Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 lutego 2025 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSO (del.) Wiesław Grajdura

Protokolant: Grzegorz Polak

po rozpoznaniu w dniu 19 lutego 2025 r. w Krakowie

na rozprawie

sprawy z powództwa J. J., M. J. i W. J.

przeciwko Polskiemu Biuru Ubezpieczycieli Komunikacyjnych w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powodów od wyroku Sądu Okręgowego w Nowym Sączu z dnia 29 maja 2024 r., sygn. akt I C 1242/23

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punktach II i III w następujący sposób:

a.  nadaje punktowi II treść:

„zasądza od strony pozwanej Polskiego Biura Ubezpieczycieli Komunikacyjnych w W. na rzecz powodów:

1.  M. J. kwotę 25.000 (dwadzieścia pięć tysięcy) zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 18 czerwca 2023 roku do dnia zapłaty,

2.  W. J. kwotę 34.000 (trzydzieści cztery tysiące) zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 18 czerwca 2023 roku do dnia zapłaty,

3.  J. J. kwotę 34.000 (trzydzieści cztery tysiące) zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 18 czerwca 2023 roku do dnia zapłaty,

oddalając powództwo w pozostałym zakresie”;

b.  kwoty wskazane w punkcie III podpunkty 1 do 3 wyroku zastępuje w każdym z tych podpunktów kwotą 4950 (cztery tysiące dziewięćset pięćdziesiąt) zł;

2.  zasądza od strony pozwanej Polskiego Biura Ubezpieczycieli Komunikacyjnych w W. na rzecz powodów:

a. M. J. kwotę 3950 (trzy tysiące dziewięćset pięćdziesiąt) zł,

b. W. J. kwotę 4400 (cztery tysiące czterysta) zł,

c. J. J. kwotę 4400 (cztery tysiące czterysta) zł,

tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie, liczonymi do daty uprawomocnienia się postanowienia w przedmiocie tych kosztów do dnia zapłaty.

Sygn. akt I ACa 2595/24

UZASADNIENIE

wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie

z dnia 19 lutego 2025 r.

Powodowie M. J., W. J. oraz J. J. w pozwie skierowanym przeciwko Polskiemu Biuru Ubezpieczycieli Komunikacyjnych w W. domagali się zasądzenia od pozwanego na rzecz każdego z powodów kwot po 180 000 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od 18 czerwca 2023 r. do dnia zapłaty oraz zasądzenia kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

Strona pozwana w odpowiedzi na pozew wniosła o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy w Nowym Sączu wyrokiem z dnia 29 maja 2024 r. orzekł, jak następuje:

⚫

zasądził od strony pozwanej Polskiego Biura Ubezpieczycieli Komunikacyjnych w W. na rzecz powodów:

4.  M. J. kwotę 75.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 18.06.2023 roku do dnia zapłaty,

5.  W. J. kwotę 66.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 18.06.2023 roku do dnia zapłaty,

6.  J. J. kwotę 66.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 18.06.2023 roku do dnia zapłaty (punkt I);

⚫

oddalił powództwo w pozostałym zakresie (punkt II);

⚫

zasądził od strony pozwanej na rzecz powodów:

1.  M. J. kwotę 3.750 zł,

2.  W. J. kwotę 3 300 zł,

3.  J. J. kwotę 3 300 zł,

wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty, tytułem zwrotu kosztów procesu (punkt III);

⚫

zniósł pomiędzy stronami pozostałe koszty postępowania (punkt IV).

Apelację od powyższego wyroku wnieśli powodowie, zaskarżając go w części, tj. w zakresie punktu II – co do oddalenia powództwa: na rzecz M. J. – co do kwoty 25.000 zł, na rzecz W. J. – co do kwoty 34.000 zł i na rzecz J. J. – co do kwoty 34.000 zł.

Apelujący zarzucili Sądowi I instancji:

I.  naruszenie przepisów postępowania, tj.:

1. art. 233 § 1 k.p.c., które miało wpływ na treść wyroku, poprzez sprzeczną z doświadczeniem życiowym i zasadami logiki ocenę zebranego w sprawie materiału dowodowego, tj. pozwu o zapłatę odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej i wyroku zapadłego w sprawie (...) Sądu Rejonowego w N.i uznanie, iż przyznane w przeszłości powodom odszkodowanie za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej winno zostać uwzględnione w niniejszej sprawie, w sytuacji gdy:

a. sąd „automatycznie” zaliczając przyznane w przeszłości na rzecz powodów odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej na rzecz zadośćuczynienia w istocie „pozbawił” powodów ww. odszkodowania, uznając je w całości za rekompensatę szkody niematerialnej, gdy tymczasem odszkodowanie za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej powodów wynikało z pogorszenia się ich sytuacji w aspekcie materialnym,

b. zmarły był jedynym żywicielem rodziny, prowadził dobrze prosperującą firmę, miał plany co do dalszego rozwoju zawodowego, utrzymywał dom i powodów, był wsparciem dla swojej chorej żony, która z uwagi na stan zdrowia nie pracowała zawodowo, był wsparciem dla swoich dzieci i służył im pomocą, którego to wsparcia i pomocy w aspekcie materialnym powodowie wskutek tragicznej śmierci odpowiednio męża i ojca zostali bezpowrotnie pozbawieni;

2. art. 365 § 1 k.p.c., które miało wpływ na treść wyroku, poprzez dokonanie przez Sąd I instancji błędnych ustaleń faktycznych skutkujących uznaniem, iż przyznane w przeszłości na rzecz powodów odszkodowanie powinno być zaliczone na poczet zadośćuczynienia, w sytuacji gdy wyrok Sądu Rejonowego w N. z dnia 17.08.2006 r., wydany w sprawie (...) był dla Sądu I instancji wiążący, a zatem w istocie „zmiana” przyznanego powodom odszkodowania na zadośćuczynienie była bezpodstawna i wadliwa;

II. naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 448 k.c. w zw. z art. 24 § 1 k.c. oraz art. 446 § 3 k.c. poprzez ich błędne zastosowanie, polegające na pomniejszeniu należnego powodom zadośćuczynienia o przyznane w przeszłości odszkodowanie za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej powodów, w sytuacji gdy brak ku temu podstaw prawnych i faktycznych.

Przy tak skonstruowanych zarzutach powodowie wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie od pozwanego na rzecz:

a) powódki M. J. dalszej kwoty 25.000zł tytułem zadośćuczynienia wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 18 czerwca 2023r. r. do dnia zapłaty,

b) powódki W. J. dalszej kwoty 34.000zł tytułem zadośćuczynienia wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 18 czerwca 2023r. r. do dnia zapłaty,

c) powoda J. J. dalszej kwoty 34.000zł tytułem zadośćuczynienia wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 18 czerwca 2023r. r. do dnia zapłaty,

jak też o zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego świadczonego przez profesjonalnego pełnomocnika za I i II instancję według norm prawem przepisanych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia w niniejszej sprawie do dnia zapłaty.

W odpowiedzi na apelację strona pozwana wniosła o jej oddalenie i zasądzenie na jej rzecz od powodów kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

apelacja okazała się zasadna.

W pierwszym rzędzie na podkreślenie zasługuje to, że każdy z powodów dochodził w tym procesie zasądzenia na jego rzecz zadośćuczynienia w kwocie 180.000 zł – jako rekompensaty krzywdy wynikłej ze śmierci osoby dla niego najbliższej, tj. męża i ojca. Jak wynika z lektury uzasadnienia zaskarżonego wyroku, Sąd Okręgowy, w oparciu o wnikliwie przeprowadzone postępowanie dowodowe i skrupulatną ocenę całokształtu okoliczności sprawy, doszedł do wniosku, że na rzecz każdego z powodów, dla złagodzenia cierpień wynikających z zerwania więzi rodzinnych z osobą najbliższą, należy przyznać zadośćuczynienie w wysokości 120.000 zł. W każdym jednak przypadku (co do każdego z powodów) Sąd pomniejszył kwotę finalnie zasądzonego zadośćuczynienia o sumy zapłacone już przez stronę pozwaną. Sąd „odjął” od kwoty wyjściowej zadośćuczynienia nie tylko przyznane przez ubezpieczyciela w postępowaniu likwidacyjnym kwoty po 20.000 zł tytułem zadośćuczynienia, ale także sumy wypłacone w tym postępowaniu przez pozwanego tytułem odszkodowania (na rzecz M. J. 15.000 zł, a na rzecz pozostałych powodów po 20.000 zł), jak też dalsze kwoty, zasądzone tytułem odszkodowania przez Sąd Rejonowy w N. (wyrok z 17.08.2006 r., (...)), odpowiednio na rzecz M. J. 10.000 zł, a na rzecz pozostałych powodów po 14.000 zł. Sąd I instancji wskazał, że na rzecz powodów wypłacone zostało już odszkodowanie (wyżej wskazane), które zawierało także krzywdę doznaną przez nich w wyniku śmierci męża i ojca, co nie może pozostać bez wpływu na wysokość zasądzonego w wyroku zadośćuczynienia.

