Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 stycznia 2025 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSA Zygmunt Drożdżejko

Protokolant: osobiście

po rozpoznaniu w dniu 16 stycznia 2025 r. w Krakowie na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa A. C.

przeciwko S. S.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego od wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach

z dnia 19 grudnia 2022 r. sygn. akt I C 1624/21

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie IV. w ten sposób, że nadaje mu brzmienie:

„ przyznaje od Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Kielcach na rzecz pełnomocnika powoda adw. E. M. kwotę 9 963 zł (dziewięć tysięcy dziewięćset sześćdziesiąt trzy złote w tym kwotę 1 863 zł tytułem podatku od towarów i usług) tytułem kosztów pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu,”;

2.  oddala apelację w pozostałej części;

3.  przyznaje od Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Kielcach na rzecz adw. E. M. kwotę 4 981,50 zł (cztery tysiące dziewięćset osiemdziesiąt jeden złotych i pięćdziesiąt groszy – w tym podatek od towarów i usług) tytułem kosztów pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu w postępowaniu apelacyjnym;

4.  przyznaje od Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Kielcach na rzecz adw. J. Z. kwotę 4 981,50 zł (cztery tysiące dziewięćset osiemdziesiąt jeden złotych i pięćdziesiąt groszy – w tym podatek od towarów i usług) tytułem kosztów pomocy prawnej udzielonej pozwanemu z urzędu w postępowaniu apelacyjnym;

5.  pozostałymi kosztami postępowania apelacyjnego obciąża Skarb Państwa

Sygn. akt I ACa 658/23

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 16 stycznia 2025r.

Pozwem złożonym do Sądu Rejonowego we W. w dniu 13 czerwca 2018r. powódka A. C. wniosła o zasądzenie od pozwanego S. S. kwoty 35 084,31 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 8 maja 2018 r. do dnia zapłaty oraz zasądzenie kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu. Uzasadniała, iż domaga się zasądzenia wskazanej kwoty tytułem zwrotu poczynionych w latach 2007-2016 nakładów na nieruchomość stanowiącą współwłasność stron, dla której Sąd Rejonowy we W. prowadzi księgę wieczystą nr (...). Nieruchomość powyższa stanowiła przedmiot darowizny, jaką otrzymała w dniu 26 lipca 2007 r. od swoich rodziców S. S. i Z. K.. Nieruchomość jest zabudowana domem mieszkalnym, który w dacie dokonania darowizny był w stanie surowym zamkniętym, bez doprowadzonej bieżącej wody i energii elektrycznej. Wykończone były jedynie dwa pomieszczenia zajmowane wówczas przez pozwanego. W latach 2007 -2016 powódka będąc jedyną właścicielką nieruchomości czyniła nakłady na nieruchomość, nadzorowała prace związane z budową, finansowała zakup materiałów, opłacała zatrudnionych pracowników budowlanych. Przeznaczała na ten cel własne oszczędności oraz środki z darowizn otrzymywanych od członków rodziny. Powódka podłączyła energię elektryczną do domu, doprowadziła wodę, rozprowadziła światło, zakupiła i zamontowała nowe okna w całym budynku, wykonała schody na poddasze, poprawiła strop, rozbudowała poddasze, położyła nowy dach, wybudowała komin, położyła tynki na pierwszym piętrze budynku i na poddaszu, wykonała osobne wejście do budynku, ogrodziła posesję. Pozwany złożył oświadczenie o odwołaniu darowizny udziału wynoszącego ½ w prawie własności rzeczonej nieruchomości. Następnie w dniu 29 marca 2018 r. dokonał ponownego wpisu w księdze wieczystej prowadzonej dla nieruchomości, wskazując siebie jako współwłaściciela. Powołując się na powyższe powódka domaga się od niego zapłaty kwoty stanowiącej połowę wartości dokonanych przez nią nakładów na nieruchomość. Strona powodowa podniosła, iż w niniejszej sprawie istnieje konieczność ustalenia nakładów według stanu z daty ich wykonania, a według cen z daty wymagalności – tj. z daty 14 marca 2014 r. – daty uprawomocnienia się orzeczenia zobowiązującego do złożenia oświadczenia woli o zwrotnym przeniesieniu udziału w nieruchomości. Po odwołaniu darowizny powódka nie korzystała już z nieruchomości, na której nadal zamieszkuje pozwany. Podała, iż nie znalazła pokrycia poczynionych nakładów w jakimkolwiek użytku, bowiem nie korzystała z nieruchomości. Dokonane nakłady zwiększają wartość korzyści w chwili wydania nieruchomości. Nie zawierała z pozwanym żadnej umowy dotyczącej nakładów. Powódka powołała się na przepisy art. 408 kc, art. 898§ 2 kc i art. 405 kc. Wskazała, że roszczenie stało się wymagalne z dniem 14 marca 2014 r. (pozew k. 3-8)

Pozwany S. S. w odpowiedzi na pozew z dnia 5 listopada 2018 r. wniósł o oddalenie powództwa. Pełnomocnik pozwanego ustanowiona z urzędu wniosła o przyznanie jej kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanemu z urzędu. Pozwany argumentując zarzucił, iż z uwagi na istniejącą współwłasność nieruchomości nie jest możliwe skuteczne formułowanie powództwa opartego na treści przepisu art. 898 § 2 kc w zw. z art. 408 kc, gdyż nie można przyjąć, aby pozwany był bezpodstawnie wzbogacony kosztem powódki. Nieruchomość, na którą powódka czyniła nakłady od daty darowizny pozostaje nadal we współwłasności, a żądanie oparte na bezpodstawnym wzbogaceniu może odnosić się wyłącznie do nieruchomości, która w całości (łącznie z nakładami) „wróciła” do poprzedniego właściciela - darczyńcy. Strona pozwana utrzymywała, ze podstawą żądania powódki powinien być przepis art. 207 kc, z uwzględnieniem przepisu art. 206 kc. Pozwany zarzucił, że powódka poczyniła nakłady wyłącznie na tą część nieruchomości, z której korzystała i zamierza korzystać. Pozwany po zawarciu umowy darowizny wykonywał przysługującą mu służebność darowizny mieszkania, zajmował pomieszczenia na pierwszej kondygnacji budynku stanowiącego przedmiot darowizny. Po wydanym wyroku zobowiązującym powódkę do przeniesienia udziału w nieruchomości na skutek odwołania darowizny, pozwany korzystał tak jak do tej pory w pomieszczeń w domu. Powódka ma możliwość dysponowania i korzystania z drugiej kondygnacji (która istniała w dacie darowizny) oraz z trzeciej kondygnacji budynku (użytkowego poddasza, wykonanej na skutek modernizacji domu). Pozwany argumentował, iż strony podzieliły w sposób faktyczny nieruchomość do korzystania (quoad usum), a od podziału doszło w sposób dorozumiany. Strony od momentu, o którego przysługuje im współwłasność nieruchomości, nie kwestionowały zakresu używania nieruchomości, choćby poprzez żądanie wydania którejkolwiek części nieruchomości ponad wykorzystywaną osobiście. Powołując się na orzecznictwo Sądu Najwyższego pozwany stał na stanowisku, iż współwłaściciele w razie ustanowienia podziału quoad usum, dokonując wydatków (nakładów) na wykorzystywana prze siebie wyłącznie część rzeczy nie są uprawnieni do żądania od pozostałych współwłaścicieli zwrotu tych wydatków, w częściach odpowiadających ich udziałom. Rozliczenia między współwłaścicielami wynikające z nakładów czynionych na nieruchomość powinny być treścią postępowania o zniesienie współwłasności, które definitywnie kończy funkcjonowanie współwłaścicieli. (k. odpowiedź na pozew k 103-104)

