Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 listopada 2021 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w osobie sędziego w delegacji A. K.,

po rozpoznaniu w dniu 5 listopada 2021 r., w K., na posiedzeniu niejawnym,

sprawy z wniosku M. K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w T. o prawo do emerytury pomostowej,

na skutek apelacji organu rentowego od wyroku Sądu Okręgowego w Tarnowie IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 26 kwietnia 2021 r. sygn. akt IV U 396/21

I.  zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie oraz zasądza od M. K. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w T. kwotę 180 zł (sto osiemdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu,

II.  zasądza od M. K. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w T. kwotę 240 zł (dwieście czterdzieści złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt III AUa 877/21

UZASADNIENIE WYROKU Z DNIA 5 LISTOPADA 2021 R.

Sąd Apelacyjny w Krakowie rozpoznawał apelację Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w T. od wyroku Sądu Okręgowego w Tarnowie z dnia 26 kwietnia 2021 r. sygn. akt IV U 396, w którym zmieniono - zaskarżoną przez M. K. - odmowną decyzję organu rentowego i przyznano odwołującemu prawo do emerytury pomostowej od dnia 26 listopada 2020 r.

Spór w niniejszej sprawie dotyczył okoliczności, czy M. K. pracował od 26 października 1981 r. do 31 lipca 1985 r. oraz od 1 września 1985 r. do 28 października 1998 r. w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (tekst jednolity Dz. U. 2018, poz. 1924), zwaną w dalszej części ustawą. Sąd Okręgowy uznał, że praca sanitariusza, którą wówczas wykonywał była odpowiednikiem pracy członka zespołu ratownictwa medycznego, o której umowa w punkcie 18 załącznika Nr 2 do ustawy i przyznał emeryturę pomostową na podstawie art. 49 ustawy.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. wniósł w apelacji o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania, ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do jej ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Tarnowie, zarzucając:

- sprzeczność istotnych ustaleń z treścią zebranego w sprawie materiału wskutek naruszenia przepisów postępowania, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy, mianowicie 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie oceny dowodów w sposób nie swobodny, lecz dowolny i uznanie, że praca sanitariusza – noszowego może być utożsamiana z pracą ratownika medycznego, wchodzącego w skład zespołu ratownictwa medycznego w rozumieniu pkt 18 załącznika nr 2 ustawy pomimo zupełnie różnych wymogów kwalifikacyjnych przewidzianych przez prawodawcę dla tych zawodów, a nadto przyjął, że ubezpieczony prace w zespole wyjazdowym pogotowia ratunkowego wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy,

- naruszenie przepisów prawa materialnego, tj art. 3 ust. 3 oraz pkt 18 załącznika nr 2 do ustawy poprzez ich błędną wykładnię i przyjęcie, ze praca sanitariusza – noszowego jest tożsama w rozumieniu tych przepisów, co zaskutkowało nieuprawnionym przyznaniem emerytury pomostowej.

M. K. wniósł o oddalenie apelacji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja okazała się zasadna z uwagi na trafność zarzutu naruszenia przepisów prawa materialnego. Ustalenia faktyczne natomiast tutejszy sąd uznał za własne.

Wykonywanie przez ubezpieczonego, będącego pracownikiem pracy w szczególnych warunkach lub pracy o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy jest warunkiem koniecznym nabycia prawa do emerytury pomostowej. Z tego też względu regulacja prawna prac uprawniających do tego świadczenia należy do najistotniejszych materii uregulowanych w ustawie. Ujęcie prac kwalifikowanych w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy odbiega od regulacji prac w szczególnych warunkach oraz w szczególnym charakterze zawartej w art. 32 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity Dz. U. 2021, poz. 291), zwanej dalej ustawą emerytalną, oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z dnia 18 lutego 1983 r. nr 43 poz. 8 ze zm.), zwanego dalej rozporządzeniem.

Prace w szczególnych warunkach zostały określone poprzez: definicję zawartą w art. 3 ust. 1 ustawy, wyliczenie rodzajów prac związanych z czynnikami ryzyka występującymi w szczególnych warunkach pracy zawarte w art. 3 ust. 2 ustawy i wykaz takich prac zawarty w załączniku nr 1 do ustawy. Prace o szczególnym charakterze zostały natomiast zdefiniowane w art. 3 ust. 3 ustawy i wyliczone w załączniku nr 2.

