Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 września 2023 roku

Sąd Okręgowy w Rybniku I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	Sędzia Agnieszka Westwal
Protokolant:	sekretarz sądowy Anna Mrozek

po rozpoznaniu w dniu 26 września 2023 roku w Rybniku

sprawy z powództwa Ł. O., M. O.

przeciwko Bank (...) Spółce Akcyjnej w G.

o zapłatę i ustalenie

ustala, że Umowa (...) Nr (...) z dnia 27 grudnia 2006 roku zawarta pomiędzy powodami a pozwaną jest nieważna;

zasądza od pozwanej na rzecz powodów łącznie kwotę 59 031,42 zł (pięćdziesiąt dziewięć tysięcy trzydzieści jeden złotych czterdzieści dwa grosze) i kwotę 357,16 CHF (trzysta pięćdziesiąt siedem franków szwajcarskich szesnaście centymów) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 11 maja 2023 roku do dnia zapłaty;

w pozostałym zakresie powództwo oddala;

zasądza od pozwanej na rzecz powodów kwotę 4 557 zł (cztery tysiące pięćset pięćdziesiąt siedem złotych) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów procesu;

nakazuje pobrać od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Rybniku kwotę 77 zł (siedemdziesiąt siedem złotych) tytułem części opłaty sądowej od pozwu oraz kwotę 6 348,44 zł (sześć tysięcy trzysta czterdzieści osiem złotych czterdzieści cztery grosze) tytułem zwrotu wynagrodzenia biegłego wypłaconego tymczasowo z Funduszu Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Rybniku, tj. łącznie kwotę 6 425,44 zł (sześć tysięcy czterysta dwadzieścia pięć złotych czterdzieści cztery grosze).

Sygn. akt I C 439/23

UZASADNIENIE

Powodowie Ł. O. i M. O. po ostatecznym sprecyzowaniu powództwa w piśmie z dnia 26 sierpnia 2021 roku (Tom 8 k. 1598 i nast.) wnieśli o ustalenie, że umowa kredytu nr (...) z dnia 27 grudnia 2006 roku zawarta pomiędzy nimi a pozwaną Bank (...) Spółką Akcyjną w G. jest nieważna i ich nie wiąże oraz o zasądzenie od pozwanej na ich rzecz łącznie kwoty 18 450,27 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 23 marca 2015 roku do dnia zapłaty, zasądzenia kwoty 40 581,15 zł i kwoty 357,16 CHF z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 30 sierpnia 2012 roku do dnia zapłaty. Wnieśli również o zasądzenie od pozwanej na ich rzecz zwrotu kosztów procesu.

Powodowie wyjaśniali w toku sprawy, że istotą sporu pomiędzy stronami pozostawała kwestia oceny zgodności z prawem powstałego pomiędzy nimi stosunku prawnego oraz ocena treści postanowień zawartych w zawartej przez strony umowy kredytu dotyczących wprowadzenia klauzuli indeksującej świadczenia stron dwoma miernikami wartości określanymi dowolnie przez pozwaną. Zdaniem powodów kwestionowane postanowienia stanowiły w świetle przepisów prawa oraz powszechnej linii orzeczniczej postanowienia abuzywne, zmierzające do zaburzenia równowagi kontraktowej na wyłączną korzyść pozwanej, która wykorzystała swoją silniejszą pozycję (jako przedsiębiorcy) względem nich jako konsumentów oraz ich nieświadomość i brak specjalistycznej wiedzy, co do ryzyka związanego z oferowanym produktem. Tym samym ocenić je należało jako naruszające dobre obyczaje oraz prowadzące do powstania znaczącej nierównowagi praw i obowiązków ze szkodą dla nich jako konsumentów, a w konsekwencji bezskuteczne. Bezskuteczność kwestionowanych postanowień doprowadziła do nieważności całej umowy, ponieważ jej dalsze obowiązywanie w kształcie pozbawionym kwestionowanych postanowień nie było możliwe. Na skutek nieważności przedmiotowej umowy całość środków pobranych od nich przez pozwaną stanowiło świadczenie nienależne, którego zwrotu domagali się niniejszym pozwem na podstawie art. 405 k.c. w związku z treścią art. 410 k.c. w dochodzonej wysokości, jak w piśmie z dnia 26 sierpnia 2021 roku.

W odpowiedzi na pozew pozwana Bank (...) Spółka Akcyjna w G. wniosła o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powodów zwrotu kosztów procesu.

W uzasadnieniu odpowiedzi na zmodyfikowane powództwo (Tom 9 k. 1675 i nast.) pozwana przyznała, że strony zawarły w dniu 27 grudnia 2006 roku umowę kredytu nr (...) oraz, że kredyt został powodom udostępniony i przez nich wykorzystany. Zaprzeczyła aby zawarta pomiędzy stronami umowa była nieważna, w tym w szczególności w zakresie postanowień odnoszących się do indeksacji kredytu lub kursów walut stosowanych do rozliczeń pomiędzy stronami w/w umowy, aby w okresie wykonywania umowy pobrała od powodów jakiekolwiek świadczenie nienależne, w tym dochodzone pozwem. Pozwana również zaprzeczyła, aby nie poinformowała powodów w sposób klarowny i zrozumiały o wiążącym się z zawarciem umowy kredytu indeksowanego ryzyku, o możliwych konsekwencjach ekonomicznych wzrostu kursu waluty i jego potencjalnym wpływie na wysokość kapitału kredytu jak i poszczególnych rat oraz o stosowaniu dwóch różnych kursów walut (...) do ustalenia kapitału kredytu i spłaty rat kredytu, aby nie zostały w sposób zrozumiały wyjaśnione im zasady działania mechanizmu klauzuli indeksacyjnej oraz zmienności kursów walut, aby powodowie nie mieli możliwości negocjowania warunków umowy, aby postanowienia zawarte w umowie kredytu były niejednoznaczne i uniemożliwiały oszacowanie wysokości przyszłych świadczeń, aby kursy wymiany walut stosowane w wykonaniu w/w umowy nie były kursami rynkowymi oraz aby kształtowała kurs (...) w sposób całkowicie dowolny i arbitralny. Pozwana podnosiła również zarzut braku interesu prawnego powodów w żądaniu ustalenia nieważności w/w umowy i zarzut przedawnienia roszczenia o zapłatę.