W dniu 22 listopada 2019 r. Sąd Rejonowy we W. wydał wyrok wstępny, w którym orzekł o uznaniu roszczenia powódki A. C. przeciwko S. S. za usprawiedliwione co do zasady. (k. 202). Od powyższego orzeczenia pozwany S. S. wywiódł apelację. (k. 210-211) Wyrokiem z dnia 25 czerwca 2020 r. Sąd Okręgowy w Kielcach wniesioną apelację oddalił. (k. 234)

Pismem procesowym złożonym do Sądu Rejonowego we W. w dniu 14 maja 2021 r. powódka A. C. rozszerzyła powództwo żądając zasądzenia na jej rzecz kwoty 77621,79 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 8 maja 2018 r. do dnia zapłaty. Powołała się na wyliczenia dokonane w opinii biegłego sądowego z zakresu budownictwa ogólnego i drogowego, który oszacował wartość nakładów poczynionych przez powódkę na nieruchomość stanowiącą współwłasność z pozwanym na kwotę 155243,58 zł (k. 340-341). W piśmie procesowym z dnia 28 lipca 2022 r. (data nadania na poczcie) powódka ostatecznie sprecyzowała zadanie i wniosła o zasądzenie od pozwanego na jej rzecz kwoty 93843,94 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 8 maja 2018 r. do dnia zapłaty. (k. 484) Na rozprawie w dniu 18 listopada 2022 r. a następnie w piśmie procesowym z dnia 9 grudnia 2022 r. powódka podtrzymując ostatecznie sprecyzowane żądanie w sprawie wniosła dodatkowo o zasądzenie kosztów procesu z uwzględnieniem podwyższonego do 150% wynagrodzenia pełnomocnika procesowego ustalonego w oparciu o § 2 pkt 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie – za postępowanie pierwszoinstancyjne w kwocie 8100 zł powiększonej o podatek VAT oraz kwoty 4050 zł powiększonej o podatek VAT za postępowanie apelacyjne. Uzasadniając strona powodowa powołała się na duży nakład pracy pełnomocnika uzasadniony okresem 5–ciu lat, w jakim toczy się sprawa, odbytymi licznymi rozprawami, licznymi pismami procesowymi, które składał pełnomocnik, osobistą obecnością pełnomocnika na rozprawach. Utrzymywała, ze działania pełnomocnika doprowadziły do istotnego wyjaśnienia sprawy. Argumentowała odwołując się do realnych stawek rynkowych i wyroku Trybunału Konstytucyjnego w sprawie SK 66/29. (k. 495). Pozwany nawiązując do zmodyfikowanego żądania powódki podtrzymał dotychczasowe stanowisko w sprawie. Zarzucił dodatkowo, że pismo rozszerzające powództwo jest niezgodnie z treścią art. 193 kpc. Wniósł o zasądzenie od powódki kosztów procesu w stawce podwyższonej do 150 % stawki minimalnej na rzecz pozwanego w przypadku oddalenia powództwa oraz nie obciążanie pozwanego kosztami procesu, a w przypadku uwzględnienia powództwa - o przyznanie kosztów zastępstwa prawnego zgodnie z przepisami. Pełnomocnik pozwanego argumentował, że uczestniczyła w oględzinach, nadto osobiście przyjeżdżała do pozwanego, gdyż z uwagi na stan zdrowia nie był w on w stanie przyjeżdżać od niej do kancelarii (k. 492-493)

Postanowieniem Sądu Rejonowego we W. z dnia 2 czerwca 2021 r. sygn. (...) sprawa została przekazana do rozpoznania przez Sąd Okręgowy w Kielcach.

Wyrokiem z dnia 19 grudnia 2022r. Sąd Okręgowy w Kielcach zasądził od pozwanego S. S. na rzecz powódki A. C. kwotę 93.848,93 (dziewięćdziesiąt trzy tysiące osiemset czterdzieści osiem)złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie: od kwoty 35.084,31 (trzydzieści pięć tysięcy osiemdziesiąt cztery złote 31/100) od 8 maja 2018r. do dnia zapłaty i od kwoty 58.764,62/ pięćdziesiąt osiem tysięcy siedemset sześćdziesiąt cztery złote 62/100 od 23 listopada 2022r. do dnia zapłaty (I); oddalił powództwo w pozostałym zakresie (II); przyznał od Skarbu Państwa (Sądu Okręgowego w Kielcach)na rzecz pełnomocnika pozwanego adw. J. Z. kwotę 9963/dziewięć tysięcy dziewięćset sześćdziesiąt trzy złote w tym 1863 zł podatek Vat/ tytułem kosztów pomocy prawnej udzielonej pozwanemu z urzędu (III); zasądził od pozwanego S. S. na rzecz powódki A. C. kwotę 9963 (dziewięć tysięcy dziewięćset sześćdziesiąt trzy złote w tym 1863 zł podatek vat )tytułem kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu przez adwokata E. M. powódce (IV); nie obciążył pozwanego nieuiszczonymi kosztami sądowymi (V).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny.

