Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 kwietnia 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Krzysztof Sobierajski
Sędziowie:	SSA Maria Kus-Trybek SSA Jerzy Bess (spr.)
Protokolant:	st.sekr.sądowy Katarzyna Wilczura

po rozpoznaniu w dniu 25 kwietnia 2013 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa H. K.

przeciwko (...) S.A. w W.

o zapłatę

na skutek apelacji strony pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Tarnowie

z dnia 16 stycznia 2013 r. sygn. akt I C 675/12

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od strony pozwanej na rzecz powódki kwotę 1 800zł (jeden tysiąc osiemset złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt I ACa 300/12

UZASADNIENIE

Powódka H. K. w pozwie skierowanym przeciwko (...) S.A. w W. domagała się zasądzenia od strony pozwanej na podstawie art. 448 k.c. w zw. z art. 24 § 1 k.c. zadośćuczynienia w kwocie 80.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 12 lipca 2012 r. do dnia zapłaty. Nadto powódka wniosła o zasądzenie od strony pozwanej na jej rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Uzasadniając żądanie pozwu powódka podała, że w dniu 18 października 2002 r., w wyniku potrącenia przez samochód, śmierć poniósł jej syn – P. K.. Sprawca wypadku ubezpieczony był od odpowiedzialności cywilnej u strony pozwanej. Pismem z dnia 20 czerwca 2012 r. powódka wezwała stronę pozwaną do zapłaty kwoty 150.000 zł tytułem zadośćuczynienia, lecz ubezpieczyciel odmówił wypłaty zadośćuczynienia, uzasadniając to brakiem podstawy prawnej dla zgłoszonego przez nią roszczenia. Zdaniem powódki decyzja strony pozwanej była sprzeczna z ugruntowanym w judykaturze poglądem, zgodnie z którym członkom rodziny osoby zmarłej przed dniem 3 sierpnia 2008 r. należy się zadośćuczynienie na podstawie art. 448 k.c. w zw. z art. 24 § 1 k.c., na poparcie czego przywołała poglądy prawne Sądu Najwyższego w tym przedmiocie. Powódka podniosła nadto, iż odpowiedzialność strony pozwanej wynika także z treści przepisu art. 822 k.c.

Strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu według norm przepisanych.

W uzasadnieniu swojego stanowiska procesowego ubezpieczyciel przyznał, że ponosi odpowiedzialność z tytułu umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej za skutki wypadku z dnia 18 października 2002 r. oraz że w toku postępowania likwidacyjnego odmówił powódce wypłaty zadośćuczynienia za krzywdę spowodowaną śmiercią syna. Zdaniem strony pozwanej brak jest bowiem podstawy prawnej dla zasadnego domagania się przez powódkę roszczenia zgłoszonego w pozwie, gdyż w dacie śmierci syna powódki żaden z przepisów kodeksu cywilnego nie przewidywał możliwości dochodzenia zadośćuczynienia za krzywdę doznaną w wyniku śmierci osoby najbliższej na skutek deliktu, zaś z projektu nowelizacji kodeksu cywilnego z dnia 30 maja 2008 r., mocą której dodany został § 4 do art. 446 wynika, iż ustawodawca stał na stanowisku, że przed wprowadzeniem tego przepisu nie przysługiwało krewnym zmarłego prawo do dochodzenia uregulowanego dopiero na mocy tego przepisu zadośćuczynienia. Strona pozwana podniosła również, iż przytoczone przez powódkę poglądy prawne Sądu Najwyższego odnośnie możliwości zasądzenia zadośćuczynienia na rzecz osób bliskich osoby zmarłej są sprzeczne z dotychczasowym orzecznictwem sądowym w tej kwestii, które do 2008 r. nie przewidywało możliwości przyznawania zadośćuczynienia dla członków rodziny, jak również, że poglądy Sądu Najwyższego co do uznania więzi rodzinnej za dobro osobiste, są sprzeczne z wykształconą w doktrynie interpretacją pojęcia „więź rodzinna”. Podniosła także, iż wyjątki od zasady przyznania zadośćuczynienia bezpośrednio poszkodowanemu muszą wynikać wprost z przepisów ustawy, zaś wyjątek taki stanowi przepis art. 446 k.c., który wyczerpująco określa roszczenia wynikające ze śmierci najbliższego członka rodziny. Skoro w dacie śmierci P. K. przepis ten nie uprawniał członków rodziny zmarłego do uzyskania zadośćuczynienia, to nie można interpretować go rozszerzająco i osobom tym nie przysługują roszczenia na zasadach ogólnych. Nadto strona pozwana wskazała, że podstawą dochodzonego przez powódkę roszczenia nie może być przepis art. 448 k.c. w zw. z art. 24 § 1 k.c. Żądanie określone w tym przepisie przysługuje bowiem jedynie osobie, której dobro osobiste zostało naruszone czynem bezprawnym, skoro zaś w przedmiotowej sprawie delikt sprawcy wypadku został skierowany przeciwko dobrom osobistym P. K., to naruszenie dóbr osobistych powódki nastąpiło w sposób pośredni i było niejako następstwem naruszenia dóbr osobistych poszkodowanego. Strona pozwana podniosła również, iż żądanie powódki jest rażąco wygórowane oraz nieadekwatne do aktualnej stopy życiowej społeczeństwa i panujących stosunków społeczno - ekonomicznych.

