Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 października 2024 roku

Sąd Okręgowy w Rybniku Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Agnieszka Westwal

Protokolant: sekretarz sądowy Anna Mrozek

po rozpoznaniu w dniu 10 października 2024 roku w Rybniku

sprawy z powództwa A. B., K. B.

przeciwko (...) Bank (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.

o zapłatę i ustalenie

1.  ustala, nieistnienie pomiędzy stronami stosunku prawnego kredytu wynikającego z umowy kredytu hipotecznego mix nr (...) z dnia 3 września 2008 roku;

2.  zasądza od pozwanej na rzecz powodów łącznie kwotę 262 818,09 zł (dwieście sześćdziesiąt dwa tysiące osiemset osiemnaście złotych dziewięć groszy) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 22 października 2023 roku do dnia zapłaty;

3.  w pozostałym zakresie powództwo oddala;

4.  zasądza od pozwanej na rzecz każdego z powodów kwotę po 5 917 zł (pięć tysięcy dziewięćset siedemnaście złotych) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sygn. akt I C 2585/23

UZASADNIENIE

Powodowie A. B. i K. B. wnieśli o zasądzenie od pozwanej łącznie na ich rzecz kwoty 262 818,09 zł tytułem zwrotu nienależnych świadczeń wykonywanych na rzecz pozwanej w okresie od 15 października 2008 r. do 16 sierpnia 2023 r. wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od tej kwoty od dnia 26 września 2023 r. do dnia zapłaty, ustalenie nieistnienia pomiędzy stronami stosunku prawnego kredytu wynikającego z umowy kredytu hipotecznego mix nr (...) z dnia 3 września 2008 r. Powodowie wnieśli również o zasądzenie od pozwanej na ich rzecz zwrotu kosztów postępowania według norm przepisanych, w tym wszystkich uiszczonych opłat sądowych i zaliczek na wydatki Sądu, wszystkich uiszczonych opłat skarbowych od pełnomocnictw oraz kosztów zastępstwa procesowego w wysokości dwukrotności stawki minimalnej, a także kosztów postępowania zabezpieczającego, w tym uiszczonych opłat sądowych oraz minimalnych kosztów zastępstwa prawnego w tym postępowaniu wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od sumy tych kosztów od dnia uprawomocnienia się orzeczenia zasądzającego te koszty do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu pozwu powodowie wyjaśniali, że zawarli w/w umowę kredytu denominowanego kursem waluty (...). Celem pozyskania kredytu było uzyskanie kredytu w złotych polskich. Oferując kredyt pracownik pozwanej przedstawił go jako kredyt całkowicie bezpieczny, korzystniejszy niż gdyby zaciągnęli zobowiązanie w złotych polskich. Powodowie podnieśli, że zawierając umowę z pozwaną działali jako konsumenci. Przy zawarciu umowy pozwana posłużyła się stosowanym u niej wzorcem umowy, na którego treść nie mieli wpływu, postanowienia umowy nie zostały z nimi w sposób indywidualny uzgodnione. Na etapie ubiegania się o kredyt jak również w dniu podpisania umowy kredytobiorcom nie zostały przedstawione informacje dotyczące sposobu ustalania przez pozwaną kursu (...), według którego będzie przeliczane świadczenie stron. Powodowie nie zostali poinformowani przez pozwaną o rzeczywistym ryzyku związanym z zawarciem umowy kredytu denominowanego. Pozwana nie informowała powodów przed zawarciem umowy, że wiąże się ona z nieograniczonym ryzykiem walutowym po ich stronie oraz, że kredytodawca zabezpiecza własne ryzyko walutowe. Postanowienia umowy kredytu kształtujące mechanizm denominacji odsyłające do kursów ustalanych przez pozwaną nie wskazywały w ocenie powodów obiektywnych kryteriów, na podstawie których pozwana ustaliła kurs (...) w momencie uruchomienia kredytu i spłaty poszczególnych rat kapitałowo - odsetkowych. Uprawnienia pozwanej do ustalania kursu walut stosowanego do uruchomienia kredytu nie doznawały w umowie żadnych formalnych ograniczeń, postanowienia Umowy i Regulaminu stanowiły o bliżej nieokreślonych kryteriach ustalania kursu walut, niemożliwych do zidentyfikowania dla nich. Pozwana udostępniła im kwotę kredytu w PLN przeliczając wskazaną w umowie kwotę w (...) po ustalonym przez siebie kursie kupna waluty. Zdaniem powodów zawarta z nimi umowa dotknięta jest wadami prawnymi powodującymi jej nieważność. Stosowane przez pozwaną w umowie klauzule umowne dotyczące waloryzacji ich zdaniem stanowiły niedozwolone postanowienia umowne po myśli art. 385 ¹§ 1 k.c. Bezskuteczność kwestionowanych postanowień z kolei doprowadziła do nieważności całej umowy, ponieważ jej dalsze obowiązywanie w kształcie pozbawionym kwestionowanych postanowień nie było możliwe. Zdaniem powodów niedozwolone klauzule wystąpiły w: § 2 ust. 1 Części Szczególnej Umowy (dalej (...)) oraz § 1 ust. 14 Części Ogólnej Umowy (dalej (...)), § 1 ust. 19 (...), § 4 ust. 2 (...), § 4 ust. 3 (...), §10 ust. 2 (...), §14 ust. 4 (...), § 16 ust. 1 (...), § 22 ust. 2 pkt 1) (...), §22 ust. 2 pkt 2 lit. b (...), §22 ust. 3 (...), § 32 ust. 1 (...), § 36 ust. 1 (...), § 39 ust. 1 (...), § 39 ust. 2 (...). Sporne klauzule kształtowały przy tym ich prawa i obowiązki wynikające z umowy w sposób nierówny, sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy. Wiązało się to z nieprecyzyjnym sformułowaniem klauzuli waloryzacyjnej, co pozwalało pozwanej na dokonywanie jej jednostronnie korzystnej interpretacji. Ponadto mechanizm podwójnej waloryzacji prowadził do stosowania w umowie dwóch skrajnych kursów, tj. raz kursu kupna waluty, a raz kursu jej sprzedaży, co zmierzało do zapewnienia pozwanej jak największych zysków jej kosztem. W/w postanowienia umowy zatem w konsekwencji należało uznać za bezskuteczne. Bezskuteczność kwestionowanych postanowień z kolei doprowadziła do nieważności całej umowy, ponieważ jej dalsze obowiązywanie w kształcie pozbawionym kwestionowanych postanowień nie było możliwe. Na skutek nieważności umowy łączącej strony całość środków pobranych od nich przez pozwaną w wykonaniu nieważnej umowy stanowiło świadczenia nienależne, którego zwrotu dochodzili na podstawie treści art. 405 k.c. w zw. z treścią art. 410 k.c. w wysokości jak w pkt. 1 pozwu w wysokości 262 818,09 zł.

