Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 kwietnia 2024 roku

Sąd Rejonowy w Raciborzu Wydział I Cywilny

w następującym składzie:

Przewodniczący: Sędzia Marek Łukaszek

Protokolant: Sekretarz sądowy Anna Maleika

po rozpoznaniu w dniu 27 marca 2024 roku w Raciborzu

na rozprawie

sprawy z powództwa: Ł. C.

przeciwko: J. C.

o zapłatę

1.  zasądza od pozwanego J. C. na rzecz powoda Ł. C. kwotę 10 124, 37 (dziesięć tysięcy sto dwadzieścia cztery i 37/100) złotych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 4 stycznia 2022 roku do dnia zapłaty,

2.  oddala powództwo w pozostałym zakresie,

3.  zasądza od pozwanego J. C. na rzecz powoda Ł. C. kwotę 1984, 57 (jeden tysiąc dziewięćset osiemdziesiąt cztery i 57/100) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

Sygn. akt I C 236/23

UZASADNIENIE

Powód Ł. C. w dniu 1 lutego 2023 r. wniósł do tut. Sądu pozew przeciwko pozwanemu J. C. o zapłatę kwoty 14 429, 57 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 4 stycznia 2022 r. do dnia zapłaty oraz o zasądzenie zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych. W uzasadnieniu pozwu wskazano, że pozwany jest właścicielem nieruchomości położonej w G. złożonej z działki o numerze (...) o powierzchni 0, 1949 ha. Z uwagi na bliskie stosunki pomiędzy stronami pozwany użyczył tej działki powodowi (swojemu synowi) na podstawie ustnej umowy użyczenia. W okresie 2017-2020 r. na nieruchomości stanowiącej przedmiot umowy użyczenia powód za zgodą pozwanego poniósł nakłady w wysokości 26 429, 57 zł na sfinansowanie inwestycji polegającej na posadowieniu bilbordów reklamowych wraz z wykonaniem podbudowy i ułożeniem płyt drogowych, co było połączone z koniecznością wcześniejszego wyłączenia części gruntu z produkcji rolnej i poniesienia również z tego tytułu opłat. Suma nakładów to kwota 26 429, 57 zł. W 2021 r. pozwany wypowiedział powodowi ustną umową użyczenia i zaczął naliczać odszkodowanie za bezumowne korzystanie z nieruchomości. Wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości w kwocie 12 000 zł J. C. domagał się od swojego syna w sprawie I C 19/22 tut. Sądu. Wówczas Ł. C. podniósł zarzut potrącenia, który został uwzględniony. Wierzytelność powoda obniżyła się o kwotę 12 000 zł i obecnie wynosi 14 429, 57 zł, której to kwoty powód dochodzi w niniejszej sprawie.

Referendarz sądowy w tut. Sądzie w dniu 20 marca 2023 r. wydał nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym, mocą którego nakazał pozwanemu zaspokoić żądanie powoda w terminie 14 dni albo w terminie tym wnieść sprzeciw.

Pozwany w terminie wniósł osobisty sprzeciw, zaskarżając nakaz zapłaty w całości i wnosząc o oddalenie powództwa i przyznanie kosztów procesu. Pozwany przyznał, że powód w porozumieniu z nim posadowił na nieruchomości pozwanego reklamę przy autostradzie (...). Strony miał się umówić, że powód będzie wynajmował reklamę, a w zamian nie będzie domagał się zwrotu nakładów, zaś pozwany zobowiązał się, że nie będzie domagał się zwrotu zysków z wynajmu. Taki stan rzeczy istniał do końca 2021 r., kiedy to powód opuścił nieruchomość pozwanego po tym, jak umowa użyczenia została mu wypowiedziana. Pozwany podniósł zarzut potrącenia kwoty 48 000 zł, którą powód zarobił na reklamach pozwanego za okres od września 2020 r. do grudnia 2021 r., przyjmując, że miesięcznie powód osiągał zysk rzędu 3000 zł. Pozwany zauważył też, że niezgodne z zasadami współżycia społecznego jest domaganie się od pozwanego zasądzenia należności z tytułu nakładów w sytuacji, gdy powód osiągnął kosztem pozwanego wielokrotnie wyższe zyski z wynajmu reklam niż sam poniósł koszty.

Z uwagi na pokrewieństwo pomiędzy stronami zostały one skierowane do mediacji prowadzonej przez profesjonalnego mediatora. Ani wysiłki mediatora ani przewodniczącego na rozprawie nie doprowadziły niestety do zawarcia przez strony ugody.

W dniu 21 listopada 2023 r. zgłosił się profesjonalny pełnomocnik pozwanego. Podniósł zarzut uiszczenia jednej z faktur objętych pozwem przez pozwanego (a nie przez powoda). Chodzi o fakturę na kwotę 4305 zł na rzecz firmy Zakład Usług (...). Fakt ten został następnie przyznany przez pełnomocnika powoda i w zakresie kwoty 4305 zł wraz z odsetkami pozew został cofnięty, a Sąd w tej części umorzył postępowanie w sprawie prawomocnym postanowieniem z dnia 4 stycznia 2024 r.