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 13 stycznia 2013 r. sygn. akt I C 675/12 Sąd Okręgowy w Tarnowie

I zasądził od strony pozwanej na rzecz powódki H. K. kwotę 32.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 26 lipca 2012r. do dnia zapłaty;

II w pozostałym zakresie powództwo oddalił;

III koszty postępowania pomiędzy stronami wzajemnie zniósł;

IV nakazał pobrać na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Tarnowie od strony pozwanej 1.600 zł, a od powódki H. K. – z zasądzonego roszczenia – kwotę 189,26 zł tytułem kosztów postępowania.

W uzasadnieniu Sąd wskazał następujące m.in. następujące motywy rozstrzygnięcia:

Powództwo zasługuje na częściowe uwzględnienie. W pierwszej kolejności wskazać należy, że Sąd nie podziela stanowiska strony pozwanej, iż dochodzone przez powódkę roszczenie pozbawione jest podstawy prawnej. Już bowiem w stanie prawnym obowiązującym w dacie zdarzenia będącego podstawą roszczenia powódki, w wyniku którego śmierć poniósł jej syn, tj. w dniu 18 października 2002 r. w orzecznictwie dominował pogląd, że w sytuacji gdy ból, poczucie osamotnienia, krzywdy i zawiedzionych nadziei po śmierci osoby bliskiej wywołały osłabienie aktywności życiowej i motywacji do przezwyciężenia trudności dnia codziennego, powodując utratę możliwości polepszenia warunków życia w przyszłości, to można przyjąć, że pogorszyły one dotychczasową sytuację życiową osoby z najbliższego kręgu rodziny zmarłej, przez co istnieje podstawa do kompensacji tego uszczerbku o charakterze niemajątkowym (por. np. wyroki SN z dnia 5 stycznia 1968 r. I PR 424/67, Lex nr 6263, z dnia 30 listopada 1977 r. IV CR 458/77, Lex nr 8032 i z dnia 15 października 2002 r. II CKN 985/00, Lex nr 77043).

