Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 maja 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Marek Boniecki
Protokolant:	sekretarz sądowy Iwona Mrazek

po rozpoznaniu w dniu 19 maja 2022 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa L. G. i M. G.

przeciwko (...)Parafii (...)w K.

przy interwencji ubocznej R. G. po stronie pozwanej

o ustalenie

na skutek apelacji powoda L. G.

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 27 października 2020 r. sygn. akt I C 1165/18

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od powoda na rzecz interwenientki ubocznej kwotę 540 zł (pięćset czterdzieści złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Marek Boniecki

Sygn. akt I ACa 79/21

Uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie

z 19 maja 2022 r.

Wyrokiem z 27 października 2020 r. Sąd Okręgowy w Krakowie: ustalił, że powódce M. G. przysługuje prawo do współdysponowania szczegółowo opisanym
w orzeczeniu grobem zlokalizowanym na Cmentarzu (...) Parafii (...) w K., a w szczególności prawo do decydowania
o przeznaczeniu wolnych miejsc w grobie oraz załatwiania spraw z Zarządem Cmentarza – razem ze współdysponentkami grobu: R. G. i E. S. (pkt 1); oddalił powództwo L. G. o prawo współdecydowania ww. grobem (pkt 2) oraz orzekł
o kosztach procesu (pkt. 3 i 4).

Sąd Okręgowy ustalił stan faktyczny szczegółowo zaprezentowany w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, z którego to uzasadnienia wynika, że:

- pozwana Parafia jest zarządcą cmentarza (...)
w K.;

- aktualnymi dysponentami grobu zapisanymi w księgach cmentarnych są interwenientka uboczna R. G. i E. S.;

- grobowiec jest na 12 miejsc, na razie jest w nim pochowany tylko J. G.;

- J. G. zmarł 5 października 2007 r.; w dacie śmierci był żonaty
z interwenientką uboczną;

- jego pierwszą żoną była A. G., z którą miał dwóch synów: powoda i Z., który zmarł 9 października 1998 r.;

- zarówno matka, jak i brat powoda pochowani są na Cmentarzu na (...), grób ma cztery miejsca, a powód jest jego dysponentem;

- J. G. za życia dostał miejsce pod budowę grobowca rodzinnego; budowę grobowca sfinansowała w całości interwenientka uboczna;

- wolą J. G. było, aby w grobowcu pochowana była najbliższa jego rodzina; połowa grobowca miała należeć do rodziny G., a druga do rodziny interwenientki ubocznej;

- wolę odnośnie do rodzinnego grobowca i zasad pochówku zawarł w swym testamencie własnoręcznym z 29 grudnia 1998 r.; dysponentem grobu ustanowił swą żonę R.;

- powód jest w złych relacjach z interwenientka uboczną; odwiedza grób ojca parę razy do roku, w czym nie doznaje przeszkód ze strony R. G.; wybiera takie okresy, aby się z nią nie spotykać na cmentarzu;

- interwenientka uboczna została żoną J. G. w 1991 r.; już wówczas powód był skłócony ze swoim ojcem; relacje te - dzięki R. G. - poprawiły się na ok. dwa lata, po czym znowu się pogorszyły i tak było do śmierci J. G.;

- w sprawie o zachowek R. G. zawarła z powodami korzystną dla nich ugodę; nie sprzeciwia się, aby powodowie kultywowali kult zmarłego J. G., odwiedzali grób, nie sprzeciwia się również, aby powódka była pochowana w tym grobie.

W ustalonym przez siebie stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał powództwo L. G. za bezzasadne, przyjmując, że:

- powodowi, jako zstępnemu J. G., przysługuje dobro osobiste w postaci prawa do przedmiotowego grobu;

- powód nie posiada jednakże interesu prawnego w ustaleniu tego prawa w rozumieniu art. 189 k.p.c., albowiem takowe ustalenie nie spowoduje definitywnego zakończenia stanu niepewności co do tego, komu przysługuje prawo do podejmowania decyzji związanych
z grobem; nie doprowadzi również do ustania napięć i konfliktów pomiędzy powodem
a interwenientką uboczną, powstających na tle prawa do grobu, w tym w szczególności prawa do dysponowania wolnymi miejscami w grobie, które to konflikty mogą prowadzić do zainicjowania kolejnych postępowań sądowych dotyczących sposobu realizacji prawa do grobu;

