Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

Formularz UK 2

Sygnatura akt

III Ka 8/21

Załącznik dołącza się w każdym przypadku. Podać liczbę załączników:

0

1.  CZĘŚĆ WSTĘPNA

1.1. Oznaczenie wyroku sądu pierwszej instancji

Wyrok Sądu Rejonowego w Rybniku z dnia 27 października 2020 r. sygn. akt III K 2276/19

1.2. Podmiot wnoszący apelację

☐ oskarżyciel publiczny albo prokurator w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ oskarżyciel posiłkowy

☐ oskarżyciel prywatny

☒ obrońca

☐ oskarżony albo skazany w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ inny

1.3. Granice zaskarżenia

1.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

☒ na korzyść

☐ na niekorzyść

☒ w całości

☐ w części

☐

co do winy

☐

co do kary

☐

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

1.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☒

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☐

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany
w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☒

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☒

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☐

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

1.4. Wnioski

☒

uchylenie

☐

zmiana

2.  Ustalenie faktów w związku z dowodami przeprowadzonymi przez sąd odwoławczy

2.1. Ustalenie faktów

2.1.1. Fakty uznane za udowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

2.1.2. Fakty uznane za nieudowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

2.2. Ocena dowodów

2.2.1. Dowody będące podstawą ustalenia faktów

Lp. faktu z pkt 2.1.1

Dowód

Zwięźle o powodach uznania dowodu

2.2.2. Dowody nieuwzględnione przy ustaleniu faktów
(dowody, które sąd uznał za niewiarygodne oraz niemające znaczenia dla ustalenia faktów)

Lp. faktu z pkt 2.1.1 albo 2.1.2

Dowód

Zwięźle o powodach nieuwzględnienia dowodu

3.  STANOWISKO SĄDU ODWOŁAWCZEGO WOBEC ZGŁOSZONYCH ZARZUTÓW i wniosków

Lp.

Zarzut

Naruszenie, art. 7 KPK poprzez dowolną ocenę zeznań E., dokonaną z przekroczeniem zasad prawidłowego rozumowania, co w konsekwencji doprowadziło do błędu w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, iż oskarżony swoim zachowaniem naraził małoletniego K. J. na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych w sytuacji, gdy nie wynika to z zebranego materiału dowodowego, a matka małoletniego zeznała jednoznacznie, iż syn nie była na taką okoliczność narażony.

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

Na wstępnie wskazać trzeba skarżącemu, skoro zarzucił obrazę przepisów art. 438 pkt 1,2 i 3 k.p.k., że błąd w ustaleniach faktycznych ma charakter pierwotny, a nie pochodny od obrazy przepisów postępowania (wyr. SA w Warszawie z 24.9.2018 r., AKa 109/13, nie publ.).

Podstawę odwoławczą powinien stanowić zarzut dotyczący uchybienia pierwotnego, a nie wtórego, który stanowi pochodną tego pierwszego, stąd też błędne jest powoływanie kilku zarzutów, gdy jeden z nich stanowi konsekwencje drugiego lub gdy zarzuty te wzajemnie się wykluczają. W razie oparcia odwołania na zarzutach tzw. mieszanych, to jest twierdzeniu odpowiadającym kilku podstawom odwoławczym, jako podstawę odwołania należy powoływać zarzut pierwotny, a nie wtórny, stanowiący pochodną usterki pierwotnej (por. wyr. SA w Krakowie z 11.2.1999 r., II Aka 18/99, KZS 1999, Nr 3, poz. 25).

Istotne jest, że skarżący w zasadzie nie wyjaśnił w zarzucie apelacji na czym miałby polegać zarzut błędu w ustaleniach faktycznych, czy też na czym polegała obraza przepisów prawa materialnego z art. 438 pkt 1 k.p.k.

Jedynym skonkretyzowanym zarzutem apelacji, było naruszenie przepisów postępowania, a to art. 7 k.p.k., którego skutkiem miały być błędne ustalenia faktyczne.