W piśmie z dnia 26 czerwca 2023 roku (k. 1893 i nast.) pozwana zgłosiła zarzut zatrzymania świadczeń spełnionych przez powodów na jej rzecz, które miałyby podlegać zwrotowi na wypadek stwierdzenia przez Sąd, że umowa kredytu z dnia 21 grudnia 2006 roku jest nieważna do czasu zaoferowania przez powodów zwrotu świadczenia spełnionego przez pozwaną na rzecz powodów w postaci kwoty 60 000 zł tj. wartości kapitału udostępnionego powodom na postawie w/w umowy.

Sąd ustalił, następujący stan faktyczny:

W 2006 roku powodowie potrzebowali kredytu na sfinansowanie zakupu mieszkania w R.. Wówczas udali się do (...) Banku Spółki Akcyjnej w G., gdzie doradca kredytowy zaproponował im zawarcie umowy kredytu indeksowanego do (...). Oferta tego kredytu została przedstawiona w sposób korzystny, jako opłacalna w porównaniu z umową kredytu w złotych polskich z uwagi na znacznie niższą ratę oraz jako umowa bezpieczna wobec stabilności kursu (...). Powód z uzyskanych od doradcy informacji wiedział, że rata kredytu może wzrosnąć w przypadku wzrostu kursu (...), nie wiedział jednak, że w takim przypadku również saldo jego zobowiązania wzrośnie. Powódka natomiast w ogóle nie wiedziała, że wzrost kursu (...) spowoduje wzrost raty i salda ich zobowiązania. Doradca nie poinformował powodów, że wszelkie przeliczenia będą się odbywać na podstawie kursów ustalanych przez Bank, że inny będzie kurs przy wypłacie kredytu, a inny przy spłacie, nie poinformował ich w jaki sposób tworzona jest tabela walut obowiązująca w Banku, w jakiej wysokości jest marża Banku mająca wpływ na wysokość kursów.

Dowód: zeznania powodów na rozprawie w dniu 4 lipca 2023 roku.

W dniu 5 grudnia 2006 roku powodowie złożyli wniosek o udzielenie im kredytu hipotecznego. Wpisali do wniosku, że wnioskują o kredyt w wysokości 60 000 zł, przy tym zaznaczyli, iż walutą kredytu ma być (...), a okres kredytowania ma wynosić 360 miesięcy. Powodowie podpisali również przygotowane na wzorze przygotowanym przez Bank oświadczenie, że przedstawiono im ofertę kredytu hipotecznego G. M. Banku w złotych polskich, oraz że wybrali kredyt w walucie obcej, będąc uprzednio poinformowanymi o ryzykach związanych z zaciągnięciem kredytu hipotecznego w walucie obcej, że zostali poinformowani o ryzyku stopy procentowej w przypadku kredytów o zmiennej stopie procentowej oraz o możliwości odstąpienia od umowy kredytu.

Dowód: wniosek o udzielenie kredytu hipotecznego k. 156-159, oświadczenia k. 220-223.