Powódka A. C. otrzymała w dniu 26 lipca 2007 r. od swoich rodziców S. S. i Z. K. w drodze darowizny prawo własności nieruchomości z zabudowaniami o pow. 0,14 ha położonej w K., gmina (...), działka ewid. nr (...), dla której Sąd Rejonowy we W. prowadzi księgę wieczystą nr KW (...) (Rep.(...)). Przedmiotowa nieruchomość stanowiła majątek wspólny darczyńców nabyty w czasie trwania związku małżeńskiego, po rozwiązaniu małżeństwa przez rozwód stanowiła współwłasność byłych małżonków w częściach równych. A. C. ustanowiła jednocześnie na nieruchomości na rzecz S. S. dożywotnią służebność osobistą polegającą na prawie zamieszkiwania przez niego w dwóch pomieszczeniach od strony zachodniej na niskim parterze, znajdujących się w darowanym domu mieszkalnym, a uprawniony wyraził na powyższe zgodę ( § 6 umowy). W umowie strony określiły wartość przedmiotu darowizny na łączną kwotę 25000 zł. Po nabyciu przedmiotowej nieruchomości powódka została wpisana w dziale II. księgi wieczystej numer (...) jako właścicielka objętej nią nieruchomości. Na nieruchomości posadowiony był piętrowy dom jednorodzinny z 1986 r. z poddaszem. Pozwany korzystał z pomieszczeń mieszkalnych znajdujących się na pierwszej kondygnacji (w suterenie), pozostała część domu nie była wykończona. Jedynie w suterenie były położne tynki. Instalacja elektryczna była doprowadzona tylko do pomieszczeń zajmowanych przez pozwanego. Z czasem pozwany zaprzestał regulowania na bieżąco rachunków za energię elektryczną, z powodu zaległości w płatnościach odcięty został dopływ prądu do budynku. W budynku nie było kanalizacji ani szamba, woda była czerpana ze studni znajdującej się na posesji. Dach budynku był pokryty dachówką betonową, był nieszczelny, przeciekał, wskutek czego pojawiły się na poddaszu zacieki, uszkodzony został strop i krokwie. Niektóre szyby w oknach budynku były popękane. Posesja była ogrodzona drewnianym, miejscami uszkodzonym płotem, a częściowo metalową siatką. Powódka wkrótce po otrzymaniu darowizny rozpoczęła prace remontowo- budowlane obejmujące budynek i ogrodzenie posesji, na której budynek był posadowiony. Sfinansowała przebudowę i nadbudowę budynku mieszkalnego, która polegała min. na rozebraniu starego pokrycia dachu, rozebraniu konstrukcji więźby dachowej, adaptacji poddasza nieużytkowego na użytkowe poprzez podwyższenie ścian zewnętrznych, ścianek kolankowych, podwyższeniu kominów, wykonaniu nowej konstrukcji więźby dachowej wraz z pokryciem i montażem rynien i rur spustowych, wzmocnieniu i poprawieniu stropu, rozprowadzeniu przewodów kabelkowych pod oświetlenie i gniazdka na dwóch kondygnacjach, wykonaniu tynków wewnętrznych. Powódka sfinansowała wymianę okien w całym domu na okna PCV i drzwi wejściowych do domu. Na potrzeby sfinansowania kosztów związanych z zainicjowanym przez pozwanego procesem przeciwko powódce, okna z piętra i poddasza domu zostały wymontowane i sprzedane. Jednak w 2015 r. powódka ponownie wprawiła wszystkie okna w budynku. Do budynku pierwotnie wchodziło się schodami od strony podwórka. Powódka sfinansowała wykonanie drugiego, osobnego wejścia do budynku z boku domu wraz ze schodami wewnętrznymi i klatką wewnętrzną. Powódka odwiedzała ojca. Spłaciła zaległości względem zakładu energetycznego. Czyniła nakłady na nieruchomość. Do dnia 14 marca 2014 r. sfinansowała następujące prace mające charakter nakładów koniecznych – wykonanie przyłącza wodociągowego na długości ok. 15 mb z podłączeniem do budynku, wykonanie przyłącza energetycznego z podłączeniem do budynku, wymiana pokrycia dachu (uzasadniona rozbudową budynku i nieszczelnością dotychczasowego pokrycia dachu). Łączna wartość tych nakładów to kwota 39780,62 zł brutto. Powyższe nakłady nie zostały spożytkowane przez powódkę, która nie zamieszkiwała na nieruchomości co najmniej od 2006 r. Powódka sfinansowała również szereg prac mających na celu ulepszenie nieruchomości – poczyniła nakłady użyteczne, do których należy zaliczyć wykonanie ogrodzenia i wymianę stolarki okiennej z PCV (na parterze budynku) i drzwi zewnętrznych, wykonanie nowego ogrodzenia z płyt betonowych na długości 55 mb i wysokości 1,5 m. Łączna wartość nakładów użytecznych wyniosła 19820,93 zł brutto. Jak biegły rzeczoznawca opiniował wykonane przez powódkę ogrodzenie z płyt betonowych jest o wiele trwalsze i stabilniejsze w stosunku do ogrodzenia wykonanego uprzednio przez pozwanego z drewna czy siatki. Wymiana okien na okna PCV przyczyniła się do poprawy komfortu cieplnego i akustycznego w mieszkaniu, także na zmniejszenie kosztów ogrzewania, a tym samym do zwiększenia użyteczności zajmowanego budynku. Powódka poczyniła również na nieruchomości szereg nakładów zbytkownych podwyższających wartość nieruchomości, które obejmowały prace związane z przebudową i rozbudową budynku tj. wzmocnienie stropu, wykonanie schodów wewnętrznych i zewnętrznych, wykonanie instalacji sanitarnej, tynków i posadzek, ogrodzenia. Nakłady te wynosiły 128 086,32 zł brutto. Miały one na celu ulepszenie rzeczy, zmierzały do zaspokojenia potrzeb życiowych i funkcjonalnych nieruchomości, zwiększając tym samym jej wartość. Wszystkie prace remontowo- budowlane były finansowane ze środków własnych powódki. Łączna wartość nakładów poczynionych na nieruchomość wynosi: wartość nakładów 187 687,87 zł, w tym wartość nakładów koniecznych wynosi 39 780,62 zł, wartość nakładów użytecznych poczynionych na nieruchomość wynosi 19.820,93 zł, a wartość nakładów zbytkownych -wynosi 128 086,32 zł. Nakłady użyteczne i zbytkowne podwyższały wartość nieruchomości w chwili zwrotnego przeniesienia udziału w prawie własności nieruchomości na rzecz pozwanego po odwołaniu darowizny uczynionej na rzecz powódki. Sytuacja materialna i osobista pozwanego z upływem lat pogorszyła się. Miał problemy ze zdrowiem, nie mógł pracować zarobkowo. S. S. zainicjował przed Sądem Rejonowym we W. proces domagając się zasądzenia od A. C. na swoją rzecz renty miesięcznej. Wyrokiem z dnia 25 listopada 2011 r. sygn. (...) Sąd Rejonowy we W. zasądził od A. C. na rzecz S. S. kwotę po 250 zł miesięcznie poczynając od dnia 18 sierpnia 2011 r. płatne do 10 dnia każdego miesiąca wraz z ustawowymi odsetkami na wypadek uchybienia terminowi płatności którejkolwiek z rat. Powódka uiszczała na rzecz pozwanego rentę przez kolejne 7 lat. S. S. złożył oświadczenie o odwołaniu darowizny uczynionej na rzecz A. C.. Wyrokiem z dnia 21 maja 2013 r. sygn. (...) Sąd Rejonowy w J. VI Zamiejscowy Wydział Cywilny z siedzibą we W. zobowiązał A. C. do zawarcia ze S. S. umowy następującej treści: A. C. córka S. i Z. oświadcza, iż przenosi nieodpłatnie na rzecz S. S. syna S. i M. udział ½ części we współwłasności nieruchomości oznaczonej numerem ewidencyjnym działki (...) o pow. 0,14 ha położnej w K., dla której Sąd Rejonowy w J. prowadzi księgę wieczystą KW nr (...), a S. S. wyraża na to zgodę” (pkt I orzeczenia). Wyrokiem Sądu Okręgowego wK. z dnia 14 marca 2014 r. sygn. (...) wydanym na skutek apelacji złożonej przez A. C. Sąd oddalił apelację. Po zwrocie udziału w nieruchomości S. S. powódka nie korzystała z nieruchomości będącej przedmiotem darowizny. Pismem z dnia 30 kwietnia 2018 r. powódka wezwała pozwanego do zapłaty kwoty 35084,31 zł tytułem zwrotu ½ części poniesionych przez nią nakładów na nieruchomość w okresie lat 2007-2016. Powódka zakreśliła pozwanemu termin 3 dni do zapłaty od dnia otrzymania wezwania. Załączyła do pisma faktury oraz zestawienie dokonanych nakładów. Pozwany po przejęciu udziału w nieruchomości na własność nie zwrócił powódce żadnych środków finansowych z tytułu poczynionych przez nią nakładów, pomimo skierowanego do niego przez powódkę monitu. A. C. zamieszkuje z pełnoletnim synem i ze swoją matką w domu rodzinnym swojej matki. S. S. jest osobą niepełnosprawną w stopniu znacznym na stałe. Zamieszkuje w suterenie budynku posadowionego na przedmiotowej nieruchomości położonej w K., gmina (...), działka ewid. nr (...). Zajmuje pięć pomieszczeń, dwa pokoje, kuchnię, łazienkę i korytarz. Ma swobodny dostęp do pozostałej części domu. Pozwany utrzymuje się z emerytury w kwocie 1600 zł oraz dodatku opiekuńczego w kwocie 240 zł miesięcznie. W ubiegłym roku otrzymał dopłatę na węgiel w kwocie 3000 zł. Korzysta z pomocy krewnych. W dniu 22 listopada 2019 roku Sąd Rejonowy we W. wydał wyrok wstępny, w którym orzekł o uznaniu roszczenia powódki A. C. przeciwko S. S. za usprawiedliwione co do zasady. Sąd Rejonowy ustalił, min. że po dokonaniu w dniu 26 lipca 2007 r. przez rozwiedzionych małżonków S. S. i Z. K. darowizny na rzecz A. C., obdarowana czyniła na będącej przedmiotem darowizny nieruchomości szereg nakładów, w tym podłączyła energie elektryczną, rozprowadziła ją, doprowadziła wodę, zamontowała ogrodzenia, zakupiła i zamontowała nowe okna w całym budynku, rozbudowała poddasze, , wymieniła dach, wybudowała komin, wykonała tynki na piętrze i poddaszu, wykonała osobne wejście. Poczynione nakłady zostały w całości sfinansowane przez powódkę. Dokonywane były w czasie, gdy była ona wyłączą właścicielką nieruchomości. Nakłady nie były czynione przez powódkę w okresie kiedy powstała współwłasność nieruchomości po ½ części A. C. i S. S. , tj. po dacie kiedy przedmiot darowizny powrócił na skutek zwrotnego przeniesienia na S. S. udziału we współwłasności nieruchomości w wykonaniu wyroku w sprawie sygn. (...) Sądu Rejonowego w J.. S. S. podupadł i zdrowiu i od 2009 r. porusza się na wózku inwalidzkim. Utrzymuje się ze świadczenia rentowego w niewielkiej wysokości, nie posiadał możliwości na partycypowanie w kosztach remontu. Powódka nie domagała się aby uczestniczył w tych kosztach. Między stronami nie toczy się postępowanie w przedmiocie zniesienia współwłasności. Pozwany uzyskał korzyść majątkową kosztem powódki, która sfinansowała remont budynku mieszkalnego. Poczynione przez powódkę nakłady podniosły wartość nieruchomości, a zarazem wartość przysługującego pozwanemu udziału we współwłasności nieruchomości , w stosunku do stanu dokonania darowizny w 2007 r. Na przełomie lat 2007-2014 stron nie łączył żaden stosunek prawny, z którego wynikałaby możliwość rozliczenia nakładów. Aktualnie w dziale II księgi wieczystej (...) prowadzonej dla nieruchomości nr (...) w K. przez Sąd Rejonowy we W. wpisani są A. C. i S. S. jako współwłaściciele po ½ części. Po zwrocie przedmiotu darowizny S. S. A. C. nie dokonywała żadnych nakładów na nieruchomość. Obecnie na tej nieruchomości zamieszkuje wyłącznie S. S., który zajmuje pomieszczenia w suterenach. Na górnych kondygnacjach nikt nie mieszka, ich aktualny stan nie pozwala na ich wykorzystanie w celach mieszkaniowych. Wyrokiem z dnia 25 czerwca 2020 r. Sąd Okręgowy w Kielcach oddalił apelację pozwanego S. S..