Powodowie zakwestionowali w apelacji zgodność z prawem materialnym tego rodzaju działania Sądu I instancji, podkreślając przede wszystkim to, że przyznane i zasądzone w przeszłości odszkodowanie miało na celu wyłącznie pokrycie powstałej szkody materialnej z tytułu znacznego pogorszenia sytuacji życiowej powodów. Odszkodowanie to, zdaniem powodów, nie rekompensowało w żadnym zakresie szkody niemajątkowej w postaci krzywdy. Z oceną tą należy się zgodzić, do czego uprawnia w pierwszym rzędzie analiza dokumentów zalegających w aktach sprawy Sądu Rejonowego w N. o sygn. (...). W szczególności, jak wynika z uzasadnienia wyroku wydanego w tamtej sprawie, Sąd Rejonowy, zasądzając na rzecz powodów dalsze odszkodowanie z tytułu pogorszenia się ich sytuacji życiowej, niezależnie od uzasadnienia żądań w tamtej sprawie zawartego w pozwie, miał na względzie wyłącznie aspekt materialny szkody doznanej przez powodów w następstwie śmierci ich męża i ojca. Na wysokość przyznanego odszkodowania żadnego wpływu nie miała ocena Sądu stopnia i rozmiaru doznanej przez powodów krzywdy.

Jeśli chodzi o aspekt prawny sporu, to zauważyć należy, że z uwagi na datę zaistnienia wypadku i powstania szkody w sprawie nie znajduje zastosowania art. 446 § 4 k.c., wprowadzony do Kodeksu cywilnego z dniem 3.08.2008 r. na podstawie ustawy z dnia 30.05.2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw. Problematyka przyznania najbliższemu członkowi rodziny zmarłego zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę – tak co do zasady, jak i co do wysokości – powinna być więc rozpatrywana na gruncie art. 448 w zw. z art. 24 § 1 k.c. (por. uchwała SN z 13.07.2011 r., III CZP 32/11, OSNC 2012/1, poz. 10; wyroki SN: z 16.04.2014 r., V CSK 320/13, LEX nr 1463645; z 20.07.2020 r., V CSK 247/19, LEX nr 3049080). Jeśli natomiast chodzi o sporną kwestię znaczenia i wpływu na wysokość zadośćuczynienia sum przyznanych w oparciu o przepis art. 446 § 3 k.c., to zauważyć należy, że na gruncie tego przepisu i jego stosowania zarysowały się początkowo dwa stanowiska co do zakresu uszczerbków podlegających naprawieniu na podstawie art. 446 § 3 k.c. Zwolennicy jednego przyjmowali, że stosowne odszkodowanie obejmuje jedynie szkody majątkowe w postaci znacznego pogorszenia sytuacji życiowej, nieznajdujące pokrycia w rencie przysługującej na podstawie art. 446 § 2 k.c. Stanowisko to znalazło wyraz w uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego - zasady prawnej - z dnia 26 października 1970 r. (III PZP 22/70), a wcześniej m.in. w wyrokach Sądu Najwyższego z dnia 25 lipca 1967 r. (I CR 81/67) i z dnia 4 września 1967 r. (I PR 23/67). W uzasadnieniu wymienionej uchwały Sąd Najwyższy wyraził pogląd - po wielokroć później powtarzany - o swoistym charakterze przedmiotowego odszkodowania, przejawiającym się w tym, że "dotyczy ono szeroko pojętej szkody majątkowej, a więc wynagrodzenia różnych szkód o charakterze materialnym, częstokroć nieuchwytnych bądź trudnych do obliczenia, jakie wywołuje zazwyczaj śmierć najbliższego członka rodziny, a których nie można wynagrodzić na podstawie art. 446 § 1 i 2 k.c.". Zwolennicy drugiego stanowiska uważali, że stosowne odszkodowanie, o którym mowa w art. 446 § 3 k.c., ma charakter mieszany. Obejmuje swoim zakresem zarówno nieznajdujące pokrycia w rencie przysługującej na podstawie art. 446 § 2 k.c. uszczerbki majątkowe, jak i uszczerbki niemajątkowe związane ze znacznym pogorszeniem sytuacji życiowej, gdyż ze względu na ścisłe powiązanie i wzajemne oddziaływanie skutków śmierci członka najbliższej rodziny w sferze przeżyć emocjonalnych i w sferze szeroko ujmowanej sytuacji materialnej nie można jednych z tych skutków rozpatrywać w oderwaniu od drugich. Także to stanowisko znajdowało też swój wyraz w orzeczeniach Sądu Najwyższego i pozostało poglądem dominującym w orzecznictwie (por. wyroki SN: z dnia 8 lipca 1974 r., I CR 361/74; z dnia 30 listopada 1977 r., IV CR 458/77; z dnia 15 października 2002 r., II CKN 985/00; z dnia 18 lutego 2004 r., V CK 269/03; z dnia 30 czerwca 2004 r., IV CK 445/03; z dnia 22 lipca 2004 r., II CK 479/03; z dnia 9 marca 2007 r., V CSK 459/06; z dnia 24 października 2007 r., IV CSK 192/07; z dnia 16 kwietnia 2008 r., V CSK 544/07; z dnia 24 września 2010 r., IV CSK 79/10; z dnia 10 listopada 2010 r., II CSK 213/10 i z dnia 26 listopada 2010 r., IV CSK 170/10).

