Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 3 lutego 2025 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie, I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: SSA Józef Wąsik

Protokolant: Edyta Sieja

po rozpoznaniu w dniu 9 stycznia 2025 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa M. K.

przeciwko Gminie (...)

o zapłatę

na skutek apelacji strony pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach z dnia 15 września 2022 r.,
sygn. akt I C 1892/21

oraz na skutek zażalenia powoda na orzeczenie o kosztach procesu, zawarte
w tym wyroku

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie III w ten sposób, że kwotę
7 217 zł podwyższa do kwoty 10 817 zł (dziesięć tysięcy osiemset siedemnaście złotych);

2.  oddala apelację;

3.  zasądza od strony pozwanej na rzecz powoda kwotę 8 650 zł (osiem tysięcy sześćset pięćdziesiąt złotych), tytułem kosztów postępowania odwoławczego, z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się tego orzeczenia, do dnia zapłaty.

Sygn. akt I A Ca 1833/22

Sygn. akt I A Cz 568/22

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 28 lipca 2021 roku M. K. domagał się zasądzenia od Gminy (...) kwoty 203.464,11 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 12 lipca 2020 roku do dnia zapłaty wywodząc swoje roszczenie z art. 405 k.c. Wskazał, że jest spadkobiercą J. K., która z kolei dziedziczy spadek po W. K., będącej spadkobiercą zmarłego T. K., po którym spadek obejmował środki zgromadzone na rachunkach bankowych w łącznej kwocie 203.464,11 zł. Pozwany, który legitymował się postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku po T. K. na swoją rzecz rozdysponował te środki, nie będąc do tego uprawnionym, bowiem postanowienie to zostało uchylone.

W odpowiedzi na pozew Gmina (...) wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie od powoda na swoja rzecz kosztów procesu. Wskazała, że faktycznie weszła w posiadanie środków, o których mowa w pozwie, jednakże uczyniła to na podstawie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po T. K.. Ponadto środki te rozdysponowała w sposób, który powoduje, że nie jest już wzbogacona.

W związku z uprzedzeniem stron w trybie art. 156 ² kpc, że podstawą dochodzenia roszczenia może być przepis art. 1029 k.c. (a nie przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu), powód wskazał, że jego żądanie znajduje usprawiedliwienie także w świetle brzmienia przepisu art. 1029 k.c, zaś pozwany wniósł o oddalenie powództwa, albowiem w chwili rozdysponowania środków pochodzących ze spadku Gmina znajdowała się w dobrej wierze, ponadto środki te zostały przeznaczone na cele publiczne i nimi już nie dysponuje, co czyni bezprzedmiotowym żądanie oparte na treści przepisu art.1029 k.c.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy w Kielcach:

I. zasądził od pozwanej Gminy (...) na rzecz powoda M. K. kwotę 203.464,11 zł (dwieście trzy tysiące czterysta sześćdziesiąt cztery złote jedenaście groszy) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 27 maja 2021 do dnia zapłaty;

II. oddalił powództwo w pozostałym zakresie, to jest w części dotyczącej żądania zasądzenia odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia 12 lipca 2019 roku do dnia 26 maja 2021 roku;

III. zasądził od pozwanej Gminy (...) na rzecz powoda M. K. kwotę 7.217 zł (siedem tysięcy dwieście siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu;

IV. nakazał pobrać na rzecz Skarbu Państwa (Sądu Okręgowego w Kielcach) od pozwanej Gminy (...) kwotę 10.174 zł (dziesięć tysięcy sto siedemdziesiąt cztery złote) tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych.

Rozstrzygnięcie to zapadło w oparciu o następujący stan faktyczny:

W dniu 4 marca 2013 roku w K. zmarł jako bezdzietny kawaler T. K., syn W. i L., który tamże miał ostatnie miejsce zwykłego pobytu. Rodzice spadkodawcy zmarli przed nim. Spadkodawca miał dwoje rodzeństwa: siostrę M. O., która zmarła przed nim oraz siostrę W. K., która zmarła (...) roku, a spadek po niej na podstawie testamentu nabyła J. K..

Wnioskiem, który wpłynął do Sądu Rejonowego w K. w dniu 7 sierpnia 2017 roku J. K. wniosła o stwierdzenie nabycia spadku po T. K.. Postanowieniem z dnia 19 czerwca 2019 roku wydanym w sprawie (...) Sad Rejonowy w K.stwierdził, ze spadek po T. K. na podstawie ustawy nabyła jego siostra W. K..

dowody: dokumenty zawarte w aktach sprawy (...) Sądu Rejonowego w K., postanowienie z dnia 25.05.2016r. w sprawie (...) Sądu Rejonowego w S. (k. 7), zaświadczenie wystawione przez kuratora (...) w K. (k. 122).