W odpowiedzi na pozew (...) Bank (...) Spółka Akcyjna w W. wniosła o oddalenie powództwa w całości i o zasądzenie od powodów zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego wedle norm przepisanych z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty wraz z opłatą skarbową od pełnomocnictwa.

W uzasadnieniu odpowiedzi na pozew, pozwana zaprzeczyła aby umowa łącząca strony była nieważna a postanowienia umowy były abuzywne lub nieważne. Zaprzeczyła także temu, że powodowie nie mieli zdolności kredytowej do uzyskania kredytu w walucie PLN, że zapewniła powodów, że frank szwajcarski jest walutą stabilną i zawarcie umowy kredytu denominowanego nie wiąże się z istotnym ryzykiem, że nie wykonała właściwie obowiązku informacyjnego a jej przedstawiciele nie poinformowali powodów o ryzku zmiany kursu waluty i wpływie tego ryzyka na ich zobowiązanie, czy aby powodowie nie mieli możliwości negocjowania warunków Umowy kredytu, że powodowie nie zostali poinformowani o kursach, jakie będą miały zastosowanie do przewidzianych w Umowie kredytu przeliczeń rat i aby mogła dowolnie ustalać kursy publikowane w Tabeli kursów Banku czy aby kursy walut stosowane przez nią były ustalone swobodnie, jednostronnie, w oderwaniu od realiów rynkowych, by w sposób nierównomierny rozłożyła ryzyko wynikające ze zmiany kursu (...) pomiędzy stronami Umowy kredytu. Wreszcie zdecydowanie pozwana zaprzeczyła aby Umowa łącząca strony mogła być uznana za nieważną, wskutek stwierdzenia bezskuteczności spornych postanowień i aby powodowie spełnili świadczenia nienależne na jej rzecz. Pozwana zakwestionowała roszczenie powodów co do zasady i a ewentualne co do wysokości.

Na wypadek uznania umowy za nieważną pozwana zgłosiła zarzut zatrzymania wierzytelności na podstawie art. 496 k.c., dopóki powodowie nie zaoferują zwrotu otrzymanego od pozwanej świadczenia albo nie zabezpieczy roszczenia o jego zwrot.

Sąd ustalił, następujący stan faktyczny:

W 2008 roku powodowie A. B. i K. B., pozostający w związku małżeńskim, w którym obowiązywał ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej, potrzebowali kredytu z przeznaczeniem na spłatę pożyczki i dokończenie budowy domu jednorodzinnego. Powodowie nie byli nastawieni na zaciągniecie zobowiązania kredytowego w walucie obcej, jednakże od razu u pozwanej zaproponowano im walutę (...). Strony odbyły spotkania z pracownikiem Banku, na których omawiano możliwość zaciągnięcia kredytu przez powodów. Powodom nie została przedstawiona oferta w walucie PLN, nie badano również czy posiadali zdolność kredytową do zawarcia kredytu w walucie polskiej. Pracownik Banku zapewniał powodów o korzystności oferty kredytu walutowego. Przy czy pracownik pozwanej nie poinformował powodów, że przy wykonywaniu umowy pozwana będzie stosowała dwa kursy walut, w jaki sposób tworzona jest tabela kursów walut w oparciu o którą pozwana będzie dokonywała przeliczeń podczas wykonywania umowy. Powodowie nie zdawali sobie sprawy jak zmiana kursu waluty (...) będzie wpływała na wysokość spłacanych przez nich rat. Pracownik pozwanej nie przedstawił powodom wykresów obrazujących możliwe zmiany kursów waluty (...) w toku trwania całego zakładanego okresu trwania umowy kredytowej, na podstawie historycznych zmian notowań jej wartości względem PLN. Po tak przedstawionej ofercie oraz zapewnieniu pracownika pozwanej, że wielu kredytobiorców ze względu na oferowane niskie oprocentowanie i stabilność kursu waluty, skorzystało na takiej oferty, powodowie podjęli decyzję o zawarciu umowy kredytu denominowanego u pozwanej. Powodowie działali w zaufaniu do Banku. Żaden z małżonków nie prowadził działalności gospodarczej, powódka była położną i miała wykształcenie średnie.

Dowód: zeznania powodów na rozprawie 10 października 2023 roku.