Jak z powyższego widać, kwestia objęcia „stosownym odszkodowaniem” z art. 446 § 3 k.c. także szkody niematerialnej nie jest jednoznaczna. To zaś oznacza, że aby można było w konkretnej sprawie przyjąć, iż przyznane uprzednio odszkodowanie podlega w jakiejkolwiek części „zaliczeniu” na poczet zadośćuczynienia, konieczne jest wykazanie, że w kwocie wypłaconego już odszkodowania „mieści” się również wynagrodzenie krzywdy osoby pośrednio poszkodowanej. Wykazanie tego spoczywa na osobie, która wywodzi z takiego twierdzenia korzystne dla siebie skutki prawne (art. 6 k.c.) – w tym procesie ciężar dowodowy w tym zakresie spoczywał na pozwanym, skoro już w odpowiedzi na pozew takie twierdzenie zawarł. Jak jednak wynika z analizy akt sprawy, brak w niej materiału dowodowego potwierdzającego stanowisko pozwanego, przejęte następnie przez Sąd I instancji. Była już uprzednio mowa o postępowaniu toczącym się przed Sądem Rejonowym w N. o zapłatę odszkodowania na podstawie art. 446 § 3 k.c., w ramach którego Sąd zasądził stosowne kwoty mając na względzie, niezależnie od ówczesnych twierdzeń powodów, wyłącznie aspekt materialny ich szkody. Jeśli zaś chodzi o części odszkodowania wypłacone przez ubezpieczyciela w ramach postępowania likwidacyjnego, to brak dowodów pozwalających na stwierdzenie, że płacąc to odszkodowanie zakład ubezpieczeń dążył do wyrównania w jakiejkolwiek części także szkody niemajątkowej powodów. Wypłacone natomiast w późniejszym terminie przez ubezpieczyciela zadośćuczynienie w wysokości 20.000 zł może wskazywać, że pierwotnie świadczone sumy odszkodowania nie obejmowały pokrycia krzywdy doznanej przez powodów.

Wszystko powyższe sprawia, że w ocenie Sądu Apelacyjnego nie było dostatecznych przesłanek, aby pomniejszyć, i to jeszcze w sposób niejako „automatyczny”, należne powodom zadośćuczynienie, które Sąd Okręgowy uznał za zasadne do kwoty 120.000 zł, o sumy wypłaconego uprzednio na ich rzecz w oparciu o art. 446 § 3 k.c. odszkodowania

Mając na względzie opisane wyżej uwarunkowania faktyczne i prawne, uzasadnione stało się więc dokonanie na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmiany zaskarżonego wyroku w sposób ujęty w punkcie 1. wyroku Sądu Apelacyjnego, co dotyczy nie tylko zasądzenia dodatkowych kwot zadośćuczynienia, zgodnie z żądaniem apelacji, ale także w konsekwencji podwyższenia kwot zasądzonych kosztów postępowania za I instancję, jako że proporcja „wygrania” sprawy uległa zmianie na korzyść powodów do poziomu 55%. O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono w myśl zasady odpowiedzialności za wynik procesu (art. 98 § 1, 1 ¹ i 3 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.), obciążając stronę pozwaną obowiązkiem zwrotu na rzecz każdego z powodów kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym (2.700 zł), jak też poniesionych kosztów sądowych (opłata od apelacji).