Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 marca 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Anna Kowacz-Braun (spr.)
Sędziowie:	SSA Józef Wąsik SSA Jerzy Bess
Protokolant:	st.sekr.sądowy Beata Zaczyk

po rozpoznaniu w dniu 23 marca 2017 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa L. N.

przeciwko J. N. (1) i G. N.

o unieważnienie

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach

z dnia 9 sierpnia 2016 r. sygn. akt I C 972/16

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie II w ten sposób, że nadaje mu treść: „zasądza od L. N. na rzecz J. N. (1) i G. N. kwotę 7.200 zł (siedem tysięcy dwieście złotych) tytułem kosztów procesu”;

2.  oddala apelację w pozostałej części;

3.  zasądza od powoda na rzecz pozwanych łącznie kwotę 10.800 zł (dziesięć tysięcy osiemset złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego;

4.  przyznaje od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Kielcach na rzecz adwokata A. P. kwotę 6.642 zł (sześć tysięcy sześćset czterdzieści dwa złote) w tym 1.242 zł podatku od towarów i usług, tytułem wynagrodzenia za pomoc prawną udzieloną powodowi z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

SSA Jerzy Bess SSA Anna Kowacz-Braun SSA Józef Wąsik

I ACa 1478/16

UZASADNIENIE

wyroku Sądu Apelacyjnego

z dnia 23 marca 2017 r.

Powód L. N. wniósł o stwierdzenie nieważności umowy przekazania własności gospodarstwa rolnego położonego w miejscowości S. o powierzchni 8,97 ha z dnia 23 kwietnia 1978 r. nr (...), mocą której to S. N. rozporządziła całym ww. gospodarstwem rolnym bez zgody i udziału swojego męża J. N. (2), pomimo tego, że gospodarstwo to stanowiło majątek wspólny S. i J. N. (2) pozostających w związku małżeńskim. Powód wniósł także o stwierdzenie nieważności umowy darowizny z dnia 9 czerwca 1999 r. sporządzonej przez notariusza E. S. repertorium (...) nr(...)na podstawie której ww. gospodarstwo rolne zostało pod tytułem darmym przekazane przez J. N. (1) jego synowi G. N..

Pozwani J. N. (1) i G. N. wnieśli o oddalenie powództwa w całości.

Wyrokiem z dnia 9 sierpnia 2016 r. Sąd Okręgowy w Kielcach oddalił powództwo; zasądził od L. N. na rzecz J. N. (1) i G. N. kwotę 8.856 zł w tym podatek VAT tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu; przyznał od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Kielcach na rzecz adwokat A. P. koszty zastępstwa procesowego tytułem pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu kwocie 8.856 zł w tym podatek VAT.

Orzeczenie to Sąd Okręgowy poprzedził następującymi ustaleniami:

J. N. (2) i S. N. zawarli związek małżeński z w dniu 11 listopada 1934 r. Z małżeństwa tego posiadali czworo dzieci: W. W. (1), I. S., J. N. (1) i L. N.. W czasie trwania małżeństwa nie zawierali żadnych małżeńskich umów majątkowych.

J. N. (2) figuruje w Ewidencji wydanych zezwoleń (na budowę) wiejskich, Gminnej Rady Narodowej W. z roku 1963 pod pozycją 24, miejscowość S., nr zezwolenia (...), obiekt (...), typ (...). W tym samym rejestrze wydanych pozwoleń na budowę (...) W. z roku 1964 pod pozycją 8 zapisany jest N. J., miejscowość S. P., nr zezwolenia (...), obiekt (...), typ (...). J. N. (2) figuruje też w zestawieniu wyników wymiaru gruntowego.