W dniu 26 sierpnia 2008 roku powodowie na przygotowanym przez pozwaną wzorze złożyli pozwanej wniosek o udzielenie kredytu mieszkaniowego w kwocie 210 000 zł z przeznaczeniem na spłatę pożyczki i dokończenie budowy domu. We wniosku powodowie wskazali jako walutę kredytu frank szwajcarski, zakreślając okres kredytowania na 30 pełnych lat oraz formę spłaty w ratach annunitetowych. Całkowita wypłata kredytu miała nastąpić do 15 sierpnia 2009 roku. Podpisując wniosek powodowie złożyli również oświadczenie o treści przygotowanej we wniosku przez pozwaną, że nie skorzystali z przedstawionej im wcześniej w pierwszej kolejności przez pozwaną oferty w walucie polskiej i dokonali wyboru oferty w walucie wymienialnej, mając pełną świadomość ryzyka związanego z kredytami zaciągniętymi w walucie wymienialnej, polegającego na tym, iż w przypadku wzrostu kursów walut podwyższeniu ulegnie zarówno rata kredytu jak i kwota zadłużenia wyrażone w walucie polskiej, w przypadku wypłaty kredytu w walucie polskiej kredyt wypłacany będzie po ustalanym przez pozwaną kursie kupna dla dewiz (kursy walut zamieszczone będą w Tabelach kursów pozwanej), w przypadku spłaty kredytu w walucie polskiej kredyt będzie spłacany po ustalonym przez pozwaną kursie sprzedaży dla dewiz ( kursy walut zamieszczane będą w Tabeli kursów pozwanej), że zostali poinformowani o ryzyku zmiany stóp procentowych polegającym na tym, iż w przypadku wzrostu stawki referencyjnej podwyższeniu ulegnie oprocentowanie kredytu, które spowodowuje wzrost raty, że zgadzają się na poniesienie ryzyka zmiany kursów walutowych oraz zmiany stóp procentowych oraz że zostali poinformowani, że w przypadku kredytu udzielonego w walucie wymienialnej w rozliczeniach między nimi a pozwaną w obrocie dewizowym będą stosowane ustalone przez pozwaną kursy walut obcych w złotych (kursy walut zamieszczane będą w Tabeli kursów pozwanej).

Dowód: wnioski o udzielenie kredytu mieszkaniowego k. 95-98, załączniki do wniosku k.99-100.

W dniu 3 września 2008 roku powodowie zawarli z pozwaną umowę kredytu hipotecznego mix nr (...) według przedstawionego im przez Bank wzorca, bez jakichkolwiek zmian w treści tego wzorca. Była to umowa kredytu denominowanego w kwocie 104 332,27 CHF (§ 2 ust. 1 część szczegółowa umowy dalej jako (...)) z przeznaczeniem na spłatę pożyczki hipotecznej w (...) oraz dokończenie budowy domu jednorodzinnego.

W momencie zawierania umowy w małżeństwie powodów obowiązywał ustrój ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej.

Umowa kredytu składała się z Części Ogólnej Umowy (dalej (...)) oraz Części Szczegółowej Umowy (dalej (...)).

Kredyt został udzielony na okres 360 miesięcy, licząc od dnia zawarcia umowy tj. do dnia 15 sierpnia 2038 roku.

Powodowie w związku z udzieleniem im kredytu mieli uiścić prowizję w wysokości 1 043,32 CHF (§ 3ust. 2 (...)). Prowizja od udzielonego kredytu miała być płatna w dniu zawarcia umowy i miała podlegać przeliczeniu na walutę polską przy zastosowaniu wynikającego z aktualnej Tabeli kursów kursu sprzedaży dla dewiz w przypadku wpłaty w formie przelewu środków, pieniędzy w przypadku wpłaty w formie gotówkowej (§ 16 ust. 1 (...)).

Spłata kredytu miała następować w ratach annunitetowych płatnych w 15 dniu każdego miesiąca (§ 7 (...)).

Zabezpieczeniem kredytu miało być ustanowienie hipoteki zwykłej na nieruchomości będącej własnością powodów położonej w G. przy ul. (...) w kwocie 104 332,27 CHF oraz hipoteka kaucyjna do kwoty 31 300 CHF (§ 4 (...)).

W § 10 (...) powodowie złożyli oświadczenie, że zostali poinformowani, iż ponoszą ryzyko stopy procentowej, polegające na wzroście raty spłaty przy wzroście stawki referencyjnej.

Kredyt miał zostać wypłacany powodom w transzach, po złożeniu przez nich weksla własnego in blanco z klauzulą „bez protestu” wraz z deklaracją wekslową, oświadczenia o poddaniu się egzekucji jako kredytobiorca i wystawca weksla a także złożeniu dyspozycji wypłaty kredytu.

Do wypłaty kredytu w złotych polskich pozwana miała zastosować kurs kupna dla dewiz, według aktualnej Tabeli kursów obowiązującej u niej w dniu realizacji zlecenia płatniczego (§ 4 (...)). Przy czym, definicja aktualnej Tabeli kursów została zawarta w § 1 pkt 14 (...) jako „Tabela kursów (...) S.A, obowiązująca w chwili dokonywania przez (...) S.A określonych w umowie przeliczeń kursowych”.

Pozwana miała pobierać odsetki od kredytu w walucie kredytu według zmiennej stopy procentowej, w stosunku rocznym, której wysokość miała być ustalana w dniu rozpoczynającym pierwszy i kolejne trzymiesięczne okresy obowiązywania stawki referencyjnej, jako suma stawki referencyjnej i marży (§ 6 (...)). Dla celów ustalenia stawki referencyjnej pozwana miała posługiwać się stawką LIBOR lub (...) publikowaną odpowiednio o godz. 11.00 (...) lub 11.00 na stronie informacyjnej R. w drugim dniu poprzedzającym dzień rozpoczynający pierwszy i kolejne trzymiesięczne okresy obowiązywania stawki referencyjnej, zaokrąglona według matematycznych zasad do czterech miejsc po przecinku (§ 7 (...)).

Spłata zadłużenia powodów z tytułu kredytu i odsetek następować miała w drodze potrącania przez pozwaną swoich wierzytelności z tytułu udzielonego kredytu z ich wierzytelnościami pieniężnymi z tytułu środków pieniężnych zgromadzonych na ich rachunku oszczędnościowo - rozliczeniowego prowadzonym u pozwanej. Powodowie wyrazili zgodę na potrącanie wierzytelności pozwanej z ich wierzytelnościami, o których mowa powyżej (§ 21 (...)). Potrącanie środków z rachunku oszczędnościowo – rozliczeniowego w walucie polskiej następować miało w wysokości stanowiącej równowartość kwoty raty spłaty kredytu w walucie wymienialnej, w której udzielony został kredyt, przy zastosowaniu kursu sprzedaży dla dewiz obowiązującego w (...) S.A, według aktualnej Tabeli kursów.

