Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 maja 2023 roku

Sąd Rejonowy w Gliwicach Wydział I Cywilny w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Joanna Zachorowska

Protokolant: Sylwia Pordzik

po rozpoznaniu w dniu 24 maja 2023 roku w Gliwicach

na rozprawie sprawy z powództwa P. R.

przeciwko A. K.

o zachowek

1.  zasądza od pozwanej na rzecz powoda kwotę 35 000 zł (trzydzieści pięć tysięcy złotych) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 1 kwietnia 2020 roku oraz kwotę 5 250 zł (pięć tysięcy dwieście pięćdziesiąt złotych) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 12 kwietnia 2023 roku;

1.  w pozostałym zakresie powództwo oddala;

2.  zasądza od pozwanej na rzecz powoda kwotę 7 130 zł (siedem tysięcy sto trzydzieści złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę 3 600 zł (trzy tysiące sześćset złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego;

3.  nakazuje pobrać od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa -Sądu Rejonowego w Gliwicach kwotę 440,94 zł (czterysta czterdzieści złotych dziewięćdziesiąt cztery grosze) tytułem wydatków.

Sędzia Joanna Zachorowska

Sygn. akt I C 97/21

UZASADNIENIE

P. R. w dniu 4.2.2021 r. wniósł o zasądzenie od A. K. kwoty 35 000 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 1 kwietnia 2020 roku do dnia zapłaty. Nadto wniósł o zasądzenie od pozwanej kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Uzasadniając swoje roszczenie podał, że spadkodawczyni A. R. (1) była jedyną właścicielką lokalu mieszkalnego położnego w R. przy ul. (...). Zmarła 1 września 2019 roku, a spadek po niej na podstawie ustawy nabył powód i pozwana po ½ części. Wyjaśnił, że 2 września 2011 roku A. R. (1) podarowała pozwanej prawo własności wskazanego lokalu, które to prawo stanowiło jedyny składnik majątku spadkowego. Następnie pozwana zbyła przedmiotową nieruchomość. Wartość lokalu to 140 000 zł. Biorąc pod uwagę, że udział powoda w spadku po A. R. (1) wynosi ½, to należy mu zachowek winien wynieść 35 000 zł.

W odpowiedzi A. K. wniosła o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powoda na jej rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Pozwana wskazała, że darowizna nieruchomości nie podlega zaliczeniu do spadku, stosownie do art. 1039 § 1 k.c. Zgodnie z treścią aktu notarialnego A. R. (1) postanowiła, że darowizna została dokonana ze zwolnieniem od obowiązku jej zaliczenia na schedę spadkową. Mieszkanie, będące przedmiotem darowizny, A. R. (1) nabyła na podstawie umowy ustanowienia i przeniesienia odrębnej własności lokalu, a całość kosztów związanych z przedmiotową umową poniosła pozwana. Rodzina spadkodawczyni ustaliła, że zmarła daruje pozwanej prawo własności lokalu, a powód to zaakceptował. Ponadto roszczenie powoda jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Tylko na pozwanej i jej rodzinie ciążył obowiązek opieki nad schorowaną matką.

22 marca 2023 roku powód zmodyfikował żądanie pozwu, wnoszą o zasądzanie od A. K. kwoty 40 250 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od kwoty 35 000 zł od 1 kwietnia 2020 roku do dnia zapłaty oraz od kwoty 5 250 zł od dnia wniesienia pisma zawierającego rozszerzenie powództwa do dnia zapłaty. Pismo zawierające modyfikację powództwa zostało doręczone pełnomocnikowi pozwanej 11 kwietnia 2023 roku.

W odpowiedzi na rozszerzenie powództwa pozwana wniosła o jego oddalenie.