J. N. (2) zmarł dnia 14 maja 1978 r. Zgodnie z postanowieniem Sądu Rejonowego w O., VI Zamiejscowy Wydział Cywilny z/s O. z dnia 10 czerwca 2014 r., sygn. akt VI Ns 697/13 spadek po J. N. (2) nabyli: żona S. N. w udziale wynoszącym 1/4 części spadku oraz dzieci W. W. (2), I. S., J. N. (1), L. N. w udziałach po 3/16 części spadku każde z nich, z tym, że wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne na podstawie ustawy nabyli: żona S. N. oraz dzieci: J. N. (1) L. N. w udziałach po 1/3 części spadku każde z nich.

W akcie własności ziemi z dnia 1 września 1978 r. nr (...)jako właściciel nieruchomości: działki o nr ew. (...) oraz (...) położonej w miejscowości S. o powierzchni 8,97 ha, wykazana została S. N.. W postępowaniu uwłaszczeniowym złożyła oświadczenie , że przedmiotowe nieruchomości otrzymała od swoich rodziców.

Umową przekazania własności gospodarstwa rolnego nr (...)z dnia 23 kwietnia 1979 r. S. N. przekazała na rzecz swojego syna J. N. (1) całość przedmiotowego gospodarstwa rolnego. Od dnia przekazania gospodarstwo uprawiane było przez S. N. oraz J. N. (1), którzy jako jedyni pozostali w tym gospodarstwie. W chwili przekazania gospodarstwa rolnego (...) była samoistną posiadaczką gospodarstwa. Za taką była też uważana przez J. N. (1), który pracował z nią w gospodarstwie.

S. N. zmarła w dniu 6 września 2003 r.. Postanowieniem Sąd Rejonowy w O.VI Zamiejscowy Wydział Cywilny z/s w O. sygn. akt VI Ns 341/14 spadek po S. N. na podstawie ustawy nabyły dzieci: L. N., J. N. (1), I. S. i W. W. (2) w udziałach wynoszących po ¼ części spadku każde z nich wraz z wchodzącym z skład spadku gospodarstwem rolnym.

Aktem notarialnym z dnia 9 czerwca 1999 r. sporządzonym przez notariusza E. S. nr Rep. (...) J. N. (1) darował ww. gospodarstwo rolne swojemu synowi G. N..

W oparciu o poczynione ustalenia Sąd Okręgowy uznał powództwo za nieuzasadnione. Przede wszystkim umowa o przekazaniu gospodarstwa rolnego zawarta między S. N. a jej synem J. N. (1) zawarta została w dniu 23 kwietnia 1978 r. a wiec w czasie obowiązywania ustawy z dnia 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin (Dz. U. z dnia 4 listopada 1977 r. Dz.U.1977.32.140 )

Zgodnie z art.75 ust1. pkt1 przez rolnika należy rozumieć właściciela lub posiadacza gospodarstwa rolnego. Natomiast art. 75ust.1 pkt.3 tejże ustawy wskazuje, że przez przekazanie gospodarstwa rolnego rozumie się nieodpłatne przeniesienie na rzecz następcy posiadania oraz własności jeżeli rolnik jest jego właścicielem. Tak więc ustawa dopuszczała przekazanie nie tylko własności ale także posiadania. W chwili zawarcia umowy mąż S. N. już nie żył.

Z zeznań samych stron procesu a w szczególności J. N. (1) i L. N. wynika, że posiadaczem gospodarstwa rolnego była S. N.. Powód L. N. nie przebywał nawet w przedmiotowym gospodarstwie. Znajduje to również odzwierciedlenie w treści zeznań świadków K. N., M. D. i R. P..

Reasumując nawet jeżeli S. N. była właścicielką gospodarstwa w 4/6 częściach to w pozostałym zakresie w świetle wyżej wskazanych przepisów mogła skutecznie przenieść posiadanie. Tym samym umowę zawartą z pozwanym J. N. (1) za ważną.

Przyjęcie za ważną umowy o przekazaniu gospodarstwa rolnego przez S. N. na rzecz pozwanego J. N. (1) skutkuje również uznaniem za ważną umowę z dnia 9 czerwca 1999 r. na podstawie której J. N. (2) przekazał przedmiotowe gospodarstwo swojemu synowi G. N.. Tak więc już z tej przyczyny powództwo zostało oddalone.