W przypadku niespłacenia przez powodów części albo całości raty spłaty kredytu w terminie, należność z tytułu zaległej spłaty miała stać się zadłużeniem przeterminowanym i mogła zostać przez pozwaną przeliczona na walutę polską, przy zastosowaniu kursu sprzedaży dla dewiz, obowiązującego u pozwanej, w dniu dokonywania przeliczenia, według jej aktualnej Tabeli kursów (§ 32 ust. 1 (...)).

Jeżeli spłata zadłużenia przeterminowanego i odsetek następować miała w walucie innej niż waluta polska w formie bezgotówkowej, to kwota wpłaty miała zostać przeliczona na kwotę stanowiącą równowartość w walucie polskiej – według kursu kupna dla dewiz, obowiązującego u (...) S.A. w dniu wpływu środków na rachunek z którego nastąpiła spłata rat kredytu, zgodnie z aktualną Tabelą kursów, w formie gotówkowej to kwota wpłaty miała zostać przeliczona na kwotę stanowiącą równowartość w walucie polskiej według kursu kupna dla pieniędzy obowiązującego w (...) SA w dniu wpływu środków na rachunek z którego następuje spłata rat kredytu, zgodnie z aktualną Tabelą kursów - § 36 (...). Zgodnie z § 39 (...), kredyt należało uważać za spłacony, jeżeli zadłużenie po spłacie ostatniej raty kredytu i odsetek wynosiło „zero” albo jeżeli w wyniku ostatecznego rozliczenia, na rachunku wystąpi nadpłata lub niedopłata, wyrażona w walucie polskiej przy zastosowaniu kursu średniego NBP (aktualna Tabela kursów) obowiązującego w dniu spłaty kredytu, o którym mowa w § 7 ust. 5 (...), zgodnie z aktualną Tabelą kursów.

W przypadku nadpłaty, wypłata kwoty nadpłaty dokonywana w formie przelewu na wskazany rachunek bankowy miała nastąpić w walucie polskiej, przy zastosowaniu kursu kupna dla dewiz (aktualna Tabela kursów), obowiązującego w (...) S.A. w dniu wypłaty (§ 39 ust. 2 (...)).

Dowód: umowa kredytu hipotecznego mix nr (...) z dnia 3.09.2008 r. k. 28-36, oświadczenia o ustanowieniu hipoteki k.101-102, deklaracja wystawcy weksla k.103

Kwota udzielonego powodom kredytu wynosiła 104 332,27 CHF. Środki z kredytu zostały wypłacone powodom w dwóch transzach tj.: w dniu 3 września 2008 roku w kwocie 150 000 zł oraz w dniu 4 grudnia 2008 roku w kwocie 76 326,28 zł.

W okresie od dnia 15 października 2008 roku do dnia 16 sierpnia 2023 roku powodowie w wykonaniu umowę kredytu hipotecznego mix nr (...) z 3 września 2008 r. uiścili na rzecz pozwanej łącznie kwotę 262 818,09 zł.

Dowód: zaświadczenia z dnia 30.08.2023 r. k. 38-42, dyspozycja wypłaty kredytu k. 104-105.

Pismem z dnia 22 września 2023 roku powodowie skierowali do pozwanej reklamację, w której wskazując na nieważność umowy wnieśli o zwrot nienależnie pobranych od nich środków od dnia 15 października 2008 roku do dnia 16 sierpnia 2023 roku w związku z nieważnością umowy kredytu z dnia 3 września 2008 roku w kwocie 262 818,09 zł. Reklamacja została doręczona pozwanej w dniu 22 września 2023 roku.

W odpowiedzi na reklamację, pozwana w piśmie z dnia 25 września 2023 roku nie uwzględniła roszczeń powodów wskazując, że zakwestionowane postanowienia umowne były w jej ocenie zgodne z prawem.

Dowód: reklamacja z dnia 22 września 2023 r. k.43-45, odpowiedź na reklamację z dnia 25 września 2023 r. k. 46-47.

W toku procesu powodowie zostali poinformowani przez Sąd o ewentualnych skutkach uznania przez Sąd nieistnienia łączącej ich z pozwaną umowy kredytu. Pismem z dnia 17 stycznia 2024 roku powodowie oświadczyli, że akceptują te skutki. Oświadczenie powodów zostało odebrane przez pozwaną w dniu 7 marca 2024 roku.

Dowód: oświadczenia powodów k. 70, potwierdzenie otrzymania oświadczenia k. 129.

Ustalenia faktyczne w niniejszej sprawie Sąd poczynił głównie w oparciu o zgromadzone w aktach sprawy dokumenty wymienione w stanie faktycznym. Sąd ocenił dowody z dokumentów jako wiarygodne. Strony postępowania nie kwestionowały, że oświadczenia w nich zawarte zostały złożone przez osoby, które podpisały te dokumenty. Nie podważały ich prawdziwości i autentyczności. Sąd nie miał podstaw, aby z urzędu powziąć wątpliwości odnośnie ich wiarygodności i mocy dowodowej.

(...) opinia prawna dr J. T. na temat wybranych aspektów funkcjonowania rynku kredytów hipotecznych indeksowanych lub denominowanych w walutach obcych k. 106-120 dołączona do akt sprawy nie przyczyniła się do dokonania na jej podstawie ustaleń faktycznych w sprawie. Z powyższej opinii nie wynikało, aby strona pozwana w sposób należyty poinformowała powodów o wiążących się z zawartą umową ryzykach, w jaki sposób tworzone były kursy walut u pozwanej. Okoliczności te nie zmieniają bowiem faktu, że kursy walut były kształtowane jednostronnie przez pozwany Bank. Przedmiotem sprawy były przede wszystkim zapisy łączącej strony umowy pod kątem jej ważności, a te ocenia się w dniu zawarcia umowy.

