Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 listopada 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie III Wydział Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Marta Fidzińska - Juszczak
Sędziowie:	SSA Halina Gajdzińska (spr.) SSA Monika Kowalska
Protokolant:	st.sekr.sądowy Monika Ziarko

po rozpoznaniu w dniu 7 listopada 2012 r. w Krakowie

sprawy z powództwa Banku (...) S. A. Oddziału w K.

przeciwko H. K.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda Banku (...) S. A. Oddziału w K.

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie Wydziału VI Pracy

z dnia 5 czerwca 2012 r. sygn. akt VI P 5/12

I.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że zasądza od pozwanej H. K. na rzecz powoda Banku (...) S. A. Oddziału w K. kwotę 99 900 zł (słownie złotych: dziewięćdziesiąt dziewięć tysięcy dziewięćset) z ustawowymi odsetkami od dnia 6 października 2010 r., a w pozostałym zakresie powództwo oddala;

II.  oddala apelację w pozostałej części;

III.  zasądza od pozwanej H. K. na rzecz powoda Banku (...) S. A. Oddziału w K. kwotę 15 390 zł (słownie złotych: piętnaście tysięcy trzysta dziewięćdziesiąt) tytułem zwrotu kosztów postępowania;

IV.  przyznaje od Skarbu Państwa – Sądu Apelacyjnego w Krakowie na rzecz radcy prawnego K. G. kwotę 5 400 zł oraz 23% tej kwoty jako podatek od towarów i usług tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

Sygn. akt III APa 28/12

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 5 czerwca 2012 r. Sąd Okręgowy w Krakowie oddalił powództwo Banku (...) S.A. Oddziału w K. przeciwko H. K. o zapłatę kwoty 99.900 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 27 czerwca 2008 r. do dnia zapłaty oraz zasądził od strony powodowej na rzecz pozwanej kwotę 3.321 zł tytułem kosztów postępowania.

Bezsporne w sprawie jest, że pozwana zatrudniona była u strony powodowej od 15 listopada 1989 r. do dnia 24 lipca 2008 r. na stanowisku kasjera, a przed rozwiązaniem umowy o pracę zajmowała stanowisko starszego asystenta. W dniu 14 kwietnia 2008 r. pomiędzy stronami została zawarta indywidualna umowa o odpowiedzialności materialnej. W dniu 24 lipca 2008 r. strona powodowa rozwiązała umowę o pracę bez wypowiedzenia z powodu ciężkiego naruszenia przez powódkę podstawowych obowiązków pracowniczych, polegającego na doprowadzeniu do powstania niedoboru kasowego w kwocie 99.900 zł, który został stwierdzony w dniu 27 czerwca 2008 r.