Niezależnie od tego Sąd Okręgowy przyjął, ze jedynym właścicielem przedmiotowych nieruchomości objętych Aktem Własności z dnia 1 września 1979r. Nr (...)była S. N.. Sąd Okręgowy podzielił stanowisko Sądu Najwyższego zawarte w uchwale z dnia 19 marca 1975 r. III CZP 15/76. Akta uwłaszczeniowe zawierają jednoznaczne oświadczenie S. N., że przedmiotowe nieruchomości otrzymała od swoich rodziców ( k-38 akt sprawy VI Ns 697/13).

W ocenie Sądu Okręgowego dokument ten ma decydujące znaczenie. Oświadczenie zostało złożone przez osobę, która posiadała rzeczywistą wiedzę co do poprzednich posiadaczy nieruchomości. Natomiast wiedza obecnych stron procesu może być jedynie wiedzą przekazaną przez rodziców względnie inne osoby. Podobnie ocenić należy w tym zakresie wiedzę świadków M. D., K. N. i R. P. aczkolwiek zeznania tych świadków potwierdzają treść oświadczenia S. N.. Oceny tej kwestii nie zmieniają pozostałe dowody w tym dokumenty związane z darowizną pieniędzy na rzecz S. N..

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy oddalił powództwo a o kosztach orzekł w oparciu o art. 98 k.p.c. oraz § 6 pkt 7 w zw. z § 2 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2013 r. poz. 46).

Apelację od tego wyroku wniósł powód L. N., który zarzucił:

1.nierozpoznanie istoty sprawy wskutek zaniechania zbadania faktycznej podstawy żądania pozwu i pominiecie merytorycznych zarzutów powoda, a odniesienie się jedynie do możliwości skutecznego przeniesienia posiadania (nie zaś własności) gospodarstwa rolnego przez S. N., co skutkowało oddaleniem powództwa;

2. naruszenie prawa materialnego a to:

- art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 199 k.c. i art. 1035 k.c. poprzez niezastosowanie i przyjęcie, że S. N. mogła samodzielnie dysponować gospodarstwem rolnym położonym we wsi S., pomimo że do przekazania przypadającego jej udziału konieczna dla ważności umowy była zgoda powoda jako współwłaściciela nieruchomości;

- art. 75 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin (Dz.U. 1977/32/140) poprzez błędna jego wykładnię i uznanie, że nawet jeśli S. N. była właścicielką gospodarstwa w 4/6 częściach to w pozostałym zakresie mogła skutecznie przenieść posiadanie;

3. naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik postępowania to jest:

- art. 217 § 1 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. i art. 232 k.p.c. poprzez nierozpoznanie wszystkich wniosków dowodowych stron;

- art. 227 § 1 k.p.c. i 233 k.p.c. poprzez zaniechanie poczynienia jednoznacznych ustaleń faktycznych na podstawie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, pominięciu istotnych faktów podawanych przez powoda i w konsekwencji oparcie rozstrzygnięcia wyłącznie na faktach przedstawionych przez pozwanych, co skutkowało wydaniem wyroku w oparciu o niepełne, a w konsekwencji nieprawdziwe okoliczności faktyczne;

- art. 235 § 1 k.p.c., art. 236 k.p.c. i art. 233 § 1 k.p.c. poprzez naruszenie zasady bezpośredniości postępowania dowodowego i dokonanie ustaleń faktycznych bez przeprowadzenia pełnego postępowania dowodowego przed sądem I instancji, nadto przez ogólne powołanie się na pozostałe dowody w sprawie, w tym dokumenty związane z darowizną na rzecz S. N., co do których Sąd nie wydał formalnego postanowienia o przeprowadzeniu dowodu;

- art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c. poprzez wskazanie w uzasadnieniu dowodów w sposób zbiorczy i dokonaniu oceny w sposób lakoniczny;

