Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 stycznia 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSA Barbara Baran

Protokolant: Edyta Sieja

po rozpoznaniu w dniu 16 stycznia 2024 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa A. J.

przeciwko A. P. (1)

o zapłatę

oraz z powództwa A. P. (1)

przeciwko A. J.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego A. P. (1)

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 26 maja 2021 r. sygn. akt I C 3038/20

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od pozwanego na rzecz powódki kwotę 2 700 zł (dwa tysiące siedemset złotych), tytułem kosztów postępowania apelacyjnego z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono, do dnia zapłaty.

Sygn. akt I ACa 1062/21

UZASADNIENIE

wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 16 stycznia 2024 r.

Powódka A. J. (uprzednio P.) wniosła o zasądzenie od pozwanego A. P. (1) na jej rzecz kwoty 49 732,70 zł tytułem nakładów poczynionych przez nią z jej majątku osobistego na majątek osobisty pozwanego, tj. dom położony w P. z odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, a także o zasądzenie od pozwanego na swoją rzecz kosztów postępowania.

Powódka wskazała, że pozwany wzbogacił się bezpodstawnie bowiem pokryła ona częściowo koszty budowy basenu z pieniędzy pochodzących z jej osobistego majątku a w chwili dokonywania tej inwestycji strony ustaliły, że pozwany kwotę tę powódce zwróci.

Pozwany A. P. (1) wniósł pozew wzajemny, w którym domagał się zasądzenia od powódki na jego rzecz kwoty 140 000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, a także o zasądzenie od powódki na swoją rzecz kosztów postępowania.

Powód wzajemny oparł swoje żądanie na zasadzie art. 405 k.c., wskazując, że doszło do bezpodstawnego wzbogacenia się powódki – pozwanej wzajemnej względem niego, bowiem w czasie trwania związku małżeńskiego z A. J. pokrywał koszty utrzymania domu, a także finansował koszty utrzymania powódki - pozwanej wzajemnej i jej córek, nauki i ich studiów, komputera i dwóch samochodów.

Odnosząc się do powództwa głównego pozwany wniósł o jego oddalenie, bowiem inwestycja, jaką stanowił basen została w całości sfinansowana przez niego.

Wyrokiem z dnia 26 maja 2021 r. Sąd Okręgowy w Krakowie:

1. zasądził od pozwanego A. P. (1) na rzecz powódki A. J. kwotę 47 000 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 27 listopada 2020 r. do dnia zapłaty, oddalając w pozostałej części powództwo główne;

2. zasądził od pozwanego A. P. (1) na rzecz powódki A. J. kwotę 6 104 zł tytułem kosztów postępowania wywołanych wniesieniem pozwu głównego;

3. oddalił w całości powództwo wzajemne;

4. zasądził od powoda wzajemnego A. P. (1) na rzecz pozwanej wzajemnej A. J. kwotę 5 400 zł tytułem kosztów postępowania wywołanych wniesieniem pozwu wzajemnego.

Sąd Okręgowy ustalił, że w dniu 20 grudnia 2008 r. powódka i pozwany zawarli związek małżeński. Od 13 stycznia 2009 r. strony pozostawały w ustroju rozdzielności majątkowej.

Przed ślubem pozwany – powód wzajemny zakupił działkę w P., na której z jego środków został wybudowany dom.

Strony zamieszkiwały wspólnie w tym domu (wraz z dwojgiem dzieci powódki) do kwietnia 2019 r., tj. do czasu wyprowadzki powódki.

W czasie wspólnego zamieszkiwania małżonkowie P. pracowali zawodowo. Pozwany znajdował się w zdecydowanie lepszej sytuacji materialnej niż powódka.

W dniu 22 maja 2013 r. powódka – pozwana wzajemna przelała na konto pozwanego kwotę 47 000 zł, z przeznaczeniem na przysporzenie jego nieruchomości, tj. w celu budowy basenu, który kosztował około 100 000 zł. W tamtym okresie małżonkowie pozostawali w dobrych relacjach. Strony ustaliły, że w razie rozstania A. P. (1) zwróci A. J. tę kwotę.

Przelew został dokonany z konta, na które powódka - pozwana wzajemna otrzymała wpływy z tytułu likwidacji lokat i zwrotu wkładów z Pracowniczej Kasy Zapomogowo - Pożyczkowej. Kwota ta stanowiła oszczędności powódki.

Wcześniej strony planowały inwestycję w żłobek i kwota ta miała być udziałem powódki.

Pozwany – powód wzajemny w okresie od listopada 2008 r. do marca 2018 r. czynił wydatki na poczet utrzymania córek powódki K. i M. oraz systematycznie regulował opłaty za dom i korzystanie z mediów, dokonywał okolicznościowych prezentów o wysokiej wartości majątkowej na rzecz córek powódki oraz samej powódki.