W dniu 21 grudnia 2006 roku powodowie zawarli z (...) Bankiem Spółką Akcyjną w G. umowę kredytu nr (...), według przedstawionego im przez Bank wzorca, bez jakichkolwiek zmian w treści tego wzorca. Dokonana czynność nie miała związku z działalnością gospodarczą ani zawodową powodów. Powodowie zawierając umowę działali w charakterze konsumentów. Na podstawie zawartej umowy Bank udzielił powodom kredytu w kwocie 62 006 zł indeksowanego kursem (...). Powodowie zobowiązali się do wykorzystania kredytu zgodnie z umową tj. na pokrycie części kosztów zakupu lokalu mieszkalnego położonego w R. przy ulicy (...), oraz zwrot wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami, w terminach oznaczonych w umowie oraz zapłaty na rzecz Banku prowizji w wysokości 1 806 zł, opłat - 200 zł tytułem opłaty sądowej należnej za wpis hipoteki, i innych należności wynikających z umowy. W dniu wypłaty saldo miało być wyrażane w walucie, do której indeksowany miał być kredyt według kursu kupna waluty do której indeksowany był kredyt, podany w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez G. M. Bank opisanej w § 17 umowy. Następnie saldo walutowe miało być przeliczane dziennie na złote polskie według kursu sprzedaży waluty, do której indeksowany miał być kredyt podany w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez G. M. Bank opisanej szczegółowo w § 17 umowy (§ 1 ust. 1 umowy). Kredyt miał zostać spłacony przez powodów w 360 ratach miesięcznych. Oprocentowanie kredytu w całym okresie kredytowania miało być według zmiennej stopy procentowej. Na chwilę podpisania umowy oprocentowanie kredytu wynosiło 5,300 % w stosunku rocznym, co stanowiło sumę marży Banku niezmiennej w okresie trwania umowy w wysokości 1,690% i aktualnie obowiązującego indeksu L3. Wypłata kredytu miała nastąpić jednorazowo w terminie nie dłuższym niż pięć dni roboczych, po spełnieniu warunków określonych w umowie (§ 7 ust. 1). Wypłata wskazanej we wniosku o wypłatę kwoty kredytu miała być dokonana przelewem na wskazane w tym wniosku rachunki bankowe prowadzone w banku krajowym. Dzień dokonania takiego przelewu miał być uważany za dzień wypłaty wykorzystanego kredytu. Każdorazowo wypłacona kwota złotych polskich miała zostać przeliczona na walutę co której indeksowany jest kredyt według kursu kupna waluty kredytu podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) SA. obowiązującego w dniu dokonania wypłaty przez bank (§7 ust. 2 umowy). Spłata kredytu miała być dokonywana w miesięcznych ratach. Rozliczenie każdej wpłaty miało następować według kursu sprzedaży waluty, do której indeksowany był kredyt, podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez G. M. Bank obowiązującego w dniu wpływu środków do Banku (§ 10 ust. 8 umowy). Do rozliczenia transakcji wypłat i spłat kredytu stosowane miały być odpowiednio kursy kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez G. M. Bank walut zawartych w ofercie Banku obowiązującej w dniu dokonania transakcji (§ 17 ust. 1 umowy). Kursy kupna określane miały być średnie kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP minus marża kupna (§ 17 ust. 2 umowy). Kursy sprzedaży określono jako średnie kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP plus marża sprzedaży (§ 17 ust. 3 umowy). Do wyliczenia kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez G. M. Bank miały mieć zastosowanie kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP w danym dniu roboczym skorygowane o marżę (...) Bank S.A. (§ 17 ust. 4 umowy). Obowiązujące w danym dniu roboczym kursy kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez G. M. Bank walut zawartych w ofercie Banku określane miały być przez Bank po godzinie 15:00 poprzedniego dnia roboczego i wywieszane w siedzibie Banku oraz publikowane na stronie internetowej (§ 17 ust. 5 umowy). Jako prawne zabezpieczenie kredytu wskazano hipotekę kaucyjną w złotych polskich do kwoty stanowiącej 170% kwoty kredytu (§12 ust. 1 umowy).

Dowód: umowa kredytu k. 9-16, k. 154-155, zeznania powodów na rozprawie w dniu 4 lipca 2023 roku.

Zgodnie z umową Bank dokonał wypłaty powodom kredytu w złotych polskich.

Dowód: wniosek o wypłatę k. 224-225, polecenia wypłaty k. 226-227.

Powodowie uiszczali raty w złotych polskich, a jedynie cztery raty uiścili w (...). Tytułem spłaty kredytu powodowie uiścili na rzecz pozwanej od dnia 9 stycznia 2007 roku do dnia 9 sierpnia 2021 roku kwotę 59 366,07 zł oraz kwotę 357,16 CHF.

Dowód: harmonogram k. 33-47, wyliczenie k. 49-50, historia spłaty k. 160-143, wydruk z rachunku k. 164-218, k. 1693-1736, potwierdzenie wykonania przelewu k. 1611-1660, wyliczenie k. 1662-1664, zeznania powodów na rozprawie w dniu 4 lipca 2023 roku, zestawienie k. 1924-1927.

W toku procesu powodowie zostali poinformowani przez Sąd o ewentualnych skutkach prawnych w przypadku uznania przez Sąd nieważności zawartej pomiędzy nimi a pozwaną umowy kredytu. Pismami z dnia 5 kwietnia 2023 roku powodowie oświadczyli, że akceptują te skutki. Oświadczenia powodów zostały odebrane przez pozwaną w dniu 10 maja 2023 roku.

Dowód: pouczenia k. 1879-1882, zpo k. 1883, oświadczenia powodów k. 1885-1888, potwierdzenie otrzymania oświadczeń powodów przez pozwaną k. 1892.

Pozwana jest następcą prawnym (...) Bankiem S.A. w G..

Bezsporne.

Ustalenia faktyczne w niniejszej sprawie Sąd poczynił w oparciu o zgromadzone w aktach sprawy dokumenty, wymienione w stanie faktycznym oraz zeznania powodów.

Sąd ocenił dowody z dokumentów jako wiarygodne. Strony postępowania nie kwestionowały, że oświadczenia w nich zawarte zostały złożone przez osoby, które podpisały te dokumenty. Nie podważały ich prawdziwości i autentyczności. Sąd nie miał podstaw, aby z urzędu powziąć wątpliwości odnośnie ich wiarygodności i mocy dowodowej.

Zeznania powodów Sąd ocenił jako wiarygodne - choć - podobnie jak w innych sprawach tego rodzaju - akcentowali oni zaufanie do banku. Częściowo znalazły one potwierdzenie w dowodach z dokumentów. Dokonując ustaleń faktycznych, Sąd nie znalazł podstaw, aby nie dać wiary zeznaniom powodów dotyczących okoliczności zawarcia umowy kredytu, tym bardziej, że z dowodów przedstawionych przez pozwaną nie wynikają odmienne fakty. Wprawdzie razem z wnioskiem o udzielnie kredytu powodowie podpisali oświadczenia o ponoszeniu ryzyka walutowego i ryzyka zmiennej stopy procentowej, nie oznaczało to jednak że powodowie zostali o tych ryzykach w sposób prawidłowy poinformowani czy tylko złożyli pod tymi oświadczeniami podpis, co było konieczne dla przyjęcia i rozpatrzenia ich wniosku o udzielenie kredytu. Treść tych oświadczeń została przygotowana przez pozwaną. Powodowie podpisując umowę działali jako konsumenci byli zatem stroną słabszą niż Bank, zarówno pod względem siły negocjacyjnej, jak i ze względu na stopień poinformowania, i w związku z tym godzili się na postanowienia sformułowane wcześniej przez Bank, nie mając wpływu na ich treść. W praktyce oświadczenia takie jak podpisali powodowie przy wniosku o udzielenie kredytu stanowiły dla Banku formę zabezpieczenia przed zarzutem nienależnego wywiązywania się z obowiązków informacyjnych, ale zdaniem Sądu nie można z tych oświadczeń wnioskować, że podpisując te oświadczenia powodowie zdawali sobie sprawę z ryzyka, które ponoszą zawierając umowę na tak długi okres czasu oraz tego, że Bank przed własnym ryzykiem skutecznie się zabezpieczył.

