musi rozważyć, czy czynność ta uzasadnia powstanie, zmianę lub wygaśnięcie prawa, które ma być wpisane do księgi wieczystej, a w odniesieniu do orzeczenia sądu – czy jest ono prawomocne i rzeczywiście dowodzi okoliczności, na które powołuje się wnioskodawca. Gdy podstawę wpisu ma stanowić dokument, musi on zostać załączony do wniosku w odpowiedniej formie (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 16 listopada 2011 r., II CSK 538/10, LEX nr 1129097). Tym samym nie jest możliwe - w świetle art. 626 ^{( 8)} § 2 k.p.c. - zastąpienie dokumentu, który ma być podstawą wpisu, żadnym innym środkiem dowodowym, wykazywanie treści tego dokumentu za pomocą innych środków dowodowych, jak również ustalenie prawa własności nieruchomości lub jej stanu prawnego w innym zakresie w odmienny sposób (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z 7 marca 2013 r., IV CSK 414/12, LEX nr 1324316). Zakres kognicji sądu nie sprzeciwia się wprawdzie przeprowadzeniu wykładni zgodnej z dyrektywami art. 65 k.c., ale tylko tych oświadczeń, które znalazły się w załączonych do wniosku dokumentach powoływanych jako podstawa wpisu (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 5 grudnia 2014 r., III CSK 45/14, LEX nr 1648707). Dokonana przez Sąd Rejonowy interpretacja ugody dołączonej do wniosku nie realizuje tego postulatu. Z żadnego z dokumentów mających stanowić podstawę wpisu nie wynika, aby „granica, którą uzgodniły strony, przebiegała wzdłuż betonowego ogrodzenia, czyli zgodnie ze stanem faktycznym istniejącym na gruncie i w miejscu dotychczasowej granicy między działkami nr (...)”, a „cała działka nr (...) weszła w skład nieruchomości A. K., stając się jego własnością” (k. 59). Treść ugody sądowej nie nawiązuje do lokalizacji jakiegokolwiek ogrodzenia ani do granicy między działkami nr (...), a wypis z rejestru gruntów, obejmujący działki nr (...) (k. 16) oraz wyrys z mapy ewidencyjnej (k. 17) nie były dokumentami, w oparciu o które zawierano ugodę. W świetle art. 626 ^{( 8)} § 2 k.p.c. nie jest dopuszczalne, jako wykraczające poza granice kognicji sądu wieczystoksięgowego, między innymi dokonanie wpisu w księdze wieczystej na podstawie dokumentów niedołączonych do wniosku lub prowadzenie postępowania dowodowego w celu ustalenia rzeczywistego stanu prawnego nieruchomości (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z 21 lipca 2010 r., III CSK 322/09, OSNC 2011/2/21 i orzeczenia powołane w jego uzasadnieniu). Ponadto, do wniosku nie dołączono stanowiącego integralną część ugody wypisu szkicu granicznego wykonanego przez geodetę Z. B., zaewidencjonowanego w Starostwie Powiatowym w K. za nr (...). W aktach księgi wieczystej znajduje się jedynie kopia tego dokumentu (k. 52), co nie spełnia wymogów z art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jednolity Dz. U. z 2023 r., poz. 1984) (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 24 października 2013 r., IV CSK 20/13, LEX nr 1389011).

Stosownie do art. 626 ⁹ k.p.c., przesłanką oddalenia wniosku o wpis jest zarówno brak podstaw do jego dokonania, jak i występowanie ku temu przeszkód. Brak podstaw do wpisu ma miejsce wtedy, gdy dokumenty, z których wnioskodawca wywodzi żądanie dokonania konkretnego wpisu nie pozwalają na to ze względów merytorycznych, gdyż nie wynika z nich, żeby powstało czy istniało prawo, o wpis którego zabiega. Przeszkoda do dokonania wpisu zachodzi natomiast wtedy, gdy nie może on nastąpić z uwagi na brak dostatecznych danych, które także powinny znajdować oparcie w dokumentach.

Wobec niewykazania zmian stanu prawnego nieruchomości zgodnych z treścią wniosku, Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. zmienił zaskarżone postanowienie w całości i uchylił wpisy dokonane przez starszego referendarza sądowego w Sądzie Rejonowym w Końskich w dniu 5 września 2023 r. w dziale I księgi wieczystej (...) i w dziale I i II księgi wieczystej (...) z wniosku (...) oraz oddalił ten wniosek.

Odnosząc się do zawartego w apelacji żądania wyznaczenia rozprawy apelacyjnej w niniejszej sprawie należy zauważyć, że stosownie do art. 626 ¹ § 1 k.p.c. sprawy w postępowaniu wieczystoksięgowym są rozpoznawane na posiedzeniu niejawnym, zarówno przed sądem pierwszej instancji, jak i w postępowaniu apelacyjnym (zob. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z 27 lutego 2002 r., III CZP 3/02, OSNC 2002/12/145, LEX nr 50465; postanowienie Sądu Najwyższego z 20 grudnia 2005 r., V CSK 69/05, LEX nr 515428).

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 520 § 1 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c.

ZARZĄDZENIE

(...)

(...)

(...)