Pomiędzy stronami obecnie toczy się postępowanie o rozwód.

Sąd Okręgowy uznał, że powództwo zasługiwało na uwzględnienie, bowiem między stronami doszło do porozumienia co do zwrotu przekazanych środków w przypadku rozstania stron, a nadto przysporzenie to miało specyficzny charakter. Był to nakład na nieruchomość mieszkalną pozwanego (wybudowanie basenu), z którego powódka miała korzystać w związku z pozostawaniem z pozwanym w relacjach małżeńskich. Sensem więc czynienia tego nakładu nie była chęć obdarowania powoda, ale korzystanie przez pozwaną z tego nakładu (trwanie w związku). Rozstanie stron powoduje odpadnięcie podstawy prawnej świadczenia i rodzi konieczność zwrotu przysporzenia zgodnie z art. 405 k.c. Odnośnie odsetek Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c., przyjmując jako datę wymagalności roszczenia dzień następujący po dniu doręczenia pozwu z uwagi na okoliczność, że pozwany przed wszczęciem postępowania nie był wzywany do zapłaty a świadczenie ma charakter bezterminowy.

Odnosząc się natomiast do roszczenia pozwanego (pozew wzajemny) Sąd Okręgowy uznał, że jest ono w całości bezzasadne. Wydatki, których zwrotu domaga się pozwany, były wydatkami bieżącymi, związanymi z funkcjonowaniem związku małżeńskiego i rodziny, nie podlegające rozliczeniu. Okoliczności sprawy nie dają podstawy do ustaleń, by pozwany wykładał za kogoś te pieniądze, wykładał czasowo (i pozwana z pożyczki miała je zwrócić) - chciał po prostu dokonać przysporzenia w formie prezentu dla córki pozwanej, bo jak zeznała powódka „miał gest”.

O kosztach w zakresie powództwa głównego i wzajemnego Sąd Okręgowy orzekł zgodnie z wyrażoną w art. 98 § 1 i 3 k.p.c. zasadą odpowiedzialności stron za wynik sprawy oraz § 2 pkt 5 i 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z dnia 5 listopada 2015 r.), zasądzając od pozwanego A. P. (1) na rzecz powódki A. P. (2) wynagrodzenie pełnomocnika w kwocie 3 600 zł, kwotę 2 487 zł tytułem uiszczonej opłaty od pozwu oraz kwotę 17 zł tytułem opłaty od pełnomocnictwa, tj. łącznie 6 104 zł, a w zakresie powództwa wzajemnego wynagrodzenie pełnomocnika w kwocie 5 400 zł.

Powyższy wyrok w punktach I, II i IV zaskarżył pozwany zarzucając:

I. obrazę przepisów postępowania mającą wpływ na treść rozstrzygnięcie polegająca na naruszeniu art. 233 § 1 k.p.c.:

- poprzez bezpodstawne przyjęcie, że strony porozumiały się co do dokonania zwrotu przez pozwanego wyłożonej przez powódkę kwoty w razie rozwodu stron,

- poprzez bezkrytyczne przyjęcie twierdzeń świadka A. S. dotyczących ustaleń co do ewentualnego zwrotu świadczenia, które to zeznania pozostają w sprzeczności z zeznaniami świadka K. J. oraz pozwanego,

- bezpodstawne ustalenie źródła pochodzenia środków pieniężnych przelanych przez powódkę,

- pominięcie okoliczności pozostawania stron we wspólnym pożyciu oraz zakresu ponoszenia kosztów utrzymania powódki jej córek przez pozwanego,

- brak oceny dokonanych przez pozwanego przelewów w terminie późniejszym, które mogą być traktowane jako zwrot wyłożonej przez powódkę kwoty i bezpodstawne nieuwzględnienie przelewów dokonanych po 22 maja 2013 r.,

II. naruszenie art. 235 ¹ § 1 k.p.c. poprzez przeprowadzenie dowodów, w tym dowodów z zeznań świadków, bez wskazania przez powódkę tezy dowodowej wskazującej fakty, które mają być przez tych świadków wykazane,

III obrazę przepisów prawa materialnego polegającą na błędnej jego wykładni i niewłaściwym zastosowaniu przez nieuwzględnienie wszystkich okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy oraz ocenę zgromadzonego materiału dowodowego bez jego wszechstronnego rozważenia, a szczególnie:

- art. 405 k.c. poprzez niezasadne przyjęcie, że doszło do bezpodstawnego wzbogacenia się pozwanego kosztem powódki pomimo, iż pozwany świadczył na rzecz powódki przez cały czas trwania małżeństwa w zakresie do jakiego nie był zobowiązany, nieustalenie przez Sąd źródła pochodzenia środków przelanych przez powódkę, co pozwoliłoby przyjąć czy świadczenie powódki było należne,

- art. 411 pkt 2 k.c. poprzez pominięcie okoliczności, że spełnienie świadczenia przez powódkę odpowiadało zasadom współżycia społecznego biorąc pod uwagę zakres nakładów pozwanego na utrzymanie powódki i jej córek, ponoszenie kosztów utrzymania, kształcenia itp. oraz oceny zależności finansowych i majątkowych stron przez cały okres wspólnego zamieszkiwania przez pryzmat zasad współżycia społecznego.

Pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego orzeczenia poprzez oddalenie powództwa, ewentualnie o uchylenie orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania oraz zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Pozwany wniósł o dopuszczenie dowodu z akt sprawy Sądu Okręgowego, w szczególność protokołów zeznań przesłuchanych w sprawie świadków - na okoliczność ustalenia, iż żądanie powódki narusza zasady współżycia społecznego.

W odpowiedzi na apelację powódka wniosła o jej oddalenie i zasądzenie kosztów procesu według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie i podlega oddaleniu.

Sąd Apelacyjny podziela ustalenia faktyczne i wywody prawne zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku i uznaje je za swoje.

Niezasadne są wszystkie zarzuty podniesione w apelacji. Nie sposób podzielić zawartych w apelacji zarzutów dotyczących naruszenia przepisów procedury tj. art. 233 § 1 k.p.c. wskutek wadliwej oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego a także zarzutów dotyczących błędu w ustaleniach faktycznych, przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia.

Przepis art. 233 § 1 k.p.c. wprowadza do systemu prawa cywilnego zasadę swobodnej oceny dowodów. Zgodnie z tą zasadą sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Sąd Najwyższy wielokrotnie wskazywał, że postawienie zarzutu obrazy art. 233 § 1 k.p.c. nie może polegać na zaprezentowaniu przez skarżącego stanu faktycznego przyjętego przez niego na podstawie własnej oceny dowodów; skarżący może tylko wykazywać, posługując się wyłącznie argumentami jurydycznymi, że Sąd rażąco naruszył ustanowione w wymienionym przepisie zasady oceny wiarygodności i mocy dowodów i że naruszenie to miało wpływ na wynik sprawy (por. m.in. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 2000 r., I CKN 1169/99 i z dnia 10 kwietnia 2000 r., V CKN 17/2000). Jeżeli zatem z materiału dowodowego sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym to ocena sądu nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów i musi się ostać, choćby w równym stopniu, na podstawie tego materiału dawały się wysnuć wnioski odmienne. Konstruując zarzut dotyczący błędnej oceny dowodu, należy wskazać oparte na realiach sprawy przyczyny, dla których apelujący uważa, że ocena dowodu dokonana przez sąd pierwszej instancji jest wadliwa. Dla skuteczności takiego zarzutu nie wystarcza stwierdzenie wadliwości dokonanych ustaleń faktycznych, odwołujące się do stanu faktycznego, który w przekonaniu apelującego odpowiada rzeczywistości; wymagane jest wskazanie przyczyn dyskwalifikujących postępowanie sądu w tym zakresie. Tego apelujący w swej apelacji nie dokonał.

Sąd Okręgowy w uzasadnieniu w sposób wyczerpujący przedstawił ocenę dowodów, na których oparł swoje ustalenia w sprawie, jak również ocenę dowodów, które nie stały się podstawą rozstrzygnięcia. Ocena ta nie narusza art. 233 k.p.c.

Sąd Okręgowy ustalił, z jakiego źródła pochodziły środki przeznaczone przez powódkę na budowę basenu na nieruchomości należącej do pozwanego. Jakkolwiek status majątkowy powódki był niższy od pozwanego, to jednak pozwany pokrywał większość kosztów utrzymania rodziny. Powódka zatem miała możliwość czynienia oszczędności z własnych dochodów. Nadto źródłem dochodów powódki były środki z pożyczek pracowniczych.

Pozwany nie zdołał udowodnić, że oszczędności, które powódka posiadała na lokatach pochodziły z jego majątku. Przestawiona przez Sąd Okręgowy ocena przedłożonych przez pozwanego rachunków związanych z przelewami na konto powódki nie narusza art. 233 k.p.c. Ocenę tę Sąd Apelacyjny podzielił, bowiem jest logiczna i bierze pod uwagę czasokres dokonywania tych przelewów i wszystkie istotne okoliczności sprawy. Niewątpliwie strony z inicjatywy pozwanego pozostawały w rozdzielności majątkowej. Gdyby zatem oszczędności były wspólne, posiadałyby wspólne lokaty. Suma przelewów z przedłożonych przez pozwanego rachunków dokonanych na konto powódki przed dniem likwidacji lokat powódki nie daje sumy, którą powódka zainwestowała w budowę basenu.