Zeznania powodów Sąd ocenił jako wiarygodne – choć – podobnie jak w innych sprawach tego rodzaju – akcentowali oni zaufanie do Banku. Częściowo znalazły one potwierdzenie w dowodach z dokumentów. Dokonując ustaleń faktycznych, Sąd nie znalazł podstaw, aby nie dać wiary zeznaniom powodów dotyczących okoliczności zawarcia umowy kredytu, tym bardziej, że z dowodów przedstawionych przez pozwany Bank nie wynikały odmienne fakty. Wprawdzie w umowie oraz we wniosku o udzielnie kredytu znalazły się oświadczenia powodów o ponoszeniu ryzyka walutowego i ryzyka zmiennej stopy procentowej, nie oznaczało to jednak że powodowie zostali o tych ryzykach w sposób prawidłowy poinformowany czy tylko złożyli pod tymi oświadczeniami podpis, co było konieczne dla przyjęcia i rozpatrzenia ich wniosku o udzielenie kredytu oraz zawarcia umowy kredytu. Treść tych oświadczeń została przygotowana przez pozwaną. Powodowie podpisując umowę działali jako konsumenci byli zatem stroną słabszą niż Bank, zarówno pod względem siły negocjacyjnej, jak i ze względu na stopień poinformowania, i w związku z tym godzili się na postanowienia sformułowane wcześniej przez Bank, nie mając wpływu na ich treść. W praktyce oświadczenia takie jak podpisali powodowie we wniosku o udzielenie kredytu i w treści umowy stanowiły dla Banku formę zabezpieczenia przed zarzutem nienależnego wywiązywania się z obowiązków informacyjnych, ale zdaniem Sądu nie można z tych oświadczeń wnioskować, że podpisując te oświadczenia powodowie zdawali sobie sprawę z ryzyka, które ponoszą zawierając umowę na tak długi okres czasu oraz tego, że Bank przed własnym ryzykiem skutecznie się zabezpieczył.

Sąd pominął dowód z opinii biegłego z zakresu rachunkowości finansowej wnioskowany przez stronę powodową. W związku bowiem z uznaniem przez Sąd nieważności umowy łączącej strony wszelkie rozliczenia pomiędzy stronami zgodnie z powszechną linią orzeczniczą opierają się o teorię dwóch kondykcji. A zatem strony mają obowiązek zwrócić wzajemne świadczenia. Ustalenie wysokości tych świadczeń nie wymagało wiadomości specjalnych. Wysokość dochodzonego roszczenia przez powodów nie była kwestionowana przez pozwaną, wynikała nadto z dołączonego przez powodów zaświadczenia wystawionego przez samą pozwaną w dniu 31 sierpnia 2023 k. 38-42.

Sąd zważył:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie niemalże w całości.

W pierwszej kolejności należało się odnieść do zarzutu strony pozwanej, co do braku interesu prawnego powodów w żądaniu ustalenia.

W myśl przepisu art. 189 k.p.c. powód może żądać ustalenia przez Sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Niewątpliwym jest, co wyraża ugruntowany w orzecznictwie sądów powszechnych i Sądu Najwyższego pogląd, że o występowaniu interesu prawnego w żądaniu ustalenia świadczy możliwość stanowczego zakończenia w tym postępowaniu sporu między stronami, natomiast przeciwko jego istnieniu – możliwość uzyskania przez powoda pełniejszej ochrony w drodze innego powództwa. Powodowie nie dysponowali zatem jakimkolwiek innym żądaniem, które chroniłoby ich pełniej niż żądania zawarte w pozwie. Wystąpienie przez powodów jedynie z żądaniem zapłaty oparte na przesłankowym ustaleniu nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z umowy kredytu wobec jej nieważności, mogłoby obejmować jedynie żądanie zwrotu zapłaconych rat kredytu. Nie rozwiązywałoby natomiast kwestii obowiązku zapłaty przyszłych i jeszcze niewymagalnych rat, możliwości wypowiedzenia umowy przez Bank i negatywnych skutków dla powodów, związanych z tym wypowiedzeniem. Powodowie byliby narażeni na konieczność wytaczania kolejnych powództw o zapłatę dalszych nadpłaconych rat czy spłaconych rat, względnie na bycie pozwanymi w sprawie o zapłatę z powództwa Banku, gdyby zaprzestali spłaty kredytu. Tym samym, to powództwo o ustalenie było jedynym i najdalej idącym środkiem ochrony powodów, zmierzającym do oceny i ostatecznego rozstrzygnięcia w zakresie związania lub braku związania stron postanowieniami zaskarżonej umowy kredytowej. Specyfika sprawy o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z umowy kredytu wobec nieważności umowy, która miała trwać oraz nakładać na strony obowiązki i prawa jeszcze przez kilkanaście lat, dawała przekonanie o istnieniu interesu prawnego powodów w ustaleniu. Uprawomocnienie się wyroku ustalającego zapewnia powodom ochronę ich interesów i definitywnie kończy spór na tle obowiązywania postanowień umowy, umowy kredytu.

Powodowie wnieśli o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z umowy kredytu hipotecznego mix nr (...) zawartej pomiędzy nimi a pozwaną w dniu 3 września 2008 roku z uwagi na jej nieważność, z kolei nieważność łączyli z zastosowaniem w w/w umowie przez pozwaną niedozwolonych klauzul umownych i braku możliwości dalszego trwania umowy pomiędzy stronami po eliminacji tychże postanowień. Sąd w pełni podzielił stanowisko powodów w tym zakresie. Niedozwolone postanowienia umowne znalazły się w § 4 ust. 2 (...), § 4 ust. 3 (...), § 10 ust. 2 (...), § 14 ust. 4 (...), § 16 ust. 1 (...), § 22 ust. 2 pkt 1) (...), § 22 ust. 2 pkt 2 lit. b (...), § 22 ust. 3 (...), § 32 ust. 1 (...), § 36 ust. 1 (...), § 39 ust. 1 (...), § 39 ust. 2 (...).