- art. 328 § 2 k.p.c. poprzez brak odniesienia się w uzasadnieniu do twierdzeń powoda oraz niewystarczające wyjaśnienie podstawy prawnej i faktycznej wyroku;

- art. 365 §1 k.p.c. wskutek nieuwzględnienia przy wyrokowaniu sentencji postanowienia wydanego w sprawie syg. akt VI Ns 697/13 o stwierdzeniu nabycia spodku po J. N. (2) w przedmiocie dziedziczenia gospodarstwa rolnego;

- art. 102 k.p.c. przez jego niezastosowanie;

- art. 98 § 3 k.p.c. przez błędną wykładnię wydatków radcy prawnego i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanych kwoty 8856 w tym podatek Vat.

4. sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego poprzez przyjęcie za ważną umowy o przekazaniu gospodarstwa rolnego przez S. N. na rzecz pozwanego J. N. (1) i umowy z dnia 9 czerwca 1999 r. na podstawie której J. N. (1) przekazał gospodarstwo na rzecz G. N., w sytuacji gdy S. N. była jedynie współwłaścicielem przedmiotowego gospodarstwa.

Wskazując na powyższe powód wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania; ewentualnie o jego zmianę poprzez uwzględnienie powództwa w całości. Z ostrożności procesowej powód wniósł o nieobciążanie go kosztami zastępstwa procesowego strony przeciwnej za I i II instancję.

Pozwani wnieśli o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja powoda L. N. jest uzasadniona jedynie w części dotyczącej zasądzenia podatku od towarów i usług od wynagrodzenia pełnomocnika pozwanych, w pozostałym zaś zakresie jest niezasadna.

Z uwagi na charakter podniesionych w apelacji zarzutów oraz potrzebę wskazania podstawy rozstrzygnięcia ( art. 382 k.p.c.) stwierdzić należy, że ustalony przez Sąd Okręgowy stan faktyczny Sąd Apelacyjny przyjął za własny bowiem wyprowadzony on został z dowodów, których ocena odpowiada wszelkim wskazaniom z art. 233 § 1 k.p.c. Sąd Okręgowy uwzględnił wszystkie przeprowadzone w toku postępowania dowody, wyciągnął z nich wnioski logicznie poprawne i odpowiadające aktualnym poglądom na sądowe stosowanie prawa.

Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego ocena wiarygodności i mocy dowodów jest podstawowym zadaniem sądu orzekającego, wyrażającym istotę sądzenia, a więc rozstrzygania kwestii spornych w warunkach niezawisłości, na podstawie własnego przekonania sędziego przy uwzględnieniu całokształtu zebranego materiału (orz. Sądu Najwyższego z 16 lutego 1996 r., II CRN 173/95).

Skuteczne postawienie zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. wymaga wykazania, że sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego. Należy podkreślić, że jeżeli z określonego materiału dowodowego sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to jego ocena nie narusza reguły swobodnej oceny dowodów wyrażonej w art. 233 k.p.c., choćby na podstawie tego materiału dowodowego dawały się wysunąć wnioski odmienne. Tylko bowiem w przypadku, gdy brak jest logiki w powiązaniu wniosków z zebranymi dowodami lub gdy wnioskowanie sądu wykracza poza schematy logiki formalnej, albo wbrew zasadom doświadczenia życiowego, nie uwzględnia jednoznacznych praktycznych związków przyczynowo – skutkowych , to przeprowadzona przez sąd ocena dowodów może być skutecznie podważona. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia z dnia 27 września 2002 r., I CKN 817/2000, LEX nr 56906 oraz orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada 1998 r., II CKN 4/98; z 10 kwietnia 2000 r., V CKN 17/2000, OSNC 2000, nr 10, poz. 189 i z 5 sierpnia 1999 r., II UKN 76/99, OSNAPiUS 2000, nr 19, poz.732).