W dalszym toku postępowania pojawiła się jeszcze kwestia dokonanej przez pozwanego na rzecz powoda darowizny w kwocie 40 000 zł. W ocenie pełnomocnika pozwanego z uwagi na tę darowiznę powództwo powinno zostać oddalone.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Pozwany J. C. jest właścicielem nieruchomości położonej w G., złożonej z działki numer (...) o powierzchni 0, 1949 ha, dla której Sąd Rejonowy w Gliwicach prowadzi księgę wieczystą o numerze (...).

Dowód: treść księgi wieczystej, k. 8-12;

Działka ta miała charakter działki rolnej i była wydzierżawiona rolnikowi.

Dowód: treść zeznań pozwanego złożonych na rozprawie;

Syn pozwanego Ł. C. zaproponował ojcu zagospodarowanie tej działki, leżącej wzdłuż autostrady, poprzez postawienie na niej konstrukcji reklamowej. J. C. wyraził zgodę na propozycję syna. Strony miały wspólnie ponieść koszty wzniesienia bilbordu, wnosząc mniej więcej równe wkłady. W 2017 r. zawarto ustną umowę użyczenia tej działki. Zgodnie z jej postanowieniami po wzniesieniu konstrukcji reklamowej pożytki cywilne rzeczy miał czerpać Ł. C.. W przyszłości miało też dojść do przeniesienia na Ł. C. prawa własności tej nieruchomości.

Dowód: treść zeznań powoda złożonych na rozprawie;

Decyzją z dnia 12 lipca 2017 r. Prezydent Miasta G. zezwolił J. C. na wyłączenie z produkcji użytku rolnego klasy RIIIb o powierzchni 195m ² z części nieruchomości oznaczonej jako działka nr (...) – pod budowę konstrukcji reklamowej typu bilbord. Jednocześnie ustalono dla J. C. należność z tytułu wyłączenia użytku rolnego w wysokości 5 114, 95 zł, zobowiązując go do uiszczenia tej należności w 10 ratach rocznych po 511, 49 zł każda.

Dowód: treść decyzji Prezydenta Miasta G., k. 13-17;

W latach 2018-2020 należności te płacił Ł. C. (trzy razy 511, 49 zł).

Dowód: treść przelewów, k. 18-20;

W dniu 28 listopada 2017 r. Prezydent Miasta G. zatwierdził projekt budowlany i udzielił J. C. pozwolenia na budowę konstrukcji wsporczej dla reklamy typu bilbord posadowionej na bloczkach prefabrykowanych na działce nr (...), obręb B. w rejonie autostrady (...) w G..

Dowód: treść decyzji Prezydenta Miasta G. i treść projektu, k. 21-43;

Kierownik budowy przejął teren budowy w dniu 5 marca 2018 r. W dniu 5 kwietnia 2018 r. zakończono wszystkie roboty i zgłoszono budowę konstrukcji do odbioru w inspektoracie nadzoru budowlanego. Inwestor J. C. zgłosił zakończenie budowy w dniu 30 sierpnia 2018 r.

Dowód: treść dziennika budowy, k. 44-47;

Powód Ł. C. poniósł następujące koszty w ramach wykonanego wspólnie z ojcem procesu inwestycyjnego:

- należność w kwocie 2140, 20 zł na rzecz firmy (...) sp. z o.o.;

- należność w kwocie 455 zł na rzecz firmy (...) s.c. M. P. (1) M. P. (2);

- należność w kwocie 3726, 90 zł na rzecz firmy Usługi Budowlano- (...);

- należność w kwocie 14 268 zł na rzecz firmy (...).

Dowód: treść faktur i przelewów, k. 75 i 76 ( spółka (...)); k. 78-79 ( firma (...)); k. 80-82 ( firma (...)); k. 83-84 ( firma (...));

O wzniesieniu konstrukcji reklamowej i nakładach powoda wiedział pozwany, który był uczestnikiem procesu budowlanego. Pozwany wyraził zgodę na takie zagospodarowanie działki. Pozwany jeszcze w 2019 r. zapewniał, że przeniesie własność działki na syna. Powód wiązał przyszłość z tą inwestycją.

Dowód: treść zeznań powoda złożonych na rozprawie;

Od lipca 2019 r. do września 2020 r. faktury dla spółki akcyjnej (...) (reklamującego się na bilbordzie przedsiębiorcy) wystawiała firma (...) (E. J. C.). Pozwany wystawił w ten sposób faktury na sumę 34 194 zł.

Dowód: treść faktur pozwanego, k. 174-187;

Od listopada 2020 r. do kwietnia 2022 r. faktury dla spółki (...) wystawiała firma powoda Ł. C.. Powód wystawił faktury na sumę 42 066 zł.