Sąd nie ustalił stanu faktycznego w oparciu o zeznania świadka A. D. albowiem mimo, że świadek pamiętał że powodowie byli jego klientami to jednak nie pamiętał w jaki sposób oferował im zwarcie umowy z Bankiem, jakie przekazywał im informację, w tym w zakresie ryzyka kursowego. Ogólne wiadomości na temat funkcjonowania kredytów i procedury ich zawierania nie miały znaczenia dla rozpoznania sprawy. To samo dotyczyło zeznań złożonych przez świadka T. W. na rozprawie w dniu 8 stycznia 2019 roku.

Również dokumenty przedłożone przez strony w postaci Rekomendacji A k. 412-413, materiałów informacyjnych k. 414-417, oceny k. 418-430, informacji k. 502-514, k. 515578, Rekomendacji G k. 579-581, wyroków z uzasadnieniami k. 703-756, k. 810-816, k. 1524-1529, stanowiska k. 764-810, oświadczenia k. 822-879, przykładowych umów kredytu k. 913-955, nie przyczyniły się do dokonania przez Sąd ustaleń faktycznych w sprawie. W/w dokumenty w zasadzie stanowiły stanowisko stron w procesie, miały potwierdzić podnoszone przez strony twierdzenia jako za zasadne. W niniejsze sprawie jednakże należało badać treść łączącej strony umowy z dnia 21 grudnia 2006 roku albowiem ta data była miarodajna do dokonania ustalenia czy poprzednik prawny pozwanej zamieścił w w/w umowie niedozwolone postanowienia umowne.

S. faktycznego w sprawie Sąd nie ustalił również na podstawie (...) Banku S.A. z dnia 23 czerwca 2006 roku wraz z procedurą informowania klientów o ryzyku k. 956-960, informacji k. 961-962, k. 1324-1327 albowiem nie wynikało z w/w dokumentów aby ich treść znana była powodom przed lub podczas podpisywania umowy z dnia 21 grudnia 2006 roku.

Sąd nie ustalił stanu faktycznego w sprawie na podstawie zestawienia kursów w NBP i innych Bankach przedłożonych przez pozwaną na k. 229-281, zestawienie kursów stosowanych u pozwanej k. 282-410, k. 1318, zestawienia k. 1323 raportu dotyczącego spreadów k. 431432, notowań k. 582-628, sprawozdania k. 918-922, k. 1739-1743, k. 1786-1792, raportu k. 1928-1834, decyzji k. 1315, regulaminu k. 1316uchwały k. 1317, wobec przyjęcia przez Sąd, że kursy ustalane przez Bank, w oparciu o które była wykonywana umowa kredytu z dnia 21 grudnia 2006 roku mimo, że nie odbiegały znacząco od kursów innych Banków w tożsamych okresach co stosowane kursy u pozwanej oraz kursów NBP i tak były ustalane w oparciu o nieznany powodom mechanizm, były ustalane wyłącznie przez pozwaną, rażąco godząc w interesy powodów jako konsumentów. Tym samym stanowiły niedozwolone postanowienia umowne.

Sąd nie ustalił również stanu faktycznego w sprawie w oparciu o sporządzoną w sprawie opinię biegłego k. 1162-1211 i opinię uzupełniającą k. 1402-1422 i k. 1473-1488 uznając, że umowa zawarta z powodowi przez poprzednika prawnego pozwanej w dniu 21 grudnia 2006 roku jest nieważna. Tym samym w związku z uznaniem przez Sąd nieważności umowy łączącej strony wszelkie rozliczenia pomiędzy stronami zgodnie z powszechną linią orzeczniczą opierają się o teorię dwu kondykcji.

Sąd pominął dowód z opinii biegłego zgłoszony przez pozwaną na podstawie przepisu art 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. jako mający dotyczyć okoliczności nieistotnych dla rozstrzygnięcia w sprawie. W związku z uznaniem przez Sąd nieważności umowy łączącej strony wszelkie rozliczenia, o czym była mowa powyżej pomiędzy stronami zgodnie z powszechną linią orzeczniczą opierają się o teorię dwu kondykcji. A zatem strony mają obowiązek zwrócić wzajemne świadczenia. Ustalenie wysokości tych świadczeń nie wymagało wiadomości specjalnych.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie niemalże w całości.

W pierwszej kolejności należało odnieść się do zarzutu strony pozwanej co do braku interesu prawnego powodów w żądaniu ustalenia.