W apelacji nie podniesiono zarzutów, które wykazywałyby, iż Sąd Okręgowy uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego, a więc podniesiony zarzut wskazujący na naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. jest nieskuteczny. Podobnie ocenić należy zarzut sprzeczności istotnych ustaleń Sądu zwłaszcza, że dotyczy on nie faktów ale oceny prawnej umów o przekazaniu gospodarstwa rolnego.

W sprawie nie doszło też do naruszenia art. 217 § 1 i 3 k.p.c., w związku z art. 227 k.p.c. i art. 232 k.p.c.

Artykuł 227 k.p.c. określa jedynie co może być przedmiotem dowodu i praktycznie trudno jest zarzucić Sądowi naruszenie tego przepisu. Niewątpliwie w niniejszej sprawie do sytuacji takiej nie doszło zwłaszcza, że powód nie określa w czym konkretnie upatruje naruszenia tego przepisu poza oddaleniem jego wniosków dowodowych. Podobnie odnieść się należy do zarzutu naruszenia art. 232 k.p.c., który w zdaniu pierwszym nakłada na strony obowiązek wskazania dowodów dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne, zaś w drugim zdaniu dopuszcza możliwość dopuszczenia przez Sad dowodu nie wskazanego przez stronę. Jak widać pierwsze zdanie odnosi się do stron i ciężaru dowodu na nich spoczywającym i Sąd nie może dopuścić się jego naruszenia. Natomiast powód nie zarzuca by Sąd Okręgowy nie dopuścił oznaczonego dowodu z urzędu w związku z czym i ten zarzut jest chybiony.

Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 217 k.p.c. zauważyć należy, że

oczywistym jest, iż strona aż do zamknięcia rozprawy może przytaczać okoliczności faktyczne i dowody na uzasadnienie swych wniosków lub dla odparcia wniosków i twierdzeń strony przeciwnej z zastrzeżeniem niekorzystnych skutków, jakie według k.p.c. mogą dla niej wyniknąć z działania na zwłokę lub niezastosowania się do zarządzeń przewodniczącego i postanowień sądu (art. 217 § 1 k.p.c.). Powód nie został pozbawiony tego uprawnienia więc w tym zakresie nie doszło do naruszenia art. 217 § 1 k.p.c..

Sąd pominie środki dowodowe, jeżeli okoliczności sporne zostały już dostatecznie wyjaśnione lub jeżeli strona powołuje dowody jedynie dla zwłoki (art. 217 § 3 k.p.c.).

Przez wyjaśnienie spornych okoliczności rozumieć należy taki stan rzeczy, w którym albo nastąpiło uzgodnienie między stronami spornych dotychczas okoliczności, albo też zostały one wyjaśnione na korzyść strony powołującej dowody. Niedopuszczalne jest pominięcie zaoferowanych środków dowodowych z powołaniem się na wyjaśnienie sprawy, jeżeli ocena dotychczasowych dowodów prowadzi, w przekonaniu sądu, do wniosków niekorzystnych dla strony powołującej dalsze dowody. Oznaczałoby to bowiem pozbawienie jednej ze stron możliwości udowodnienia jej twierdzeń. Sytuacja taka jednak nie zachodzi, gdy teza dowodowa jest nieistotna dla rozstrzygnięcia lub proponowany środek jest nieprzydatny dla jej udowodnienia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 maja 2007 r., IV CSK 41/07, Lex nr 346211).

Z sytuacją taką jak w ostatnim zdaniu powołanego orzeczenia Sądu Najwyższego mamy doczynienia w niniejszej sprawie bowiem wszystkie wskazywane przez powoda w apelacji dowody miałyby służyć wykazaniu, że ojciec powoda i pozwanego J. N. (1) był współwłaścicielem gospodarstwa rolnego położonego we wsi S. o powierzchni 8,97 ha. Okoliczności te nie mają jednak znaczenia dla niniejszej sprawy z uwagi na fakt wydania aktu własności ziemi nr (...), którym stwierdzono, że S. N. stała się z mocy prawa właścicielem nieruchomości położonej we wsi S., oznaczonej w ewidencji gruntu nr (...)o powierzchni 8,97 ha. Decyzja ta jako niezaskarżona w ustawowym terminie przez zainteresowane strony stała się prawomocna w dniu 30 września 1978 r. (akt Własności ziemi k. 38 w aktach VI Ns 697/13). O znaczeniu tego aktu będzie mowa w dalszej części uzasadnienia.