Ocena dowodów dokonana przez Sąd Okręgowy:

Sąd ustalił powyższy stan faktyczny w oparciu o powołane wyżej szczegółowo dowody z dokumentów, także dokumentację fotograficzną i protokół z oględzin nieruchomości dokonanych przez Sąd. Dowody z przedstawionych dokumentów Sąd uznał za w pełni wiarygodne, ich treść bowiem była jasna i nie budziła wątpliwości Sądu. Fakt dokonania przez powódkę na przełomie lat 2007-2014 prac remontowo- budowlanych na nieruchomości, którą w 2007 r. została obdarowana nie był sporny. Kluczowym dowodem dla oceny zakresu wykonanych prac remontowych, oraz charakteru i wysokości poczynionych nakładów była opinii biegłego sądowego z zakresu budownictwa ogólnego i drogowego A. J., który na podstawie dokumentacji dostępnej w sprawie oraz oględzin spornej nieruchomości, określił jakiego rodzaju nakłady poczyniła powódka, jaki był charakter tych nakładów oraz jaka była wartość tych nakładów, a także w jakim zakresie nakłady te zwiększyły wartość nieruchomości według stanu rzeczy na dzień 14 marca 2014r. Ostatecznie pełnomocnicy nie kwestionowali charakteru poszczególnych nakładów. Sąd w pełni podzielił ustalenia i wnioski zawarte w opiniach pisemnych biegłego A. J., uznając je jako fachowe i należycie uzasadnione. Biegły w sposób logiczny wyjaśnił w jaki sposób dokonał wyliczenia wartości nakładów oraz wskazał uzasadnienie ich kwalifikacji z uwagi na rodzaj poczynionych nakładów. Opinie zostały sporządzone przy wykorzystaniu wiadomości specjalnych, jakie posiada biegły, były jasne, pełne i nie zawierały wewnętrznych sprzeczności, zaś autorytet i wiedza biegłego je sporządzającego, nie budziły żadnych wątpliwości, dlatego stanowiły podstawę do dokonanych przez Sąd ustaleń. Sąd oparł częściowo ustalenia faktyczne również na zeznaniach świadków S. C., L. J., M. M. (1), P. Ż.. Zeznania te służyły sądowi głównie do potwierdzenia faktu wykonywania prac przez na zlecenie powódki i na jej koszt, czasookresu wykonywanych prac, ich zakresu, a także swobodnego dostępu do wszystkich pomieszczeń w budynku.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo jest zasadne niemal w całości. Prawomocnym wyrokiem wstępnym z dnia 22 listopada 2019 roku sygn. (...) Sąd Rejonowy we W. ustalił że skierowane do S. S. przez A. C. żądanie zwrotu nakładów poczynionych w okresie od dnia 26 lipca 2007 r. do dnia 14 marca 2014 r. na stanowiącą współwłasność stron nieruchomość zabudowaną o pow. 0,14 ha położoną w K., gmina W., działkę ewid. nr (...), dla której Sąd Rejonowy we W. prowadzi księgę wieczystą nr (...) jest usprawiedliwione co do zasady. Zgodnie z orzeczeniem SN z dnia 28 czerwca 1982 r., IV CR 230/82, OSNCP 1983, nr 2-3, poz. 42, w wyroku wstępnym sąd powinien przesądzić o konkretnym prawie lub stosunku prawnym, a nie jedynie kwestii legitymacji procesowej czynnej lub biernej. Wyrok wstępny wiąże sąd w dalszym postępowaniu, co oznacza, że po jego uprawomocnieniu się zasadniczo nie jest już dopuszczalne kwestionowanie zasady odpowiedzialności (wyroki SN: z dnia 1 grudnia 1999 r., I PKN 401/99, OSNAPiUS 2001, nr 8, poz. 259; z dnia 20 października 1999 r., III CKN 448/99, LEX nr 528117; postanowienie SN z dnia 21 października 1999 r., I CKN 169/98, OSNC 2000, nr 5, poz. 86). Jak podkreślił Sąd Okręgowy w Kielcach rozpoznając apelację od wyroku wstępnego w niniejszej sprawie, stosownie do treści art. 318 § 1 k.p.c. sąd rozstrzyga o zasadzie roszczenia. Nie wyjaśnia natomiast jego rozmiaru i nie rozstrzyga o jego wysokości. Związanie Sądu w toku dalszego procesu wyrokiem wstępnym oceniać należy przez pryzmat art. 365 § 1 k.p.c., który stanowi, że orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby. Konsekwencją zatem prawomocności jest to, że sąd w kolejnym postępowaniu zobowiązany jest przyjąć, iż istotne z punktu widzenia zasadności żądania zagadnienie kształtuje się tak jak to zostało ustalone w prawomocnym wyroku. Oznacza to niedopuszczalność ponownej analizy prawnej, a także prowadzenia postępowania dowodowego co do okoliczności objętych uprzednim prawomocnym rozstrzygnięciem. Sąd obowiązany jest bowiem uwzględnić prawomocne orzeczenie w ramach podstawy orzekania o kolejnym żądaniu, bez dokonywania ponownej oceny rozstrzygniętej nim kwestii. Podkreślić należy, że jeśli chodzi o zakres związania sądu ustaleniami poczynionymi w innej sprawie to wskazać należy, że art. 365 k.p.c., odmiennie niż art. 366 k.p.c., nie reguluje wprost przedmiotowych granic mocy wiążącej prawomocnego orzeczenia. W doktrynie i orzecznictwie dominuje jednak koncepcja, według której moc wiążąca i powaga rzeczy osądzonej są dwoma aspektami prawomocności materialnej, w związku z tym zakres ustaleń korzystających z ochrony w kolejnych procesach powinien być taki sam, niezależnie od tego, o który aspekt tego samego zjawiska (prawomocności materialnej) chodzi. Przyjmując to założenie, granice przedmiotowe mocy wiążącej należy więc oceniać według reguł przyjętych w art. 366 k.p.c. w odniesieniu do przedmiotowych granic powagi rzeczy osądzonej (por. P. Grzegorczyk, Komentarz do art. 365, art. 366 Kodeksu postępowania cywilnego (w:) T. Ereciński (red.), P. Grzegorczyk, J. Gudowski, M. Jędrzejewska,K. Weitz, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom II. Postępowanie rozpoznawcze, LEX, w judykaturze: wyrok SN z dnia 15 lutego 2007 r., II CSK 452/06, OSNC-ZD 2008, nr A, poz. 120; wyrok SN z dnia 16 lipca 2009 r., I CSK 456/08, LEX nr 584190; wyrok SN z dnia 20 stycznia 2011 r., I UK 239/10, LEX nr 738532; wyrok SN z dnia 25 czerwca 2014 r., IV CSK 610/13, OSNC-ZD 2015, nr D, poz. 51). Stanowisko takie prowadzi do wniosku, że moc wiążącą z perspektywy kolejnych postępowań [w tym przypadku dalszego postępowania po wydaniu prawomocnego wyroku wstępnego] uzyskują jedynie ustalenia dotyczące tego, o czym orzeczono w związku z podstawą sporu (art. 366 k.p.c.), a więc - w ujęciu modelowym - rozstrzygnięcie o żądaniu w połączeniu z jego podstawą faktyczną. Treść uzasadnienia, podobnie jak w przypadku powagi rzeczy osądzonej, może jednak służyć sprecyzowaniu rozstrzygnięcia zawartego w sentencji (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 stycznia 2015 