Spadek po J. K. nabył jej syn M. K..

Dowód: zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia (k. 9).

W skład spadku po T. K. wchodziły:

- środki pieniężne zgromadzone na rachunku: oszczędnościowa książeczka mieszkaniowa w (...) Banku (...) S.A. w W. w kwocie 125.652,69 zł,

- środki pieniężne zgromadzone na rachunku w Banku (...) S.A. w W. w kwocie 77.817,42 zł.

Bank (...) S.A. w W. pismami z dnia 7 kwietnia 2017 roku zawiadomił Gminę (...) o posiadaniu na rachunku bankowym środków pieniężnych należących do zmarłego T. K., wskazując jego ostatni adres zamieszkania miejscowość B..

dowody: zaświadczenia (k. 10, 11, 53, 54, 55), zeznania (...) Gminy (...) (protokół rozprawy z dnia 20.06.2022r.).

Gmina (...) w dniu 25 stycznia 2018 roku złożyła w Sądzie Rejonowym w J. wniosek o stwierdzenie nabycia spadku po T. K. na swoją rzecz. Postanowieniem z dnia 20 czerwca 2018 roku Sąd Rejonowy w J. w sprawie(...) (...) stwierdził, że spadek po T. K. nabyła na podstawie ustawy Gmina (...) w całości. Postanowienie to uprawomocniło się w dniu 12 lipca 2018 roku.

dowody: dokumenty zawarte w aktach sprawy (...)Sądu Rejonowego w J., opinia (k. 56), korespondencja z pełnomocnikiem (k 57-58)

W dniu 18 kwietnia 2019 roku bank (...) S.A. w W. środki znajdujące się na rachunku nalężącym do T. K. w wysokości 125.646,70 zł przekazał na rachunek Gminy (...).

W dniu 27 lutego 2019 roku Bank (...) S.A. w W. przekazał Gminie (...) środki pieniężne znajdujące się na rachunkach T. K. w kwotach: 77.817,42 zł.

dowody: zaświadczenia (k. 10, 11, 53, 54, 55, 66, 67), zeznania (...) Gminy (...) (protokół rozprawy z dnia 20.06.2022r.).

Rada Gminy (...) uchwałami z dnia 12 kwietnia 2019 roku nr (...) oraz z dnia 24 maja 2019 roku nr (...) środki pochodzące ze spadku po T. K. wprowadziła do budżetu gminy. Na ich podstawie wprowadzono środki na realizację zadań gminy:

- przebudowa drogi gminnej nr (...) O. – P. –M. G. w kwocie 17.000 zł (w dniu 29 sierpnia 2019 roku) i kwocie 13.500 zł (w dniu 29 sierpnia 2019 roku). Było to zadanie realizowane z programu usuwania skutków klęsk żywiołowych,

- przebudowa drogi gminnej nr (...) M. – B. – kwota 17.000 zł na podstawie pierwszej uchwały), oraz kwota 27.093 zł (na podstawie drugiej uchwały). Przelew został zatwierdzony 29.08.2019r.;

- przebudowa drugi wewnętrznej O. - S. w miejscowości W. K.. Z I uchwały z kwietnia została przyjęta i wydatkowana kwota 17.000 zł, a z uchwały II z maja 7.000 zł, co łącznie dawało 24.000 zł. Wydatkowane to zostało 29.08.2019r.;

- przebudowa drogi wewnętrzne O. przez wieś - I uchwały 9.817,42 zł, z II uchwały zostało wydatkowane 7500 zł, łącznie 17.317,42 zł. Środki te zostały wydatkowane 29.08.2019r.

- montaż instalacji klimatyzacyjnej w pomieszczeniach Urzędu Gminy (...) - wydatkowana kwota z II uchwały z maja kwota 30.000 zł. Środki zostały wydatkowane 3.09.2019r.

- zakup i montaż pojemników na śmieci przy przystankach autobusowych: środki wydane z uchwały II w kwocie 29.741,40 zł. Środki te zostały wydatkowane 4.07.2019r.;

- bieżące utrzymanie dróg gminnych i wewnętrznych – w oparciu o drugą uchwałę została wydatkowana kwota 6812,30 zł, środki te zostały wydatkowane 15.10.2019r.