W myśl przepisu art. 189 k.p.c. powód może żądać ustalenia przez Sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Niewątpliwym jest, co wyraża ugruntowany w orzecznictwie sądów powszechnych i Sądu Najwyższego pogląd, że o występowaniu interesu prawnego w żądaniu ustalenia świadczy możliwość stanowczego zakończenia w tym postępowaniu sporu między stronami, natomiast przeciwko jego istnieniu - możliwość uzyskania przez powoda pełniejszej ochrony w drodze innego powództwa. Wbrew stanowisku strony pozwanej, powodowie nie dysponowali jakimkolwiek innym żądaniem, które chroniłoby ich pełniej niż żądania zawarte w pozwie. Wystąpienie przez powodów jedynie z żądaniem zapłaty oparte na przesłankowym ustaleniu nieważności umowy, mogłoby obejmować jedynie żądanie zwrotu zapłaconych rat kredytu. Nie rozwiązywałoby natomiast kwestii obowiązku zapłaty przyszłych i jeszcze niewymagalnych rat, możliwości wypowiedzenia umowy przez pozwaną i negatywnych skutków dla powodów, związanych z tym wypowiedzeniem. Powodowie byliby narażeni na konieczność wytaczania kolejnych powództw o zapłatę dalszych nadpłaconych rat czy spłaconych rat, względnie na bycie pozwanym w sprawie o zapłatę z powództwa Banku, gdyby zaprzestali spłaty kredytu. Tym samym, to powództwo o ustalenie jest jedynym i najdalej idącym środkiem ochrony powodów, zmierzającym do oceny i ostatecznego rozstrzygnięcia w zakresie związania lub braku związania stron postanowieniami zaskarżonej umowy kredytowej. Specyfika sprawy o ustalenie nieważności umowy kredytu, która miała trwać oraz nakładać na strony obowiązki i prawa jeszcze przez kilkanaście lat, daje przekonanie o istnieniu interesu prawnego powodów w ustaleniu. Uprawomocnienie się wyroku ustalającego zapewnia powodom ochronę ich interesu i definitywnie kończy spór na tle obowiązywania postanowień umowy, umowy kredytu. Czym innym jest natomiast ewentualne rozliczenie pomiędzy stronami, mające swoją podstawę w uznaniu nieistnienia umowy z uwagi na jej nieważność. Podsumowując Sąd podziela stanowisko wyrażone przez Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z 7 listopada 2022 roku (sygn. akt V ACa 135/21, V ACz 53/21), że żaden inny środek procesowy, w szczególności powództwo o zasądzenie świadczenia nie zapewni powodom należytej ochrony prawnej.

Powodowie wnieśli o ustalenie nieważności umowy w związku z zastosowaniem w umowie przygotowanej przez pozwaną na wzorcu umownym niedozwolonych klauzul umownych i braku możliwości dalszego trwania umowy pomiędzy stronami po eliminacji tychże postanowień. Sąd podzielił stanowisko powodów. Niedozwolone klauzule umowne dotyczyły zastosowanego w umowie mechanizmu waloryzacji tj. § 1 ust. 1, § 7 ust. 2, § 10 ust. 8 oraz § 17 umowy kredytu.

Zgodnie z art. 358 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (§ 2).

W/w postanowienia umowne zaczerpnięto ze wzorca umowy i nie podlegały one negocjacjom. Możliwa była więc kontrola incydentalna tych postanowień w zakresie, czy wzorzec zawierał niedozwolone postanowienia umowne. Kwestionowane postanowienia dotyczyły wprawdzie głównych świadczeń stron ale ze względu na sformułowanie ich w sposób niejednoznaczny umożliwiały Sądowi ich kontrolę.

Zdaniem Sądu klauzule indeksacyjne zostały sformułowane w sposób niejednoznaczny w § 1 ust. 1, § 7 ust. 2, § 10 ust. 8 oraz § 17 umowy kredytu. Jednoznaczność oznacza, że postanowienie może być rozumiane tylko w jeden sposób, a taki stan rzeczy istnieje, gdy nie zachodzi wątpliwość co do desygnatu pojęć i całokształtu postanowień wzorca. W analizowanej umowie klauzule przeliczeniowe zostały sformułowane w specyficzny sposób, gdzie kurs kupna i sprzedaży waluty z tabeli banku odnosił się do średniego kursu NBP powiększonego/pomniejszonego o marżę banku. Umowa stron nie określała jednak sposobu ustalania tej marży. Zgodnie z wyrokiem (...) z 26 kwiecień 2021 roku wydanym w sprawie C-19/20, co do zasady, nie można wyeliminować z warunku umownego jednego jego elementu. Zatem zdaniem Sądu, nie można uznać za nieuczciwy jedynie element postanowienia odnoszącego się do marży banku ponieważ wpłynie to na istotę tego warunku poprzez zmianę jego treści. Treść klauzuli przeliczeniowej w całości, jest istotą treści warunku. Usunięcie tylko jej części – stanowiącej nieuczciwy warunek – bez zgody konsumenta nie jest możliwe. Tej zaś w sprawie nie było. Inaczej mówiąc, zdaniem Sądu, nie jest możliwe usunięcie jednego elementu z całego warunku jakim jest marża banku z pozostawieniem pozostałego – średniego kursu NBP. Oczywiście bez zgody konsumenta. Powodowie nie znali mechanizmu ustalania marży przez Bank, a zatem nie mieli możliwości zrekonstruowania mechanizmu ustalania kursów przez pozwaną, to zaś czyniło wyżej wymienione postanowienia niejednoznacznymi.

Z przepisu art. 358 ¹ k.c. wynika, że uznanie konkretnej klauzuli za niedozwolone postanowienie umowne, wymaga łącznego stwierdzenia obu wymienionych tam przesłanek, tj. „sprzeczności z dobrymi obyczajami” oraz „rażącego naruszenia interesów konsumenta” (wyrok Sądu Najwyższego z 27 października 2016 roku, sygn. akt I CSK 173/06), przy czym ocena czy zaistniały te przesłanki należało dokonać na chwilę zawierania umowy.