Sąd Okręgowy ustalił, że na kilka dni przed 27 czerwca 2008 r. pracownicy banku zgłaszali problem z komputerem, na którym pracowała pozwana. We wskazanym dniu problem ten wystąpił już rano na pierwszej zmianie, po włączeniu komputera, kiedy pracował na nim J. L., kolor monitora był różowy z czarnymi literami, a nie jak zwykle niebieski z białymi literami. Pozwana w tym dniu pracowała na drugą zmianę. Po przyjściu do pracy, tj. ok. godz. 12.00 poprosiła kasjera głównego J. L., aby pomógł jej sprawdzić komputer. Nie mogła zalogować się do systemu, ponawiała próby także w obecności A. K., inspektora oddziału banku, jednakże bezskutecznie. A. K. również nie mogła się zalogować. Komputer po godzinie 17.00 już nie działał. Awarię zgłosiła D. Ż. zarówno kierownik zmiany M. S., która dwukrotnie odmówiła pomocy, jak i do (...). Awarię swojego komputera zgłaszała także pozwana. Kierownik zmiany M. S. pracę zakończyła około godziny 19.30, mimo iż pozwana miała kłopoty z rozliczeniem kasy w systemie oraz z wylogowaniem się z systemu. Awarię komputera starano się bezskutecznie usunąć za pomocą (...). Pozwana wraz z A. K. przeszły na inne stanowisko komputerowe w celu zalogowania się do systemu (...), rozliczenia i zamknięcia kasy. Przy pomocy pracownika (...) pozwana zalogowała się na innej stacji roboczej, gdzie zaewidencjonowała w systemie (...) fakt przekazania gotówki D. Ż.w kwocie 57.533,37 zł oraz odprowadzenia gotówki do (...) w kwocie 600.000 zł. O godzinie 20.30 po rozliczeniu kontrolnym pozwanej system wykazał niedobór w wysokości 99.900 zł. Wkrótce potem dostęp do systemu został zablokowany. System (...)działa u strony powodowej od 11 kwietnia 2008 r. W trakcie jego wdrażania następowały awarie. Zdarzało się, że była przerwa w komunikacji w danej operacji i następowało zerwanie łączności, wtedy na zakończenie dnia pojawiał się niedobór. W sytuacji, gdy powstawało zerwanie połączenia, to na podstawie dokumentów można było ustalić, jakie operacje zostały wykonane i wyjaśnić nadwyżkę bądź niedobór. Bywały też sytuacje, że nie można było się zalogować. A. K., D. Ż. oraz H. K. próbowały wyjaśnić powstały niedobór, w konsekwencji stwierdziły, iż dokonane w tym dniu operacje w komputerze wraz z dokumentami kasowymi w formie papierowej się zgadzały. Około godziny 21 do banku zadzwoniła dyrektor E. K. i na pytanie pracownic co mają robić, odpowiedziała żeby to wszystko zostawiły tak jak jest. U strony powodowej kasjer rozlicza się w godzinach od 19:00 i o 19:30 jest już rozliczony, a o godzinie 20:00 następuje centralne przetwarzanie zakończenia dnia. Około godziny 20:00 były z centrali telefony przyśpieszające pracę, z uwagi na zamykanie systemu. Warunkiem do zamknięcia systemu jest wylogowanie się każdego kasjera. Ze względu na to, że w dniu 27 czerwca 2008 r. (w piątek) pozwana nie wylogowała się z systemu (...), dzień operacyjny nie został zamknięty. W sobotę w dniu 28 czerwca 2008 r. J. L. wraz z G. S. dokonali tzw. zbicia obrotów, które polegało na tym, że do pozostałości gotówki pozwanej z poprzedniego dnia zostały dodane wszystkie operacje wpłat dokonanych u niej, do których zaliczały się wszystkie zasiłki kasjerów przekazane na zakończenie pracy, wyminusowano wszystkie wypłaty, do których zaliczały się odwózki, czyli przekazane do innego kasjera, do firmy transportowej i stan uzyskany z tego przeliczenia dał fizyczny stan gotówki, który powinien zostać w kasie. Stan ten wykazał niedobór w kasie w kwocie 99.900 zł. J. L. wraz z G. S. dokonali kontroli innych kas, w wyniku której nie stwierdzono żadnych różnic. Dopiero w dniu 30 czerwca 2008 r. nastąpiło zamknięcie systemu i został sporządzony Protokół (...) Nr (...). O zaistniałym niedoborze w dniu 30 czerwca 2008 r. dyrektor banku E. K.poinformowała Departament (...)i Departament (...). Pozwana przed zdarzeniem w dniu 27 czerwca 2008 r. codziennie rozliczała się z kasy i nigdy nie stwierdzono żadnych nieprawidłowości. Przeprowadzone kontrole wartości pieniężnych stanu kasy H. K. za okres kwiecień, maj, czerwiec 2008 