Dowód: treść faktur powoda, k. 155-172;

W dniu 24 marca 2021 r. J. C. dokonał wypowiedzenia ustnej umowy użyczenia działki nr (...) i wezwał do zawarcia pisemnej umowy dzierżawy działki począwszy od 1 kwietnia 2021 r. za kwotę czynszu 2000 zł miesięcznie.

Dowód: treść wypowiedzenia umowy, k. 85;

W dniu 29 grudnia 2021 r. Ł. C. skierował do swojego ojca wezwanie do zapłaty kwoty 26 429, 57 zł tytułem zwrotu części nakładów poniesionych przez powoda na inwestycję na należącej do pozwanego nieruchomości złożonej z działki o numerze (...). Żądana kwota miała być zapłacona do dnia 3 stycznia 2022 r. na wskazany numer rachunku bankowego. Wezwanie do zapłaty doręczono pozwanemu w dniu 3 stycznia 2022 r.

Dowód: treść wezwania do zapłaty, k. 86; treść wydruku z systemu śledzenia przesyłek, k. 88;

Pismem z dnia 4 stycznia 2022 r. Ł. C. dokonał potrącenia swojej wierzytelności w kwocie 26 429, 57 zł z dochodzoną przez ojca w sprawie I C 19/22 tut. Sądu wierzytelnością w kwocie 12 000 zł. Oświadczenie tej treści doręczono pozwanemu w dniu 7 stycznia 2022 r.

Dowód: treść oświadczenia o potrąceniu, k. 89; treść wydruku z systemu śledzenia przesyłek, k. 91;

W sprawie I C 19/22 tut. Sądu J. C. dochodził od swojego syna zapłaty kwoty 12 000 zł (dokonane później rozszerzenie powództwa uznano za bezskuteczne w postępowaniu uproszczonym) tytułem odszkodowania za bezumowne korzystanie z nieruchomości za okres od kwietnia 2021 r. do lipca 2021 r.

Dowód: treść pozwu w sprawie I C 19/22, k. 3; treść oświadczenia pełnomocnika J. C. na rozprawie w dniu 25 maja 2022 r., k. 135 akt związkowych;

W sprawie I C 19/22 tut. Sąd oddalił powództwo J. C. z uwagi na skutecznie podniesiony zarzut potrącenia i umorzenie dochodzonej przez J. C. wierzytelności w kwocie 12 000 zł.

Dowód: treść wyroku z dnia 26 sierpnia 2022 r. i uzasadnienia wyroku w aktach I C 19/22;

Przyczyną wypowiedzenia ustnej umowy użyczenia była kłótnia pomiędzy stronami. Obecnie pozwany zmienił zdanie i nie zamierza przenieść własności działki na rzecz syna – nawet gdyby miało się to dokonać na podstawie umowy sprzedaży. Obecnie pozwany J. C. znajduje się w posiadaniu działki, lecz nie wynajmuje powierzchni reklamowej i od tej strony działka pozostaje niezagospodarowana. Pozwany według swojego oświadczenia czeka na zakończenie sprawy sądowej, żeby podjąć dalsze decyzje co do sposobu zagospodarowania działki.

Dowód: treść zeznań pozwanego złożonych na rozprawie;

Powód Ł. C. prowadzi działalność gospodarczą w zakresie działalności paramedycznej (usługi rehabilitacyjne) pod firmą (...).

Dowód: treść wpisu w (...), k. 73;

Na rzecz tej firmy z rachunku bankowego nr (...) prowadzonego dla M. C. dokonano w dniu 29 kwietnia 2020 r. przelewu kwoty 50 000 zł tytułem darowizny.

Dowód: treść wyciągu z rachunku bankowego, k. 188-193;

Wcześniej, bo w dniu 20 marca 2019 r. J. C. dokonał na rzecz firmy syna przelewu na kwotę 40 000 zł tytułem darowizny.

