Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 grudnia 2022 roku

Sąd Okręgowy w Rybniku Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Agnieszka Westwal

Protokolant: sekretarz sądowy Anna Mrozek

po rozpoznaniu w dniu 29 grudnia 2022 roku w Rybniku

sprawy z powództwa Ł. W., K. W.

przeciwko R. Bank (...) w W.

o zapłatę i ustalenie

1.  ustala, nieistnienie stosunku prawnego wynikającego z umowy o kredyt hipoteczny nr (...) zawartej w dniu 15 lutego 2008 roku przez powodów Ł. W. i K. W. z (...) S.A. Spółkę Akcyjną Oddział w Polsce z siedzibą w W., którego następcą prawnym jest pozwana R. Bank (...) w W.;

2.  zasądza od pozwanej na rzecz powodów łącznie kwotę 65 233,84 zł (sześćdziesiąt pięć tysięcy dwieście trzydzieści trzy złote osiemdziesiąt cztery grosze) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 14 grudnia 2022 roku do dnia zapłaty;

3.  zasądza od pozwanej na rzecz powodów łącznie kwotę 19 204,32 CHF (dziewiętnaście tysięcy dwieście cztery franki szwajcarskie trzydzieści dwa centymy) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 14 grudnia 2022 roku do dnia zapłaty;

4.  zastrzega na rzecz pozwanej prawo zatrzymania zasądzonych od niej na rzecz powodów należności w wysokości 65 233,84 zł i 19 204,32 CHF do czasu zaoferowania przez powodów zwrotu na rzecz pozwanej kwoty 300 000 zł (trzysta tysięcy złotych) lub zabezpieczenia roszczenia o jej zwrot;

5.  w pozostałym zakresie powództwo oddala;

6.  zasądza od pozwanej na rzecz powodów kwotę 6 434 zł (sześć tysięcy czterysta trzydzieści cztery złote) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sygn. akt I C 480/21

UZASADNIENIE

Powodowie Ł. W. oraz K. W. wnieśli o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z umowy kredytu nr (...) zawartej w dniu 15 lutego 2008 roku pomiędzy nimi a pozwaną R. Bank (...) w W. oraz zasądzenie od strony pozwanej na rzecz powodów łącznie kwoty 65.233,84 zł oraz kwoty 19.204,32 CHF wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 05 listopada 2020 roku do dnia zapłaty w związku z nieważnością zawartej przez strony umowy kredytu i pobraniem przez pozwaną świadczeń nienależnych w okresie od dnia 18 marca 2011 roku do dnia 18 września 2020 roku. Ewentualnie, w przypadku uznania przez Sąd umowy zawartej przez strony za mogącą dalej obowiązywać w kształcie pozbawionym zapisów abuzywnych, powodowie wnieśli o zasądzenie od strony pozwanej na rzecz powodów łącznie kwoty 23.044,06 zł oraz kwoty 19.204,32 CHF wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 05 listopada 2020 roku do dnia zapłaty w związku z pobraniem środków tytułem spłaty kredytu w zawyżonej wysokości w okresie od dnia 20 marca 2011 roku do dnia 18 września 2020 roku.

W zakresie kosztów postępowania, bez względu na przyjęty do rozpoznania wariant żądania, powodowie wnieśli o zasądzenie od pozwanej kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia prawomocności wyroku do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu pozwu powodowie wskazali, że istotą sporu pomiędzy stronami jest ocena zgodności z prawem spornej Umowy kredytowej oraz ocena treści postanowień zawartych w §2 pkt 12 regulaminu, §7 ust. 4 regulaminu, §9 ust. 2 pkt. 1 i 2 regulaminu, §13 ust 7 regulaminu dotyczących wprowadzenia klauzuli indeksującej świadczeń stron dwoma miernikami wartości określanymi dowolnie przez stronę pozwaną pod kątem ich abuzywności w świetle przepisów prawa, skutku ich abuzywności dla ostatecznego kształtu powstałego pomiędzy stronami stosunku prawnego, w tym również w kontekście oceny jego ewentualnej całkowitej nieważności na skutek ich bezskuteczności, a w konsekwencji określenia wymiaru w jakim pozwana pozostawać będzie bezpodstawnie wzbogaconą kosztem strony powodowej. Powodowie zaznaczyli, że przed podpisaniem umowy nie otrzymali egzemplarza wzorca Umowy, aby móc się z nim zapoznać, przeanalizować w warunkach umożliwiających kompleksowe i pełne zrozumienie jego postanowień lub ewentualne wyodrębnić kwestie budzące wątpliwości. W chwili podpisywania umowy, jak i w okresie późniejszym faktyczna wysokość zobowiązania pozostała powodom nieznana, a kwota kredytu oraz wysokość rat spłaty kredytu uzależniona została od mierników wartości nieznanych stronie powodowej, w tym w postaci kursu kupna i kursu sprzedaży franka szwajcarskiego obowiązującego i ustalanego przez pozwaną w sposób arbitralny. Podobnie jak w przypadku innych umów kredytu zawartych w latach 2007 - 2008 i indeksowanych kursem (...), okazało się, że kurs (...) wzrósł w toku wykonywania umowy o ponad 100 % w stosunku do kursu z chwili uruchomienia kredytu. Ryzyko z tym związane nie było wcześniej prezentowane stronie powodowej, jak również nie zostało uwzględnione w ramach badania zdolności kredytowej.