W oparciu o postanowienia uchwały nr(...) Gmina (...)wydatkowała kwotę 77.817,042 zł, zaś w oparciu o uchwałę nr (...)kwotę 125.646,70 zł, co łącznie stanowi kwotę 203.464,12 zł.

Środki te zostały przeznaczone na realizację celów publicznych należących do zadań Gminy. W przypadku nieposiadania środków pochodzących ze spadku po T. K., na realizację części z nich konieczne byłoby zaciągnięcie kredytu, zaś w przypadku zadań związanych z usuwaniem skutków klęsk żywiołowych koniecznym byłoby przesunięcie środków z innych zadań gminnych.

dowody: zeznania (...) Gminy (...) (protokół rozprawy z dnia 20 czerwca 2022 roku), wydruk księgi głównej (k. 68, 72-73, 74-83), uchwały Rady Gminy (...) (k. 70-71_, zestawienie wydatków (k. 84), faktury VAT i dowody przelewów (k. 85-106).

Prokurator Prokuratury Rejonowej (...)w K. w skardze z dnia 29 listopada 2019 roku domagał się wznowienia postępowania zakończonego prawomocnym postanowieniem Sądu Rejonowego w J. z dnia 20 czerwca 2018 roku w sprawie(...) (...). Odpis skargi Gmina (...) otrzymała w dniu 13 stycznia 2020 roku. Postanowieniem z dnia 11 sierpnia 2020 roku Sąd Rejonowy w J. w sprawie (...) wznowił postępowanie w sprawie prowadzonej przez Sąd Rejonowy w J. pod sygnaturą akt (...) i uchylił w całości postanowienie Sądu Rejonowego w J. z dnia 20 czerwca 2018 roku w sprawie (...). Odpis postanowienia wraz z uzasadnieniem został doręczony pełnomocnikowi Gminy (...) w dniu 23 września 2020 roku. Postanowienie to uprawomocniło się 8 października 2020 roku.

dowody: dokumenty zawarte w aktach sprawy (...) Sądu Rejonowego w J..

Gmina (...) pismem z dnia 21 grudnia 2020 roku nie uznała roszczeń powoda zawartych w piśmie z dnia 2 grudnia 2020 roku. Pismem z dnia 11 maja 2021 roku powód wezwał Gminę (...) do zapłaty – w terminie 7 dni od otrzymania wezwania - kwoty 1245.646,69 zł i kwoty 77.817,42 zł wraz z odsetkami ustawowym za opóźnienie od dnia 25 września 2019 roku tytułem kwot bezprawnie pobranych z rachunków spadkodawcy T. K.. Wezwanie to zostało doręczone w dniu 19 maja 2021 roku.

dowody: pismo Gminy (...) (k. 14), wezwanie do zapłaty wraz z dowodem doręczenia (k. 15-16, 17).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie wskazanych wyżej dowodów, w tym dowodów z dokumentów, które nie budziły wątpliwości Sądu, zarówno od strony formalnej, jak i merytorycznej, nie były także kwestionowane przez żadną ze stron postępowania. Co więcej, w toku postępowania nie ujawniły się żadne okoliczności świadczące o braku ich wiarygodności, dlatego też przymiotem tym Sąd obdarzył je w pełni.

Ustalenia w sprawie Sąd poczynił również w oparciu o dowód zeznań słuchanego w charakterze strony pozwanej(...) Gminy (...). Jego zeznania bowiem pozostają w korelacji z dowodami z dokumentów i brak było podstaw by odmówić im cech wiarygodności.

Sąd na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 kpc pominął natomiast wniosek dowodowy pozwanej o dopuszczenie dowodu z zeznań świadków T. D., D. D., M. M. (2), T. C. i B. S. uznając, że nie mają one znaczenia rozstrzygnięcia sprawy (k. 158).

Sąd Okręgowy przeprowadził następujące rozważania prawne:

Na wstępie wskazać należy, że powód swoje roszczenie opierał na przepisie art. 405 k.c. Przeciwko zastosowaniu przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu przemawia utrwalone stanowisko orzecznictwa co do konkurencyjności roszczeń z bezpodstawnego wzbogacenia, jako samodzielnej podstawy, wówczas gdy istnieją przepisy normujące dany stosunek prawny w szczególny sposób regulujący prawa i obowiązki stron. Stosunek ten może wynikać zarówno z prawa rzeczowego, jak i obligacyjnego (por. wyrok Sądu Najwyższego z 28 grudnia 1979 r., II CR 471/79, OSN 1980 nr 6, poz. 127, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 marca 1986 r., IV CR 29/86, OSN 1987 nr 2-3, poz. 44, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 listopada 1980 r., II CR 394/80, OSN 1981 nr 7, poz. 134). Odmienne stanowisko zajął wprawdzie Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 14 lipca 1998 r., III CKN 578/97 (OSN 1999 nr 3, poz. 49), w którym stwierdził, że roszczenie o ochronę dziedziczenia nie wyłącza roszczenia rzeczywistego spadkobiercy na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu przeciwko rzekomemu spadkobiercy o zwrot korzyści uzyskanej ze sprzedaży przedmiotów spadkowych. Umotywowane ono było jednak okolicznościami sprawy, tj. zbyciem majątku spadkowego przez rzekomego spadkobiercę, co uniemożliwiło skierowanie roszczenia windykacyjnego (art. 1029 § 1 kc) i roszczeń uzupełniających (art. 1029 § 2 k.c.) oraz brakiem przepisu przewidującego w takiej sytuacji roszczenie surogacyjne (vide wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 22 października 2003r. I ACa 1391/01).

Koniecznym zatem było uprzedzenie stron – w oparciu o przepis rat. 1562 kpc – o możliwości rozstrzygnięcia o żądaniu powoda na innej podstawie prawnej niż przez niego wskazana, a to na podstawie przepisu o art. 1029 kc (protokół rozprawy z dnia 20.06.2022r.).

Stosownie bowiem do treści przepisu art. 1029 § 1 kc spadkobierca może żądać, ażeby osoba, która włada spadkiem jako spadkobierca, lecz spadkobiercą nie jest, wydała mu spadek. To samo dotyczy poszczególnych przedmiotów należących do spadku. Treścią roszczenia wynikającego z tego przepisu jest żądanie wydania spadku jako pewnej masy majątkowej w całości lub poszczególnych przedmiotów wchodzących w jego skład. W przypadku zaś gdy przedmiotem należącym do spadku są pieniądze, to przewidziane w art. 1029 § 1 roszczenie o wydanie przybiera postać roszczenia o zapłatę określonej kwoty pieniężnej.

Jak wynika z materiału dowodowego zgromadzonego w toku postępowania niewątpliwym jest, że pozwany na podstawie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, wydanego przez Sąd Rejonowy w J. w dniu 20 czerwca 2018 roku nabył spadek po T. K., w skład którego wchodziły środki pieniężne w kwocie 203.464,11 zł. Postanowienie to zostało jednakże uchylone postanowieniem wydanym przez tenże Sąd w sprawie (...). Niewątpliwie więc od chwili uprawomocnienia się tego postanowienia Gmina (...) utraciła przymiot spadkobiercy, a więc należy uznać, że władała spadkiem po T. K. spadkobiercą jego nie będąc. Powód może więc domagać się wydania od pozwanego spadku po zmarłym, a wobec tego, że w skład spadku – o czym była mowa wyżej – wchodziły środki pieniężne – jego roszczenie sprowadza się do żądania zapłaty tejże kwoty pieniężnej odpowiadającej wysokości środków pieniężnych wchodzących w skład spadku.

Bez znaczenia dla odpowiedzialności pozwanego – z punktu widzenia brzmienia cytowanego tu przepisu – pozostaje dobra czy zła wiara pozwanego w chwili obejmowania władztwa nad spadkiem. Skoro pozwany władał spadkiem nie będąc do tego uprawionym winien wydać spadek (zwrócić środki pieniężne, którymi rozporządził), właściwemu spadkobiercy, którym jest powód. Wykazał on bowiem skutecznie swoje następstwo prawne po J. K., która z kolei na mocy prawomocnego postanowienia Sądu Rejonowego w S. nabyła spadek po W. K., będącej spadkobierczynią ustawową T. K..

W niniejszej sprawie nie znajdzie z kolei zastosowania dyspozycja przepisu art. 1029 § 2 k.c, zgodnie z którym do roszczeń spadkobiercy o wynagrodzenie za korzystanie z przedmiotów należących do spadku, o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości, jak również o naprawienie szkody z powodu zużycia, pogorszenia lub utraty tych przedmiotów oraz do roszczeń przeciwko spadkobiercy o zwrot nakładów stosuje się odpowiednio przepisy o roszczeniach między właścicielem a samoistnym posiadaczem rzeczy, jak chce tego pozwany.