Strony podpisały umowę kredytu denominowanego. Kwota kredytu została wyrażona w walucie obcej ( (...)). Powodowie nie wiedzieli, jaka kwota kredytu w złotówkach zostanie im wypłacona z uwagi na różnicę kursu waluty pomiędzy datą zawarcia umowy, a datą wypłaty poszczególnych jej transz. Oprocentowanie kredytu było zależne od stóp procentowych franka szwajcarskiego. Wysokość rat była uzależniona od kursu franka szwajcarskiego. Należy podkreślić, że brak możliwości zrozumienia umowy kredytowej nie może obciążać konsumenta. Kredyty i pożyczki są powszechnymi i ogólnie dostępnymi usługami dla konsumentów. Na Banku jako profesjonaliście, spoczywał obowiązek przygotowania takiej treści umowy, aby była ona zrozumiała dla danego Klienta. Działanie Banku z odpowiednią, podwyższoną starannością profesjonalisty, wymagało, aby jego pracownik potrafił konsumentowi jasno, ale szczegółowo, przedstawić warunki umowy. Wskazać mu nie tylko na korzystności kredytu denominowanego w chwili zawarcia umowy, ale również uświadomić wszystkie ryzyka z tym związane. I nie powinno to ograniczać się do ogólnych formułek o możliwości zmiany kursu waluty, bo to jest wiedza powszechna. Zachęcając konsumenta do zawarcia umowy kredytu denominowanego, pozwana powinna wyjaśnić mu konkretnie na gruncie proponowanych postanowień umowy, wpływ zmiany kursu na wysokość nie tylko rat, ale również pozostałego do spłaty zadłużenia czy sposobu ustalenia wysokości zadłużenia przeterminowanego.

Zgodnie z art. 358 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (§ 2).

Sąd nie miał wątpliwości, że powodowie podpisując umowę kredytu działali jako konsumenci. Zawarta przez strony umowa miała na celu sfinansowanie celów mieszkaniowych powodów A. B. i K. B. tj. spłatę pożyczki i dokończenie budowy domu jednorodzinnego. Okoliczności te wynikają z treści samej umowy.

Kwestionowane przez powodów postanowienia umowne w § 4 ust. 2 (...), § 4 ust. 3 (...), § 10 ust. 2 (...), § 14 ust. 4 (...), § 16 ust. 1 (...), § 22 ust. 2 pkt 1) (...), § 22 ust. 2 pkt 2 lit. b (...), § 22 ust. 3 (...), § 32 ust. 1 (...), § 36 ust. 1 (...), § 39 ust. 1 (...), § 39 ust. 2 (...) zaczerpnięto ze wzorca umowy i nie podlegały one negocjacjom. Możliwa była więc kontrola incydentalna tych postanowień w zakresie, czy wzorzec zawierał niedozwolone postanowienia umowne. Kwestionowane postanowienia dotyczyły głównych świadczeń stron, ale zostały zdaniem Sądu sformułowane w sposób niejednoznaczny. Jednoznaczność oznacza, że postanowienie może być rozumiane tylko w jeden sposób, a taki stan rzeczy istnieje, gdy nie zachodzi wątpliwość co do desygnatu pojęć i całokształtu postanowień wzorca. W wypadku kwestionowanych postanowień użyto pojęcia „stosuje się kurs kupna dla dewiz obowiązujący”, bądź „kursy kupna/sprzedaży dla dewiz obowiązujące” u pozwanej – aktualna tabela kursów §4, § 10, §14, §16, §22, § 32, § 36, §39 (...). Aktualna tabela kursów została zdefiniowana w sposób nieostry w § 1 pkt. 14 (...). Nie podano w definicji bowiem żadnego mechanizmu ustalania kursów w tabeli. Powodowie zatem nie mieli jakiejkolwiek możliwości zrekonstruowania mechanizmu ustalania kursów przez pozwaną, to zaś czyniło ww. postanowienia niejednoznacznymi.

Orzekający w niniejszej sprawie Sąd podziela stanowisko powodów, poparte poglądami wyrażonymi w orzecznictwie Sądów Powszechnych, Sądu Najwyższego i Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, iż wszelkie postanowienia w umowach kredytów denominowanych i indeksowanych do waluty obcej, stosujące zasady spreadu walutowego, ustalające kurs walut tylko na podstawie kursów i tabel opracowywanych przez bank, co do których konsument nie miał dostępu lub nie miał możliwości negocjacji, czy wpływu na ich treść są niedozwolonymi postanowieniami umownymi i nie mogą one wywoływać co do konsumenta jakichkolwiek skutków. Nie budzi wątpliwości fakt, że w niniejszej sprawie powodowie nie mieli wpływu na treść postanowień umowy. Pozwana arbitralnie ustaliła sposób przeliczania walut, który był jednostronnie korzystny dla Banku. Wykorzystanie spreadu walutowego w każdej sytuacji działało na korzyść Banku, podnosiło zadłużenie powodów i podwyższało należne od nich raty.

Zdaniem pozwanej kursy Banku należało uznać za kursy rynkowe. Zarzut ten nie zasługuje na uwzględnienie, ponieważ o abuzywności klauzul umownych świadczy sam fakt braku możliwości wyboru i wpływu na treść umowy, negocjowania jej postanowień, w tym co do sposobu przeliczenia walut.

Okoliczności zawarcia umowy kredytowej z powodami oraz postanowienia tej umowy odnoszące się do Tabeli kursów Banku, naruszały równorzędność stron umowy. Odwołanie się do Tabeli kursów Banku pozwalało pozwanej na jednostronne kształtowanie tego kursu, a tym samym zadłużenia powodów. Przyjęty na potrzeby umowy kredytowej mechanizm ustalania kursu franka szwajcarskiego według nieskonkretyzowanych, nietransparentnych i niezrozumiałych dla konsumenta kryteriów uniemożliwił powodom przewidzenie ryzyka umowy i ich skali. Sposób kształtowania Tabeli kursów Banku w oparciu o czynniki obiektywne oraz fakt, że nie odbiegały one od średniego kursu Narodowego Banku Polskiego, nie miał znaczenia dla oceny postanowień umowy jako abuzywnych. Kursy franka szwajcarskiego były nadal jednostronnie kształtowane przez pozwaną (tak: Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z 19 sierpnia 2020 r., I ACa 1002/19, LEX 3102498 i w wyroku z 12 kwietnia 2021 r., I ACa 1026/18, LEX 3191468).