Wskazać więc należało dodatkowo, iż nie można jednocześnie, zarzucając naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów, twierdzić, że sąd wadliwie zastosował prawo materialne. Ta ostatnia kwestia aktualizuje się bowiem dopiero na tle prawidłowo ustalonego stanu faktycznego (por. np. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 marca 2000 r. V KKN 97/98 LEX nr 50943).

Wskazać należało obrońcy, że na uzasadnienie błędu ustaleń faktycznych lub naruszenie standardów swobodnej oceny bądź interpretacji dowodów nie wystarczy subiektywne przekonanie skarżącego o niesprawiedliwości orzeczenia, a konieczne jest wykazanie, że w zaskarżonym wyroku poczyniono ustalenie faktycznie nie mające oparcia w przeprowadzonych dowodach, albo że takiego ustalenia nie poczyniono mimo, że z przeprowadzonych dowodów określony fakt jednoznacznie wynikał, względnie wykazanie, iż tok rozumowania sądu I instancji był sprzeczny ze wskazaniami doświadczenia życiowego, prawidłami logiki, czy zasadami wiedzy. Istotne jest również i to, że zasady bezstronności (art. 4 k.p.k.) i swobodnej oceny dowodów (art. 7 k.p.k.) znajdują swoje rozwinięcie w przepisach szczególnych i pełnią rolę dyrektyw interpretacyjnych, przy pomocy których odczytuje się treść tych przepisów. Z tego względu, gdy naruszenie zasady procesowej wiąże się z obrazą przepisu szczególnego, zarzut apelacji powinien wskazywać ten przepis a nie samą zasadę procesową. Tym standardom, jak wykazano, obrońca nie sprostał.

Odnosząc się do zarzutu apelacji, to sąd odwoławczy nie dostrzegł błędów w ocenie dowodów, dokonanej przez sąd I instancji, o którym błędzie mowa w art. 7 k.p.k.

Sąd odwoławczy nie dostrzegł błędu w ocenie zeznań świadka (...), czego dotyczył jedyny zarzut apelacji. Zapewne skarżącemu chodziło o zeznania świadka E. G., która na rozprawie w dniu 27 października 2020 roku zeznała, że „ bez świadczenia alimentacyjnego nie dałabym radę utrzymać syna. Nie mogę liczyć na pomoc rodziny. Chciałabym żeby oskarżony płacił alimenty. Oskarżony nigdy nie interesował się dzieckiem, jak syn się urodził stwierdził, że nie chce oglądać bękarta”. Sąd nie zauważył w protokole przesłuchania tego świadka, także tym z postępowania przygotowawczego, aby świadek zeznała, że jej syn nie został narażony na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych. Wręcz przeciwnie, z zacytowanych zeznań świadka wywodzić należy wprost, że gdyby nie wszelkiego rodzaju świadczenia społeczne wypłacane przez właściwe instytucje, to nie byłaby ona w stanie utrzymać syna. Trudno oprzeć się wrażeniu, że zarzut apelacji był wręcz oderwany od realiów rozpoznawanej sprawy. Dlatego ocena zeznań tego świadka, jak również ocena pozostałych dowodów dokonana przez sąd I instancji nie nasuwała żadnych wątpliwości. Sąd I Instancji w zupełności sprostał wymaganiom z art. 7 k.p.k. w zw. z art. 410 k.p.k., które powyżej zostały sprecyzowane.

Warto zaakcentować, że pomimo tak przedstawionego zarzutu apelacji, skarżący w uzasadnieniu środka odwoławczego, zdaję się, próbował wywodzić, że nie zostało w tej sprawie zrealizowane znamię występku z art. 209 § 1a k.k., tj. narażenia na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych.