r. nie wykazały żadnych niezgodności. Kontrolę kasjerów przeprowadzała G. S., kierownik zespołu kasjerów oraz J. L., główny kasjer, poprzez fizyczne przeliczenie z natury stanu gotówki w kasie i porównanie tego stanu z dokumentami wygenerowanymi przez system. Zgodnie z przepisami banku, kontrole te odbywały się raz w miesiącu. Oprócz tego kasjer, aby być rozliczony w systemie, po wprowadzeniu do systemu posiadanych pieniędzy w kasie, czyli z natury, tą informację przekazuje osobie posiadającej uprawnienia do rozliczenia kas w systemie w celu uzyskania informacji o zgodności, bądź też niezgodności kasy, tzw. akceptacji nadzorcy. Takimi osobami w banku były m.in. G. S., A. K., M. S., B. P. (1). W dniu 26 czerwca 2008 r. pozwana w wyniku przeprowadzonej kontroli miała wpisany stan zgodny. Ponadto w banku istnieje obowiązek, iż kasjer, który udaje się na urlop wypoczynkowy musi do zera rozliczyć kasę. Z uwagi na to, że pozwana miała udać się na urlop wypoczynkowy od poniedziałku 30 czerwca 2008 r., dlatego też kontrolę kasy pozwanej w dniu 27 czerwca 2008 r. przeprowadziła A. K., natomiast kasę odebrała D. Ż.. W dniu 30 czerwca 2008 r. ok. godz. 7.30 w celu uruchomienia stanowiska kasowego J. L. przepiął komputer z pokoju kasjerskiego o nr (...) do bloku kasowego, gdyż znajdujący się tam komputer o nr (...) był zepsuty. Jednakże mimo wymiany monitora i jednostki centralnej nadal istniał taki sam problem, tj. kolor monitora był różowy. W wyniku wykonanej usługi przywrócenia sprawności komputera PC w siedzibie banku zostało stwierdzone, iż nastąpiło uszkodzenie mechaniczne kabla (celowe nacięcie w kilku miejscach). W dniu 30 czerwca 2008 r. pozwana złożyła stronie powodowej pisemne oświadczenie, iż do dnia 11 lipca 2008 r. uzupełni powstały w jej kasie niedobór w wysokości 99.900 zł. W dniach 30.06.2008 r. – 9.07.2008 r. u strony powodowej przeprowadzono postępowanie wyjaśniające w zakresie przedmiotowego niedoboru kasowego W jego wyniku ustalono między innymi, że kasjerka D. S. – Ż. przyjęła gotówkę od pozwanej bez liczenia oraz przed jej rozliczeniem, mimo iż wiedziała o awarii sprzętu i problemach z jej rozliczeniem. Protokół różnicy nr (...) z dnia 30 czerwca 2008 nie zawierał wyjaśnień pozwanej oraz jej podpisu. Różnica kasowa nie została zgłoszona do Biura (...), celem zaewidencjonowania jej w Bazie (...). Oddział nie sporządził wymaganego procedurami protokołu powstania i rozliczania niedoboru oraz nie przekazał go w trybie pilnym wraz z kserokopiami akt sprawy do akceptacji na odpowiedni szczebel decyzyjny (Wiceprezesa Zarządu Główny Księgowy Banku). Dyrektor oddziału banku nie wystąpił w trybie przewidzianym instrukcją służbową o pisemne uznanie przez pracownika należności banku. Zgodnie z § 18 ust. 1 pkt 1 Instrukcji służbowej nr A/81 z dnia 20 marca 2007 r. w każdym przypadku planowanej nieobecności kasjera, w ostatnim dniu pracy operacyjnej kasjer odprowadza wszystkie wartości pozostające na stanie kasy do innej kasy lub firmy zewnętrznej; stempel kasowy zabezpiecza w kasetce podręcznej. Zgodnie z ust. 2 rozliczenia stanu pozostałości kasowej należy dokonać komisyjnie poprzez szczegółowe przeliczenie znaków pieniężnych i innych wartości stanowiących pozostałość kasową. W myśl § 44 ust. 2 różnice stwierdzone w trakcie uzgodnień pomiędzy saldami wartości zawartymi w wydruku a zapisami w ewidencji księgowej należy w tym samym dniu wyjaśnić. Stosownie z § 45 ust. 2 pkt. 1 kontrola stanu wartości każdej kasy musi być przeprowadzana, co najmniej jeden raz w miesiącu. § 48 ust. 2 przewiduje, iż w przypadku wystąpienia różnicy należy sporządzić w 1 egz. „Protokół różnicy w kasie” na formularzu, stanowiącym załącznik do nin. instrukcji. Zgodnie z § 49 ust. 1 powyższej instrukcji w przypadku różnicy wskazującej na podejrzenie popełnienia przestępstwa dyrektor oddziału niezwłocznie zawiadamia Departament (...), Departament (...) Banku oraz Departament Zarządzania (...)(w przypadku przestępstwa popełnionego przez pracownika banku dodatkowo Departament Zarządzania (...)).