r., IV CSK 181/14, LEX nr 1628952). Rozliczenie nakładów dokonanych na przedmiot darowizny w sytuacji jej odwołania reguluje w sposób szczególny art. 898 § 2 k.c., odsyłający w tym zakresie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Rozliczenie nakładów po odwołaniu darowizny odbywa się zatem na podstawie art. 408 k.c. co oznacza, że zobowiązany do zwrotu przedmiotu darowizny może żądać zwrotu nakładów koniecznych o tyle, o ile nie znalazły pokrycia w użytku, który z nich osiągnął, a zwrotu innych nakładów może żądać o tyle, o ile zwiększają wartość korzyści w chwili jej wydania (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 kwietnia 1971 r. III CRN 45/70, OSNCP 1972/1/9, wyrok SN z dnia 22.02.2010r., sygn. akt: IV CSK 436/09). Roszczenie o zwrot wszelkich nakładów (koniecznych, użytecznych i zbytkowych) staje się wymagalne dopiero z chwilą wydania rzeczy właścicielowi, natomiast przy oznaczaniu zasad rozliczania nakładów, bierze się pod uwagę ceny rynkowe, obowiązujące w chwili wydania rzeczy (tak wyr. SN z 13.4.1983 r. IV CR 67/83, OSN 1983, Nr 11, poz. 186 i z 12.12.1967 r., III CRN 356/67, OSN 1968, Nr 8–9, poz. 148). W niniejszej sprawie, za datę właściwą dla stosowanej zasady rozliczania nakładów, należało zatem uznać 14 marca 2014 r., gdyż w tej dacie uprawomocnił się wyrok nakazujący złożenie przez A. C. zastępczego oświadczenia woli o zwrotnym przeniesieniu na pozwanego S. S. własności uprzednio darowanej nieruchomości – udziału w wysokości ½ w prawie własności nieruchomości. Przez nakłady należy rozumieć wszelkiego rodzaju wydatki na przedmiot wzbogacenia. Chodzi tu zarówno o widoczne ulepszenia w postaci wzniesienia budynku lub innego urządzenia, dokonanej przebudowy, instalacji urządzeń domowych, zasadzenia drzew, obsiania pola itp., jak również wydatki na remonty i konserwację rzeczy. Nakłady podlegające rozliczeniu w niniejszej sprawie dzielą się na konieczne i inne, z czego do drugiej grupy zalicza się nakłady użyteczne i zbytkowne. Nakłady konieczne to te, które są niezbędne do utrzymania rzeczy w stanie zdatnym do użytku zgodnie z jej przeznaczeniem albo do zapobieżenia zniszczeniu lub uszkodzeniu rzeczy, np. naprawy i remonty, utrzymanie zwierząt, bieżące podatki itp. ( J. Ignatowicz, [w:] Resich, Komentarz 1972, t. II, s. 609). Inne niż konieczne są nakłady czynione w celu ulepszenia rzeczy (nakłady użyteczne), jak i czynione w celu zaspokojenia indywidualnych potrzeb czy upodobań wzbogaconego (nakłady zbytkowne). Zwrotu nakładów koniecznych można żądać, o ile nie znajdują one pokrycia w użytku osiągniętym przez wzbogaconego. Chodzi tu o jakikolwiek użytek o charakterze majątkowym ( W. Serda , Nienależne, s. 237; E. Łętowska , Bezpodstawne, s. 141) Rozbudowując definicję osiągniętego użytku, należy stwierdzić, że należą do niego m.in. pożytki naturalne i cywilne, ale tylko o tyle, o ile nie podlegają wydaniu zubożonemu, zyski nie będące pożytkami, ale wynikające z eksploatacji korzyści, czy zaoszczędzone wydatki. Odnośnie zaś pozostałych dwóch grup nakładów, można żądać ich zwrotu tylko o tyle, o ile zwiększają wartość korzyści. Ustalenie, czy zachodzi zwiększenie wartości w chwili zwrotu, dokonuje się przez porównanie wartości korzyści wraz z nakładami w stosunku do wzbogacenia osiągniętego kosztem zubożonego. Jak ustalono w niniejszej sprawie, powódka na przestrzeni lat 2007-2014 dokonała szeregu, szczegółowo opisanych w ustaleniach faktycznych Sądu, nakładów na nieruchomość położoną w K., gmina W., obejmującą działkę ewid. nr (...), której była w tym okresie wyłącznym właścicielem. Nakłady te sfinansowała z własnych środków. Niezasadne były twierdzenia pozwanego, ze powódka poczyniła nakłady wyłącznie na tą część nieruchomości, z której korzystała czy zamierzała korzystać. Pozwany jest współwłaścicielem w ½ części nieruchomości. Strony nie czyniły między sobą uzgodnień co do zakresu korzystania z nieruchomości przez pozwanego, fizycznego podziału nieruchomości z której może korzystać. W świetle ustaleń poczynionych w sprawie pozwany ma swobodny dostęp do całej nieruchomości, pomieszczenia na piętrze i na poddaszu nie są zamknięte. Wbrew twierdzeniom pozwanego nie można przyjąć, że strony podzieliły nieruchomość do korzystania, czy że doszło do takiego podziału w sposób dorozumiany. Dokładna charakterystyka poczynionych przez powódkę nakładów na nieruchomość prowadzi do wniosku, że stanowią one w części nakłady konieczne i nakłady użyteczne, a w zasadniczej mierze nakłady zbytkowne. Posiłkując się opinią biegłego sądowego z zakresu budownictwa A. J., Sąd przyjął, że nakładem koniecznym było sfinansowanie przez powódkę doprowadzenia energii elektrycznej i wykonania przyłącza wodociągowego do budynku, a także przeprowadzenie remontu poszycia dachu. Remont dachu budynku uzasadniony był z jednej strony wykonana przez powódkę rozbudową budynku mieszkalnego, a z drugiej strony - nieszczelnością starego pokrycia dachu wykonanego z dachówki betonowej, która przeciekała. Wymiana stolarki okiennej i drzwi zewnętrznych oraz postawienie nowego ogrodzenia betonowego miało natomiast charakter nakładu użytecznego. Biegły podkreślił trwałość i stabilność ogrodzenia z płyt betonowych, które zastąpiło dotychczasowe ogrodzenie wykonane z drewna i z siatki. Jak opiniował biegły okres trwałości zamontowanych okien PCV i drzwi zewnętrznych wynosi 35-50 lat. Okna PCV są odporne na działanie czynników atmosferycznych, trwalsze i tańsze w eksploatacji od okien drewnianych. Wymiana okien przyczyniała się do poprawy izolacji budynku, komfortu cieplnego i akustycznego w mieszkaniu oraz przełożyła się na zmniejszenie kosztów ogrzewania, a więc zwiększyła użyteczność zajmowanego budynku. Zdaniem Sądu ocena powyższych nakładów jako użytecznych jest w pełni zasadna. Natomiast do nakładów zbytkownych należy zaliczyć wykonanie w budynku przebudowy i rozbudowy tj. wzmocnienie stropu, wykonanie schodów wewnętrznych i zewnętrznych, instalacji sanitarnej, tynków, posadzek. Zwiększają one wartość nieruchomości, miały na celu jej ulepszenie, funkcjonalność. Zaznaczyć należy, że w ostatecznej opinii biegły wyliczył wartość nakładów według ich