- jednocześnie mimo braku sądowego ustalenia prawa do grobu na jego rzecz, powód
w dalszym ciągu będzie mógł sprawować kult osoby zmarłej pochowanej w grobie, w czym do tej pory nie doznawał przeszkód;

- pomimo, że prawo do grobu nie podlega dziedziczeniu, to sprzeczne z zasadami współżycia społecznego byłoby uznanie, że osoba która została wyłączona od dziedziczenia miałaby po śmierci spadkodawcy decydować o prawie do grobu, w którym spoczywa spadkodawca, który to nie wskazał jej wśród osób uprawnionych do pochowania w grobie.

Wyrok powyższy w zakresie pkt. 2 i 3 zaskarżył apelacją powód, wnosząc o jego zmianę poprzez uwzględnienie powództwa także w stosunku do niego z uwzględnieniem faktu uprawomocnienia się wyroku w stosunku do drugiej powódki.

Apelujący zarzucił naruszenie: 1) art. 189 k.p.c. w zw. 23 k.c. - poprzez błędne przyjęcie, że powód nie posiada interesu prawnego w żądaniu ustalenia prawa do grobu,
w którym pochowany jest jego ojciec, rozumianego jako ogół praw i obowiązków związanych z grobem, w tym prawa do pochówku w nim, w sytuacji gdy niniejsze powództwo jest jedyną drogą prawną, by definitywnie rozstrzygnąć - wobec kwestionowania tego prawa przez aktualne współuprawnione - o przysługującym powodowi przedmiotowym uprawnieniu,
a ochrony tych praw nie sposób dochodzić w ramach innego powództwa, w tym o świadczenie; 2) art. 10 ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych - poprzez jego niezastosowanie w realiach niniejszej sprawy, art. 23 k.c. w zw. z art. 10 ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych w zw. z art. 5 k.c. poprzez błędną wykładnię, a w konsekwencji uzależnienie przyznania powodowi ochrony w niniejszym procesie oraz ustalenia przysługującego mu prawa do dysponowania grobem od ewentualnych dyspozycji zmarłego ojca J. G., pomimo że powód należy do kręgu osób uprawnionych do pochowania zwłok w grobie zlokalizowanym na cmentarzu (...) w K. przy (...), kwatera S, rząd 1, grób 10, która to okoliczność stanowi element składowy prawa do grobu,
w dalszej kolejności zaś pośrednio określa uprawnienia do dysponowania nim, a okoliczności te stanowią jedyne źródło uprawnień powoda, bowiem prawo to nie podlega dziedziczeniu, co za tym idzie, nie może być przedmiotem jakichkolwiek dyspozycji na wypadek śmierci czy też podlegać ocenie w kontekście zasad współżycia społecznego; 3) art. 233 k.p.c. - poprzez brak wszechstronnej, kompleksowej oceny dowodów, z zachowaniem zasad doświadczenia życiowego, w szczególności wobec obdarzenia prymatem pełnej wiarygodności zeznań interwenientki ubocznej - R. G., co w konsekwencji doprowadziło do zupełnie dowolnego przyjęcia, że relacje pomiędzy powodem oraz jego zmarłym ojcem J. G. były nieprawidłowe w stopniu uzasadniającym wydziedziczenie powoda, a w dalszej kolejności zaś, że uwzględnienie żądania powoda sprzeciwiałoby się zasadom współżycia społecznego; 4) art. 327 ^{( 1)} §1 k.p.c. - poprzez sprzeczność w treści uzasadnienia skarżonego wyroku polegającą z jednej strony na przyjęciu przez Sąd I instancji, że powodowi przysługuje prawo do dysponowania grobem zlokalizowanym na cmentarzu (...) w K. przy al. (...), kwatera (...) rząd (...), grób (...), a jednocześnie, że sprzecznym z zasadami współżycia społecznego byłoby uznanie, iż osoba wyłączona od dziedziczenia miałaby decydować o prawie do grobu, co w ocenie Sądu I instancji przemawia za odmową ustalenia tego prawa.