Przypomnieć więc należało skarżącemu, to co zresztą słusznie podkreślił sąd rejonowy w pisemnych motywach orzeczenia, iż gdyby nie świadczenia socjalne instytucji samorządowych i państwowych niepracująca kobieta nie miałaby nie tylko środków dla dziecka, ale także dla siebie – o czym zresztą wprost zeznała. To zaś, że otrzymując je mogła zaspokoić potrzeby dziecka i swoje dowodzi tylko tego, że potrafi tymi skromnymi środkami gospodarować, lecz nie oznacza że gdyby ich nie otrzymywała równie skutecznie byłaby w stanie dbać o potrzeby rodziny zwłaszcza zaś dziecka. Jak to celnie wyjaśnił Sąd Apelacyjny we Wrocławiu - stanu zagrożenia spowodowanego niepłaceniem rat alimentacyjnych nie niweluje to, że w pewnym zakresie potrzeby osoby uprawnionej zaspokajała matka (osoba współzobowiązana do łożenia na utrzymanie małoletniej), jeżeli sama kosztem swych potrzeb świadczyła ponad własne zobowiązanie, rodzice i siostra oskarżonego (osoby nieobciążone takim obowiązkiem), fundusz alimentacyjny czy ośrodek pomocy społecznej. (wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 16 marca 2016 r., II AKa 7/16, LEX nr 2025526. To stanowisko znajduje swoje wzmocnienie w utrwalonym od wielu lat orzecznictwie Sądu Najwyższego, a wskazują na to: uchwała pełnego składu Izby Karnej Sądu Najwyższego z dnia 9 czerwca 1976 r., VI KZP 13/75, OSNKW 1976, z. 7 - 8, poz. 86; wyrok SN z dnia 27 marca 1987 r., V KRN 54/87, OSNPG 1987, z. 8, poz. 103; podobnie kwestia ta jest odczytywana przez przedstawicieli doktryny zob. Muszyńska Anna (w:), Jacek Giezek (red.), art. 209. W: Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz. LEX, 2014, t. 12).

Dlatego należało przyjąć, że w stanie faktycznym tej sprawy, niesprecyzowany zarzut obrazy przepisów prawa materialnego, był wyjątkowo bezzasadny.

Wniosek

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny.

Z uwagi na to, że skarżący w sposób całkowicie dowolny i nie związany z realiami tej sprawy postawił wyżej zaprezentowany zarzut, który okazał się całkowicie chybiony, wnioski obrońcy należało ocenić jako niezasadne.

Warto przy tym zauważyć, że zasada wynikająca z art. 410 kpk, obowiązuje także przy wyciąganiu wniosków przez strony procesowe, które, przedstawiając w środku odwoławczym własne stanowisko, nie mogą go opierać na fragmentarycznej ocenie dowodów, lecz muszą odnosić się do całokształtu materiału dowodowego ujawnionego w toku rozprawy głównej (wyrok SA w Łodzi z 19 października 1999 r., II AKa 71/99, KZS 2001 r., z. 10, poz. 43; D. Świecki (red.) Kodeks postępowania karnego. Komentarz. Tom I, wyd. II, teza 8 do art. 410 KPK

4.  OKOLICZNOŚCI PODLEGAJĄCE UWZGLĘDNIENIU Z URZĘDU

1.

W punkcie I wyroku sąd odwoławczy orzekł na podstawie art. 440 i 455 k.p.k.

Zwięźle o powodach uwzględnienia okoliczności

Po myśli pierwszego z powołanych przepisów jeżeli utrzymanie orzeczenia w mocy byłoby rażąco niesprawiedliwe, podlega ono niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów zmianie na korzyść oskarżonego. Sąd stanął na stanowisku, że oskarżony T. J. swoim zachowaniem nie wyczerpał znamion występku z art. 209 § 1a k.k. w zw. z art. 64 § 1 k.k. (pkt 1 zaskarżonego wyroku). Należało z opisu czynu przypisanego wyeliminować znamię działania w warunkach recydywy oraz zmienić w tej części kwalifikację prawną czynu. Utrzymanie w mocy wyroku w tym zakresie byłoby rażąco niesprawiedliwe, a co zobowiązywało sąd II instancji do dokonania zmiany ustaleń faktycznych w tym przedmiocie na korzyść oskarżonego, a w konsekwencji do zmiany kwalifikacji prawnej czynu przypisanego (art. 455 k.p.k.).