Roszczenie o wydanie spadku, w skład którego wchodzą jedynie środki pieniężne – jak już to wskazano wyżej – przybiera postać roszczenia o zapłatę określonej kwoty pieniężnej. Powód w przedmiotowej sprawie nie domagał się zapłaty pożytków (lub ich wartości) związanych z korzystaniem przez pozwanego ze środków pieniężnych wchodzących w skład spadku, a jedynie zwrotu tych środków. Na mocy postanowienia Sądu Rejonowego w J. w sprawie(...) (następnie uchylonego) banki przekazały na rachunek pozwanego łączną kwotę 203.464,11 zł i taką też kwotę pozwany wydatkował na cele związane z działalnością Gminy (co w sprawie zostało wykazane). Żadna ze stron nie podnosiła, by Gmina z faktu otrzymania środków pieniężnych w spadku po T. K. uzyskiwała jakiekolwiek pożytki. Zatem dobra lub zła wiara pozwanego nie ma znaczenia dla zasadności roszczenia powoda, albowiem nie znajdują tu zastosowania przepisy art. 224 k.c. - 226 k.c. (vide cytowany wyżej wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 22 października 2003 r. I ACa 1391/01).

Odnośnie żądania zasądzenia odsetek ustawowych za opóźnienie od dochodzonego pozwem roszczenia wskazać należy, że podstawą ich zasądzenia stał się przepis art. 481 k.c. Powód wezwał pozwanego do zapłaty żądanej kwoty pismem z dnia 11 maja 221 roku zakreślając tygodniowy termin od odebrania wezwania. Wezwanie to pozwany odebrał w dniu 19 maja 2021 roku (k. 17), a zatem termin do zapłaty upłynął w dniu 26 maja 2021 roku. Od dnia następnego po terminie zapłaty, to jest od dnia 27 maja 2021 roku pozwany pozostaje w opóźnieniu i od tej daty należało zasądzić odsetki, o czym orzeczono jak w punkcie I wyroku.

Brak natomiast podstaw, by odsetki te zasądzać – jak chce tego powód – od dnia 12 lipca 2019 roku tj. od dnia następnego po dacie uprawomocnienia się postanowienia Sąd Rejonowego w J. w sprawie (...). Nie można uznać, że pozwany pozostawał w opóźnieniu w spełnieniu świadczenia (wydania spadku) już od tej daty, skoro wezwanie do zapłaty otrzymał dopiero w dniu 19 maja 2021 roku. Wobec powyższego żądanie w tym zakresie podlegało oddaleniu, o czym orzeczono jak w punkcie II wyroku.

Na margines Sąd wskazał, że gdyby – abstrahując od powyższych rozważań – za podstawę rozstrzygnięcia przyjąć przepis art. 405 k.c, to również twierdzenia pozwanego nie doprowadziłby do oddalenia powództwa. Zgodnie bowiem z art. 405 k.c, kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Przesłankami powstania zobowiązania z bezpodstawnego wzbogacenia są: uzyskanie korzyści majątkowej (wzbogacenie), osiągnięcie korzyści z majątku innej osoby (zubożenie), związek między wzbogaceniem a zubożeniem, uzyskanie korzyści bez podstawy prawnej. Chodzi przy tym zarówno o sytuację, gdy tej podstawy prawnej nie było w momencie przesunięcia majątkowego, jak i o późniejsze jej odpadnięcie. Niewątpliwe zatem, mimo, że w chwili objęcia w posiadanie spadku po T. K., Gmina legitymowała się postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku, to podstawa ta odpadła w wyniku uchylenia tego postanowienia. Niewątpliwym jest również, że na skutek uzyskania środków pieniężnych ze spadku po T. K., Gmina powiększyła swój majątek, kosztem powoda, do którego majątku środki te nie weszły. Nie sposób natomiast przyjąć, że Gmina wydatkując owe środki nie jest już wzbogacona (art.409 k.c.). Wzbogacenie to nie tylko przysporzenie powiększające czyjś stan majątkowy, ale także sytuacja, w której dzięki otrzymaniu korzyści, ten kto ją uzyskał nie powiększył wprawdzie swojego majątku ale zaoszczędził wydatki, co miało miejsce w niniejszej sprawie. Jak bowiem wynika chociażby z zeznań (...) Gminy (...) słuchanego za pozwanego, gdyby pozwany nie dysponował tymi środkami, musiałby albo zaciągnąć kredyt albo przesunąć środki z innych celów. Przyjąć zatem należy, że wzbogacony przeznaczył bezpodstawnie nabytą korzyść na pokrycie wydatków, które planował już przed uzyskaniem korzyści, a wydatki takie uznać należy za tzw. produktywne, co z kolei oznacza, że roszczenie restytucyjne nie wygasło.