Chybiony jest też zarzut naruszenia art. 235 § 1 k.p.c. i art. 236 k.p.c. bowiem apelujący naruszenia tego upatruje w nieprzeprowadzeniu pełnego postępowania dowodowego, a jak już wcześniej wyjaśniono dowody wskazywane przez powoda nie mają znaczenia dla niniejszego postępowania.

Nie może też być mowy o nierozpoznaniu istoty sprawy, które polega na pominięciu przez sąd pierwszej instancji podstawy roszczenia przesłanek stanowiących o jego istnieniu, poprzez oparcie rozstrzygnięcia na nietrafnym zarzucie, np. braku legitymacji czynnej (powoda) lub biernej (pozwanego), przedawnienia, zawisłości sporu i in. (A. Zieliński, Apelacja według noweli kodeksu postępowania cywilnego, Palestra 1996, Nr 3-4, s. 55).

Wyjaśnieniem pojęcia „nierozpoznanie istoty sprawy” zajmował się Sąd Najwyższy w wielu orzeczeniach. W wyroku z dnia 12 lutego 2002 r., I CKN 486/00 (niepubl.) uznał, że do nierozpoznania istoty sprawy dochodzi wówczas, gdy rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, gdy zaniechał on zbadania materialnej podstawy żądania albo merytorycznych zarzutów strony, bezpodstawnie przyjmując, że istnieje przesłanka materialno prawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie.

W innym orzeczeniu Sąd Najwyższy stwierdził, że oceny, czy sąd pierwszej instancji rozpoznał istotę sprawy dokonuje się na podstawie analizy żądań pozwu i przepisów prawa materialnego stanowiącego podstawę rozstrzygnięcia, nie zaś na podstawie ewentualnych wad postępowania wyjaśniającego (wyrok SN z 22 kwietnia 1999 r., II UKN 589/98, OSNAPiUS 2000, Nr 12, poz. 483). Z kolei w wyroku z 23 września 1998 r., II CKN 897/97 (OSN 1999 r., Nr 1, poz. 22) Sąd Najwyższy uznał, że nierozpoznanie istoty sprawy oznacza zaniechanie przez sąd pierwszej instancji zbadania materialnej podstawy żądania pozwu albo pominięcie materialnych zarzutów pozwanego. Podobnie według orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 16 lipca 1998 r., I CKN 804/97 (nipubl.) nierozpoznanie istoty sprawy oznacza nierozpoznanie merytoryczne zgłoszonych w sprawie roszczeń.

Wbrew temu co zarzuca apelujący Sąd Okręgowy rozpoznał zgłoszone przez powoda żądanie a brak ustaleń i rozważań dotyczących własności przedmiotowego gospodarstwa rolnego przed wydaniem aktu własności ziemi jest jedynie związany z brakiem możliwości badania przez Sąd w niniejszym postępowaniu poprawności wydania ostatecznego aktu własności ziemi.

Nie doszło także do naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. bowiem uzasadnienie zaskarżonego wyroku zawiera wszystkie elementy wymagane przez ten przepis i dla Sądu II instancji jasne są motywy oddalenia powództwa.

W sprawie nie doszło też do naruszenia prawa materialnego z tego względu, że Sąd jest związany aktem własności ziemi, jeżeli został on uznany przez właściwy organ administracyjny za ostateczny.