W dalszej kolejności strona powodowa powoływała się na nieważność umowy kredytu jako konsekwencji przekroczenia granic swobody umów określonej w treści art 353 ¹ k.c. Postanowienia kwestionowanej klauzuli indeksacyjnej pozwalają pozwanej na dowolną i nieograniczoną umową zmianę wysokości świadczenia. W regulaminie stanowiącym część umowy (jak i w samej umowie) brak jest jakichkolwiek podstaw, którymi bank miał się kierować przy ustalaniu kursów. Ponadto sporna umowa jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego w świetle treści art. 58 § 2 k.c. Bank od momentu zawarcia umowy mógł jednostronnie i arbitralnie, a przy tym w sposób wiążący, modyfikować wskaźnik, według którego obliczana była wysokość zarówno jego zobowiązania, jak i zobowiązania kredytobiorcy, bezpośrednio wpływając na wysokość obu tych świadczeń. Bank dopuszczając możliwość nieograniczonego zwiększania zadłużenia konsumenta, nie tylko nie ochronił go w żaden sposób przed taką ewentualnością, lecz nawet o niej nie poinformował. Ponadto powodom przed zawarciem umowy nie został dostarczony kompletny wzorzec zawierający tabele kursowe.

Powodowie zarzucali brak indywidualnego uzgodnienia z nimi kwestionowanych postanowień oraz to, że kwestionowane postanowienia zostały sformułowane niejednoznacznie. Powodowie wskazali również, że zawierając sporna umowę mieli status konsumenta.

W odpowiedzi na pozew pozwana R. Bank (...) w W. wniosła o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie solidarnie od strony powodowej kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa prawnego i kosztów opłaty skarbowej od pełnomocnictw, według norm przypisanych.

W uzasadnieniu odpowiedzi na pozew pozwana podała, że niezależnie od braku podstaw do uznania umowy za nieważną, w sytuacji takiej jak w niniejszej sprawie, gdy kredyt został stronie powodowej wypłacony i częściowo przez nią spłaconym a zdaniem strony powodowej umowa jest nieważna, strona powodowa mogła posłużyć się dalej idącym środkiem prawnym, tj. żądaniem zwrotu kwot spłaconych w wykonaniu umowy, co wyklucza interes prawny w odniesieniu do roszczenia o ustalenie. Podniosła także zarzut przedawnienia. Podała, że strona powodowa była świadoma ryzyka kursowego, przede wszystkim wpływu kursu waluty na wysokość zobowiązania wobec pozwanej oraz wysokość raty. Podniosła, że od 2009 roku istniała możliwość zmiany sposobu spłaty kredytu poprzez zmianę waluty spłaty kredytu. Wyrażona w (...) kwota kredytu nie podlega zmianom w trakcie obowiązywania Umowy. Klauzula walutowa to nic innego niż umowna klauzula waloryzacyjna przewidziana w art. 358 ¹ § 2 k.c. ustalająca wysokości świadczenia według innego niż pieniądz miernika wartości. Klauzule dotyczące indeksacji nie są abuzywne. Wskazała również, iż na etapie zawierania Umowy wyjaśniła stronie powodowej mechanizmy działania indeksacji, a także wyraźnie zwróciła jej uwagę na ryzyko wiążące się z zaciągnięciem kredytu indeksowanego do waluty obcej, przekazując jej w tym zakresie należną informację. Zdaniem strony pozwanej, unieważnienie umowy kredytowej byłoby niekorzystane dla strony powodowej, gdyż wiązałoby się ono z negatywnymi dla strony powodowej konsekwencjami ekonomicznymi.

Na rozprawie w dniu 29 grudnia 2022 roku pozwana zgłosiła zarzut zatrzymania do kwoty wypłaconego kapitału w wysokości 300 000 zł.

Sąd ustalił:

Powodowie chcieli zaciągnąć kredyt hipoteczny na zakup nieruchomości. Wszystkie banki, do których udali się powodowie w tym celu, rekomendowały kredyt hipoteczny denominowany do (...). Powodowie działali w pełnym zaufaniu do pracowników banku.

Powodowie nie mieli zdolności kredytowej do zaciągnięcia kredytu w walucie polskiej. Ostatecznie zdecydowali się na kredyt w banku pozwanego. Był to dla powodów pierwszy kredyt hipoteczny.

Pracownik banku wypełnił za powodów wniosek kredytowy. Powodowie wnioskowali o kredyt w wysokości 300 000 zł. Kredyt został powodom wypłacony w walucie polskiej i w takiej walucie był spłacany przez kilkanaście lat. Potem dopiero wystąpiła możliwość spłaty kredytu w (...). Powodowie w chwili zawarcia spornej umowy nie mieli świadomości, że saldo kredytu jest wyrażone w (...).