W ocenie Sądu, umowa kredytowa podpisana przez strony jest w całości nieważna. Usunięcie z niej tylko postanowień zawierających klauzule odnoszące się do Tabeli kursów Banku i spreadu walutowego skutkowałoby umową, w której nie zostały określone: kwota kredytu w walucie polskiej do wypłaty dla powodów, kwota zadłużenia i poszczególnych rat, zasady ustalania i spłaty zadłużenia przeterminowanego, wysokość prowizji za udzielenie kredytu. Umowa określałaby jedynie kwotę udzielonego kredytu we frankach szwajcarskich oraz przewidywałaby możliwość spłaty rat kredytu we frankach szwajcarskich.

W tym miejscu zauważyć należało dodatkowo, że powodowie nie byli zainteresowani dokonywaniem spłaty kredytu w (...) i wykonywali umowę płacąc raty w złotych polskich. Zachowanie postanowień umowy bez w/w, które zostały uznane za niedozwolone tj. w § 4 ust. 2 (...), § 4 ust. 3 (...), § 10 ust. 2 (...), § 14 ust. 4 (...), § 16 ust. 1 (...), § 22 ust. 2 pkt 1) (...), § 22 ust. 2 pkt 2 lit. b (...), § 22 ust. 3 (...), § 32 ust. 1 (...), § 36 ust. 1 (...), § 39 ust. 1 (...), § 39 ust. 2 (...) nie czyni możliwym jej kontynuowanie. Po pierwsze, powodowie nie otrzymali od Banku kwoty 104 322,27 CHF, ani jej równowartości ustalonej według obiektywnych kryteriów. Przy wypłacie kredytu pozwana ustaliła kurs waluty jednostronnie w oparciu o swoją Tabelę kursów przy zastosowaniu mechanizmu spreadu walutowego. Następnie, powodowie spłacali kredyt w walucie polskiej. Wpłacane przez nich raty były przeliczane przez pozwaną w oparciu o jej Tabelę kursów, przy zastosowaniu mechanizmu spreadu walutowego. W tych okolicznościach, przy ustaleniu abuzywności klauzul odwołujących się do Tabeli kursów Banku i spreadu walutowego, nie sposób ustalić kwoty pozostałego do spłaty zadłużenia powodów, skoro zarówno wypłacona powodom kwota kredytu, jak i sposób rozliczania wpłacanych przez nich rat był oparty o niedozwolone klauzule umowne.

Zasady współżycia społecznego i dobre obyczaje sprzeciwiają się kontynuowaniu umowy przy przyjęciu, że dług powodów wynosił 104 332,27 CHF, a obecnie do spłaty pozostaje im kwota kredytu wyrażona we frankach szwajcarskich. Zobowiązanie powodów do spłaty kwoty kredytu ustalonej we frankach szwajcarskich w sytuacji, w której na podstawie postanowień tej umowy nie wypłacono im uczciwie przeliczonej na walutę polską kwoty kredytu, rażąco naruszałoby ich interes jako konsumentów oraz zasady współżycia społecznego. Ponadto, powstaje pytanie w jaki sposób miałaby zostać obliczona kwota pozostałego im do spłaty kredytu we frankach szwajcarskich, skoro od 2008 roku powodowie regularnie spłacali kredyt w walucie polskiej. Z całą pewnością nie mogłaby to być kwota obliczona przez Bank według niedozwolonych postanowień umowy, co do tej pory miało miejsce. Poza tym, utrzymanie w mocy umowy wymagałoby nowego ustalenia wysokości rat i terminów zapłaty, albowiem dotychczas przewidziany harmonogram spłaty nie odpowiadałby przecież prawidłowo ustalonemu aktualnemu zadłużeniu powodów z tytułu umowy kredytu.

W tych okolicznościach, powołana przez pozwaną możliwość spłaty kredytu we frankach szwajcarskich od samego początku nie miała znaczenia dla ustalenia nieistnienia pomiędzy stronami stosunku prawnego ze względu na nieważność całej umowy. Nie mogła sama w sobie zdecydować o ważności umowy, skoro postanowienia umowy dotyczące ustalenia kwoty kredytu do wypłaty, kwoty zadłużenia przeterminowanego i jego spłaty nie przewidywały wariantu tylko dla franka szwajcarskiego, a w każdej sytuacji opierały się na przeliczeniu kursu waluty według Tabeli kursów Banku i w oparciu o mechanizm spreadu walutowego.

W realiach niniejszej sprawy, choć pozornie wydaje się, że umowa określa zobowiązanie powodów wobec Banku z tytułu zaciągniętego kredytu, nie sposób obliczyć sumy, jaką powodowie są zobowiązani zwrócić pozwanej. Po wyeliminowaniu z umowy zakwestionowanych postanowień w § 4 ust. 2 (...), § 4 ust. 3 (...), § 10 ust. 2 (...), § 14 ust. 4 (...), § 16 ust. 1 (...), § 22 ust. 2 pkt 1) (...), § 22 ust. 2 pkt 2 lit. b (...), § 22 ust. 3 (...), § 32 ust. 1 (...), § 36 ust. 1 (...), § 39 ust. 1 (...), § 39 ust. 2 (...), umowa ta nie spełniałaby wymogów przewidzianych w art. 69 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz.U.2020.1896 t.j.). Usunięcie z umowy zakwestionowanych klauzul czyni ją dotkniętą nie dającymi się usunąć brakami, skutkującymi jej nieważnością na podstawie art. 58 § 1 i 2 k.c.

Dlatego też Sąd w pkt. 1 wyroku uznając, że bez niedozwolonych postanowień kredytu umowa nie może dalej funkcjonować w obrocie prawnym ze względu na brak istotnych elementów, ustalił nieistnienie pomiędzy stronami stosunku prawnego kredytu wynikającego z umowy kredytu hipotecznego mix nr (...) z dnia 3 września 2008 roku.

Stwierdzenie nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z w/w umowy z powodu jej nieważności uprawniało powodów do wystąpienia z roszczeniem o zwrot świadczeń dokonanych w wykonaniu w/w umowy jako nienależnych - w oparciu o art. 410 §1 i 2 k.c. Tak też Sąd Najwyższy w uzasadnieniu Uchwały składu siedmiu Sędziów z dnia 7 maja 2021 roku. Stronie, która w wykonaniu umowy kredytu, dotkniętej nieważnością, spłaca kredyt, przysługuje roszczenie o zwrot spełnionych środków pieniężnych jako świadczenia nienależnego niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie jest dłużnikiem banku z tytułu zwrotu nienależnie otrzymanej kwoty kredytu.