W tym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał, że powództwo nie zasługuje na uwzględnienie, bowiem nie można przypisać pozwanej odpowiedzialności, opartej na reżimie odpowiedzialności za mienie powierzone (art. 124 k.p. i następne) ani także odpowiedzialności ogólnej, za szkodę wyrządzoną pracodawcy na podstawie art. 114 k.p. i nast. kodeksu pracy. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną w mieniu powierzonym pracownikowi oparta jest na takich samych przesłankach jak odpowiedzialność ogólna (por. wyrok SN z dnia 9 sierpnia 1985 r., IV PR 153/85, OSNCP 1986, nr 5, poz. 80). Stanowią je: szkoda, bezprawność czynu (niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązków), wina pracownika, adekwatny związek przyczynowy między zawinionym uchybieniem obowiązkom a szkodą. Są one wywiedzione z innych przepisów prawnych – art. 115 k.p. lub art. 361 § 1 k.c. w zw. z art. 300 k.p. (związek przyczynowy), art. 117 § 2 k.p. i art. 124 § 3 k.p. (wina). Zgodnie z poglądem judykatury do uwolnienia pracownika od odpowiedzialności wystarczy dowód prima facie, czyli przytoczenie okoliczności świadczących z dużym prawdopodobieństwem, że szkoda jest konsekwencją zdarzeń od pracownika niezależnych (wyrok SN z 07.03.2001 r., I PKN 288/00, OSNAPiUS 2002/23/570). Stosownie do szeroko przytoczonego orzecznictwa Sądu Najwyższego, pracownik, podejmując działania przewidziane w art. 124 § 3 k.p., może obalić wskazane domniemanie jego winy, wykazując, iż szkoda powstała z przyczyn od niego niezależnych, wynikających z niewłaściwego zachowania pracodawcy, czyli uchybień w zakresie zabezpieczenia mienia, złej organizacji pracy czy braku nadzoru lub z okoliczności niemających związku z pracą, jak siła wyższa czy kradzież dokonana przez osobę trzecią. Wystarczy, że okoliczności te stanowią główną, a nie tylko wyłączną, przyczynę szkody (wyr. SN z 28.04.1997 r., I PKN 114/97, OSNAPiUS 1998/1/11). Warunkiem przypisania odpowiedzialności jest prawidłowe powierzenie mienia pracownikowi, a więc w warunkach umożliwiających mu zwrot albo wyliczenie się z niego, chyba że naruszył konkretne obowiązki pracownicze i istnieje związek przyczynowy między naruszeniem tych obowiązków, a powstałym niedoborem (por. wyrok z dnia 20.02.1954 I C 51/53 OSN 1955 nr 2 poz. 25, z dn. 2.12.1954 II CR 436/54 OSN 1955 nr 2 poz. 26, wyrok z dnia 10.01.1973 I PR 238/72 nie publ.). W konsekwencji dokonanych ustaleń faktycznych nie można wykluczyć, że „niedobór” z dnia 27 czerwca 2008 r. powstał w systemie. Strona powodowa nie wykazała poniesionej rzeczywistej szkody, gdyż nie przedłożyła dokumentacji źródłowej, tj. dokumentacji finansowej w postaci rozliczeń, ewidencji przychodów i rozchodów kasy od ostatniego dnia kontroli kasy, a jedynie notę księgową i protokół różnicy. Nie wykazano, że system funkcjonował prawidłowo i że niedobór, który pojawił się w systemie był rzeczywisty, a nie tylko systemowy. Nie wyjaśniono przyczyn awarii komputera i jej wpływu na rozliczenie przez pozwaną dnia. Nie wykazano także, że rzeczywiście kabel został celowo nacięty. Ponadto, w dniu 27 czerwca 2008 r. w pośpiechu przekazywano gotówkę, gdyż zbliżała się pora zakończenia pracy i następowało centralne przetwarzanie zakończenia dnia. Podkreślenia wymaga, iż wykonywanie przez pozwaną obowiązków pracowniczych podlegało stałemu i regularnemu nadzorowi. Pracownika nie można obciążyć złą organizacją pracy przez pracodawcę oraz brakiem dostatecznej kontroli. Niewątpliwie przełożeni byli informowani o awarii komputera oraz niemożności rozliczenia się z kasy w systemie (...) oraz wylogowania się pozwanej z systemu. Skoro więc osoby odpowiedzialne za stan bezpieczeństwa przechowywania środków płatniczych w takiej instytucji jak bank, ignorowały tę sytuację, nie można przyjąć odpowiedzialności szeregowego pracownika za taki stan rzeczy. Dodatkowo nie wprowadzono procedur regulujących zasady rozliczenia się pracownika w przypadku awarii komputera czy systemu komputerowego. W postępowaniu nie została wykazana szkoda ani wina pozwanej. Nie można w końcu przypisać pozwanej odpowiedzialności materialnej na podstawie złożonego przez nią pisemnego oświadczenia z dnia 30.06.2008 r. Podstawowe, wyczerpujące i kompleksowe unormowanie podstaw i zasad każdego rodzaju materialnej odpowiedzialności pracowników w przepisach Działu V Kodeksu pracy wyklucza możliwość i legalność poszukiwania ich poza tymi przepisami. W konsekwencji pozwana nie ponosi odpowiedzialności przewidzianej za szkodę dochodzoną przez stronę powodową za mienie powierzone, w oparciu o art. 124 k.p., jak również na zasadach ogólnych zgodnie z art. 114 k.p. i nast. Z tych względów Sąd Okręgowy oddalił powództwo, orzekając o kosztach postępowania na zasadzie art. 98 § 1 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wywiodła strona powodowa, zaskarżając go w całości i zarzucając: 1) naruszenie prawa materialnego poprzez błędną wykładnię przepisu art. 124 § 1 k.p. przez przyjęcie, iż nie można przypisać pozwanej odpowiedzialności, opartej na reżimie odpowiedzialności za mienie powierzone, a także pominięcie, że pozwana zawarła ze stroną powodową w dniu 14.04.2008 r. umowę o indywidualnej odpowiedzialności materialnej i uznała dochodzoną pozwem kwotę w oświadczeniu z dnia 30 czerwca 2008 r. oraz brak rozważenia, czy zachowania pozwanej nie można rozpatrywać w kontekście jej odpowiedzialności na zasadzie art. 415 k.c.; 2) niewyjaśnienie wszystkich okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy wskutek naruszenia przepisów postępowania tj. art. 316 § 1 k.p.c. przez zamknięcie rozprawy i wydanie wyroku, mimo, niewyjaśnienia istoty sprawy, w tym, w szczególności czy niedobór w kasie pozwanej powstał, jeśli tak, to co było przyczyną jego powstania oraz czy pozwana ponosi odpowiedzialność za taki stan rzeczy wobec pracodawcy, a jeśli tak to na jakiej podstawie; art. 217 § 2 k.p.c. poprzez oddalenie wniosku dowodowego w postaci nagrania z monitoringu z dnia 27.06.2008 r., gdy tymczasem tylko za pomocą tego dowodu można było stwierdzić, czy pozwana mechanicznie uszkodziła kable z komputera, a zatem czy powstały niedobór nie powstał na skutek jej zachowania oraz czy D. Ż.przeliczyła gotówkę przyjmując ją od pozwanej; art. 328 § 2 k.p.c. polegającego na sporządzeniu uzasadnienia zaskarżonego wyroku w sposób, który całkowicie uniemożliwia dokonanie oceny toku wywodu, gdyż Sąd powołał się na dowody globalnie tj. na „w/w zeznania świadków”, „niekwestionowane przez strony dokumenty” oraz omówił je ogólnikowo tak, że nie można prześledzić sposobu jego rozumowania i ocenić poprawności wyciąganych przez niego wniosków; w treści wyroku pominięto także należyte wyjaśnienie podstawy prawnej, nie wyjaśniono znaczenia zawarcia z pozwaną umowy o odpowiedzialności indywidualnej, oświadczenia o uznaniu długu, jak również nie rozważono, czy nie może ona odpowiadać wobec pracodawcy na zasadzie art. 415 k.c. i nast.; 3) sprzeczność istotnych ustaleń Sadu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego oraz brak wszechstronnej jego oceny wskutek naruszenia przepisu postępowania, a mianowicie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przyjęcie w sposób nasuwający wątpliwości z punktu widzenia zasad logicznego rozumowania, iż wykonywanie przez pozwaną obowiązków pracowniczych podlegało stałemu i regularnemu nadzorowi, a jednocześnie pracownika nie można obciążyć złą organizacją pracy przez pracodawcę oraz brakiem dostatecznej kontroli, że niedobór nie powstał przy jednoczesnym twierdzeniu, iż za zaistniały stan rzeczy w postaci niedoboru kasowego odpowiedzialność ponoszą przełożeni pozwanej oraz że kabel został mechanicznie nacięty przy jednoczesnym stwierdzeniu, że nie wykazano czy kabel został rzeczywiście nacięty celowo. Wskazując na powyższe zarzuty, strona skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie powództwa w całości, względnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd pierwszej instancji oraz o zasądzenie od pozwanej na rzecz strony powodowej kosztów postępowania.