Powodowie przeczytali umowę w dniu jej podpisania. Nie mieli możliwości zapoznania się wcześniej z treścią Umowy. Nie było nawet takiej propozycji ze strony banku. Umowa była bardzo obszerna, nie została z powodami omówiona jej treść. Pracownik banku wskazał, w których miejscach należy się na umowie podpisać. Powodowie nie mieli żadnych wątpliwości co do prawidłowości umowy. Działali w pełnym zaufaniu do banku, jako do profesjonalisty.

Powodów nie poinformowano o ryzyku związanym z udzielanym kredytem, o tym, że może zmienić się rata kredytu, jak się zmieni wartość kursu (...). Zostali wręcz zapewnieni o stabilności waluty w (...). Pracownik banku nie tłumaczył czym jest kurs kupna, kurs sprzedaży, w jaki sposób bank tworzy tabele kursowe.

Powodowie otrzymali harmonogram spłaty kredytu. W tym celu założyli osobne konto, z którego była pobierana przez bank rata kredytu.

Ze środków kredytowych powodowie kupili dom. Nigdy nie została tam zarejestrowana działalność gospodarcza. Do chwili obecnej powodowie mieszkają w tym domu.

Dowód: zeznania powódki na rozprawie w dniu 10 listopada 2022 roku, zeznania powoda na rozprawie w dniu 10 listopada 2022 roku, pisemne zeznania świadka A. S., k. 302-306.

W dniu 28 grudnia 2007 roku powodowie złożyli wniosek kredytowy. Wpisali do wniosku, że wnioskują o kredyt w wysokości 300 000 zł, przy tym zaznaczyli, iż walutą kredytu ma być (...), a okres kredytowania ma wynosić 507 miesięcy, w tym 24 miesięcy karencji. Powodowie podpisali także przygotowane przez pozwaną oświadczenia o ryzyku walutowym.

Dowód: wniosek o kredyt z dnia 28 grudnia 2007, k. 126-128, oświadczenie wnioskodawcy związane z ubieganiem się o kredyt hipoteczny indeksowany do waluty obcej k. 130, decyzja kredytowa, k. 132.

W dniu 15 lutego 2008 roku powodowie zawarli z poprzedniczką prawną pozwanej (...) S.A. Oddział w Polsce umowę o kredyt hipoteczny nr (...), według przedstawionego im przez Bank wzorca, bez jakichkolwiek zmian w treści tego wzorca. Dokonana czynność nie miała związku z działalnością gospodarczą ani zawodową powodów. Powodowie zawierając umowę działali w charakterze konsumentów. Była to umowa kredytu indeksowanego do waluty (...) w kwocie 300 000 zł (§ 2 pkt. 1 i 2 umowy) na budowę domu metodą gospodarczą. Okres kredytowania wynosił 480 miesiące. Oprocentowanie kredytu w całym okresie kredytowania miało być według zmiennej stopy procentowej. Na chwilę podpisania umowy oprocentowanie kredytu wynosiło 3,95500% w stosunku rocznym, co stanowiło sumę stopy referencyjnej LIBOR 3 M ( (...)) obowiązującą w dniu sporządzenia umowy oraz stałej marży Banku w wysokości 1,20 punktów procentowych. Jako prawne zabezpieczenie kredytu wskazano hipotekę kaucyjną do kwoty 600 000 zł oraz cesję na rzecz Banku z polisy ubezpieczenia nieruchomości/budowy od ognia i innych zdarzeń losowych.

Integralną częścią zawartej umowy był również Regulamin kredytu hipotecznego udzielanego przez (...). Zgodnie z § 7 pkt. 4 regulaminu wypłata kredytu miała nastąpić w złotych według kursu nie niższego niż kurs kupna zgodnie z Tabelą obowiązującą w momencie wypłaty środków z kredytu. W przypadku wypłaty w transzach, stosować się miało kurs nie niższy nić kurs zgodnie z Tabelą obowiązującą w momencie wypłaty poszczególnych transz. Saldo zadłużenia z tytułu kredytu wyrażone miało być w walucie obcej i obliczane według kursu stosowanego przy uruchomieniu kredytu. W przypadku wypłaty kredytu transzami saldo zadłużenia obliczane miało być według kursów stosowanych przy wypłacie poszczególnych transz. Zgodnie z § 9 pkt. 2 wyżej wymienionego Regulaminu raty kredytu podlegające spłacie wyrażone miały być w walucie obcej i w dniu wymagalności raty kredytu pobierane są z rachunku bankowego, o którym mowa w ust. 1, według kursu sprzedaży zgodnie z Tabelą obowiązującą w Banku na koniec dnia roboczego poprzedzającego dzień wymagalności raty spłaty kredytu; jeżeli dzień wymagalności raty kredytu przypada na dzień wolny od pracy, stosuje się kurs sprzedaży zgodnie z Tabelą obowiązującą w Banku na koniec ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień wymagalności raty kredytu. W przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej, wcześniejsza spłata dokonywana miała być w oparciu o kurs sprzedaży zgodnie z Tabelą obowiązującą w Banku w momencie realizacji dyspozycji (§ 13 pkt 7 Regulaminu).

W dniu 13 lipca 2015 roku strony zawarły aneks nr. (...) do umowy o kredyt hipoteczny nr (...), którym postanowili, że spłata udzielonego kredytu indeksowanego do waluty obcej będzie następowała w walucie obcej (...), do której kredyt jest indeksowany.