Interwenientka uboczna wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd pierwszej instancji prawidłowo, z poszanowaniem reguł wyrażonych w przepisie art. 233 §1 k.p.c. ustalił stan faktyczny sprawy, co sprawiło, że Sąd Apelacyjny przyjął go za własny. Uzupełniająco Sąd drugiej instancji ustalił, że w sporządzonym przez J. G. piśmie datowanym na 29 grudnia 1998 r., a zatytułowanym: „Moja ostatnia wola”, zawarł on stwierdzenia, że: „Drugi syn L. (…). Od lat 4 (…) wyrzekł się mnie, nie uznaje mnie nie tylko za ojca, ale nawet za znajomego człowieka. Poza przykrościami, których nie szczędzi tak mnie jak i mojej żonie R., doznaję od niego wyłącznie krzywd i uczuć nienawiści.”. Dokument powyższy nie był kwestionowany pod względem swojej prawdziwości.

Nieskuteczny okazał się zarzut naruszenia art. 327 ¹ §1 k.p.c., które skarżący dostrzegał wyłącznie w sprzeczności między przyjęciem przez Sąd Okręgowy z jednej strony istnienia uprawnienia powoda do dysponowania grobem, z drugiej niezgodności takiego uprawnienia z zasadami współżycia społecznego. Zdaniem Sądu Apelacyjnego wskazywana sprzeczność nie ma miejsca, albowiem o nadużyciu danego prawa można mówić wyłącznie w przypadku, gdy takowe prawo istnieje. Przede wszystkim jednak omawiana kwestia wchodzi w zakres prawa materialnego, a nie procesowego, a kwestionowane uzasadnienie zostało skonstruowane w sposób w pełni umożliwiający przeprowadzenie kontroli instancyjnego zaskarżonego orzeczenia.

Nietrafiony okazał się również zarzut naruszenia art. 233 §1 k.p.c. Na wstępie tej części rozważań podkreślić wypada procesowy charakter omawianego zarzutu, czego konsekwencją pozostaje związanie Sądu odwoławczego także jego zakresem. W badanej sprawie zarzut wadliwej oceny dowodów sformułowany został zbyt ogólnie, aby poddawał się kontroli instancyjnej. Skarżący winien był wskazać, które dowody zostały ocenione nieprawidłowo i na czym ewentualna nieprawidłowość polegała. Tymczasem apelujący podaje jedynie, że wadliwie ocenione zostały zeznania interwenientki ubocznej, co miało doprowadzić do dowolnego przyjęcia, że relacje pomiędzy powodem oraz jego zmarłym ojcem były nieprawidłowe w stopniu uzasadniającym wydziedziczenie powoda. Ustalenie takie nie znalazło się w stanie faktycznym sprawy. W rozważaniach z kolei, które podlegają ocenie poprzez pryzmat prawa materialnego, Sąd Okręgowy użył jedynie sformułowania
o „wyłączeniu od dziedziczenia”, które nie jest równoznaczne z wydziedziczeniem.

Zgodzić należało się natomiast z apelacją co do nieprawidłowego zastosowania przez Sąd pierwszej instancji art. 189 k.p.c. Jakkolwiek bowiem pozwana parafia nie kwestionuje uprawnienia powoda do współdysponowania grobem, w którym pochowany jest jego ojciec, to występująca po stronie pozwanej interwenientka uboczna prawo to jednoznacznie neguje. Powództwo o ustalenie prawa do dysponowania grobem w ukształtowanym już orzecznictwie jawi się w takiej sytuacji jako jedyny środek prawny pozwalający usunąć niepewność
w zakresie przysługiwania tego uprawnienia. Nie sposób w tej sytuacji odmówić występowania po stronie powoda interesu prawnego w rozumieniu ww. przepisu. Nie przekonuje przy tym pogląd Sądu Okręgowego, że uwzględnienie powództwa – wobec konfliktu między powodem a interwenientką uboczną – nie spowodowałoby definitywnego zakończenia niepewności co do tego, komu przysługuje prawo do podejmowania decyzji związanych z grobem. Gdyby bowiem spór w tym zakresie nie występował, wytaczanie powództwa byłoby zbędne. Dodatkowo podzielić należy zaprezentowany w judykaturze pogląd, zgodnie z którym istnienie obok siebie równoległych uprawnień kilku osób do tego samego grobu powoduje, że realizacja tych uprawnień musi być - o ile nie ma pomiędzy uprawnionymi zgody - harmonizowana, czemu służyć mogą w drodze ostrożnej analogii reguły dotyczące wspólnych praw, którymi w prawie polskim - wobec braku przepisów o wspólności praw w ogólności - mogą być tylko przepisy o współwłasności (por. wyrok Sądu Najwyższego z 8 maja 2015 r., III CSK 305/14).