wartości z dnia 14 marca 2014 roku (k. 440-441), czyli z daty gdy uprawomocniło się orzeczenie Sądu nakazujące przeniesienie udziału w wysokości ½ w prawie własności nieruchomości – tj. przedmiotu odwołanej darowizny. Zatem wartość nakładów oszacowana została na chwilę wydania korzyści, zgodnie z przepisem art. 408 k.c. Nakłady konieczne, aby mogły zostać rozliczone nie mogły być spożytkowane przez powódkę. W realiach niniejszej sprawy nie podlegało sporowi, ze powódka nie zamieszkiwała od wielu lat na przedmiotowej nieruchomości. Dlatego wartość nakładów koniecznych niespożytkowanych wynosi zgodnie z przedstawionym przez biegłego wyliczeniem 39780,62 zł. Z kolei, kwota wynikająca z poczynienia nakładów użytkowych i zbytkownych podlega rozliczeniu, o tyle, o ile przyniosła korzyść wzbogaconemu - pozwanemu. Korzyść ta przejawia się we wzroście wartości nieruchomości. W świetle opinii biegłego sądowego wzrost wartości nieruchomości z uwzględnieniem nakładów użytecznych i zbytkownych nastąpił o kwoty 19820,93 zł i 128086,32 zł, tj. o sumę 147907,25 zł. Sąd w pełni akceptuje stanowisko wyrażone w opinii biegłego, dotyczące zwiększenia wartości nieruchomości poprzez poczynienie wskazanych powyżej nakładów. Ostatecznie strony nie kwestionowały poszczególnych prac i nakładów poczynionych przez powódkę w okresie, gdy była jedyną właścicielką nieruchomości, tak nakładów koniecznych, niespożytkowanych przez powódkę, jak i nakładów użytecznych i zbytkownych podwyższających wartość nieruchomości na datę dokonania „zwrotnego” przeniesienia przez powódkę udziału w prawie własności nieruchomości na rzecz pozwanego. (k. 492 protokół z rozprawy z dn. 19.11.2022 r.). W realiach niniejszej sprawy, pozwany jako bezpodstawnie wzbogacony poczynionymi nakładami powinien te nakłady zwrócić powódce proporcjonalnie do swojego udziału w nieruchomości. Z powyższych względów, Sąd uznał powództwo za zasadne do kwoty 93848,93 zł, stanowiącej ½ z sumy kwot 39780,62 + 19820,93 + 128086,32 = 187687,87 zł. W pozostałym zakresie ( w zakresie części żądania odsetkowego) Sąd oddalił powództwo jako nieudowodnione. Odsetki od kwoty pierwotnego żądania powódki w kwocie - 35084,31 zł zasądzono, od upływu terminu wyznaczonego przez powódkę w wezwaniu do zapłaty skierowanym przed wytoczeniem powództwa do pozwanego (pismo z dnia 30 kwietnia 2018 r. doręczone pozwanemu osobiście w dniu 4 maja 2018 r. k. 51-52), po myśli art. 481 k.c., uznając, iż już w tej dacie pozwany zdawał sobie sprawę z wymagalności roszczenia wobec przejęcia nieruchomości wraz z poczynionymi nakładami. Jak to przesądził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17 listopada 2011 roku, sygn. akt IV CSK 68/11, obowiązek wydania korzyści powstaje z chwilą jej uzyskania przez wzbogaconego, co oznacza in concreto, że w dniu 4 maja 2018 r. pozwany pozostawał w tym zakresie w opóźnieniu. Natomiast co do dalszej kwoty rozszerzonego żądania, tj. od kwoty – 58764,62 zł – Sąd zasądził odsetki od dnia 23 listopada 2022 r. daty następnego dnia od momentu doręczenia pełnomocnikowi pozwanego odpisu pisma rozszerzającego żądanie. Mając na uwadze powyższe orzeczono jak w pkt I i II sentencji wyroku. Sąd nie znalazł podstaw aby zastosować w niniejszej sprawie art. 5 kc. W okolicznościach sprawy zdaniem Sądu nie może być uznane za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego domaganie się ochrony prawnej przez powódkę. Jak stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 22 listopada 2000 roku w sprawie II CKN1354/00 (Lex nr 51966) działanie zgodne z prawem korzysta z domniemania zgodności z zasadami współżycia społecznego, chyba że wykazane zostaną szczególne, konkretne okoliczności obalające to domniemanie. Zgodzić się przy tym należy z poglądem Sądu Apelacyjnego w Łodzi wyrażonym w wyroku z dnia 16 kwietnia 2014 roku w sprawie I ACa 1363/13 (Lex nr 1458943), że teza wymienionego wyroku Sądu Najwyższego wyznacza pewien standard postępowania w sprawach, w których zachodzi podejrzenie nadużycia prawa podmiotowego. Jeśli strona wykonywała uprawnienie przysługujące jej na podstawie obowiązującego przepisu, sąd w punkcie wyjścia musi przyjąć, że jej zachowanie odpowiada kryteriom z art. 5 k.c. W konsekwencji można wyrażać pogląd o obowiązywaniu w prawie polskim domniemania korzystania z prawa w sposób zgodny z zasadami współżycia społecznego. Przedstawione przez pozwanego w odpowiedzi na pozew argumenty tego domniemania nie obaliły. W pkt III Sąd przyznał od Skarbu Państwa (Sądu Okręgowego w Kielcach) na rzecz pełnomocnika pozwanego adw. J. Z. tytułem kosztów pomocy prawnej udzielonej pozwanemu z urzędu kwotę ustaloną w oparciu o przepisy § 2 pkt 6 oraz § 10 ust. 1 pkt 1 i § 2 pkt 5 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. poz. 1800 ze zm.)tj. kwoty (5400 zł+ 3600zł x75 %) , powiększone o podatek VAT, łącznie 9963 zł. Zaś orzeczenie w pkt IV wyroku oparto o przepis art. 122 w zw. z art. 100 zd. 2 kpc zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu w sytuacji, gdy strona powodowa uległa tylko co do nieznacznej części swojego żądania. Na koszty te składa się kwota 9963 zł tytułem wynagrodzenia ustanowionego z urzędu pełnomocnika powódki ustalona w oparciu o przepisy § 2 pkt 6 oraz § 10 ust. 1 pkt 1 i § 2 pkt 5 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. poz. 1800 ze zm.). Powołane rozporządzenie znajduje zastosowanie w niniejszej sprawie z uwagi na stanowisko wyrażone przez Trybunał Konstytucyjny (wyrok z dnia 23 kwietnia 2020 r., sygn. SK 66/19, OTK-A 2020/13; Dz. U. z 2020 r. poz. 769). Sąd nie podzielił stanowiska pełnomocników stron co do zasadności przyznania wynagrodzenia w kwocie odpowiadającej 150 % stawki minimalnej z uwagi na nakład pracy pełnomocników stron w niniejszej sprawie i podejmowane w sprawie czynności. Na podstawie art. 102 k.p.c. Sąd nie obciążył pozwanego nieuiszczonymi kosztami sądowymi. Sąd kierując się zasadami słuszności miał na uwadze, ze S. S. jest w trudnej sytuacji życiowej, jest osobą niepełnosprawną w stopniu znacznym, utrzymuje się z emerytury w niewielkiej wysokości oraz zasiłku opiekuńczego. Jego sytuacja osobista i finansowa jest trudna.