Dowód: umowa o kredyt hipoteczny nr (...) z 15 lutego 2008 roku,
k. 134-136, regulamin kredytu hipotecznego udzielanego przez (...), k. 137-141, oświadczenie kredytobiorcy związane z zaciągnięciem kredytu zabezpieczonego hipoteką, k. 143, Aneks nr (...) do umowy o kredyt hipoteczny nr (...), k. 145-146.

Tytułem spłaty kredytu w okresie od 18 marca 2011 roku do 18 września 2020 roku powodowie uiścili na rzecz pozwanej łącznie kwotę 91 175,18 zł oraz 19 204,32 CHF.

Dowód: zaświadczenia z 7 października 2020 roku k. 48-53.

Reklamacją z dnia 3 listopada 2020 roku powodowie wskazali, że Umowa o kredyt hipoteczny z 15 lutego 2008 roku jest nieważna i wezwali pozwaną do zapłaty nienależnie pobranych świadczeń. Pozwana nie uznała roszczeń powodów.

Dowód: reklamacja powodów z dnia 3 listopada 2020 roku, k. 54-58, pismo pozwanej z dnia 4 listopada 2020 roku, k. 59.

Pozwana jest następcą prawnym (...) S.A. Oddział w Polsce.

Bezsporne.

Ustalenia faktyczne w niniejszej sprawie Sąd poczynił głównie w oparciu o zgromadzone w aktach sprawy dokumenty. Sąd ocenił dowody z dokumentów jako wiarygodne. Strony postępowania nie kwestionowały, że oświadczenia w nich zawarte zostały złożone przez osoby, które podpisały te dokumenty. Nie podważały ich prawdziwości i autentyczności. Sąd nie miał podstaw, aby z urzędu powziąć wątpliwości odnośnie ich wiarygodności i mocy dowodowej.

Zeznania powodów Sąd ocenił jako wiarygodne - choć - podobnie jak w innych sprawach tego rodzaju - akcentowali oni zaufanie do banku. Częściowo znalazły one potwierdzenie w dowodach z dokumentów. Dokonując ustaleń faktycznych, Sąd nie znalazł podstaw, aby nie dać wiary zeznaniom powodów dotyczących okoliczności zawarcia umowy kredytu, tym bardziej, że z dowodów przedstawionych przez pozwaną nie wynikają odmienne fakty.

W ocenie Sądu zeznania złożone na piśmie przez świadka A. S. nie mają istotnego znaczenia, gdyż sam model procedury kredytowej obowiązującej w tym czasie u pozwanej, w tym zakres informacji udzielanych potencjalnym kredytobiorcom, wynikał z dokumentów włączonych w poczet materiału dowodowego (wynikał z wniosku o kredyt i z treści umowy oraz będącego jej integralną częścią regulaminu). Natomiast zeznania, które miałyby dotyczyć oceny mechanizmu ustalania kursów walut stosowanego przez pozwany Bank, relacji kursu stosowanego przez pozwanego do kursów stosowanych przez inne banki i do kursu średniego ustalanego przez NBP, bądź możliwości utrzymania umowy przez zastąpienie tego mechanizmu odniesieniem się do średniego kursu (...) ustalonego przez NBP są irrelewantne dla ukształtowania podstawy faktycznej rozstrzygnięcia.

Sąd pominął dowód z opinii biegłego sądowego z zakresu bankowości i finansów wnioskowany przez stronę powodową na podstawie przepisu art 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c., jako mający dotyczyć okoliczności nieistotnych dla rozstrzygnięcia w sprawie.

W ustaleniach faktycznych Sąd pominął również złożone przez strony opracowania (w tym naukowe), artykuły, rekomendacje, wyroki innych sądów, symulacje sporządzone przez strony na potrzeby niniejszego postępowania oraz inne pisma prezentujące przedstawione w literaturze poglądy. Z istoty dowodu z dokumentu w postępowaniu cywilnym wynika, że nie mogły one stanowić dowodu w sprawie. Są bowiem wyrazem stanowiska i poglądów określonych osób i jako takie mogą jedynie być uważane za prezentację stanowiska strony w sprawie.

Sąd zważył:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie niemalże w całości. Sąd oddalił powództwo w niewielkim zakresie tj. w zakresie żądania powodów zasadzenia odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia 5 listopada 2020 roku do dnia 13 grudnia 2022 roku, o czym w dalszej części uzasadnienia.

W pierwszej kolejności należało odnieść się do zarzutu strony pozwanej co do braku interesu prawnego powodów w żądaniu ustalenia.