W tym miejscu przywołać należy stanowisko Sądu Najwyższego zawarte w uzasadnieniu wyroku z 15 listopada 2019 roku w sprawie V CSK 347/18, które Sąd Okręgowy w całości podziela. „Postanowienia umowy lub wzorca, ustalone jednostronnie przez bank, i przyznające mu uprawnienie do jednostronnego, samodzielnego ustalania kursu kupna i sprzedaży (...) w stosunku do PLN bez wskazania reguł kształtowania tego kursu stanowią postanowienia naruszające dobre obyczaje, godzą bowiem w istotę równowagi kontraktowej stron. Polityka kursowa banku i decyzje władz banku nie mogą w sposób nie poddany kontroli kontraktowej wpływać na obowiązki kredytobiorców. Ocena taka jest wystarczająca do podjęcia przez sąd meriti ustaleń co do tego, czy w konkretnej sprawie doszło w konsekwencji stosowania takiego postanowienia do rażącego naruszenia interesu konsumenta jako strony umowy kredytowej, nawet wówczas, gdy - w ocenie Sądu - sam konsument w toku postępowania nie przedstawił dowodów wskazujących na takie naruszenie. Wynika to z nakazu wykładni przepisów prawa konsumenckiego (w niniejszej sprawie Kodeksu cywilnego o niedozwolonych postanowieniach umownych) w sposób zgodny z wymaganiami prawodawstwa europejskiego, w sposób ukształtowany m.in. w orzecznictwie (...), a także mając na uwadze zasadniczy cel tych regulacji, jakim jest zapewnienie odpowiedniego poziomu ochrony konsumentów. Ten kierunek wykładni potwierdzał także art. 76 Konstytucji RP , zgodnie z którym ochrona przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi jest konstytucyjnym zadaniem władzy publicznej ( art. 76 Konstytucji ). Nakaz wynikający z tego przepisu jest kierowany przede wszystkim do ustawodawcy, którego obowiązkiem jest zapewnienie odpowiedniego, minimalnego poziomu ochrony słabszego uczestnika rynku. Nie oznacza to jednak, iż art. 76 Konstytucji pozostaje bez wpływu na wykładnię przepisów prawa materialnego i procesowego; w procesie jego stosowania przez sądy. Przeciwnie, także sądy jako organy władzy publicznej, powinny w odniesieniu do przepisów mających na celu ochronę konsumentów stosować ich wykładnię, która umożliwi jak najpełniejsze urzeczywistnienie tej ochrony.”

W doktrynie i orzecznictwie powszechnie już przyjmuje się, że odwołanie się do kursów walut zawartych w tabeli kursów i ogłaszanych w siedzibie banku narusza równorzędność stron umowy przez nierównomierne rozłożenie uprawnień i obowiązków między partnerami stosunku obligacyjnego oraz, że prawo banku do ustalania kursu waluty nieograniczone skonkretyzowanymi, obiektywnymi kryteriami zmian stosowanych kursów walutowych świadczy o braku właściwej przejrzystości i jasności postanowienia umownego, które uniemożliwia konsumentowi przewidzieć, na podstawie transparentnych i zrozumiałych kryteriów, wynikających dla niego z umowy konsekwencji ekonomicznych. A. charakteru tych klauzul nie ujmuje, że stosowane przez kursy walut kalkulowane były w oparciu o czynniki obiektywne, ani ustalenie, że kursy (...) stosowane przez pozwaną nie odbiegały istotnie od kursów stosowanych przez inne Banki komercyjne i od średniego kursu NBP, ani nawet ustalenie, że ogólny koszt kredytu udzielonego na warunkach przewidzianych w umowie nie odbiegał od kosztów kredytu w tożsamej wysokości, który udzielony byłby według warunków przewidzianych dla kredytów złotówkowych. Okoliczności te nie zmieniają bowiem faktu, że kursy walut były kształtowane jednostronnie przez pozwany Bank.

Nie można zgodzić się z argumentami pozwanej, że zawarte w umowie klauzule indeksacyjne zostały indywidualnie uzgodnione z powodami. Za indywidualnie uzgodnione można uznać bowiem jedynie te postanowienia, które były przedmiotem negocjacji, bądź są wynikiem porozumienia lub świadomej zgody co do ich zastosowania. Te zaś okoliczności nie zostały wykazane. W wyrokach z 29 października 2019 roku, sygn. akt IV CSK 309/18 i z 27 listopada 2019 roku, sygn. akt II CSK 438/18 Sąd Najwyższy stwierdził, że wprowadzenie do umowy kredytowej zawieranej na wiele lat, mającej daleko idące konsekwencje dla egzystencji konsumenta, mechanizmu działania kursowego wymaga szczególnej staranności Banku w zakresie wyraźnego wskazania zagrożeń wiążących się z oferowanym kredytem, tak by konsument miał pełne rozeznanie konsekwencji ekonomicznych zawieranej umowy w związku z czym obowiązek informacyjny w zakresie ryzyka kursowego powinien zostać wykonany w sposób jednoznacznie i zrozumiale unaoczniający konsumentowi, który z reguły posiada elementarną znajomość rynku finansowego, że zaciągnięcie tego rodzaju kredytu jest bardzo ryzykowne, a efektem może być obowiązek zwrotu wielokrotnie wyższej od pożyczonej, mimo dokonywanych regularnych spłat. Obowiązek informacyjny określany jest nawet jako „ponadstandardowy”, mający dać konsumentowi pełne rozeznanie co do istoty transakcji.

Konstatacje te są równoznaczne ze stwierdzeniem, że ukształtowana przez pozwany Bank treść łączącej strony umowy kredytu i niepełne wypełnienie przez Bank obowiązków informacyjnych o możliwej rażącej dysproporcji świadczeń przemawia za przyjęciem abuzywnego charakteru zawartych w umowie klauzul indeksacyjnych w § 1 ust. 1, § 7 ust. 2, § 10 ust. 8 oraz § 17 umowy kredytu, z uwagi na ich sprzeczność z dobrymi obyczajami i rażące naruszenie interesów powodów.