Dowód: treść przelewu, k. 150.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie powołanych środków dowodowych oraz faktów bezspornych pomiędzy stronami. Zasadniczo żaden istotny element stanu faktycznego nie był sporny. Spór dotyczył raczej prawnych implikacji tego stanu faktycznego. Przede wszystkim bezsporne było, że strony w 2017 r. zawarły ustną umowę użyczenia działki nr (...). Bezsporne było, że zgodnie z ustną umową użyczenia zyski z reklam miał czerpać powód Ł. C.. Bezsporne było, że działka miała zostać w późniejszym czasie przepisana powodowi oraz że pozwany po kłótni z synem zmienił zdanie. Bezsporny jest zakres poniesionych przez powoda nakładów. Nawet w sprawie I C 19/22 pełnomocnik J. C. w piśmie z dnia 29 marca 2022 r. oświadczył, że „przyznaje, że pozwany [w tamtej sprawie Ł. C.] poniósł nakłady na nieruchomość powoda w kwocie 22 124, 37 zł” (k. 109 akt I C 19/22). Przebieg procesu budowlanego wynika z dołączonej dokumentacji, która nie była kwestionowana (projekt, pozwolenie na budowę, dziennik budowy). Obie strony prowadzą działalność gospodarczą i jak stwierdziły to wyraźnie same strony, ponoszone koszty oraz czerpane z reklam zyski wynikają z dokumentacji księgowej, w szczególności z faktur. Sąd to stanowisko podziela. Zeznania stron zasadniczo również były spójne, wyjąwszy kwestię, czy powód Ł. C. zobowiązał się wobec ojca, że nie będzie dochodził zwrotu poniesionych przez siebie nakładów. Pozwany już w sprzeciwie podniósł, że syn zapewniał go, że nie będzie domagał się zwrotu nakładów, a zamiast tego będzie czerpał zyski z wynajmu powierzchni reklamowej. Stanowisko to pozwany powtórzył w trakcie swoich zeznań na rozprawie. Powód Ł. C. zaprzeczył, aby kiedykolwiek miał się zrzekać prawa do rozliczenia nakładów. W ocenie Sądu zagadnienia, czy umowa stron przewidywała obowiązek zwrotu poniesionych przez powoda nakładów i wydatków nie można rozpatrywać w oderwaniu od pozostałych postanowień tej umowy. Zgodnie z tymi dalszymi postanowieniami całość zysków (pożytków cywilnych rzeczy) miał czerpać Ł. C., zaś w przyszłości działka miała zostać na niego przepisana na podstawie umowy darowizny. Gdyby przed zwrotem rzeczy właścicielowi na powoda przeszło prawo własności nieruchomości, to zagadnienie zwrotu nakładów stałoby się bezprzedmiotowe. Wszak powód musiałby wówczas żądać zwrotu nakładów użytecznych od samego siebie jako właściciela nieruchomości, a takie zobowiązanie, w którym wierzycielem i dłużnikiem jest ta sama osoba wygasa na skutek tzw. konfuzji. Jeżeli powód zrezygnował z uprawnienia do dochodzenia zwrotu nakładów, to mógł to zrobić tylko w takim układzie sytuacyjnym, że wypełnią się pozostałe postanowienia umowy, w szczególności ten dotyczący przeniesienia nań prawa własności tej nieruchomości. Natomiast z pewnością powód nie godził się na taki układ, że utraci prawo do zwrotu nakładów, a jednocześnie pożytki cywilne nieruchomości będzie czerpał ojciec (taki stan rzeczy utrzymywał się do września 2020 r.), który następnie zmieni zdanie i odmówi przeniesienia na powoda własności nieruchomości. Tym samym hipotetyczne oświadczenie powoda, że rezygnuje z prawa domagania się zwrotu nakładów jest i tak bezskuteczne w okolicznościach niniejszej sprawy, w której można stwierdzić, że nie zrealizowały się pozostałe postanowienia umowy, które były komplementarne wobec tej hipotetycznej klauzuli i które stanowiły jej rację bytu. W tym zakresie Sąd przychylił się zatem do prezentowanej przez powoda wersji stanu faktycznego, w świetle której nie doszło do skutecznej rezygnacji z przyznanego na podstawie subsydiarnych norm prawa cywilnego roszczenia o zwrot nakładów poczynionych na rzecz użyczoną przez biorącego w użyczenie.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo – w kształcie uwzględniającym częściowe cofnięcie pozwu oświadczeniem z dnia 21 grudnia 2023 r. – okazało się niemalże w całości zasadne (wyjąwszy kwotę 20 groszy i odsetki od niej).

Bezsporne było, że strony zawarły w 2017 r. ustną umowę dotyczącą zagospodarowania działki nr (...) w G.. Działka ta była wcześniej działką rolną. Z inicjatywy powoda doszło do wzniesienia bilbordu reklamowego. Pozwany udostępnił powodowi (synowi) działkę, żeby syn wzniósł konstrukcję i czerpał z niej zyski (pożytki cywilne). Należy podkreślić, że nie było sporne pomiędzy stronami, że zgodnie z ustną umową użyczenia zyski z wynajmu powierzchni reklamowej miał czerpać powód.