W aktualnym orzecznictwie Sądu Najwyższego została zaś przyjęta koncepcja, iż więź emocjonalna łącząca osoby bliskie jest dobrem osobistym, a więc doznany na skutek śmierci osoby bliskiej uszczerbek może polegać nie tylko na osłabieniu aktywności życiowej i motywacji do przezwyciężania trudności przez pozostałych przy życiu członków rodziny, lecz jest także następstwem naruszenia tej relacji między osobą zmarłą a jej najbliższymi (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 2 grudnia 2009 r. I CSK 149/09, Lex nr 607232; z dnia 14 stycznia 2010 r. IV CSK 307/09, OSP 2001/2/15; z dnia 10 listopada 2010 r. II CSK 248/10, Lex nr 785681 i uchwała Sądu Najwyższego z dnia 22 października 2010 r., III CZP 76/10, BSN 2010, nr 10, s. 11). W wyrokach z dnia 11 maja 2011 r. (II CSK 621/10, nie publ.) i z dnia 15 marca 2012 r. (I CSK 314/11, Lex nr 1164718), jak również w uchwałach z dnia 13 lipca 2011 r. (III CZP 32/11, OSNC 2012/1/10) i z dnia 22 października 2010 r. (III CZP 76/10, Lex nr 604152) Sąd Najwyższy wyraził natomiast wprost zapatrywanie, że członkom rodziny zmarłego przysługuje na podstawie art. 448 k.c. w zw. z art. 24 § 1 k.c. zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę w związku ze śmiercią, która nastąpiła w wyniku wypadku (deliktu) zaistniałego przed dniem 3 sierpnia 2008 r. Nadto w uzasadnieniu powyżej powołanej uchwały z dnia 13 lipca 2011 r. Sąd Najwyższy wprost stwierdził, iż nie sposób przyjąć – jak twierdzi to strona pozwana - że osoba dochodząca zadośćuczynienia za spowodowanie śmierci osoby najbliższej jest poszkodowana jedynie pośrednio, skoro ten sam czyn niedozwolony może wyrządzić krzywdę różnym osobom i krzywdą wyrządzoną osobom bliskim zmarłemu jest naruszenie ich dóbr osobistych poprzez zerwanie więzi emocjonalnej ze zmarłym. Zatem również osoba bliska zmarłemu jest poszkodowana bezpośrednio i może dochodzić naprawienia własnej krzywdy związanej z naruszeniem jej własnego dobra osobistego. Zauważyć także należy, iż powyższe poglądy Sądu Najwyższego znalazły akceptację również w orzecznictwie sądów powszechnych (por. np. wyroki s. apel. we Wrocławiu z dnia 10 lutego 2012 r. I ACa 1380/11, Lex nr 1171313 i z dnia 27 kwietnia 2012 r. I ACa 281/12, Lex nr 1171322).

W świetle powyższego uznać zatem należy, iż pogląd, że podstawę dochodzonego zadośćuczynienia za krzywdę doznaną przed dniem 3 sierpnia 2008 r. w następstwie naruszenia deliktem dobra osobistego w postaci więzi rodzinnej, łączącej osobę zainteresowaną ze zmarłym, stanowi art. 448 k.c. w zw. z art. 24 § 1 k.c., został już w judykaturze ukształtowany. Roszczenie powódki, która wskutek śmierci syna doznała naruszenia dóbr osobistych w postaci ustania więzi emocjonalnej pomiędzy nią a synem znajduje zatem uzasadnienie w treści art. 448 k.c. w zw. z art. 24 § 1 k.c.

Powód zaskarżył apelacją niniejszy wyrok w części, to jest w punktach I, III, i IV, zarzucając:

1. naruszenie prawa materialnego poprzez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie przepisu art. 448 Kodeksu cywilnego w związku z art. 24 § 1 k.c.,

2. naruszenie prawa materialnego poprzez niewłaściwe zastosowanie przepisu § 10 ust. 1 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 24 marca 2000 r. w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów (Dz. U. Nr 26 poz. 310 ze zm.) w związku z art. 822 § 1 Kodeksu cywilnego.

Wskazując na przestawione zarzuty, strona pozwanego wniosła:

1) o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie na rzecz pozwanego kosztów postępowania w pierwszej instancji według norm przepisanych,

2) o zasądzenie na rzecz pozwanego kosztów postępowania w drugiej instancji według norm przepisanych.

Powódka wniosła o oddalenie apelacji pozwanego i zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja w istocie kwestionuje zasadę rozstrzygnięcia, w tym pogląd prawny przedstawiony przez Sąd I instancji jako podstawy rozstrzygnięcia.

Sąd II instancji nie podziela krytyki tego stanowiska przedstawionej zarówno w toku postępowania, jak i w apelacji i uznaje, ze apelacja jest bezzasadna z przyczyn w skazanych w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku.

Odnosząc się do zarzutu pozwanego, należy jeszcze raz strona zaznaczyć, iż utrata bliskiej osoby stanowi naruszenie prawa osobistego, które podlega ochronie w aspekcie art. 24 k.c., a co za tym idzie podlega wyrównaniu, albowiem katalog dóbr osobistych określony w art. 23 k.c. ma charakter otwarty. W orzecznictwie i w piśmiennictwie przyjmuje się zgodnie, że ochroną przewidzianą w art. 23 i 24 k.c. objęte są wszelkie dobra osobiste, rozumiane jako pewne wartości niematerialne związane z istnieniem i funkcjonowaniem podmiotów prawa cywilnego, które w życiu społecznym są uznawane za doniosłe i zasługujące z tego względu na ochronę. W judykaturze uznano, że do katalogu dóbr osobistych należy np. prawo do intymności i prywatności, płeć człowieka, prawo do planowania rodziny, tradycja rodzinna, pamięć o osobie zmarłej.