Zdaniem strony skarżącej, Sąd nie odniósł się do kwestii odpowiedzialności pozwanej, której źródłem jest umowa o indywidualnej odpowiedzialności materialnej zawarta przez strony w dniu 14.04.2008 r. oraz oświadczenie pozwanej z dnia 30.06.2008 r., którym to pozwana przyznała okoliczności co do powstania niedoboru kasowego w dniu 27.06.2008 r. w wysokości 99.900,00 zł oraz zobowiązała się do jego pokrycia do dnia 11.07.2008 r. Stwierdzenie, iż nie można w ramach niniejszej sprawy doszukiwać się innych podstaw odpowiedzialności pozwanej, aniżeli art. 114 k.p. oraz art. 124 k.p. nie jest uzasadnione. Sąd I instancji nie rozważył możliwości przyjęcia jako podstawy odpowiedzialności pozwanej przepisów art. 415 k.c. Umorzenie postępowania przygotowawczego przez prokuraturę nie może skutkować automatycznym przyjęciem braku winy po stronie pozwanej. Sąd nie wyjaśnił, dlaczego nie zaistniały przesłanki, o których mowa w art. 124 k.p. Zgodnie ze stanowiskiem doktryny, w razie powierzenia pracownikowi mienia z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się wystarczy wykazanie przez zakład pracy, że szkoda jest następstwem nierozliczenia się pracownika. Kwestia istnienia winy jako jednej z przesłanek odpowiedzialności w oparciu o art. 124 k.p. nie budzi żadnych wątpliwości, jednak gdyby nawet przyjąć, iż działanie pozwanej było niezawinione, podstawą roszczeń Banku jest umowa o indywidualnej odpowiedzialności materialnej zawarta przez strony w dniu 14.04.2008 r. oraz oświadczenie pozwanej z dnia 30.06.2008 r., które stanowi uznanie długu. W ramach niniejszego postępowania nie nastąpiło obalenie domniemania winy pozwanej za powstały niedobór, które wprowadza przepis art. 124 § 3 k.p. Pracodawcę obciąża dowód tylko dwóch okoliczności: prawidłowego powierzenia mienia oraz nierozliczenia się z niego przez pracownika, czyli szkody i jej wysokości. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 14 maja 1998 r., 1 PKN 79/98, OSNAPiUS 1999, nr 11, poz. 357, jeżeli zawinione zachowanie pracownika było zasadniczą przyczyną powstania szkody, to nie może się on bronić, że szkoda powstała z przyczyn od niego niezależnych (art. 124 § 3). Pozwana również ani nie uprawdopodobniła, ani nie wykazała skąd powstał w mieniu pracodawcy niedobór, jeśli nie na skutek jej działania. Nie uprawdopodobniono nawet by pracodawca dopuścił się jakichkolwiek uchybień jeśli chodzi o organizację i kontrolę pracy, czego dowodem jest fakt, iż pracownicy strony powodowej, jak również sama pozwana przez ponad dwadzieścia lat pracy nie zgłaszała w tym zakresie żadnych zastrzeżeń, ani też wcześniej nie zdarzyła się podobna sytuacja. Nie można podzielić stanowiska, iż strona powodowa nie zagwarantowała prawidłowego zabezpieczenia powierzonego pozwanej mienia, a także możliwości rozliczenia się z niego. Nie jest prawdą, by od kilku dni występowały problemy z komputerem, na którym pracowała pozwana i aby jej przełożona M. S. ignorowała ten fakt. Sąd pierwszej instancji oddalił dowód z zapisu monitoringu, na którym widać jak pozwana dokonuje mechanicznego uszkodzenia komputera. Bez znaczenia jest okoliczność, iż pozwana zgłosiła awarię komputera do (...)z pomocą świadka D. Ż., a także, iż dwa i pół miesiąca przed zdarzeniem wprowadzono u strony powodowej nowy system komputerowy oraz że zdarzały się awarie. Sąd nie ustalił, co było przyczyną powstania niedoboru, lecz tylko hipotetycznie wskazał, że mogła to być jedna z awarii komputera, co nie jest wystarczające. Sąd jednocześnie ustalił, iż w sytuacji, gdy powstawało zerwanie połączenia, to na podstawie dokumentów można było ustalić, jakie operacje zostały wykonane i wyjaśnić nadwyżkę bądź niedobór. Strona powodowa złożyła wniosek dowodowy, który pozwoliłby ustalić przyczynę powstania niedoboru (zapis monitoringu). Przedłożyła notę księgową oraz protokół różnicy, a nadto wspomniane na wstępie oświadczenie pozwanej z dnia 30.06.2008 r., w którym potwierdziła fakt powstania niedoboru na kwotę 99.900,00 zł, brak było zatem podstaw by zgłaszać dalsze wnioski dowodowe na tę okoliczność. Powstanie przedmiotowego niedoboru leżało poza sporem. Brak jest podstaw by twierdzić, iż zamknięcie sytemu w dniu 28.06.2008 r. oraz sporządzenie protokołu różnicy kasowej nr (...) miało uniemożliwiać ustalenie czy stan kasy się zgadzał, czy też istniał niedobór. Sąd nie uzasadnił dlaczego ustalenie niedoboru po 3 dniach było niemożliwe. Instrukcje służbowe Banku są dla tej kwestii bez znaczenia, gdyż ich naruszenie może uzasadniać pociągnięcie do odpowiedzialności pracowniczej nieprzestrzegających ich pracowników Banku. Niezrozumiałym jest, na jakiej podstawie Sąd ustalił, iż A. K., D. Ż. oraz pozwana w dniu 27.06.2008 r. porównując operacje w komputerze ze stanem gotówki stwierdziły, iż wszystko się zgadza. Nielogiczne są następujące po sobie stwierdzenia, iż wykonywanie przez pozwaną obowiązków pracowniczych podlegało stałemu i regularnemu nadzorowi, a następnie, iż pracownika nie można obciążyć złą organizacją pracy przez pracodawcę oraz brakiem dostatecznej kontroli. Nie sposób zaakceptować twierdzenia, iż brak jest dowodów, aby pozwana celowo uszkodziła kable komputera skoro Sąd wniosek dowodowy o odczytanie zapisów z monitoringu oddalił. Nie jest prawdą by przełożeni pozwanej ignorowali niemożność wylogowania się przez nią z systemu oraz rozliczenia się z kasy. Ponadto pominięto część zeznań świadka A. K. z których wynika, że w dniu 27.06.2012 r. nawet w razie zerwania połączenia można było ustalić w oparciu o dokumenty jakie operacje zostały wykonane oraz można było wyjaśnić nadwyżkę bądź niedobór. Świadek D. Ż. zeznała, iż nie przyjęła od pozwanej gotówki bez wyliczenia oraz również potwierdziła stwierdzenie w w/w dniu niedoboru w kasie pozwanej, co potwierdził również świadek B. P. (2). Świadek G. S. stwierdziła również, iż problem komputera w dniu 27.06.2008 r. dotyczył jedynie kolorów monitora, który był różowo - czarny natomiast dało się na nim pracować, co potwierdził świadek J. L.. Wskazała również, iż pozwana miała techniczną możliwość wylogować się w dniu 27.06.2008 r. na stanowisku drugiego kasjera, jednak tego nie uczyniła. Świadek J. L. potwierdził, iż pozwana mogła iść na inne stanowisko i tam dokonać przekazania pieniędzy. Pozwana w swych zeznaniach potwierdziła powstanie niedoboru oraz stwierdziła, iż nie miała zastrzeżeń co do organizacji pracy, w tym nie było sytuacji by pracodawca uniemożliwiał jej rozliczenie się z pieniędzy. Przyznała, iż pieniądze były zabezpieczone oraz - jeśli zdarzały się niedobory w kasach - to raczej był to błąd człowieka a nie komputera. Zeznania powyższe są niezgodne z ustaleniami Sądu, lecz nie zostały uznane za niewiarygodne w żadnym fragmencie uzasadnienia. Braki uzasadnienia uniemożliwiają w dużej mierze merytorycznie odniesienie się do jego treści.