Ustawa z 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 27, poz. 250 ze zm.) stworzyła możliwość nabycia z mocy prawa własności nieruchomości wchodzących w skład gospodarstw rolnych po spełnieniu przesłanek określonych w art. 1 tej ustawy. Zgodnie z jej art. 12 nabycie nieruchomości stwierdzał w drodze decyzji właściwy do spraw rolnych organ prezydium powiatowej rady narodowej. Od decyzji organu do spraw rolnych przysługiwało odwołanie do wojewódzkiej komisji do spraw uwłaszczenia. Ostateczna decyzja stwierdzająca nabycie własności nieruchomości stanowiła podstawę do ujawnienia nowego stanu własności w księdze wieczystej oraz w ewidencji gruntów (art. 15 ustawy). Stosownie do art. 16 ustawy do spraw rozpatrywanych przez organy do spraw rolnictwa prezydiów rad narodowych i komisje uwłaszczenia mają zastosowanie przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego.

Ustawa ta została uchylona mocą art. 4 ustawy z 26 marca 1982 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz o uchyleniu ustawy o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 11, poz. 81), a rozpoznanie spraw o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości na podstawie tej ustawy przekazano sądom. Kolejne istotne zmiany dotyczące uwłaszczeń nieruchomości rolnych wprowadziła ustawa z 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (obecnie: tekst jedn. Dz. U. z 2012 r. poz. 1187 ze zm.). Mocą art. 63 ust. 1 został skreślony § 4 art. 8 ustawy z 26 marca 1982 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz o uchyleniu ustawy o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych, zaś w art. 63 ust. 2 i 3 ustawodawca postanowił, że do ostatecznych decyzji wydanych na podstawie przepisów ustawy z 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 27, poz. 250 i z 1975 r., Nr 16, poz. 91) nie stosuje się przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego dotyczących wznowienia postępowania, stwierdzenia nieważności i uchylenia lub zmiany decyzji, oraz że toczące się postępowania w sprawach, o których mowa w ust. 2, podlegają umorzeniu.

Z regulacji tej wynika, że od dnia wejścia jej w życie, czyli od 1 stycznia 1992 r., nie ma prawnej możliwości wzruszania aktów własności ziemi wydanych na podstawie nieobowiązującej już ustawy z 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych. Dotyczy to też sytuacji, gdy akt własności ziemi dotknięty jest kwalifikowanymi wadami prawnymi.

Skoro ustawodawca uchylił ustawę uwłaszczeniową, postanowił przekazać w 1982 r. wszystkie sprawy z tego zakresu sądom powszechnym, a w 1991 r. wprowadził zakaz orzekania w trybach nadzwyczajnych w postępowaniu administracyjnym i stosowania przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego do ostatecznych decyzji wydanych na podstawie przepisów ustawy z 1971 r., to celem takiego działania było zamknięcie możliwości skutecznego wzruszenia aktów własności ziemi (wyroki NSA: z 25 czerwca 2013 r., II OSK 757/2012, Lexis.pl nr 8046791; z 13 grudnia 2012 r., II OSK 1476/2011, Lexis.pl nr 5144328; z 15 września 2010 r., II OSK 1444/2009, Lexis.pl nr 8038636; z 3 lipca 2012 r., II OSK 849/11, CBOSA).

Tak więc Sąd jest związany aktem własności ziemi jeżeli został on uznany przez właściwy organ administracji za ostateczny jak w przypadku aktu własności ziemi nr (...)stwierdzającego prawo własności gospodarstwa rolnego położonego we wsi S. o powierzchni 8,97 ha na rzecz S. N. (por. np. uchwalę Sądu Najwyższego z dnia 18 maja 1994 r., III CZP 69/94, OSNC 1994, nr. 12, poz. 233, wyrok z dnia 5 marca 2003 r., III CKN 962/00, LEX nr 78268, postanowienie z dnia 30 czerwca 2000 r., III CKN 268/00, OSNC 2001, Nr 1, poz. 10, postanowienie z dnia 21 marca 2013 r., III CZP 4/13, LEX nr 1312518).