W myśl przepisu art. 189 k.p.c. powód może żądać ustalenia przez Sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Niewątpliwym jest, co wyraża ugruntowany w orzecznictwie sądów powszechnych i Sądu Najwyższego pogląd, że o występowaniu interesu prawnego w żądaniu ustalenia świadczy możliwość stanowczego zakończenia w tym postępowaniu sporu między stronami, natomiast przeciwko jego istnieniu - możliwość uzyskania przez powoda pełniejszej ochrony w drodze innego powództwa. Wbrew stanowisku strony pozwanej, powodowie nie dysponowali jakimkolwiek innym żądaniem, które chroniłoby ich pełniej niż żądania zawarte w pozwie. Wystąpienie przez powodów jedynie z żądaniem zapłaty oparte na przesłankowym ustaleniu nieistnienia umowy z uwagi na nieważność umowy, mogłoby obejmować jedynie żądanie zwrotu zapłaconych rat kredytu. Nie rozwiązywałoby natomiast kwestii obowiązku zapłaty przyszłych i jeszcze niewymagalnych rat, możliwości wypowiedzenia umowy przez pozwany Bank i negatywnych skutków dla powodów, związanych z tym wypowiedzeniem. Powodowie byliby narażeni na konieczność wytaczania kolejnych powództw o zapłatę dalszych nadpłaconych rat czy spłaconych rat, względnie na bycie pozwanym w sprawie o zapłatę z powództwa Banku, gdyby zaprzestali spłaty kredytu. Tym samym, to powództwo o ustalenie jest jedynym i najdalej idącym środkiem ochrony powodów, zmierzającym do oceny i ostatecznego rozstrzygnięcia w zakresie związania lub braku związania stron postanowieniami zaskarżonej umowy kredytowej. Specyfika sprawy o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego tj. umowy ze względu na jej nieważność, która miała trwać oraz nakładać na strony obowiązki i prawa jeszcze przez kilkanaście lat, daje przekonanie o istnieniu interesu prawnego powodów w ustaleniu. Uprawomocnienie się wyroku ustalającego zapewnia powodom ochronę ich interesu i definitywnie kończy spór na tle obowiązywania postanowień umowy, umowy kredytu.

Powodowie wnieśli o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego tj. łączącej strony umowy między innymi w związku z zastosowaniem w umowie przygotowanej przez pozwaną na wzorcu umownym niedozwolonych klauzul umownych i braku możliwości dalszego trwania umowy pomiędzy stronami po eliminacji tychże postanowień. Niedozwolone klauzule umowne przy tym dotyczyły w szczególności zastosowanego w umowie mechanizmu waloryzacji.

Zgodnie z art. 358 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (§ 2).

Kwestionowane przez powodów postanowienia umowne zaczerpnięto ze wzorca umowy i nie podlegały one negocjacjom. Możliwa byłaby więc kontrola incydentalna tych postanowień w zakresie, czy wzorzec zawierał niedozwolone postanowienia umowne. Kwestionowane postanowienia dotyczyły wprawdzie głównych świadczeń stron ale ze względu na sformułowanie ich w sposób niejednoznaczny umożliwiały Sądowi ich kontrolę.

Zdaniem Sądu klauzule indeksacyjne zostały sformułowane w sposób niejednoznaczny. Jednoznaczność oznacza, że postanowienie może być rozumiane tylko w jeden sposób, a taki stan rzeczy istnieje, gdy nie zachodzi wątpliwość co do desygnatu pojęć i całokształtu postanowień wzorca. W wypadku kwestionowanych postanowień użyto pojęcia (...), która nie została w żaden sposób zdefiniowana w umowie. W §2 pkt. 12 Regulaminie zdefiniowano wprawdzie pojęcie (...) poprzez podanie, że chodzi o tabelę kursów walut obowiązujących w Banku, jednakże nie podano żadnego mechanizmu ustalania tych kursów w tabeli, jak i również, że były one tworzone przez bank. Powodowie zatem nie mieli jakiejkolwiek możliwości zrekonstruowania mechanizmu ustalania kursów przez pozwaną, to zaś czyniło wyżej wymienione postanowienia niejednoznacznymi.

Z przepisu art. 358 ¹ k.c. wynika, że uznanie konkretnej klauzuli za niedozwolone postanowienie umowne, wymaga łącznego stwierdzenia obu wymienionych tam przesłanek, tj. „sprzeczności z dobrymi obyczajami” oraz „rażącego naruszenia interesów konsumenta” (wyrok Sądu Najwyższego z 27 października 2016 roku, sygn. akt I CSK 173/06), przy czym ocena czy zaistniały te przesłanki należało dokonać na chwilę zawierania umowy.