W odpowiedzi na apelację pozwana wniosła o jej oddalenie w całości i zasądzenie na rzecz pełnomocnika z urzędu kosztów postępowania. Powtarzając i rozszerzając argumentację zawartą w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku podniosła, że apelacja nie ma uzasadnionych podstaw, zaś wyrok Sądu pierwszej instancji był prawidłowy.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja okazała się uzasadniona.

W pierwszej kolejności należy zaznaczyć, że podstawą odpowiedzialności pracownika za powierzone mu przez pracodawcę mienie jest art. 124 Kodeksu pracy. Normuje on tak zwany szczególny rodzaj pracowniczej odpowiedzialności materialnej, oparty na reżimie surowszej odpowiedzialności pracownika, wyrażającej się obowiązkiem naprawienia powstałej w majątku pracodawcy szkody w pełnej wysokości. Wszystkie przesłanki odpowiedzialności pracownika z tej podstawy zostały uregulowane w powołanym przepisie, bez potrzeby odwoływania się do innych norm prawnych i ich analogicznego stosowania. Przesłankami odpowiedzialności na podstawie art. 124 k.p. są zatem powierzenie pracownikowi mienia z obowiązkiem zwrotu lub do wyliczenia się, szkoda w powierzonym mieniu oraz wina pracownika. Podkreślenia wymaga przy tym, że sformułowanie zawarte w § 3 przepisu wskazuje jednoznacznie, iż przyjętą zasadą odpowiedzialności jest tu zasada winy domniemanej. Oznacza to, że ciężar udowodnienia istnienia lub braku winy spoczywa nie na pracodawcy, lecz na pracowniku. Zatem do powstania obowiązku naprawienia szkody przez pracownika wystarczy, aby zostało mu powierzone mienie oraz aby w tym mieniu powstała szkoda. Nie trzeba przy tym wykazywać, że pracodawca zapewnił pracownikowi odpowiednie warunki do sprawowania pieczy nad mieniem. Dopiero jeśli pracownik chce się uwolnić od powyższej odpowiedzialności, powinien udowodnić, że szkoda powstała z przyczyn od niego niezależnych. Dodatkowo pracownik ma możliwość obniżenia wysokości należnego pracodawcy odszkodowania w przypadku powierzenia mu mienia innego niż określone w § 1 pkt 1 i 2 artykułu 124 k.p., jeżeli wykaże, że sprawowanie nadzoru nad mieniem było utrudnione. Na obniżenie wysokości odszkodowania w takim przypadku zezwala przepis § 6 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 10 października 1975 r. w sprawie warunków odpowiedzialności materialnej pracowników za szkodę w powierzonym mieniu (tekst jedn. Dz. U. z 1996 r. nr 143, poz. 662).