Powodowie A. B. i K. B. domagali się w niniejszej sprawie zasądzenia na ich rzecz kwoty 262 818,09 zł jako zwrotu wpłaconych przez nich środków na rzecz strony pozwanej w związku z realizacją w/w umowy. Z zaświadczenia pozwanej z dnia 31 sierpnia 2023 roku k. 38-42 wynikało, że powodowie w okresie objętym pozwem tj. od dnia 15 października 2008 roku do dnia 16 sierpnia 2023 roku uiścili na rzecz pozwanej w/w kwoty. A zatem żądanie powodów o zasądzenie od pozwanej wyżej wymienionej kwoty było w pełni zasadne i dlatego też Sąd zasądził od pozwanej na rzecz powodów łącznie kwoty 262 818,09 zł.

Sąd w niewielkim zakresie oddalił roszczenie powodów o zapłatę, tj. w zakresie odsetek ustawowych za opóźnienie, w punkcie trzecim wyroku. Wymagalność roszczeń wynikających ze zobowiązań bezterminowych, a do takich należy świadczenie nienależne z tytułu wypłaconego kredytu na skutek ustalenia nieistnienia stosunku prawnego ze względu na nieważność umowy należy określać przy uwzględnieniu art. 455 k.c. Pismem z 22 września 2023 roku k. 43 i nast. powodowie wezwali pozwaną do zapłaty kwoty dochodzonej pozwem w związku z nieważnością umowy kredytu z dnia 3 września 2008 roku. Pismo to stanowiło reklamację złożoną w trybie przepisów ustawy z 5 sierpnia 2016 roku o rozpatrywaniu reklamacji przez podmioty rynku finansowego i o rzeczniku finansowym (Dz.U.2022.187 t.j.), którą pozwana otrzymała w dniu 22 września 2023 roku. Wobec tego zasadne było zasądzenie od pozwanej na rzecz powodów odsetek ustawowych za opóźnienie od żądanej w reklamacji kwoty od dnia 22 października 2023 roku - tj. od dnia następnego po upływie terminu 30 dni.

Sąd nie uwzględnił zgłoszonego przez pozwaną w odpowiedzi na pozew zarzutu zatrzymania. W ocenie Sądu nie jest dopuszczalne niejako automatyczne stosowania prawa zatrzymania, gdy oba świadczenia mają charakter pieniężny. Nie można bowiem pomijać faktu, że w takiej sytuacji pozwanej przysługuje dalej idące uprawnienie – dokonanie potrącenia wzajemnych wierzytelności (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 17 marca 2022 r., II CSKP 474/22). Prawo zatrzymania, o którym mowa w art. 461 k.c. i art. 496 k.c. pojmowane jest jako środek zabezpieczenia roszczenia, które wymaga złożenia stosowanego oświadczenia prawo kształtującego. W ujęciu procesowym jest to zarzut dylatoryjny, którego skuteczność obliguje Sąd – w razie uwzględnienia powództwa – do uzależnienia wykonania zasądzonego świadczenia od zabezpieczenia lub zaspokojenia roszczenia wzajemnego pozwanej. Skorzystanie z prawa zatrzymania zmierzać ma do zachowania faktycznej równowagi między osobami zobowiązanymi nawzajem do spełnienia świadczenia. W doktrynie wyrażane są zapatrywania, które Sąd w niniejszej sprawie podziela, że prawo zatrzymania co do zasady nie przysługuje w sytuacji, gdy uprawniony może doprowadzić do zaspokojenia swojej wierzytelności w wykonaniu przysługującego mu potrącenia. Tym samym istnienie prawa do dokonania potrącenia uznaje się za wykluczające potrzebę zastosowania zabezpieczenia opartego o ius retentionis (por. T. Wiśniewski, Prawo zatrzymania w kodeksie cywilnym Warszawa 1999, s. 86 i L. Peiper Kodeks zobowiązań, Komentarz, 1934 s. 273). W rezultacie prawo zatrzymania winno być postrzegane jako instrument prawny, gdy dłużnikowi nie przysługuje inny efektywny środek prawny zabezpieczenia własnego świadczenia. Takim środkiem niewątpliwie jest istnienie możliwości wykonania prawa potrącenia, gdzie skutek prawny jest dalej idący – prowadzi do zaspokojenia własnego roszczenia. W realiach omawianej sprawy pozwana nie skorzystała skutecznie z potrącenia dla zaspokojenia swojego roszczenia kondykcyjnego.

O kosztach Sąd orzekł w pkt. 4 wyroku na podstawie art. 100 k.p.c. zdanie drugie. Strona powodowa tylko w niewielkim zakresie przegrała proces, wobec czego pozwana została obciążona kosztami procesu poniesionymi przez powodów w całości. Na zasądzoną na rzecz każdego z powodów kwotę od strony pozwanej złożyły się: ½ opłaty od pozwu w wysokości 1 000 zł, ½ wynagrodzenia pełnomocnika w wysokości 10 800 zł oraz opłaty skarbowe od pełnomocnictwa w wysokości po 17 zł. Na podstawie art. 98 § 1 ¹ k.p.c. od zasądzonych kosztów procesu Sąd zasądził również odsetki ustawowe za opóźnienie, liczone od prawomocności wyroku do dnia zapłaty. W ocenie Sąd, wbrew stanowisku powodów, brak było podstaw do podwyższenia wynagrodzenia pełnomocnika procesowego. W niniejszej sprawie bowiem nie wystąpiły żadne nadzwyczajne okoliczności, charakter sprawy nie odznaczał się szczególnym stopniem skomplikowania tak pod względem prawnym jak i faktycznym, a skala aktywności pełnomocnika pozostała na przeciętnym poziomie.

R., dn. 24 października 2023 roku