Apelacja pozwanego

Wyrok został zaskarżony w części tj. w zakresie pkt l i IV. Pozwany wniósł o zmianę skarżonego wyroku poprzez zasądzenie od S. S. na rzecz A. C. kwoty 13.285,23 złotych (93.848,93 zł — 8.390,45 złotych — 4.894,78 złotych) z ustawowymi odsetkami od dnia wyrokowania do dnia zapłaty, a w przypadku nieuwzględnienia zarzutu z pkt 4 — o uchylenie wyroku ponad kwotę 35.084,31 złotych, uchylenie pkt IV w całości i umorzenie postępowania w tym zakresie, a w każdym przypadku o nieobciążanie pozwanego kosztami procesu. Ponadto wniósł o zasądzenie od powódki A. C. na rzecz pozwanego S. S. kosztów procesu wg norm przepisanych, a w przypadku oddalenia apelacji — o przyznanie mi od Skarbu Państwa (Sądu Okręgowego w Kielcach) kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanemu z urzędu w postępowaniu odwoławczym w stawce wynikającej z rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie wraz z należnym podatkiem VAT, ponieważ koszty te nie zostały ani w całości, ani w żadnej części pokryte.

Wyrokowi zarzucono:

l. naruszenie przepisów prawa procesowego, a to przepisu art. 193 § 1 i 2 ¹ kpc w zw. z aft. 187 §1 kpc w zw. z art. 130 ^1a § 1 kpc, poprzez ich niewłaściwe zastosowanie, skutkujące przyjęciem, że powódka dokonała skutecznego rozszerzenia powództwa pismami: z dnia 11 maja 2021 roku (k. 340), a następnie z dnia 27 lipca 2022 roku w sytuacji, gdy Sądowi nie został złożony odpis pisma rozszerzającego powództwo, który powinien zostać doręczony stronie przeciwnej przez Sąd, a doręczenie przedmiotowego pisma zostało dokonane bezpośrednio na adres pełnomocnika pozwanego;

2.  naruszenie prawa materialnego, a to przepisu art. 321 § 1 kpc, poprzez jego niewłaściwe zastosowanie skutkujące orzeczeniem ponad żądanie, tj. zasądzenie od pozwanego S. S. na rzecz A. C. kwoty 93.848,93 złotych mimo, że powództwo dotyczyło kwoty 35.084,31 złotych i nie zostało skutecznie rozszerzone w dalszej części;

2.  naruszenie prawa materialnego, a to przepisu art. 321 § 1 kpc, poprzez jego niewłaściwe zastosowanie skutkujące zasądzeniem od S. S. na rzecz A. C. kosztów procesu w sytuacji, gdy strona powodowa wniosku takiego nie składała, a pełnomocnik ustanowiony powódce z urzędu domagał się przyznania kosztów ze Skarbu Państwa

3.  naruszenie prawa materialnego, a to przepisu art. 206 kc, poprzez jego niezastosowanie, skutkujące niewzięciem pod uwagę, że strony podzieliły nieruchomość do korzystania i pozwany S. S., który z uwagi na swoją niepełnosprawność nie ma i nie miał nigdy możliwości korzystania z nieruchomości wspólnej poza pierwszym poziomem domu, na który powódka A. C. poczyniła nakłady w kwocie 13.285,23 złotych, nie powinien być zobowiązany do rozliczenia się z powódką ze wszystkich poczynionych nakładów na nieruchomość.

Powódka wniosła o oddalenie apelacji i zasadzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja co do punku IV jest uzasadniona, a co do punktu I nie.

W pkt. IV Sąd Okręgowy w Kielcach zasądził od pozwanego na rzecz powódki wynagrodzenie za pomoc prawną udzielona z urzędu. Zgodnie z § 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r.. (który był podstawą do orzekania, ale obecne rozporządzenie zawiera analogiczny przepis) „w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu” w sprawie cywilnej, w której kosztami procesu został obciążony przeciwnik procesowy strony korzystającej z pomocy udzielonej przez adwokata ustanowionego z urzędu, koszty, o których mowa w § 2, sąd przyznaje po wykazaniu bezskuteczności ich egzekucji. Istotnie wykładnia literalna tego przepisu może prowadzić do wniosku, że zawsze w pierwszej kolejności należy zasądzić koszty od przeciwnika, a dopiero bezskuteczność egzekucji upoważnia sąd do przyznania tych kosztów ze środków Skarbu Państwa. Taka wykładania nie jest jednak prawidłowa. Wykładnia funkcjonalna prowadzi do wniosku, że owszem jest to pewna zasada, ale w szczególnych sytuacjach sąd może od niej odstąpić i przyznać wynagrodzenie pełnomocnikowi od razu. Taka sytuacja zachodzi wówczas, gdy jest oczywiste że egzekucja byłaby bezskuteczna lub szczególnie uciążliwa i długotrwała albo gdy zasądzenie wynagrodzenia pełnomocnika z urzędu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Taka sytuacja zachodzi w przedmiotowej sprawie. Pozwany jest osobą ubogą, sąd zwolnił go od kosztów sądowych i przyznał pełnomocnika z urzędu. Egzekucja wynagrodzenia byłaby długotrwała z uwagi na niskie dochody. Owszem pełnomocnik mógłby poszukiwać zaspokojenia w nieruchomości pozwanego, ale przeprowadzenie tej egzekucji trwałoby kilka lat. Nie jest uzasadnione aby pełnomocnik tak długo czekał na swoje wynagrodzenie. Należy również podkreślić, ze sąd rozstrzygając o kosztach zastosował art. 102 kpc. Z tego też względu sąd od raz przyznał pełnomocnikowi z urzędu wynagrodzenie w oparciu o § 2 pkt 6 oraz § 10 ust. 1 pkt 1 i § 2 pkt 5 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. poz. 1800 ze zm.). Powołane rozporządzenie znajduje zastosowanie w niniejszej sprawie z uwagi na stanowisko wyrażone przez Trybunał Konstytucyjny (wyrok z dnia 23 kwietnia 2020 r., sygn. SK 66/19, OTK-A 2020/13; Dz. U. z 2020 r. poz. 769). Wynagrodzenie wyniosło 9 963 zł.