W tym miejscu przywołać należy stanowisko Sądu Najwyższego zawarte w uzasadnieniu wyroku z 15 listopada 2019 roku w sprawie V CSK 347/18, które Sąd Okręgowy w całości podziela. „Postanowienia umowy lub wzorca, ustalone jednostronnie przez bank, i przyznające mu uprawnienie do jednostronnego, samodzielnego ustalania kursu kupna i sprzedaży (...) w stosunku do PLN bez wskazania reguł kształtowania tego kursu stanowią postanowienia naruszające dobre obyczaje, godzą bowiem w istotę równowagi kontraktowej stron. Polityka kursowa banku i decyzje władz banku nie mogą w sposób nie poddany kontroli kontraktowej wpływać na obowiązki kredytobiorców. Ocena taka jest wystarczająca do podjęcia przez sąd meriti ustaleń co do tego, czy w konkretnej sprawie doszło w konsekwencji stosowania takiego postanowienia do rażącego naruszenia interesu konsumenta jako strony umowy kredytowej, nawet wówczas, gdy - w ocenie Sądu - sam konsument w toku postępowania nie przedstawił dowodów wskazujących na takie naruszenie. Wynika to z nakazu wykładni przepisów prawa konsumenckiego (w niniejszej sprawie Kodeksu cywilnego o niedozwolonych postanowieniach umownych) w sposób zgodny z wymaganiami prawodawstwa europejskiego, w sposób ukształtowany m.in. w orzecznictwie (...), a także mając na uwadze zasadniczy cel tych regulacji, jakim jest zapewnienie odpowiedniego poziomu ochrony konsumentów. Ten kierunek wykładni potwierdzał także art. 76 Konstytucji RP, zgodnie z którym ochrona przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi jest konstytucyjnym zadaniem władzy publicznej (art. 76 Konstytucji). Nakaz wynikający z tego przepisu jest kierowany przede wszystkim do ustawodawcy, którego obowiązkiem jest zapewnienie odpowiedniego, minimalnego poziomu ochrony słabszego uczestnika rynku. Nie oznacza to jednak, iż art. 76 Konstytucji pozostaje bez wpływu na wykładnię przepisów prawa materialnego i procesowego; w procesie jego stosowania przez sądy. Przeciwnie, także sądy jako organy władzy publicznej, powinny w odniesieniu do przepisów mających na celu ochronę konsumentów stosować ich wykładnię, która umożliwi jak najpełniejsze urzeczywistnienie tej ochrony.”

W doktrynie i orzecznictwie powszechnie już przyjmuje się, że odwołanie się do kursów walut zawartych w tabeli kursów i ogłaszanych w siedzibie banku narusza równorzędność stron umowy przez nierównomierne rozłożenie uprawnień i obowiązków między partnerami stosunku obligacyjnego oraz, że prawo banku do ustalania kursu waluty nieograniczone skonkretyzowanymi, obiektywnymi kryteriami zmian stosowanych kursów walutowych świadczy o braku właściwej przejrzystości i jasności postanowienia umownego, które uniemożliwia konsumentowi przewidzieć, na podstawie transparentnych i zrozumiałych kryteriów, wynikających dla niego z umowy konsekwencji ekonomicznych. A. charakteru tych klauzul nie ujmuje, że stosowane przez pozwaną kursy walut kalkulowane były w oparciu o czynniki obiektywne, ani ustalenie, że kursy (...) stosowane przez pozwaną nie odbiegały istotnie od kursów stosowanych przez inne Banki komercyjne i od średniego kursu NBP, ani nawet ustalenie, że ogólny koszt kredytu udzielonego na warunkach przewidzianych w umowie nie odbiegał od kosztów kredytu w tożsamej wysokości, który udzielony byłby według warunków przewidzianych dla kredytów złotówkowych. Okoliczności te nie zmieniają bowiem faktu, że kursy walut były kształtowane jednostronnie przez pozwany Bank.

Nie można zgodzić się z argumentami pozwanej, że zawarte w umowie klauzule indeksacyjne zostały indywidualnie uzgodnione z powodami. Za indywidualnie uzgodnione można uznać bowiem jedynie te postanowienia, które były przedmiotem negocjacji, bądź są wynikiem porozumienia lub świadomej zgody co do ich zastosowania. Te zaś okoliczności nie zostały wykazane. W wyrokach z 29 października 2019 roku, sygn. akt IV CSK 309/18 i z 27 listopada 2019 roku, sygn. akt II CSK 438/18 Sąd Najwyższy stwierdził, że wprowadzenie do umowy kredytowej zawieranej na wiele lat, mającej daleko idące konsekwencje dla egzystencji konsumenta, mechanizmu działania kursowego wymaga szczególnej staranności Banku w zakresie wyraźnego wskazania zagrożeń wiążących się z oferowanym kredytem, tak by konsument miał pełne rozeznanie konsekwencji ekonomicznych zawieranej umowy w związku z czym obowiązek informacyjny w zakresie ryzyka kursowego powinien zostać wykonany w sposób jednoznacznie i zrozumiale unaoczniający konsumentowi, który z reguły posiada elementarną znajomość rynku finansowego, że zaciągnięcie tego rodzaju kredytu jest bardzo ryzykowne, a efektem może być obowiązek zwrotu wielokrotnie wyższej od pożyczonej, mimo dokonywanych regularnych spłat. Obowiązek informacyjny określany jest nawet jako „ponadstandardowy”, mający dać konsumentowi pełne rozeznanie co do istoty transakcji.

Konstatacje te są równoznaczne ze stwierdzeniem, że ukształtowana przez pozwany Bank treść łączącej strony umowy kredytu i niepełne wypełnienie przez Bank obowiązków informacyjnych o możliwej rażącej dysproporcji świadczeń przemawia za przyjęciem abuzywnego charakteru zawartych w umowie klauzul indeksacyjnych - z uwagi na ich sprzeczność z dobrymi obyczajami i rażące naruszenie interesów powodów.

Zgodnie z art. 385 ¹§1 k.c. konsekwencją uznania za abuzywne klauzul indeksacyjnych zawartych w umowie stron jest, stan niezwiązania powodów (kredytobiorców - konsumentów) zakwestionowanymi postanowieniami.