Prowadzi to do kolejnych wniosków a mianowicie, że nie było celowym prowadzenie postępowania dowodowego dotyczącego własności tegoż gospodarstwa rolnego przed wydaniem aktu własności ziemi a samo nabycie własności na podstawie tegoż aktu uprawniało S. N. do przekazania gospodarstwa rolnego na rzecz syna J. N. (1) a następnie przez J. N. (1) na rzecz G. N.. Nie doszło zatem do naruszenia art. 58 § 1 k.c. w związku z art. 199 k.c. i art. 1035 k.c. oraz art. 75 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym rolników oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin.

Chybiony jest też zarzut naruszenia art. 102 k.p.c. W uzasadnieniu postanowienia z dnia 19 września 2013 r., sygn. akt I CZ 183/12 (Lex nr 1388472) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że orzekanie o kosztach procesu dokonywane jest na podstawowej zasadzie odpowiedzialności za wynik sprawy (art. 98 § 1 k.p.c.) oraz uzupełniających ją zasadach kompensaty, słuszności i zawinienia (art. 100 do 104 ¹ i art. 110 k.p.c.). Przyjęcie za podstawę rozstrzygnięcia o kosztach postępowania jednej z zasad uzupełniających powinno być połączone z ustaleniem, że okoliczności sprawy przemawiają za odstąpieniem od zasady ogólnej. Wskazane wyjątki nie mogą być interpretowane rozszerzająco.

W odniesieniu do zasady słuszności w art. 102 k.p.c. określone zostały przesłanki, których zaistnienie warunkuje możliwość obciążenia strony przegrywającej jedynie częścią kosztów albo nieobciążania jej w ogóle tymi kosztami. Obejmują one wystąpienie w sprawie wypadków szczególnie uzasadnionych, które powodują, że zasądzenie kosztów na rzecz wygrywającego przeciwnika w całości, a nawet w części, byłoby sprzeczne z powszechnym odczuciem sprawiedliwości oraz zasadami współżycia społecznego (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 17 kwietnia 2013 r., V CZ 131/12, niepubl.; z dnia 16 stycznia 2013 r., II CZ 154/12, niepubl.). Zalicza się do tych "wypadków" okoliczności związane z przebiegiem postępowania, jak charakter dochodzonego roszczenia, jego znaczenie dla strony, przedawnienie roszczenia, subiektywne przekonanie o zasadności roszczenia wsparte na obiektywnych podstawach, które jednak doznaje osłabienia w postępowaniu apelacyjnym. Do warunków leżących poza procesem należy sytuacja majątkowa i życiowa strony (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 1 grudnia 2012 r., I CZ 26/11, niepubl.). Zwolnienie strony od kosztów sądowych nie stanowi samodzielnie o występowaniu szczególnie uzasadnionego wypadku, ale może być przyczynkiem do rozważenia, czy taki wypadek zachodzi (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 sierpnia 2011 r., II CZ 51/11, niepubl.). Zakwalifikowanie konkretnego przypadku, jako "szczególnie uzasadnionego" wymaga rozważenia całokształtu okoliczności sprawy łączących się z charakterem żądania poddanego pod osąd, przy uwzględnieniu zasad współżycia społecznego.

W niniejszej sprawie takie szczególne okoliczności nie występują zwłaszcza, że powoda reprezentował profesjonalny pełnomocnik i wybór właściwej drogi do dochodzenia roszczeń powinien być w związku z tym ułatwiony. Nie można w związku z tym obciążyć pozwanych kosztami jakie ponieśli w związku z wytoczeniem niniejszego powództwa.

Nie było natomiast podstaw do zasądzenia do wynagrodzenia pełnomocnika pozwanych podatku od towarów i usług bowiem ten należy się jedynie pełnomocnikowi ustanowionemu z urzędu w oparciu o § 2 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (tekst jedn. Dz. U. z 2013 r., poz. 490).

Mając powyższe na uwadze orzeczono na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. oraz art. 385 j.p.c. a o kosztach w oparciu o art. 98 k.p.c.

SSA Jerzy Bess SSA Anna Kowacz – Braun SSA Józef Wąsik