5.  ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU ODWOŁAWCZEGO

5.1. Utrzymanie w mocy wyroku sądu pierwszej instancji

1.

Przedmiot utrzymania w mocy

Wyrok Sądu Rejonowego w Rybniku z dnia 27 października 2020 r. sygn. akt III K 2276/19, poza zmianą opisaną w pkt 4 uzasadniania.

Zwięźle o powodach utrzymania w mocy

Z uwagi na to, że zarzuty apelacji okazały się chybione, brak było przesłanek z art. 439 k.p.k. oraz sąd nie dostrzegł potrzeby dalszego działania z urzędu w trybie art. 440 k.p.k., we wskazanym zakresie wyrok należało utrzymać w mocy (art. 433 § 1 k.p.k. i art. 437 § 1 k.p.k.). Orzeczona kara jest adekwatna do stopnia społecznej szkodliwości czynu i koresponduje ze stopniem zawinienia oskarżonego, które to należało ocenić jako wysokie. Sposób życia oskarżonego przed popełnieniem przypisanego mu czynu, a zwłaszcza jego wielokrotna karalność, nie pozostawiały jakiejkolwiek wątpliwości, co do orzeczenia o karze. Oceny zaprezentowane przez Sąd I instancji w zakresie wyboru rodzaju i rozmiarów kary, zasługują na pełną aprobatę, a sam skarżący nie podniósł zarzutu z art. 438 pkt 4 k.p.k.

Zdaniem sądu odwoławczego orzeczone kary spełnią jednocześnie swoje cele w zakresie prewencji generalnej, a przede wszystkim indywidualnej względem tego niepoprawnego sprawcy.

5.2. Zmiana wyroku sądu pierwszej instancji

1.

Przedmiot i zakres zmiany

Zmieniając zaskarżony wyrok sąd orzekał w oparciu o przepis art. 440 k.p.k. i art. 455 k.p.k. Sąd odwoławczy dokonał wtórnej zmiany kwalifikacji prawnej czynu przypisanego w pkt 1 zaskarżonego wyroku, tj. najpierw w oparciu o art. 440 k.p.k. dokonał zmiany, na korzyść oskarżonego, ustaleń faktycznych, a następnie w trybie art. 455 k.p.k. odmiennie zakwalifikował jego zachowanie się. Sąd Okręgowy założył, że stan faktyczny sprawy nie pozwalał na przyjęcie, że oskarżony działał w warunkach recydywy.

Zwięźle o powodach zmiany

Kwestia podobieństwa przestępstw w rozumieniu art. 115 § 3 kk nie może być oceniana w perspektywie abstrakcyjnej - jako „podobieństwo” typów czynów zabronionych - ale wyłącznie w perspektywie konkretnej. Przedmiotem oceny są więc konkretne czyny realizujące znamiona typów czynów zabronionych. Trzeba przy tym mieć na uwadze fakt, że dany typ czynu zabronionego może chronić różne dobra prawne i dopiero ocena konkretnego zachowania pozwala na ustalenie, które z chronionych dóbr zostało przez ten czyn naruszone, bądź zagrożone.

Sąd I instancji przeoczył, że w przeszłości oskarżony był skazany wyrokiem III K 295/11 Sądu Rejonowego w Rybniku, lecz za występek znęcania się z art. 207 § 1 k.k. Znęcanie miało miejsce nad rodzicami. Został również skazany za występek z art. 207 § 1 k.k. wyrokiem tego samego sądu w sprawie III K 748/10. Z kolei stan faktyczny rozpoznawanej sprawy wskazuje, że z matką uprawnionego do alimentów dziecka oskarżony pozostawał jedynie w konkubinacie do roku 2015 (k. 43). Nie tworzył z nią rodziny, a aktualnie od wielu lat nie tworzy nawet substratu rodziny.