Stosownie do art. 385 ¹ § 2 k.c., jeżeli postanowienie umowy zgodnie z jego § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie.

Przepis ten wraz z pozostałymi dotyczącymi nieuczciwych postanowień umownych stanowi implementację do krajowego systemu prawnego Dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5 kwietnia 1993 roku w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, z uwzględnieniem jej treści podlegał przeto zastosowaniu w sprawie wobec stwierdzenia w umowie zawartej przez strony niedozwolonych postanowień. Art. 6 ust. 1. Dyrektywy nałożył na Państwa Członkowskie obowiązek zapewnienia, że na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 27 listopada 2019 roku, sygn. akt II CSK 483/18, obowiązywanie umowy w dalszym ciągu, po wyłączeniu z niej nieuczciwych postanowień umownych jest pomyślane jako ochrona interesu konsumenta, a nie jego kontrahenta i przywołał wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 3 października 2019 roku C-260/18 zapadły na gruncie sprawy bezpośrednio odnoszącej się do polskiego systemu prawnego, według którego, jeżeli sąd krajowy uzna, że zgodnie z odpowiednimi przepisami obowiązującego prawa utrzymanie w mocy umowy bez zawartych w niej nieuczciwych postanowień nie jest możliwe, art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 nie stoi na przeszkodzie stwierdzeniu, że ta umowa nie może dalej obowiązywać bez takich warunków i wtedy sąd powinien orzec jej unieważnienie, wykluczona jest możliwość uzupełnienia luk w umowie, spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków, które w niej się znajdowały, wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, przewidujących, że treść czynności prawnej jest uzupełniana przez skutki wynikające z zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów, które nie są zatem przepisami o charakterze dyspozytywnym lub przepisami mającymi zastosowanie, jeżeli strony umowy wyrażą na to zgodę, art. 6 ust. 1 Dyrektywy nie stoi na przeszkodzie zastąpieniu nieuczciwego postanowienia umownego wspomnianym przepisem dyspozytywnym albo przepisem mającym zastosowanie w razie wyrażenia na to zgody przez strony, jednak możliwość ta jest ograniczona do przypadków, w których usunięcie nieuczciwego postanowienia umownego zobowiązywałoby sąd do unieważnienia umowy jako całości, wbrew woli konsumenta, narażając go tym samym na szczególnie szkodliwe skutki. Podobnie wypowiedział się Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z 7 maja 2021 roku w sprawie III CZP 6/21.

Po usunięciu z umowy zawartej przez strony niedozwolonych postanowień obowiązywanie jej w dalszym ciągu nie jest możliwe. Wyłączenie mechanizmu waloryzacji i pominięcie odesłania do gotówkowego kursu kupna franka czyni niemożliwym określenie w walucie obcej równowartości kwoty kredytu udzielonego w złotych kredytobiorcy, tym samym odpada realizacja funkcji umowy o kredyt w złotych indeksowany kursem franka. Bez zastosowania przewidzianego w umowie narzędzia indeksacji i gotówkowego kursu sprzedaży franka nie da się też określić wysokości zobowiązań kredytobiorcy płatnych w złotych jako równowartość raty w walucie obcej, ani ustalić salda jego zobowiązań wobec banku w przypadku przewalutowania kredytu. Powodowie nie wyrazili chęci, nie wyrazili zgody na zastąpienie niedozwolonych klauzul umownych innymi postanowieniami. Dlatego też Sąd w punkcie pierwszym wyroku uznając, że bez niedozwolonych postanowień dotyczących sposobu indeksacji kredytu umowa nie może dalej funkcjonować w obrocie prawnym ze względu na brak istotnych elementów, ustalił jej nieistnienie z uwagi na nieważność, tj. w oparciu o art. 58 § 1 k.c.

Mając na uwadze powyższe, Sąd w orzekł jak w punkcie pierwszym sentencji wyroku.

Stwierdzenie nieistnienia stosunku prawnego wynikającego ze spornej umowy uprawniało powodów do wystąpienia z roszczeniem o zwrot świadczeń dokonanych w wykonaniu umowy kredytu hipotecznego indeksowanego do (...), jako nienależnych – w oparciu o art. 410 § 1 i 2 kc.

Zgodnie z uchwałą III CZP 11/20 z 16 lutego 2021 roku Sądu Najwyższego, uznał on teorię dwóch kondycji za prawidłowy sposób, w jaki sądy powinny rozstrzygać o roszczeniach w zakresie rozliczeń stron nieważnej umowy. Zgodnie z nią każda ze stron ma własne roszczenie o zwrot spełnionego świadczenia, tj. bank o zwrot kwoty wypłaconego nominalnie kredytu, a kredytobiorca o zwrot świadczeń spełnionych na rzecz banku. Stwierdzenie, że świadczenie spełnione przez kredytobiorcę jest nienależne oznacza co do zasady tyle, że podlega ono zwrotowi nawet w przypadku, kiedy kredytobiorca jest jednocześnie dłużnikiem banku. Zgodnie z uchwałą Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego - Izba Cywilna - zasada prawna, z 7 maja 2021 roku, sygn. akt III CZP 6/21, niedozwolone postanowienie umowne (art. 3851 § 1 kc) jest od początku, z mocy samego prawa, dotknięte bezskutecznością na korzyść konsumenta, który może udzielić następczo świadomej i wolnej zgody na to postanowienie i w ten sposób przywrócić mu skuteczność z mocą wsteczną. Jeżeli bez bezskutecznego postanowienia umowa kredytu nie może wiązać, konsumentowi i kredytodawcy przysługują odrębne roszczenia o zwrot świadczeń pieniężnych spełnionych w wykonaniu tej umowy (art. 410 § 1 w związku z art. 405 kc). Kredytodawca może żądać zwrotu świadczenia od chwili, w której umowa kredytu stała się trwale bezskuteczna.