Mimo trafności zarzutu obrazy art. 189 k.p.c. apelacja powoda nie mogła zostać uwzględniona, albowiem zaskarżony wyrok odpowiada prawu.

Wyjść należy od tego, że art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (jedn. tekst: Dz. U. z 2011 r. Nr 118, poz. 687) nie stanowi podstawy powstania prawa do grobu, a jedynie określa krąg osób, którym przysługuje prawo do pochowania zwłok danej osoby(por. wyrok Sądu Najwyższego z 9 grudnia 2011 r., III CSK 106/11, OSNC 2012, nr 6, poz. 76). Z drugiej jednak strony za powszechny w judykaturze uznać należy pogląd, zgodnie z którym skoro omawiany przepis określa wyłącznie osoby uprawnione do pochowania zwłok, a jest to element składowy prawa do grobu, to w sposób pośredni określa on uprawnienia do dysponowania grobem (por. wyrok Sądu Najwyższego z 19 kwietnia 1996 r., I CRN 53/96). Zaznaczenia przede wszystkim jednak wymaga, że zespół uprawnień określanych wspólnym mianem „prawa do grobu” ma charakter mieszany majątkowo-niemajątkowy, przy czym z chwilą, kiedy dochodzi do pochowania zwłok w danym grobie, dominujący charakter uzyskują uprawnienia osobiste. Nie można oczywiście mówić o prawach osoby nieżyjącej, ale te w sposób pośredni realizowane są poprzez wykonywanie przez osoby bliskie kultu osoby zmarłej. Przy realizacji tego prawa nie sposób pominąć wyrażonej za życia woli osoby pochowanej, a także relacji między nią a osobą dochodzącą swoich praw do grobu. Trudno bowiem pogodzić okazywanie szacunku dla zmarłego z ignorowaniem jego wyraźnej lub domniemanej woli wyrażonej za życia. Na konieczność brania pod uwagę tego zagadnienia wskazuje także orzecznictwo (por. m.in. wyroki Sądu Najwyższego z 14 maja 1982 r., IV CR 171/82, OSNC 1983, nr 1, poz. 12, z 6 listopada 1978 r., IV CR 359/78).

Z prawidłowo ustalonego stanu faktycznego wynika, że między powodem a jego ojcem istniał poważny konflikt, który nie ustał do czasu śmierci tego pierwszego. J. G. w dokumencie stanowiącym swoiste posumowanie swoich doświadczeń życiowych wyraził głęboki żal i poczucie krzywdy wywołane zachowaniem swojego syna – powoda. Skarżący jako jedyny pominięty został w „przeznaczaniu” przez J. G. miejsc w grobowcu, w którym spocząć mieli obok członków rodziny drugiej żony: pierwsza żona A., syn Z., wnuczka M. i „dalsi potomni”. Nie sposób zignorować także faktu, że grobowiec wybudowany został ze środków interwenientki ubocznej, zaś powód dysponuje prawem do grobu na innym cmentarzu, w którym pochowani już są jego matka i brat. W tych okolicznościach, w ocenie Sądu Apelacyjnego, prawo powoda do współdecydowania o grobie, w którym pochowany jest jego ojciec, musi ustąpić przed prawem interwenientki ubocznej do kultywowania pamięci zmarłego męża, co przemawia za odmową udzielenia skarżącemu ochrony na podst. art. 189 k.p.c. w zw. z art. 23 k.c.

Sąd odwoławczy nie dostrzegł, aby Sąd pierwszej instancji uchybił prawu materialnemu w zakresie nie objętym zarzutami apelacji.

Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację jako bezzasadną.

Za podstawę rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego, które po stronie interwenientki ubocznej ograniczyły się do wynagrodzenia adwokata przyjęto art. 107 w zw.
z art. 98 §1 k.p.c. w zw. z art. 391 §1 k.p.c. oraz §8 ust. 1 pkt 2 w zw. z §10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 r., poz. 1800 ze zm.).

SSA Marek Boniecki