Zgodnie z art. 710 k.c. przez umowę użyczenia użyczający zobowiązuje się zezwolić biorącemu, przez czas oznaczony lub nieoznaczony, na bezpłatne używanie oddanej mu w tym celu rzeczy. Art. 712 §1 k.c. stanowi, że jeżeli umowa nie określa sposobu używania rzeczy, biorący może rzeczy używać w sposób odpowiadający jej właściwościom i przeznaczeniu. Zagadnienie zwrotu wydatków i nakładów reguluje art. 713 k.c., zgodnie z którym biorący do używania ponosi zwykłe koszty utrzymania rzeczy użyczonej. Jeżeli poczynił inne wydatki lub nakłady na rzecz, stosuje się odpowiednio przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia. Zgodnie z przepisami o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia, do których odsyłają przepisy o umowie użyczenia, z czynności swych prowadzący cudzą sprawę powinien złożyć rachunek oraz wydać wszystko, co przy prowadzeniu sprawy uzyskał dla osoby, której sprawę prowadzi. Jeżeli działał zgodnie ze swoimi obowiązkami, może żądać zwrotu uzasadnionych wydatków i nakładów wraz z ustawowymi odsetkami oraz zwolnienia od zobowiązań, które zaciągnął przy prowadzeniu sprawy (art. 753 §2 k.c.). Jak jednak podkreśla się w orzecznictwie art. 753 §2 k.c. w zw. z art. 713 k.c. nie ma zastosowania do rozliczenia nakładów na rzecz użyczoną, poczynionych przez biorącego do używania za zgodą użyczającego (tak uchwała Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 2010 r., sygn. akt III CZP 125/09). W przypadku istnienia pomiędzy stronami szczególnych, umownych zasad rządzących rozliczeniem nakładów i wydatków, zasadom tym przysługuje pierwszeństwo przed dyspozytywną regulacją ustawową. Jak stwierdzono w doktrynie: „strony mogą w umowie określić odmiennie zasady rozliczania nakładów i wydatków poniesionych przez biorącego, a niemieszczących się w zwykłych kosztach utrzymania przedmiotu użyczenia. Z umowy nie może jednak wypływać obowiązek ich ponoszenia przez biorącego. Przekreśliłoby to bowiem bezpłatność użyczenia.” – Komentarz do Kodeksu Cywilnego pod red. K. O., uwagi do art. 713 (dostęp w programie L.).

Przenosząc powyższe rozważania na grunt rozpoznawanej sprawy należy zauważyć, że chociaż strony i ich pełnomocnicy zgodnie przyznawali, że została zawarta ustna umowa użyczenia działki, to w niniejszej sprawie nie mamy do czynienia z czystą umową użyczenia o cechach opisanych w art. 710 k.c. Przede wszystkim umowa z 2017 r. dotyczyła nie tylko używania przez powoda rzeczy, ale także pobierania pożytków cywilnych rzeczy (zysków z reklam). Po drugie do umowy użyczenia została dodana obietnica, że w przyszłości dojdzie do przeniesienia prawa własności na powoda. Była to zatem umowa użyczenia z prawem do pobierania pożytków i z ekspektatywą dojścia biorącego w użyczenie do prawa własności. Nawet jeżeli przyjąć, że była to sui generis umowa nienazwana, to niewątpliwie w konstrukcji takiej umowy nienazwanej element użyczeniowy odgrywał pierwszoplanową rolę. Bezsporne było bowiem, że zgodnie z umową powód nie był zobowiązany do zapłaty czynszu za korzystanie z działki, nabywał też prawa do pobierania na wyłączność pożytków cywilnych. W tym wyraża się konstytutywny dla użyczenia element „bezpłatności” korzystania z rzeczy przez biorącego w użyczenie. Gdyby biorący w użyczenie był zobowiązany do zapłaty periodycznych świadczeń czynszu, byłaby to już umowa najmu/dzierżawy. Z wariantem umowy najmu/dzierżawy mielibyśmy też do czynienia, gdyby w zamian za możliwość „bezpłatnego” korzystania z rzeczy biorący w użyczenie zobowiązał się do ulepszenia tej rzeczy bez prawa do zwrotu poniesionych nakładów (co przypominałoby zawierane umowy najmu lokalu z zobowiązaniem najemcy do jego remontu, z zawieszeniem na pewien czas poboru czynszu). W niniejszej sprawie żaden element odpłatności (ekwiwalentu) na rzecz pozwanego J. C. nie pojawia się w postanowieniach ustnej umowy użyczenia z 2017 r. Tym samym należy przyjąć, że zgodnie z art. 713 k.c. zwykłe koszty utrzymania rzeczy obciążały powoda. Nadzwyczajne koszty utrzymania rzeczy, w szczególności nakłady użyteczne oraz należności publicznoprawne od rzeczy nie obciążają już jednak biorącego w użyczenie. Na zasadach ogólnych obciążają one właściciela rzeczy. Jeżeli takie nakłady lub koszty poniósł biorący w użyczenie, to ma prawo domagać się zwrotu poniesionych nakładów, wydatków lub kosztów – o ile działał w interesie właściciela i zgodnie z jego prawdopodobną (hipotetyczną) wolą. W przypadku uzgodnienia przez strony szczególnych zasad rozliczenia nakładów, wydatków lub kosztów, zasady te znajdują pierwszeństwo, o ile nie są sprzeczne z właściwością (naturą) stosunku użyczenia (art. 353 ¹ k.c.). O takiej sprzeczności świadczyłoby w szczególności obciążenie nadzwyczajnymi kosztami utrzymania rzeczy biorącego w użyczenie. W niniejszej sprawie – jak powyżej Sąd ustalił – cały proces inwestycyjny dokonał się za zgodą i wiedzą pozwanego, który w postępowaniach administracyjnych występował nawet jako inwestor. Powód nie zrzekał się prawa do rozliczenia swoich nakładów i wydatków. Zagadnienie to nie było tematyzowane, gdyż zgodnie z pierwotnymi ustaleniami własność działki miała w przyszłości przejść na powoda, a wówczas kwestia ta stałaby się prawnie bezprzedmiotowa (konfuzja). W takiej sytuacji zgodnie z ogólnymi zasadami dotyczącymi kontraktu użyczenia właściciel rzeczy powinien zwrócić biorącemu w użyczenie poczynione przez niego nakłady, wydatki i koszty, o ile zgodne były z jego hipotetyczną wolą i zasadami prawidłowej gospodarki (w niniejszej sprawie niewątpliwie ten warunek jest spełniony). Wysokość tych nakładów, wydatków i kosztów poniesionych przez powoda była bezsporna tak w niniejszej sprawie, jak i w zakończonej sprawie I C 19/22. Są to zatem następujące należności:

- należność w kwocie 2140, 20 zł na rzecz firmy (...) sp. z o.o.;

- należność w kwocie 455 zł na rzecz firmy (...) s.c. M. P. (1) M. P. (2);

- należność w kwocie 3726, 90 zł na rzecz firmy Usługi Budowlano- (...);

- należność w kwocie 14 268 zł na rzecz firmy (...);

- należność z tytułu wyłączenia użytku rolnego w zakresie rat za lata 2018-2020 w łącznej kwocie 1534, 47 zł.

Suma w/w kwot to 22 124, 37 zł. Natomiast objętą początkowo pozwem należność w kwocie 4305 zł na rzecz firmy Zakład Usług (...) uregulował pozwany i w tym zakresie pozew został cofnięty, a postępowanie umorzone.

Na rozprawie przewodniczący zadał powodowi pytanie, dlaczego czynił nakłady na nieruchomość, jeżeli początkowo faktury wystawiał ojciec, który następnie wypowiedział powodowi umowę użyczenia. Powód wyjaśnił, że wiązał przyszłość z tą inwestycją i otrzymał zapewnienie, że dojdzie do przepisania prawa własności działki na jego rzecz (i że miał „zbyt dobre serce”). Niewątpliwie w ramach propozycji ugodowych powód proponował pozwanemu sprzedaż działki, lecz pozwany nie był tym zainteresowany. Tym samym uprawnione jest twierdzenie, że od strony ekonomicznej powód czynił nakłady na formalnie cudzą nieruchomość w przekonaniu, że to on ostatecznie będzie ich beneficjentem, bo w nieodległej przeszłości stanie się właścicielem działki, a zatem w swoim przekonaniu czynił nakłady na „własną” nieruchomość. Bezsporne jest, że powód właścicielem działki nie został, a z uwagi na nasilenie konfliktu pomiędzy stronami mało prawdopodobne jest, że w przyszłości zostanie. Odpowiada to kondykcji causa data causa non secuta z art. 410 §2 k.c. , zgodnie z którą świadczenie jest nienależne, jeżeli zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty. Cel gospodarczy zawartej przez strony umowy użyczenia, to jest przygotowanie działki pod potrzeby powoda z perspektywą przeniesienia nań prawa własności w przyszłości, nie został osiągnięty. Ów cel był przyczyną zaangażowania finansowego powoda w tę inwestycję. Nieosiągnięcie w/w celu implikuje, że świadczenia spełnione przez powoda uzyskują status świadczeń nienależnych i powinny zostać mu zwrócone (rozliczone). To kolejna samodzielna podstawa uwzględnienia powództwa.

Jak wyżej napisano, roszczenie powoda opiewa na kwotę 22 124, 37 zł. W sprawie I C 19/22 obniżyło się o 12 000 zł, to jest do wysokości niższej wierzytelności spośród wierzytelności objętych potrąceniem. Obecnie do zapłaty pozostaje jeszcze kwota 10 124, 37 zł, którą zasądzono w punkcie 1. wyroku z dnia 24 kwietnia 2024 r.

Pozwany w sprzeciwie podniósł zarzut potrącenia kwoty 48 000 zł tytułem tego, co powód zarobił na reklamach pozwanego za okres od września 2020 r. do grudnia 2021 r. Sąd tego zarzutu nie podzielił z kilku samodzielnych przyczyn.