Mając powyższe na uwadze orzeczono jak w punktach I i II wyroku.

Rozstrzygnięcie o kosztach procesu zostało zawarte z kolei w punkcie III wyroku i wydane w oparciu o dyspozycję art. 98 § 1 k.p.c. O kosztach sądowych sąd orzekł z kolei na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Nieuiszczone koszty sądowe obejmowały opłatę od pozwu wydatek w kwocie 10.174 zł, od której uiszczenia powód został zwolniony (k. 29) i także też kwotę sąd nakazał pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa (Sądu Okręgowego w Kielcach) – punkt IV wyroku.

Apelację od tego wyroku wniosła pozwana Gmina, zarzucając:

I/ naruszenie prawa materialnego:

- Art. 1029 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie przez Sąd I instancji, że pozwana winna wydać powodowi spadek, podczas gdy pozwana w chwili obecnej nie znajduje się w posiadaniu rzeczy oraz praw należących do spadku po T. K., z uwagi na ich zużycie, w okresie przed dowiedzeniem się o okolicznościach mogących powodować obowiązek wydania spadku, co wskazuje, iż rzeczony przepis nie znajduje zastosowania w niniejszym stanie faktycznym sprawy;

- art. 409 k.c. poprzez jego niezastosowanie i przyjęcie, że nawet gdyby podstawą zasądzenia roszczenia, wobec powoda były przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu, to również i wówczas na pozwanej ciąży obowiązek zwrotu świadczenia pieniężnego otrzymanego w drodze dziedziczenia ustawowego po zmarłym T. K. stwierdzonego postanowieniem Sądu Rejonowego w J. z dnia 20 czerwca 2018 roku, sygn. akt (...), podczas gdy pozwany rozporządzał masą spadkową w dobrej wierze jako jedyny spadkobierca do czasu dowiedzenia się o istnieniu bliższych spadkobierców ustawowych, a tym samym uzyskana korzyść majątkowa (spadkobranie) nie była dokonana kosztem powoda i nie stanowiła bezpodstawnego wzbogacenia, które podlega zwrotowi na rzecz zubożonego;

- art. 5 k.c. poprzez jego niezastosowanie oraz zasądzenie na rzecz powoda kwoty dochodzonej pozwem, pomimo, iż szczególna sytuacja pozwanej Gminy (...), jej dobra wiara oraz wydatkowanie środków w całości na cele publiczne, przemawiają za oddaleniem powództwa o zapłatę w całości,

II/ naruszenie przepisów prawa procesowego, a to:

- art. 233 §1 k.p.c. poprzez naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów oraz dokonanie dowolnej, a nie swobodnej oceny materiału dowodowego, czego efektem była wadliwa ocena zgromadzonego materiału poprzez brak zastosowania zasad logiki i doświadczenia życiowego w sprawie, która przeprowadzona prawidłowo dawała pełną podstawę do oddalenia powództwa w całości,

- art. 235 ² §1 pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. poprzez oddalenie wniosków dowodowych pozwanej, o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków tj. T. D., D. D., M. M. (2), T. C., B. S. – jako nieistotnych w niniejszej sprawie, podczas gdy wskazani świadkowie posiadali wiedzę, na temat czasu i sposobu wydatkowania przez Gminę (...) środków pieniężnych uzyskanych ze spadkobrania po T. K., co miało istotne znaczenie dla ustalenia, czy Gmina (...) pozostaje w obowiązku zwrotu przedmiotowych środków pieniężnych oraz w jakiej wysokości,

III/ błąd w ustaleniach faktycznych przyjęty za podstawę rozstrzygnięcia, polegający na uznaniu przez Sąd, że pozwana w chwili obecnej pozostaje w obowiązku zwrotu środków pieniężnych uzyskanych z tytułu spadkobrania, albowiem niezależnie od treści art. 1029 k.c. pozostaje nadal bezpodstawnie wzbogacona kosztem powoda.

Wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie w całości powództwa,

ewentualnie, o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego

rozpoznania Sądowi pierwszej instancji. Nadto, wniosła o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu za obie instancje.

Z kolei powód wniósł zażalenie na orzeczenie o kosztach procesu zawarte w wyroku zarzucając naruszenie błędne zastosowanie przez Sąd Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 roku w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (par. 8 pkt 7 rozporządzenia), podczas gdy powód reprezentowany był przez adwokata z wyboru, w związku z czym zastosowanie winien mieć par. 2 pkt 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie, a zatem zasądzona od pozwanej kwota tytułem zwrotu kosztów procesu wynosi 10.800,00 zł, a wraz z opłatą skarbową od pełnomocnictwa wynosić winna 10.817,00 zł. Wniósł też o zasądzenie kosztów postępowania zażaleniowego.