Zgodnie z art. 385 ¹§1 k.c. konsekwencją uznania za abuzywne klauzul indeksacyjnych zawartych w umowie stron jest, stan niezwiązania powodów (kredytobiorców - konsumentów) zakwestionowanymi postanowieniami.

Stosownie do art. 385 ¹ § 2 k.c. , jeżeli postanowienie umowy zgodnie z jego § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie.

Przepis ten wraz z pozostałymi dotyczącymi nieuczciwych postanowień umownych stanowi implementację do krajowego systemu prawnego Dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5 kwietnia 1993 roku w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, z uwzględnieniem jej treści podlegał przeto zastosowaniu w sprawie wobec stwierdzenia w umowie zawartej przez strony niedozwolonych postanowień. Art. 6 ust. 1. Dyrektywy nałożył na Państwa Członkowskie obowiązek zapewnienia, że na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 27 listopada 2019 roku, sygn. akt II CSK 483/18, obowiązywanie umowy w dalszym ciągu, po wyłączeniu z niej nieuczciwych postanowień umownych jest pomyślane jako ochrona interesu konsumenta, a nie jego kontrahenta i przywołał wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 3 października 2019 roku C-260/18 zapadły na gruncie sprawy bezpośrednio odnoszącej się do polskiego systemu prawnego, według którego, jeżeli sąd krajowy uzna, że zgodnie z odpowiednimi przepisami obowiązującego prawa utrzymanie w mocy umowy bez zawartych w niej nieuczciwych postanowień nie jest możliwe, art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 nie stoi na przeszkodzie stwierdzeniu, że ta umowa nie może dalej obowiązywać bez takich warunków i wtedy sąd powinien orzec jej unieważnienie, wykluczona jest możliwość uzupełnienia luk w umowie, spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków, które w niej się znajdowały, wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, przewidujących, że treść czynności prawnej jest uzupełniana przez skutki wynikające z zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów, które nie są zatem przepisami o charakterze dyspozytywnym lub przepisami mającymi zastosowanie, jeżeli strony umowy wyrażą na to zgodę, art. 6 ust. 1 Dyrektywy nie stoi na przeszkodzie zastąpieniu nieuczciwego postanowienia umownego wspomnianym przepisem dyspozytywnym albo przepisem mającym zastosowanie w razie wyrażenia na to zgody przez strony, jednak możliwość ta jest ograniczona do przypadków, w których usunięcie nieuczciwego postanowienia umownego zobowiązywałoby sąd do unieważnienia umowy jako całości, wbrew woli konsumenta, narażając go tym samym na szczególnie szkodliwe skutki. Podobnie wypowiedział się Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z 7 maja 2021 roku w sprawie III CZP 6/21.

W ocenie Sądu usunięcie klauzul waloryzacyjnych ex lege ze skutkiem na datę zawarcia umowy powoduje, że w łączącej strony umowie kredytu brak jest elementów konstrukcyjnych z art. 69 Prawo bankowe. Eliminacja klauzul abuzywnych z umowy nie pozwala na wyliczenie - na podstawie kontraktowej - świadczenia, które powodowie mają zwrócić pozwanej. Art. 385 ¹ § 2 k.c. wyłącza stosowanie art. 58 § 3 k.c., co uzasadnia stanowisko, że nieuczciwe postanowienia indeksacyjne nie powinny być zastępowane innym mechanizmem przeliczeniowym opartym na przepisach kodeksu cywilnego. Skoro abuzywne okazały się postanowienia określające główny przedmiot umowy to nie można uważać za ważny stosunek obligacyjny, w którym nie osiągnięto konsensusu co do essentialia negotii. Sąd nie jest władny uzupełniać luk powstałych po wyeliminowaniu tych klauzul. Stanowiłoby to niedopuszczalną konwersję umowy.

Po usunięciu z umowy zawartej przez strony niedozwolonych postanowień obowiązywanie jej w dalszym ciągu nie jest możliwe. Wyłączenie mechanizmu waloryzacji i pominięcie odesłania do gotówkowego kursu kupna franka czyni niemożliwym określenie w walucie obcej równowartości kwoty kredytu udzielonego w złotych kredytobiorcy, tym samym odpada realizacja funkcji umowy o kredyt w złotych indeksowany kursem franka. Bez zastosowania przewidzianego w umowie narzędzia indeksacji i gotówkowego kursu sprzedaży franka nie da się też określić wysokości zobowiązań kredytobiorcy płatnych w złotych jako równowartość raty w walucie obcej, ani ustalić salda jego zobowiązań. Powodowie nie wyrazili zgody na zastąpienie niedozwolonych klauzul umownych innymi postanowieniami. Dlatego też Sąd w punkcie pierwszym wyroku uznając, że bez niedozwolonych postanowień dotyczących sposobu indeksacji kredytu umowa nie może dalej funkcjonować w obrocie prawnym ze względu na brak istotnych elementów, ustalił jej nieważność, w oparciu o art. 58 § 1 k.c. w związku z art. 69 ustawy Prawo Bankowe.

Stwierdzenie nieważności umowy uprawniało powodów do wystąpienia z roszczeniem o zwrot świadczeń dokonanych w wykonaniu umowy kredytu, jako nienależnych - w oparciu o art. 410 § 1 i 2 k.c. Tak też Sąd Najwyższy w uzasadnieniu Uchwały składu siedmiu Sędziów z 7 maja 2021 roku. Stronie, która w wykonaniu umowy kredytu, dotkniętej nieważnością, spłaca kredyt, przysługuje roszczenie o zwrot spełnionych środków pieniężnych jako świadczenia nienależnego niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie jest dłużnikiem banku z tytułu zwrotu nienależnie otrzymanej kwoty kredytu.