Podnoszony obecnie zarzut, że kwoty przelane przez pozwanego na konto powódki przed dniem 22 maja 2013 r. były zwrotem uiszczonej przez powódkę kwoty 47 000 zł w kontekście chwili jego wysunięcia w ocenie Sądu Apelacyjnego są jedynie zabiegiem procesowym, nie mającym pokrycia w rzeczywistości. W odpowiedzi na pozew pozwany wskazywał, że basen został wybudowany z jego własnych środków.

Ustalenie, że w przypadku rozstania stron pozwany odda powódce te środki nie miało charakteru dowolnego. Zostało uczynione w oparciu o zeznania świadków, jak i powódki. Jakkolwiek pozwany czyni zarzut, że zeznania tych świadków zostały uznane za wiarygodne bezzasadnie, to w swej apelacji nie podważył skutecznie tej oceny. Treść zeznań świadków koresponduje z innymi dowodami w sprawie. Wbrew wywodom apelacji zeznania świadka A. S. nie są sprzeczne z zeznaniami K. J..

Odnosząc się do wniosku dowodowego podniesionego w apelacji wskazać należy, że Sąd Okręgowy zetknął się bezpośrednio ze świadkami. Żądanie przez pozwanego przeprowadzenia dowodu z zeznań świadków złożonych w innej sprawie naruszałaby zasadę bezpośredniości, wyrażoną w art. 235 § 1 k.p.c. Podkreślić należy również, że ustaleniem Sądu Okręgowego było, iż pozwany przyczyniał się w dużym stopniu do zaspokajania potrzeb powódki i jej córek oraz czynił dla nich okolicznościowe prezenty. Pozwany nie zaskarżył wyroku w zakresie powództwa wzajemnego.

Wobec powyższego Sąd Apelacyjny zgodnie z treścią art. 235 ² pkt 1 i 2 k.p.c. pominął ten dowód w postępowaniu apelacyjnym.

Bezprzedmiotowy jest zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 235 ¹ § 1 k.p.c. Przeprowadzenie dowodu na podstawie niekompletnego wniosku dowodowego z reguły nie ma istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, bowiem Sąd może dopuścić również dowód nie wskazany przez stronę. Pozwany zaś nie dowiódł, że dopuszczenie tego dowodu doprowadziło do naruszenia równości stron wobec prawa czy zasady kontradyktoryjności procesu.

Przy tak ustalonym stanie faktycznym bezzasadne są zarzuty odnoszące się do naruszenia prawa materialnego.

Sąd Okręgowy prawidłowo zastosował treść art. 410 k.c., powołując w uzasadnieniu szereg orzeczeń Sądu Najwyższego. Poglądy w nich wyrażone Sąd Apelacyjny podziela.

Nie sposób podzielić zarzutu, że roszczenie powódki jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Z uwagi na charakter klauzuli generalnej, wynikającej z art. 411 pkt 2 k.c., wskazana jest daleko idąca ostrożność w stosowaniu tego instrumentu prawnego. Orzekanie na zasadzie słuszności powinno być bowiem ograniczone do wypadków szczególnych i nie powinno przysłaniać zasady, którą jest zwrot bezpodstawnie uzyskanej korzyści.

Zasady współżycia społecznego są pojęciem pozostającym w nierozłącznym związku z całokształtem okoliczności danej sprawy i w takim całościowym ujęciu wyznaczają podstawy, granice i kierunki jej rozstrzygnięcia w wyjątkowych sytuacjach, które przepis ten ma na względzie.

Niewątpliwie powódka ma status materialny niższy niż pozwany. Zainwestowała własne środki finansowe w nieruchomość pozwanego, podwyższając jej wartość i umawiając się z nim, że pozwany zwróci te środki w razie rozstania. Bezspornie strony rozstały się. Pozwany wytoczył powództwo wzajemne w zakresie dostarczanych wobec powódki i jej dzieci środków utrzymania, które zostało prawomocnie oddalone.

Ustalony stan faktyczny wyłącza możliwość oddalenia powództwa ze względu na zasady współżycia społecznego.

Reasumując całość powyższych rozważań, zarzuty podniesione w apelacji pozwanego nie mogły skutkować zmianą rozstrzygnięcia Sądu pierwszej instancji, a jedynie oddaleniem apelacji w całości o czym na podstawie art. 385 k.p.c. orzeczono w punkcie I wyroku.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 2 k.p.c. w zw. z § 2 pkt 5 i § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie - Dz.U.2023.1964 t.j. z dnia 2023.09.22), o czym orzeczono w punkcie II wyroku.