Podobne stanowisko zostało zaprezentowane w uchwale z dnia 13 lipca 2011 r., III CZP 32/11. Sąd Najwyższy udzielając odpowiedzi na pytanie: "Czy najbliższemu członkowi rodziny zmarłego przysługuje - na podstawie art. 448 k.c. w zw. z art. 24 § 1 k.c. - zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę w sytuacji, gdy śmierć poszkodowanego nastąpiła na skutek deliktu, który miał miejsce przed dniem 3 sierpnia 2008 r.?" podjął uchwałę o następującej treści:

„Sąd może przyznać najbliższemu członkowi rodziny zmarłego zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę na podstawie art. 448 w związku z art. 24 § 1 k.c, także wtedy, gdy śmierć nastąpiła przed dniem 3 sierpnia 2008 r. wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia. W uzasadnieniu wspomnianej uchwały czytamy:

„Osoba dochodząca zadośćuczynienia za spowodowanie śmierci osoby najbliższej nie jest poszkodowana jedynie pośrednio. Nie może być kwestionowane, że ten sam czyn niedozwolony może wyrządzać krzywdę różnym osobom. Źródłem krzywdy jest zatem czyn niedozwolony, którego następstwem jest śmierć. Krzywdą wyrządzoną zmarłemu jest utrata życia, dla osób mu bliskich zaś jest to naruszenie dobra osobistego poprzez zerwanie więzi emocjonalnej, szczególnie bliskiej w relacjach rodzinnych. Również zatem osoba dochodząca ochrony na podstawie art. 448 k.c. może być poszkodowana bezpośrednio i dochodzić naprawienia własnej krzywdy, doznanej poprzez naruszenie jej własnego dobra osobistego.

Nowelizacja art. 446 k.c. polegająca na dodaniu § 4 nie pozbawia, jak trafnie uznał Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 22 października 2010 r., najbliższych członków rodziny zmarłego możliwości dochodzenia zadośćuczynienia na podstawie art. 448 k.c. także w wypadku, gdy czyn niedozwolony popełniony został przed dniem 3 sierpnia 2008 r. Skutkiem nowelizacji jest możliwość dochodzenia przez nich tego roszczenia obecnie zarówno na podstawie art. 446 § 4 jak i 448 k.c., z tym, że na podstawie pierwszego z tych przepisów jest to prostsze z uwagi na ułatwienia dowodowe. Przed nowelizacją zaś jedyną podstawę dla roszczenia o zadośćuczynienie stanowił art. 448 k.c. i to zarówno dla najbliższych członków rodziny zmarłego jak i dla innych podmiotów" (Uchwała SN z dnia 13 lipca 201 lr., III CZP 32/11).

Trafnie również w odpowiedzi na apelację powódka zaznacza że wbrew zarzutom naruszenia § 10 ust. 1 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 24 marca 2000 r. w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów, ubezpieczyciel jest odpowiedzialny także za skutki przedmiotowego zdarzenia w ramach definicji wypadku ubezpieczeniowego zawartego w powyższym przepisie. Zasadnie też powódka odwołuje się do poglądu wyrażonego przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 7.11.2012 r. w sprawie o sygn. akt III CZP 67/12: „Przepis §10 ust. 1 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 24 marca 2000 r. w sprawie ogólnych warunków ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów (Dz.U. nr 26, poz.310 ze zm.) nie wyłączał zakresu ochrony ubezpieczeniowej zadośćuczynienia za krzywdę osoby, wobec której ubezpieczony ponosił odpowiedzialność na podstawie art. 448 k.c.”

Tak więc, uznając apelację za bezzasadną, Sąd Apelacyjny orzekł jak w pkt 1 sentencji na mocy art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono jak pkt 2 sentencji według zasady odpowiedzialności za wynik postępowania określonej w art. 98 § 1 k.p.c., natomiast co do wysokości zgodnie z § 2 ust 1 i 2, § 6 pkt 5 oraz § 12 ust 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2002 r., nr 163 poz. 1349).