Z uwagi na nieistnienie stosunku prawnego tj. łączącej strony umowy z uwagi na jej nieważność, dla ostatecznego rozliczenia stron zastosowanie znalazły zatem przepisy art. 405 - 410 kc regulujące zasady rozliczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia i nienależnego świadczenia. Zgodnie bowiem z art. 405 kc, kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. W myśl zaś art. 410 § 1 i 2 kc, przepisy artykułów poprzedzających stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego. Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Powodowie domagali się zwrotu uiszczonego na rzecz pozwanego w okresie od 18 marca 2011 roku do 18 września 2020 roku świadczenia w kwocie 65 233,84 zł oraz kwoty 19 204,32 CHF. Powyższe wynika z zaświadczenia wystawionego przez pozwany Bank. Wpłacone we wskazanym okresie przez powodów kwoty należy zakwalifikować jako świadczenie nienależne pozwanemu.

W konsekwencji, Sąd w pkt. 2 i 3 wyroku zasądził od pozwanego na rzecz powodów żądaną łącznie kwotę 65 233,84 zł oraz 19 204,32 CHF, albowiem wobec stron aktualizuje się wzajemnie obowiązek kondykcji na podstawie art. 410 § 1 i 2 w związku z art. 405 kc, a powodowie domagali się zwrotu części kwot pobranych przez pozwanego w toku realizacji nieważnej umowy.

Sąd w niewielkim zakresie oddalił roszczenie powodów o zapłatę, tj. w zakresie odsetek ustawowych za opóźnienie. W ocenie Sądu wymagalność roszczeń przysługującym obu stronom, przedawnienie takich roszczeń, należy wiązać z momentem złożenia przez powodów świadomej, wyraźnej i swobodnej decyzji co do nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z umowy kredytu. Powodowie złożyli oświadczenia w tym przedmiocie w dniu 14 listopada 2022 roku, a zatem od tego momentu rozpoczął bieg termin przedawnienia. Natomiast w dniu 13 grudnia 2022 roku oświadczenia powodów odebrała strona pozwana
(k. 338). Dlatego też Sąd uznał, iż odsetki ustawowe za opóźnienie należne powodom powinny zostać zasądzone od dnia następnego od doręczenia pozwanej oświadczeń, tj. od dnia 14 grudnia 2022 roku, w pozostałym zakresie roszczenie odsetkowe Sąd oddalił, co znalazło wyraz w punkcie 5 sentencji wyroku.

Pozwany w niniejszej sprawie skutecznie skorzystał z prawa zatrzymania. Sąd podziela pogląd wyrażony w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 2014 r. IV CSK 440/13, że umowa kredytu jest umową wzajemną. Zobowiązanie kredytodawcy do udostępnienia środków pieniężnych jest odpowiednikiem zobowiązania kredytobiorcy do zapłacenia oprocentowania i prowizji. Z tych względów znajdują do niej zastosowanie przepisy Kodeksu cywilnego o skutkach wykonania i niewykonania zobowiązań z umów wzajemnych (art. 487 k.c. i nast.). Po myśli art. 496 k.c., jeżeli wskutek odstąpienia od umowy strony mają dokonać zwrotu świadczeń wzajemnych, każdej z nich przysługuje prawo zatrzymania, dopóki druga strona nie zaofiaruje zwrotu otrzymanego świadczenia albo nie zabezpieczy roszczenia o zwrot. Przepis ten stosuje się odpowiednio do nieważności/nieistnienia umowy (art. 497 k.c.), a z takim skutkiem umowy kredytu zawartej przez strony mamy do czynienia w rozpoznawanej sprawie. Zajmując takie stanowisko Sąd orzekł jak w pkt. 4 wyroku.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. zdanie drugie, obciążając nimi w całości stronę pozwaną. Strona powodowa tylko w niewielkim zakresie przegrała tj. w zakresie odsetek ustawowych za okres od dnia 5 listopada 2020 roku do dnia 13 grudnia 2022 roku. Na zasądzoną od strony pozwanej na rzecz powodów kwotę 6 434 zł składają się: opłata sądowa od pozwu w wysokości 1000 zł, wynagrodzenie pełnomocnika zgodnie z rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych z 22 października 2015 r. (Dz.U.2018.265 t.j.) w wysokości 5 400 zł oraz opłaty skarbowe od pełnomocnictw w łącznej wysokości 34 zł.

R., dn. 6 lutego 2023 roku