Przekładając powyższe na realia rozpoznawanej sprawy, należy stwierdzić, iż pozwana była zatrudniona na stanowisku związanym ze szczególną odpowiedzialnością materialną, gdyż zostały jej powierzone pieniądze z obowiązkiem wyliczenia się, a dodatkowo podpisała umowę o przyjęcie tej odpowiedzialności, którą należy traktować jak potwierdzenie faktu powierzenia mienia i uszczegółowienie zasad wyliczania się z niego. Nie ulega również wątpliwości, że podczas pełnienia przez nią obowiązków pracowniczych w powierzonym mieniu powstała szkoda - niedobór kasowy w kwocie 99.900 zł. Został on ujawniony w dniu 27 czerwca 2008 r. i wbrew stanowisku Sądu Okręgowego był to niedobór rzeczywisty, albowiem zarówno z zeznań świadków jak i z przyjętego przez ten Sąd stanu faktycznego wynika, że ustalenie niedoboru w przypadku błędów systemu informatycznego Banku było możliwe na podstawie zgromadzonej dokumentacji. W dniu 27 czerwca 2008 r. pracownicy strony powodowej sprawdzili wszystkie dokumenty kasowe z zapisami systemu i stwierdzili, że dane te się zgadzają. Zatem mimo awarii komputera wszystkie operacje zostały prawidłowo zarejestrowane w systemie. Ponadto upoważnieni pracownicy strony powodowej dokonali sprawdzenia i rozliczenia pozostałych kasjerów, uwzględniając wszystkie odwózki i zasiłki, co musiało w rezultacie skutkować uznaniem, iż stwierdzony w systemie niedobór wystąpił faktycznie w postaci braku znaków pieniężnych o wartości 99.900 zł. Nie może zatem budzić wątpliwości, iż w powierzonym pozwanej mieniu powstała szkoda w powyższej wysokości.

Zresztą, pozwana w sporządzonym własnoręcznie oświadczeniu z dnia 30 czerwca 2008 r. potwierdziła, iż w jej kasie powstał niedobór w dniu 27 czerwca 2008 r. w wysokości 99.900 zł, zobowiązując się jednocześnie do jego „uzupełnienia” do dnia 11 lipca 2008 r.