Apelacja co do punktu I wyroku nie jest uzasadniona.

Generalne na wstępie należy zaznaczyć, że Sąd Apelacyjny w całości podziela ustalenia stanu faktycznego dokonane przez Sąd Okręgowy oraz dokonaną przez ten Sąd ocenę prawną i przyjmuje te ustalenia i ocenę za własną, z wyjątkiem odmienności wynikających z poniższych wywodów.

Zarzut naruszenia art. 193 § 1 i 2 ¹ kpc w zw. z art. 187 §1 kpc w zw. z art. 130 ^1a § 1 kpc jest uzasadniony, ale nie miało to wpływ na rozstrzygnięcie. Istotnie pismo z dnia 11 maja 2021r. nie zostało doręczone pozwanemu za pośrednictwem sądu, a powinno. Nie oznacza to jednak, że pozwany go nie otrzymał. Jak wynika z adnotacji (pełnomocnik pozwanego tego nie kwestionował) zostało ono doręczone pełnomocnikowi pozwanego bezpośrednio. Ostateczne rozszerzenie powództwa zostało dokonane w piśmie z dnia 27 lipca 2022r. Pismo to (podobnie jak pismo z 11.05.2022r.) pełnomocnik powoda w sposób sprzeczny z art. 132 kpc doręczył pełnomocnikowi pozwanemu, a to z uwagi na fakt, że jako pismo rozszerzające powództwo powinno być doręczone przez sąd. Tym niemniej należy zauważyć, że na rozprawie w dniu 18.11.2022r. pełnomocnik pozwanego oświadczył, że otrzymał pismo z lipca 2022r. i jest mu znana jego treść. Należy więc przyjąć, że doręczenie nastąpiło w trybie art. 193 § 3 kpc. Oczywiście nie doszło do fizycznego wręczenia egzemplarza pisma pełnomocnikowi pozwanego, ale było to zbędne, ponieważ był on już w jego posiadaniu. Doszło więc do prawidłowego ostatecznego ukształtowania powództwa.

Zarzut dotyczący naruszenia art. 321 kpc tj. orzekania ponad żądanie nie jest uzasadniony albowiem sąd orzekał w granicach wyznaczonych pismem z dnia 27.07.2022r.

Zarzut dotyczący naruszenia art. 206 kc nie jest uzasadniony. Zgodnie z tym artykułem każdy ze współwłaścicieli jest uprawniony do współposiadania rzeczy wspólnej oraz do korzystania z niej w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez pozostałych współwłaścicieli. Artykuł ten nie określa kto i w jakim zakresie ponosi koszty utrzymania nieruchomości wspólnej tylko określa prawa współwłaściciela do posiadania i korzystania z rzeczy. O zakresie otrzymywania pożytków i zakresie obowiązków w utrzymaniu rzeczy wspólnej decyduje art. 207 kc, który stanowi że pożytki i inne przychody z rzeczy wspólnej przypadają współwłaścicielom w stosunku do wielkości udziałów; w takim samym stosunku współwłaściciele ponoszą wydatki i ciężary związane z rzeczą wspólną. Zatem to jest zasada. Owszem, w drodze umowy, poprzez podział do używania można wprowadzić inne zasady rozliczania. W tym miejscu należy dodać, że pozwany nie wykazał aby po zwrotnym przeniesieniu ½ udziału w nieruchomości doszło do podziału nieruchomości do używania. Okoliczność czy i z jakiej części faktycznie obecnie korzysta pozwany pozostaje bez znaczenia. Z uwagi na brak podziału do używania i brak podziału kosztów, pozwany może korzystać z całej nieruchomości. W niniejszej sprawie, problem polegał także na sposobie rozliczenia wskutek odwołania darowizny i zwrotnego przeniesienia własności nieruchomości. Sytuacja była taka, że powódka dokonując nakładów na nieruchomość była wyłącznym współwłaścicielem. Zatem dokonywała nakładów na swoją nieruchomość. Dopiero po ich dokonaniu, wskutek wyroku sądu, doszło do przeniesienia ½ udziałów w nieruchomości na rzecz pozwanego. Zatem współwłasność powstała już po dokonaniu nakładów, a w chwili ich dokonywania nie występowała. Oznacza to, że do rozliczenia nakładów zastosowanie ma art. 408 kc zobowiązany do wydania korzyści może żądać zwrotu nakładów koniecznych o tyle, o ile nie znalazły pokrycia w użytku, który z nich osiągnął. Zwrotu innych nakładów może żądać o tyle, o ile zwiększają wartość korzyści w chwili jej wydania; może jednak zabrać te nakłady, przywracając stan poprzedni [§1]. Kto czyniąc nakłady wiedział, że korzyść mu się nie należy, ten może żądać zwrotu nakładów tylko o tyle, o ile zwiększają wartość korzyści w chwili jej wydania [§2]. Jeżeli żądający wydania korzyści jest zobowiązany do zwrotu nakładów, sąd może zamiast wydania korzyści w naturze nakazać zwrot jej wartości w pieniądzu z odliczeniem wartości nakładów, które żądający byłby obowiązany zwrócić [§ 3]). W przedmiotowej sprawie powódka dokonywała nakładów w okresie kiedy była wyłącznym właścicielem nieruchomości, a więc nie wiedziała, że korzyść jej się nie należy. Rozliczeniu podlegały więc nakłady konieczne. Z uwagi na charakter nakładów nie ma możliwości ich zwrotu, a więc należało zasądzić ich równowartość w pieniądzu. Trafnie Sąd Okręgowy przyjął, że praktycznie wszystkie nakłady miały charakter nakładów koniecznych i podzielił je na połowę.

Sąd przyznał pełnomocnikom obu stron wynagrodzenie za pomoc prawna udzieloną z urzędu na podstawie art. 29 ust.1 ustawy „Prawo o adwokaturze”, a ich wysokość ustalił na podstawie § 4 pkt. 3, § 8 pkt. 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 maja 2024 r. „w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa albo jednostki samorządu terytorialnego kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu.” oraz stosowanego w drodze analogii § 10.1.2) Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości „w sprawie opłat adwokackich” (4050 zł plus podatek od towarów i usług).

Pozostałymi kosztami postępowania apelacyjnego sąd obciążył Skarb Państwa na zasadzie art. 102 kpc.

Mając powyższe na uwadze – na zasadzie art. 386 § 1 kpc – orzec należało jak w sentencji wyroku.