Tymczasem, jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 20 kwietnia 2001 r. V KKN 47/01, przestępstwo uporczywego uchylania się od łożenia na utrzymanie osób uprawnionych (art. 209 § 1 kk) nie zawsze jest przestępstwem podobnym do przestępstwa znęcania się nad osobą najbliższą lub pozostającą w stosunku zależności od sprawcy, albo małoletnią lub nieporadną w rozumieniu art. 207 kk.

W judykacie tym wskazano również, że zdefiniowanie w kodeksie karnym z 1997 r. pojęcia "przestępstwa podobne" wymaga odrębnego badania na tle każdej, konkretnej sprawy, czy istotnie zachodzi podobieństwo, stanowiące przesłankę stosowania art. 64 § 1 (lub art. 75 § 1) k.k.

Stąd porównanie - w niniejszej sprawie - przestępstw, za które T. J. został skazany w przeszłości i obecnie, prowadzi do wniosku, że przedmiot chroniony przez przepisy stanowiące podstawę kwalifikacji prawnej obu porównywanych czynów nie był identyczny.

Po rozpadzie konkubinatu w 2015 roku (jeszcze przed urodzeniem się uprawnionego do alimentów), a zarazem opartej na tym związku rodziny, przez indywidualny przedmiot ochrony w wypadku przestępstwa uchylania się od łożenia na utrzymanie dzieci z tego konkubinatu uznać należy obowiązek opieki. Zasadniczym celem zastosowania wobec oskarżonego przepisu art. 209 § 1a k.k. była ochrona interesów jego dziecka, wobec którego - mimo rozpadu rodziny - nadal ma obowiązek opieki, zmuszenie go za pomocą represji karnej, aby obowiązek ten należycie wykonywał.

Natomiast poza sporem powinien pozostawać fakt, że przestępstwa, za które T. J. został skazany w powołanych wyżej sprawach z art. 207 § 1 k.k., polegające na znęcaniu się nad wspólnie zamieszkałymi z oskarżonym członkami jego rodziny, skierowane były przeciwko rodzinie.

W związku z powyższym Sąd Okręgowy przyjął, że popełnione przez oskarżonego w przeszłości przestępstwa, określone w art. 207 § 1 k.k. nie są przestępstwem podobnym, w ujęciu art. 115 § 3 k.k. do przypisanego mu w niniejszej sprawie przestępstwa określonego w art. 209 § 1a k.k.

Powyższe stanowisko zostało znacząco pogłębione i zarazem podtrzymane przez najwyższą polską instancję sądową w postanowieniu z dnia 30 marca 2016 roku w sprawie I KZP 23/15. W orzeczeniu tym niejako sprecyzowano, a zarazem wyjaśniono, kiedy sprawca występku z art. 209 § 1a k.k. godzić może w to samo dobro, co sprawca występku z art. 207 § 1 k.k.

W tych realiach, oczywistym stało się, że sąd odwoławczy był zobowiązany do działania z urzędu i zmiany zaskarżonego wyroku jak w pkt I wyroku sądu okręgowego.

5.3. Uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji

5.3.1. Przyczyna, zakres i podstawa prawna uchylenia

5.3.2. Zapatrywania prawne i wskazania co do dalszego postępowania

5.4. Inne rozstrzygnięcia zawarte w wyroku

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

6.  Koszty Procesu

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

III.

Na podstawie § 17 ust. 2 pkt 4 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu z dnia 3 października 2016 r. (Dz.U. z 2019 r. poz. 18), za sporządzenie apelacji i udział w rozprawie odwoławczej przyznano na rzecz obrońcy stosowne wynagrodzenie w stawce podstawowej powiększone o 23 % podatku VAT należnego.

IV.

Oskarżonego, na podstawie art. 624 § 1 k.p.k., zwolniono z obowiązku uiszczenia kosztów sądowych za II instancję, biorąc pod uwagę jego sytuację rodzinną i materialną.

7.  PODPIS