Sąd Apelacyjny po rozpoznaniu apelacji nie znalazł podstaw prawnych do jej uwzględnienia.

Sąd Okręgowy poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne i trafnie zastosował przepisy prawa procesowego i materialnego.

Bezzasadny jest zarzut sprzeczności ustaleń z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego i związany z tym zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. Jak się przyjmuje w orzecznictwie, dla skuteczności zarzutu naruszenia przepisu art. 233 § 1 k.p.c. niezbędne jest wykazanie – z powołaniem się na argumenty jurydyczne – że Sąd uchybił konkretnym zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego. Co więcej przyjmuje się, że jeśli z określonego materiału dowodowego Sąd wyprowadza wnioski poprawne logicznie i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena ta nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów i musi się ostać, choćby w równym stopniu z tegoż materiału można było wyprowadzić wnioski odmienne (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 2012 roku, sygn. akt IV CSK 219/11, Legalis numer 453313).

W ocenie Sądu Apelacyjnego nie została naruszona zasada swobodnej oceny dowodów, a zebrane dowody wystarczały do rozstrzygnięcia sporu (art. 316 k.p.c.), przy uwzględnieniu rozkładu ciężaru dowodu, prekluzji dowodowej oraz zasady koncentracji materiału dowodowego i sprawności postępowania. Tylko w przypadku, gdy brak jest logiki w wiązaniu wniosków z zebranymi dowodami, lub gdy wnioskowanie sądu wykracza poza schematy logiki formalnej, albo wbrew zasadom doświadczenia życiowego, nie uwzględnia jednoznacznych praktycznych związków przyczynowo-skutkowych, to przeprowadzona przez sąd ocena dowodów może być skutecznie podważona. Taka sytuacja nie występuje w niniejszej sprawie. Sąd Apelacyjny w pełni podziela ocenę materiału dowodowego sprawy znajdującą odzwierciedlenie w ustaleniach faktycznych wyroku, wskazując, że upoważniała ona Sąd Okręgowy do wydania kwestionowanego rozstrzygnięcia. Czyni to zbędnym powielanie prawidłowych ustaleń Sądu Okręgowego i dokonanych przez niego ocen materiału dowodowego.

Okoliczności dotyczące stwierdzenia nabycia spadku, wejście w posiadanie spadku i w konsekwencji nabycie ekwiwalentu w zamian za środki ze spadku nie budzi sporu i wynika z przedłożonych przez Gminę (...) dokumentów oraz zeznań (...) co znalazło już odzwierciedlenie w dokonanych ustaleniach, które nie są kwestionowane. Zatem chybiony jest zarzut dotyczący oddalenia wniosku o przesłuchanie pracowników pozwanej.

Nie można podzielić stanowiska apelującej co do zarzutu błędnego zastosowania art. 1029 ­§ 1 k.c. Sąd Apelacyjny podziela pogląd Sąd I instancji, że treścią roszczenia wynikającego z tego przepisu jest żądanie wydania spadku jako pewnej masy majątkowej lub poszczególnych przedmiotów. Przepis ten brzmi: „Spadkobierca może żądać, ażeby osoba, która włada spadkiem jako spadkobierca lecz spadkobiercą nie jest, wydała mu spadek. To samo dotyczy poszczególnych przedmiotów należących do spadku. ” Ochrona spadkobiercy jest tak silna, że nie zależy od dobrej czy złej wiary władającego spadkiem.

Jednak w przypadku gdy spadek stanowią pieniądze to roszczenie o wydanie spadku przybiera postać roszczenia o zapłatę określonej kwoty pieniężnej i ta ostatnia sytuacja ma miejsce w niniejszej sprawie. Pieniądze bowiem nie stanowią rzeczy ruchomych, których ewentualne spieniężenie, zniweczyłoby roszczenie o ich wydanie. Jednak i wówczas po stronie uprawnionego spadkobiercy powstaje roszczenie o zasądzenie ekwiwalentu pieniężnego w oparciu o przepisu o bezpodstawnym wzbogaceniu.