Powodowie domagali się zwrotu uiszczonego na rzecz pozwanej świadczenia w okresie od 9 stycznia 2007 roku do dnia 9 sierpnia 2021 roku w kwocie 59 031,42 zł i 357,16 CHF zł. Wysokość wpłaconych przez powodów kwot przy tym została przez nich wykazana poprzez dołączenie zaświadczenie wystawionego przez samą pozwaną na k. 1924-1927 oraz potwierdzeniami przelewu k. 1611-1660. W konsekwencji, Sąd w pkt. 2 wyroku zasądził od pozwanej na rzecz powodów w/w dochodzone pozwem należności, mimo, że w w/w okresie powodowie uiścili kwotę 59 366,07 zł i 357,16 CHF.

Sąd w niewielkim zakresie oddalił roszczenie powodów o zapłatę, tj. w zakresie odsetek ustawowych za opóźnienie. W ocenie Sądu wymagalność roszczeń przysługującym obu stronom, przedawnienie takich roszczeń, należy wiązać z momentem złożenia przez powodów świadomej, wyraźnej i swobodnej decyzji co do nieważności umowy kredytu. Powodowie złożyli oświadczenia w tym przedmiocie w dniu 5 kwietnia 2023 roku, a zatem od tego momentu rozpoczął bieg termin przedawnienia. Natomiast w dniu 10 maja 2023 roku oświadczenia powodów odebrała strona pozwana. Dlatego też Sąd uznał, iż odsetki ustawowe za opóźnienie należne powodom powinny zostać zasądzone od dnia następnego od doręczenia pozwanej oświadczeń, tj. od dnia 11 maja 2023 roku, a w pozostałym zakresie roszczenie odsetkowe Sąd oddalił, co znalazło wyraz w punkcie 3 sentencji wyroku.

Mając na uwadze powyższe, Sąd jako niezasadny uznał zgłoszony przez pozwaną zarzut przedawnienia.

Sąd nie uwzględnił również zgłoszonego przez pozwaną zarzutu zatrzymania. W ocenie Sądu nie jest dopuszczalne niejako automatyczne stosowania prawa zatrzymania, gdy oba świadczenia mają charakter pieniężny. Nie można bowiem pomijać faktu, że w takiej sytuacji pozwanej przysługuje dalej idące uprawnienie – dokonanie potrącenia wzajemnych wierzytelności (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 17 marca 2022 r., II CSKP 474/22). Prawo zatrzymania, o którym mowa w art. 461 k.c. i art. 496 k.c. pojmowane jest jako środek zabezpieczenia roszczenia, które wymaga złożenia stosowanego oświadczenia prawo kształtującego. W ujęciu procesowym jest to zarzut dylatoryjny, którego skuteczność obliguje Sąd – w razie uwzględnienia powództwa – do uzależnienia wykonania zasądzonego świadczenia od zabezpieczenia lub zaspokojenia roszczenia wzajemnego pozwanej. Skorzystanie z prawa zatrzymania zmierzać ma do zachowania faktycznej równowagi między osobami zobowiązanymi nawzajem do spełnienia świadczenia. W doktrynie wyrażane są zapatrywania, które Sąd w niniejszej sprawie podziela, że prawo zatrzymania co do zasady nie przysługuje w sytuacji, gdy uprawniony może doprowadzić do zaspokojenia swojej wierzytelności w wykonaniu przysługującego mu potrącenia. Tym samym istnienie prawa do dokonania potrącenia uznaje się za wykluczające potrzebę zastosowania zabezpieczenia opartego o ius retentionis (por. T. Wiśniewski, Prawo zatrzymania w kodeksie cywilnym Warszawa 1999, s. 86 i L. Peiper Kodeks zobowiązań, Komentarz, 1934 s. 273). W rezultacie prawo zatrzymania winno być postrzegane jako instrument prawny, gdy dłużnikowi nie przysługuje inny efektywny środek prawny zabezpieczenia własnego świadczenia. Takim środkiem niewątpliwie jest istnienie możliwości wykonania prawa potrącenia, gdzie skutek prawny jest dalej idący – prowadzi do zaspokojenia własnego roszczenia. W realiach omawianej sprawy pozwana nie skorzystała z potrącenia dla zaspokojenia swojego roszczenia kondykcyjnego.

O kosztach procesu Sąd orzekł w pkt. 4 wyroku na podstawie art. 100 zdanie drugie k.p.c., obciążając nimi w całości stronę pozwaną. Na zasądzoną od strony pozwanej na rzecz powodów kwotę 4 557 zł złożyły się: opłata sądowa od pozwu w wysokość 923 zł, wynagrodzenie pełnomocnika procesowego powodów w wysokości 3 600 zł oraz opłaty skarbowe od pełnomocnictwa w wysokości 34 zł. Na podstawie art. 98 § 1 ¹ k.p.c. od zasądzonych kosztów procesu Sąd zasądził również odsetki ustawowe za opóźnienie, liczone od prawomocności wyroku do dnia zapłaty.

Sąd nakazał również pobrać w pkt. 5 wyroku od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Rybniku kwotę 77 zł tytułem brakującej opłaty sądowej od pozwu oraz kwotę 6 348,44 zł tytułem zwrotu wynagrodzenia biegłego wypłaconego w tej części tymczasowo z Funduszu Skarbu Państwa-Sądu Rejonowego w Rybniku.

R., dn. 20 października 2023 roku