- po pierwsze zgodnie z umową użyczenia to powód miał czerpać pożytki cywilne z rzeczy, a umowa obowiązywała do jej wypowiedzenia przez pozwanego w dniu 24 marca 2021 r. z obowiązkiem zwrotu działki z końcem marca 2021 r. Tym samym za okres przed wypowiedzeniem umowy użyczenia bezzasadne jest roszczenie pozwanego o zapłatę;

- po drugie skutek potrącenia nie następuje automatycznie. Wymagane jest bowiem (prawnomaterialne) oświadczenie woli o potrąceniu. Zgodnie bowiem z art. 499 k.c. potrącenia dokonuje się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Oświadczenie ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe. Oświadczenie to może złożyć wyłącznie strona stosunku materialnoprawnego (lub pełnomocnik materialnoprawny), nie zaś pełnomocnik procesowy tej strony. Również jeśli idzie o legitymację bierną do przyjęcia takiego oświadczenia, może to zrobić wyłącznie dłużnik wierzytelności przedstawianej do potrącenia, a nie jego pełnomocnik procesowy. Oświadczenie to musi być złożone w taki sposób, aby możliwe było zaznajomienie się przez przeciwnika z treścią tego oświadczenia w rozumieniu art. 61 k.c. Skutecznie złożone oświadczenie o potrąceniu samo w sobie nie wystarcza jeszcze, aby doszło do oddalenia powództwa na tej podstawie. Oświadczenie to musi bowiem zostać wprowadzone do procesu cywilnego poprzez procesowy zarzut potrącenia. Zarzut ten może przybrać w szczególności postać zarzutu informacyjnego potrącenia. Chodzi tutaj o potrącenie dokonane poza procesem, na skutek którego wierzytelność dochodzona w procesie wygasła lub uległa obniżeniu. Taki właśnie informacyjny zarzut potrącenia dokonanego poza procesem został zgłoszony w sprawie I C 19/22. Tzw. kształtujący zarzut potrącenia łączy natomiast w sobie oświadczenie materialnoprawne o potrąceniu i procesowy zarzut, że na skutek tego potrącenia wierzytelność wygasła. Należy podkreślić, że oba zarzuty potrącenia dla swojej skuteczności wymagają złożenia oświadczenia przez osobę legitymowaną czynnie do rąk osoby legitymowanej biernie. Wbrew twierdzeniom pełnomocnika powoda jak najbardziej możliwe jest złożenie materialnoprawnego oświadczenia o potrąceniu w piśmie procesowym zawierającym procesowy zarzut potrącenia, które to pismo następnie doręczane jest przeciwnikowi. Jednakże w sytuacji, gdy dłużnik wierzytelności przedstawianej do potrącenia w procesie reprezentowany jest przez pełnomocnika, sąd zgodnie z procedurą doręcza pisma temu pełnomocnikowi. Pełnomocnictwo procesowe nie rozciąga się natomiast na przyjmowanie materialnoprawnych oświadczeń o potrąceniu – w szczególności co do roszczeń nie objętych pozwem i wynikających z innego stosunku prawnego. Takie oświadczenie o potrąceniu jest zatem bezskuteczne wobec powoda;

- po trzecie zgodnie z aktualnym brzmieniem art. 203 ¹ §1 pkt 1 k.p.c. podstawą zarzutu potrącenia zasadniczo może być tylko wierzytelność pozwanego z tego samego stosunku prawnego co wierzytelność dochodzona przez powoda. Ustawodawca mając na względzie sprawność postępowania i zapobieganie jego obstrukcji ograniczył w ostatnich latach możliwość podnoszenia zarzutu potrącenia w postępowaniu cywilnym. Roszczenie zgłoszone przez powoda w niniejszej sprawie ma oparcie w ustnej umowie użyczenia z 2017 r. Z kolei przedstawiona do potrącenia wierzytelność pozwanego wynika z innego stosunku prawnego, to jest z bezumownego korzystania przez powoda z nieruchomości pozwanego (po zakończeniu umowy użyczenia);

- po czwarte wreszcie pozwany nie ma prawa do domagania się zysków z działalności gospodarczej syna („tego, co powód zarobił na reklamach”). Mógłby domagać się – jak to uczynił w sprawie I C 19/22 – odszkodowania za bezumowne korzystanie z nieruchomości na podstawie przepisów o rozliczeniach pomiędzy posiadaczem a właścicielem (k. 135 akt I C 19/22). Takie roszczenie nie zostało wszelako wykazane w niniejszej sprawie. Nie wystarczy bowiem przedstawić wierzytelność do potrącenia; trzeba jeszcze udowodnić jej istnienie i wysokość. Sytuacja pozwanego podnoszącego zarzut potrącenia nie może być lepsza niż sytuacja powoda, który zgłasza roszczenie i który następnie musi je udowodnić. Wykazanie wysokości w/w odszkodowania (wynagrodzenia) wymaga wiadomości specjalistycznych, lecz w niniejszej sprawie wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego na tę okoliczność nie został zgłoszony (był zgłoszony w sprawie I C 19/22).