Do kategorii prac w szczególnych warunkach zaliczono 40 rodzajów prac, zaś do kategorii prac o szczególnym charakterze - 24 rodzaje prac. Oznacza to istotne ograniczenie zakresu podmiotowego prawa do wcześniejszego przejścia na emeryturę z tytułu szczególnych warunków pracy w porównaniu z regulacją zawartą w art. 32 ustawy emerytalnej oraz rozporządzenia. Ograniczenie to jest konsekwencją postępu technicznego, dzięki któremu w wieku wypadkach udało się wyeliminować czynniki szkodliwe dla zdrowia ze środowiska pracy oraz pozbawić wiele rodzajów prac znacznego stopnia uciążliwości. Konsekwencją rezygnacji z taksatywnego wyliczenia prac w szczególnym charakterze oraz uznania za jedno z podstawowych kryteriów kwalifikacji takich prac szczególnej sprawności psychofizycznej wymaganej przy ich wykonywaniu było to, że w katalogu prac o szczególnym charakterze zawartym w załączniku nr 2 do ustawy zaczęły dominować prace zaliczane wcześniej do kategorii prac wykonywanych w szczególnych warunkach. Tak było w przypadku porównywanych w niniejszej sprawie pracy sanitariusza oraz pracy członka zespołu ratownictwa medycznego. Jest to pierwsza, istotna różnica pomiędzy tymi dwoma pracami. O tym, że nie jest ona przypadkowa świadczy szereg regulacji dotyczących zawodu ratownika medycznego, o czym będzie mowa niżej.

Wnioskodawca pracował przed 1 stycznia 1999 r. jako sanitariusz (noszowy) oraz sanitariusz szpitalny (od 2 czerwca 1986 r.) w zespołach pomocy doraźnej pogotowia ratunkowego w rozumieniu pkt 4 Działu XII wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia oraz pkt 4 działu XII załącznika nr 1 do zarządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 12 lipca 1983 r. Praca w takich zespołach była zaliczona do pracy w szczególnych warunkach (a nie w szczególnym charakterze) pod warunkiem, że była wykonywana w pełnym wymiarze czasu. Zawód sanitariusza szpitalnego został wprowadzony zarządzeniem Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 1 lipca 1982 r. zmieniającym zarządzenie w sprawie trybu przyznawania tytułu wykwalifikowanego robotnika w zawodzie sanitariusza szpitalnego (Dz. Urz. MZiOS Nr 10,poz. 47). Sanitariusz noszowy nie był natomiast nawet robotnikiem kwalifikowanym (np. zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 14 kwietnia 1992 r. w sprawie kwalifikacji wymaganych od pracowników na poszczególnych stanowiskach pracy w publicznych zakładach opieki zdrowotnej publ. Dz. U. Nr 37, poz. 162 nie wymagano na to stanowisko żadnego kursu, podczas gdy sanitariusz szpitalny odbywał 6-miesięczny kurs kwalifikacyjny).

Sanitariusza szpitalnego, pomimo podwyższonych – w stosunku do innych stanowisk robotniczych w służbie zdrowia - kwalifikacji nie zaliczano natomiast do personelu medycznego (z zarządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 1 marca 1982 r. w sprawie szczegółowych zasad przyznawania dodatku służbowego pracownikom służby zdrowia i opieki społecznej wynikało, że zarówno sanitariusz noszowy i sanitariusz szpitalny należeli do niższego personelu „działalności podstawowej”). Sanitariusze nie ponosili również nigdy odpowiedzialności zawodowej fachowych pracowników służby zdrowia na podstawie obowiązującej do dzisiaj ustawy z dnia 18 lipca 1950 r. o odpowiedzialności zawodowej fachowych pracowników służby zdrowia (Dz. U. Nr 36, poz. 332 ze zm.).

Pojęcie „prac członków zespołów ratownictwa medycznego” użyte w pkt 18 załącznika 2 ustawy nawiązuje do przepisów ustawy o Państwowym Ratownictwie Medycznym z dnia 8 września 2006 r. (tekst jednolity Dz. U. 2021, poz. 2053), która w art. 36 stanowi, że w skład takich zespołów wchodzą: lekarz, pielęgniarka lub ratownik medyczny. Ustawa ta nie wymienia sanitariuszy, ale wnioskodawca w niniejszej sprawie utrzymywał, że na tych stanowiskach wykonywał pracę podobną do pracy ratownika medycznego.