Pozwana nie wykazała również okoliczności, które mogłyby ją uwolnić od odpowiedzialności za powstały niedobór w świetle art. 124 § 3 k.p., bowiem nie udowodniła, że szkoda w powierzonym mieniu powstała z przyczyn od niej niezależnych. W szczególności brak jest podstaw do przyjęcia, że pracodawca nie zapewnił jej warunków umożliwiających zabezpieczenie powierzonych pieniędzy. Pozwana miała bowiem własny boks, gwarantujący brak dostępu osób postronnych i zamykany na klucz, zaś do przechowywania pieniędzy miała zapewnione odpowiednie wyposażenie: półki do trzymania drobnych pieniędzy w kasie oraz wózek w kasie i szafę pancerną na zapleczu, do składowania większych wiązek pieniędzy. Wszystkie one były zamykane na klucz, do którego tylko ona miała dostęp w trakcie zmiany. Podczas dokonywania odwózek pieniędzy do skarbca zawsze dokonywała liczenia gotówki, a następnie pieniądze te przeliczali również inni pracownicy. W przekonaniu Sądu Apelacyjnego podnoszone przez Sąd pierwszej instancji okoliczności, takie jak problemy z komputerem, wprowadzenie nowego systemu w dniu 11 kwietnia 2008 r. (na dwa miesiące przed zdarzeniem) czy też naruszenie instrukcji służbowych banku już po ujawnieniu niedoboru nie świadczą o niezapewnieniu warunków gwarantujących prawidłowe zabezpieczenie powierzonego mienia i możliwości rozliczenia się z niego. Obok wprowadzonego w powodowym Banku systemu (...) nadal prowadzona była dokumentacja kasowa w formie papierowej, która umożliwiała sprawdzenie poprawności zarejestrowanych operacji i ustalenie przyczyn niedoboru lub nadwyżki, więc wszelkie awarie komputera i błędy systemu informatycznego nie miały wpływu na wyliczenie się z powierzonego mienia. Z kolei instrukcje służbowe obowiązujące wewnątrz zakładu pracy służą wyłącznie zabezpieczeniu interesów pracodawcy, umożliwiając odpowiednią kontrolę i rozliczenie podwładnych pracowników. Nie mogą natomiast przekładać się na prawne zasady postępowania w przypadku stwierdzenia niedoboru i nie mogą być oceniane przez sąd pod kątem prawidłowości zapewnienia pracownikowi możności wyliczenia się z powierzonego mienia. W przypadku strony powodowej większość stwierdzonych nieprawidłowości w tym zakresie odnosiła się zresztą do sposobu zgłaszania awarii komputera oraz niedoboru kasowego do odpowiednich pracowników i oddziałów zarządzających zakładem pracy. Nie mogą one mieć zatem znaczenia dla rozstrzygnięcia odpowiedzialności pozwanej, uzależnionej od jej winy (domniemanej) w powstaniu szkody, a nie od prawidłowości postępowania wewnątrzzakładowego po jej stwierdzeniu. Również podnoszony przez pozwaną zarzut, iż w dniu 27 czerwca 2008 r. na jej stanowisku pracy znajdowało się wielu innych pracowników, nie może odnieść zamierzonego skutku. Osoby te znalazły się tam na jej wyraźną prośbę w związku z awarią komputera. Pozwana sama zatem doprowadziła do sytuacji, która mogła wpłynąć na bezpieczeństwo powierzonego jej mienia. Okoliczność ta nie obciąża pracodawcy, który zapewnił jej odpowiednie warunki do sprawowania pieczy nad mieniem. Pozwana, prosząc inne osoby o obejrzenie komputera powinna upewnić się, że znajdujące się w kasie pieniądze są zamknięte w odpowiednim miejscu na klucz. Ona sama podnosiła wreszcie, że nie miała zastrzeżeń do pracodawcy w kwestii organizacji pracy ani zabezpieczenia powierzonych środków finansowych. Biorąc pod uwagę powyższe, brak jest podstaw do obalenia domniemania winy pozwanej i tym samym do zwolnienia jej od odpowiedzialności za powstały niedobór kasowy w kwocie 99.900 zł.

Roszczenie strony powodowej o zapłatę odszkodowania w pełnej wysokości było zatem zasadne, albowiem spełnione zostały przesłanki odpowiedzialności pozwanej za powstałą szkodę określone w art. 124 k.p. Jedynie w zakresie odsetek żądanych od dnia 27 czerwca 2008 r. do dnia 5 października 2010 r. powództwo należało oddalić i w tym zakresie apelacja nie została uwzględniona. Odsetki od stwierdzonego niedoboru należały się bowiem nie od dnia jego powstania, lecz od daty doręczenia pozwanej odpisu pozwu.

O kosztach postępowania orzeczono na zasadzie art. 98 § 1 k.p.c. Na koszty te złożyły się: opłata sądowa od pozwu w kwocie 4.995 zł, opłata sądowa od apelacji w kwocie 4.995 zł oraz koszty zastępstwa procesowego za obie instancje w kwocie 5.400 zł. Nieopłacone koszty zastępstwa procesowego radcy prawnego ustanowionego z urzędu na rzecz pozwanej zostały przyznane na podstawie § 15 i § 2 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U z 2002 r. nr 163, poz. 1349 z późn. zmianami).

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. orzekł jak w sentencji.