Odnosząc się do pozostałych zarzutów pozwanego, to po pierwsze Sąd nie widzi podstaw, aby uznać wytoczenie powództwa przez powoda za nadużycie prawa podmiotowego. Pozwany ma rację, że powód zarobił na reklamach więcej niż wyniosły jego nakłady, ale taka była treść umowy łączącej strony, którą pozwany dobrowolnie zawarł. Nie sposób też w tym miejscu nie zauważyć, że chociaż zgodnie z umową zyski z wynajmu powierzchni reklamowej miał czerpać powód, to faktury do września 2020 r. wystawiał pozwany i uzyskał z tego tytułu 34 194 zł, a zatem więcej niż wynoszą nakłady powoda. Co więcej, pozwany pozostaje właścicielem działki nr (...), której obecnie nie zamierza sprzedawać synowi. To on jest zatem beneficjentem poczynionych nakładów, gdyż to jego nieruchomość została ulepszona. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby pozwany dalej czerpał zyski z wynajmu powierzchni reklamowej. Jeżeli obecnie tego nie robi z przyczyn leżących po jego stronie, to nie może tej okoliczności powoływać w sporze z synem. Po drugie Sąd nie widzi podstaw, aby w niniejszej sprawie uwzględniać dokonaną darowiznę w kwocie 40 000 zł (k. 150). To zupełnie inny stosunek prawny przewidujący zupełnie inne sposoby wzruszenia dokonanej darowizny, gdyby po jej dokonaniu darczyńca popadł w niełaskę lub obdarowany wykazał się rażącą niewdzięcznością (art. 897 – 898 k.c.). Jeżeli pozwany ma usprawiedliwione zastrzeżenia do zachowania syna, może z tych instytucji prawnych skorzystać.

Reasumując i dokonując pewnej syntezy – wykraczającej nawet poza zakres przedmiotowej sprawy – różnych stosunków prawnych wynikających z oddania powodowi w użyczenie działki nr (...) w G.:

- powód jako biorący rzecz w użyczenie ma prawo żądać zwrotu kosztów utrzymania rzeczy wykraczających poza koszty normalnego korzystania, to jest w szczególności nakładów użytecznych i należności publicznoprawnych w bezspornej kwocie 22 124, 37;

- z uwagi na pogorszenie relacji z synem pozwany ze skutkiem na koniec marca 2021 r. wypowiedział umowę użyczenia; od kwietnia 2021 r. powód korzystał z działki nr (...) bezumownie;

- w sprawie I C 19/22 wskutek zarzutu potrącenia skonsumowaniu uległy należności za bezumowne korzystanie z działki nr (...) w okresie od kwietnia 2021 r. do lipca 2021 r.;

- z nadesłanych faktur wynika, że powód korzystał z działki nr (...) aż do kwietnia 2022 r. (k. 172); ewentualne należności z tego tytułu mogą być dochodzone w ramach odrębnego procesu.

Natomiast w niniejszej sprawie z przyczyn wyżej szeroko opisanych Sąd w punkcie 1. wyroku zasądził kwotę 10 124, 37 zł tytułem poniesionych przez powoda nakładów na działkę pozwanego wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 4 stycznia 2022 r. do dnia zapłaty. Termin zapłaty upływał w dniu 3 stycznia 2022 r. (wezwanie do zapłaty na k. 86; dowód jego doręczenia na k. 88), toteż w dniu 4 stycznia 2022 r. roszczenie było już wymagalne.

Po częściowym cofnięciu pozwu powód domagał się kwoty 10 124, 57 zł, a zatem kwoty o 20 groszy wyższej niż wynikająca z przedłożonych faktur i potwierdzeń zapłaty (niewielki błąd rachunkowy). W zakresie kwoty 0, 20 zł i odsetek od tej kwoty Sąd powództwo oddalił w punkcie 2. wyroku.

O kosztach procesu Sąd orzekł zgodnie z zasadą stosunkowego rozdzielenia kosztów (art. 100 zd. 1 k.p.c.), mając na względzie, że w zakresie cofniętego pozwu to powód jest stroną przegrywającą (zażądał bowiem zwrotu należności, którą jak się później okazało uiścił jego ojciec). Tym samym sumarycznie powód utrzymał się w 70, 16% pierwotnego żądania i powinien ponieść 29, 84 % kosztów procesu (a pozwany – 70, 16% kosztów procesu). Na koszty procesu złożyły się: opłata od pozwu w kwocie 750 zł, opłaty skarbowe od pełnomocnictwa uiszczone przez powoda (17 zł) oraz pozwanego (17 zł) oraz koszty zastępstwa procesowego obu stron w kwocie po 3600 zł (§2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie). Suma poniesionych kosztów procesu wyniosła 7984 zł. Pozwany winien ponieść koszty w kwocie 5601, 57 zł (70, 16% z sumy 7984 zł), zaś faktycznie poniósł koszty w kwocie 3617 zł. Różnicę w kwocie 1984, 57 zł należało zasądzić od pozwanego na rzecz powoda tytułem zwrotu kosztów procesu wraz z odpowiednimi odsetkami w punkcie 3. wyroku z dnia 24 kwietnia 2024 r.

Mając wszystko powyższe na względzie, należało orzec jak w sentencji.