Ten ostatni zawód został wprowadzony ustawą z dnia 25 lipca 2001 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym (Dz. U. 2001, Nr 113, poz. 1207), a wymaganiem do jego wykonywania było uzyskanie m.in. dyplomu ukończenia wyższych studiów zawodowych w zakresie ratownictwa medycznego (art. 30 ust. 3). Kolejna, wspomniana już wyżej ustawa o Państwowym Ratownictwie Medycznym z dnia 8 września 2006 r. , obowiązująca w okresie uchwalenia ustawy o emeryturach pomostowych, wprowadziła dalsze wymogi dla osób, zamierzających pracować w charakterze ratowników medycznych, w szczególności ustanowiła egzamin państwowy z ratownictwa medycznego (art. 10b). W art. 11 szczegółowo określiła zakres czynności wykonywanych przez ratowników medycznych. Należą do nich m.in. udzielanie świadczeń zdrowotnych, w tym medycznych czynności ratunkowych udzielanych nie tylko na zlecenie lekarza, ale również samodzielnie (ust.1 pkt 1).
W tym celu ratownicy uzyskali prawo wglądu do dokumentacji medycznej oraz do uzyskania od lekarza, felczera, pielęgniarki i położnej informacji o stanie zdrowia pacjenta (ust. 5) Ratownik medyczny może, po dokonaniu oceny stanu pacjenta, nie podejmować lub odstąpić od medycznych czynności ratunkowych albo udzielania świadczeń zdrowotnych, jeżeli nie spowoduje to niebezpieczeństwa utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia (ust. 10). Może też udzielić świadczeń zdrowotnych bez zgody pacjenta, jeżeli wymaga on niezwłocznej pomocy, a ze względu na stan zdrowia lub wiek nie może wyrazić zgody i nie ma możliwości porozumienia się z jego przedstawicielem ustawowym lub opiekunem faktycznym (ust. 10a). Ratownik medyczny kieruje również podstawowym zespołem ratownictwa medycznego (art. 36 ust. 5), a zatem takim, w skład którego nie wchodzi lekarz (art. 36 ust. 1 pkt 2). Ponosi również – od dnia 1 stycznia 2007 r. – odpowiedzialność na podstawie art. 1 ust. 1 wspomnianej już ustawy o odpowiedzialności zawodowej fachowych pracowników służby zdrowia z 18 lipca 1950 r.

Powyższe wskazuje, że ustawodawca w ostatnich 20 latach dążył do zwiększenia kwalifikacji ratowników medycznych, mających uzasadniać nałożenie na nich dodatkowych obowiązków i odpowiedzialności jako samodzielnych członków zespołów ratownictwa. Te ostatnie spowodowały, że praca ratowników medycznych została uznana za wykonywaną w szczególnym charakterze (art. 3 ust. 3 ustawy w zw. z pkt 18 załącznika nr 2 do ustawy).

Przedstawione wyżej porównanie regulacji, dotyczących zawodów sanitariusza noszowego, sanitariusza szpitalnego oraz ratownika medycznego wskazuje na bardzo istotne różnice. Najważniejszą z nich jest samodzielna odpowiedzialność ratownika medycznego (której nie ponosili sanitariusze) za podejmowane czynności ratunkowe w sytuacji zagrożenia życia i zdrowia pacjentów. To ona stała się czynnikiem decydującym o zakwalifikowaniu jego pracy za pracę w szczególnym charakterze, wymagającą szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej (art. 3 ust. 3 ustawy). Aby zatem uznać pracę członka zespołu pomocy doraźnej pogotowia ratunkowego w rozumieniu rozporządzenia za pracę w szczególnych warunkach w rozumieniu ustawy należałoby wykazać, że wykonywał on pracę wymagającą szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej. Jak wykazano wyżej praca sanitariusza nie wiązała się ze szczególną odpowiedzialnością, choć mogły jej towarzyszyć znaczne uciążliwości innego rodzaju, nie uwzględniane obecnie w ustawie.

Dlatego orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 386 §1 k.p.c., a o kosztach procesu na zasadzie art. 98 §1 i 3 k.p.c. w zw. z § 9 ust. 2 i § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz. U. z 2018 r. poz. 265).