Nietrafna jest w tym kontekście argumentacja pozwanej, że skoro wydała ona pieniądze należne powodowi jako spadkobiercy, to spadkiem obecnie nie włada, a tym samym nie musi zwracać pobranej nienależnie kwoty. W przypadku spadku w postaci pieniędzy, które nie są konkretnymi rzeczami lecz stanowią wartość majątkową od samego początku, fakt wydania takiej samej sumy pieniężnej (tożsamej co do wysokości i waluty), w przeciwieństwie do utraty czy zużycia rzeczy, nie powoduje, że spadkobierca traci prawo do zasądzenia na jego rzecz zwrotu określonej kwoty w ramach powództwa o wydanie spadku.

Konkludując, Sąd prawidłowo zastosował art. 1029 § 1 k.c. albowiem spełnione w sprawie zostały wszystkie przesłanki. Przepis ten nie odwołuje się do dobrej czy złej wiary władającego spadkiem. Sam fakt władania (rozporządzenia) spadkiem przez podmiot nie będący spadkobiercą, czyni roszczenie spadkobiercy zasadnym, a te okoliczności zostały w sprawie wykazane.

W sprawie nie ma zastosowania art. 1029 § 2 k.c, który to przepis odnosi się do konkretnych roszczeń uzupełniających wymienionych w tym przepisie. Zatem strona pozwana błędnie upatruje niemożność zastosowania tego przepisu w swojej domniemanej dobrej wierze w chwili obejmowania spadku i wydatkowania pobranych środków.

W tej sytuacji tylko dodatkowo należy zauważyć, że wydatkowanie przez stronę pozwaną środków pieniężnych uzyskanych na podstawie błędnego postanowienia Sądu Rejonowego w J. na ustalone cele publiczne nie powoduje, że nie jest już ona wzbogacona w rozumieniu art. 409 k.c, a tym samym że obowiązek zwrotu miałby wygasnąć. W doktrynie i orzecznictwie podkreśla się, że przypadki zużycia lub utraty wzbogacenia, powodujące odpadnięcie wzbogacenia są ograniczone jedynie do sytuacji, kiedy nastąpiło to bezproduktywnie, a zatem bez uzyskania jakiegokolwiek ekwiwalentu, czy też innej korzyści dla majątku wzbogaconego. W przypadku sum pieniężnych nie wystarcza zatem samo wydatkowanie ich (zob. np. Wyrok SN z 04.04.2008 r., 1 PK 247/07, OSN 2009, NR 17-18). Pozwana, co jest w sprawie bezsporne, rozdysponowała środki należne powodowi na usługi i zakupy należące do obowiązków gminy, które z kolei, jak wynika z dokumentacji przez pozwaną przedłożonej oraz zeznań (...) zaplanowane zostały wcześniej, a nadto które wykonać by musiała, przesuwając środki z innych celów lub zaciągając zobowiązania. Wykonane usługi czy zakupione towary mają określoną wartość, będącą ekwiwalentem wydatkowanych sum i o tę wartość pozwana wciąż jest wzbogacona.

Nie może odnieść skutku również zarzut niezastosowania art. 5 k.c. Naruszenia zasad współżycia społecznego apelująca upatruje w tym, że została pokrzywdzona „w związku z arbitralnym zasądzeniem na rzecz powoda środków pieniężnych, w których posiadaniu w chwili obecnej już się nie znajduje”. Powód dochodzi prawa przysługującego mu w ustawie. Kwota 203.000,00 zł, której powód dochodzi od pozwanej stanowi dla niego należny spadek, przy czym powód dochował staranności, aby niezwłocznie wystąpić o stwierdzenie nabycia spadku przed sądem miejscowo właściwym ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy- w przeciwieństwie do strony pozwanej. Z kolei wysokość dochodzonej kwoty nie powinna zachwiać finansami pozwanej Gminy, a w każdym razie taka okoliczność nie zostały wykazana.

Mając na uwadze przedstawione argumenty Sąd oddalił apelacje na podstawie art. 385 k.p.c.

Zasadne natomiast okazało się zażalenie na orzeczenie o kosztach procesu zawarte w zaskarżonym wyroku. Sąd naruszył § 8 pkt 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 roku w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (rozporządzenia), ponieważ powód reprezentowany był przez adwokata z wyboru, w związku z czym zastosowanie winien mieć § 2 pkt 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie, a zatem zasądzona od pozwanej kwota tytułem zwrotu kosztów procesu wynosi 10.800,00 zł, a wraz z opłatą skarbową od pełnomocnictwa wynosić winna 10.817,00 zł.

O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono w myśl zasady odpowiedzialności za wynik sprawy w oparciu o przepisy art. 98 § 1 i 1 ¹ k.p.c.