Sąd ustalił, następujący stan faktyczny

A. R. (1) posiadała dwoje dzieci P. R. i A. K.. Mąż A. W. (1) R. zmarł 1 lutego 2001 roku.

/okoliczności bezsporne, a nadto dowody: odpis skrócony aktu urodzenia P. R. (k. 10), odpis skrócony aktu zgonu W. R. (k. 11), odpis skrócony aktu małżeństwa A. K. (k. 12)/

30 grudnia 2008 roku mąż pozwanej zawarł umowę pożyczki na sumę 13 000 zł. Środki otrzymane w ramach umowy zostały przeznaczone na remont kuchni w mieszkaniu przy ul. (...) w R., gdzie mieszkała pozwana wraz z rodziną, a także zakup sprzętu AGD (lodówko-zamrażarki i pralki za 5 948,85 zł wraz z transportem).

/dowody: zeznania świadka M. K. (k. 163), przesłuchanie pozwanej A. K. (k. 185-187), umowa kredytu (k. 254-255), dokumenty księgowe (k. 256-259)/

21 stycznia 2009 roku A. R. (1) na podstawie umowy ustanowienia i przeniesienia odrębnej własności lokalu, zawartej na podstawie art. 12 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych z 15 grudnia 2000 roku, nabyła lokal mieszkalny nr (...) położony na parterze w budynku oznaczonym numerem (...) przy ul. (...) w R., o łącznej powierzchni użytkowej 60,82 m ², dla którego Sąd Rejonowy w Rudzie Śląskiej prowadzi księgę wieczystą nr (...).

/dowody: odpis zupełny księgi wieczystej nr (...) (k. 17-20)/

Przed wykupem mieszkania A. R. (1) była jego najemczynią, co uprawniało ją do otrzymania bonifikaty na zakup. Spadkodawczyni zapłaciła za wykup lokalu 5 925,08 zł. Opłata w kancelarii notarialnej wynosiła 900 zł.

A. R. (1) od 1.3.2011 r. otrzymywała rentę w wysokości 2 883,69 zł brutto (do wypłaty 2 375,16 zł).

/dowody: zeznania świadka M. K. (k. 163), zeznania świadka I. R. (k. 163-164), zeznania świadka A. W. (2) (k. 164), przesłuchanie powoda P. R. (k. 184-185), przesłuchanie pozwanej A. K. (k. 185-187), umowa najmu (k. 239-241), pismo spółdzielni mieszkaniowej z 19 grudnia 2008 roku (k. 252), dowód wpłaty (k. 252v), oświadczenie (k. 253), decyzja ZUS (k. 251)/

2 września 2011 roku A. R. (1) darowała prawo własności lokalu mieszkalnego nr (...) w budynku oznaczonym numerem (...) przy ul. (...) w R.. W umowie darowizny A. R. (1) oświadczyła, że darowizna zostaje dokonana ze zwolnieniem od obowiązku jej zaliczenia na schedę spadkową. A. K. wyraziła zgodę na zamieszkiwanie przez A. R. (1) – na czas nieokreślony – w lokalu mieszkalnym będącym przedmiotem umowy darowizny.

/dowody: umowa darowizny z 2 września 2011 roku (k. 35-38)/

A. K. od około 2011 roku na stałe zamieszkuje w N.. W latach 2011-2012, kiedy pozwana była poza granicami kraju, powód wraz z rodziną opiekował się matką. P. R. odwiedzał spadkodawczynię, często z nią rozmawiał. Rodzina powoda pomagała A. R. (1) w robieniu zakupów i zapewnieniu opieki medycznej. Jak twierdziła jedna z sąsiadek spadkodawczyni „powód był na każde zawołanie matki”.

W kolejnych miesiącach stan zdrowia matki stron pogarszał się. Koniecznym stało się zapewnienie jej całodobowej opieki z uwagi na to, że postępująca demencja zagrażała jej życiu i zdrowiu, a także bezpieczeństwu sąsiadów. A. K. podjęła decyzję o zabraniu matki do N..

W 2012 roku A. K. zabrała A. R. (1) do N., gdzie ta przebywała do 2019 roku. Przez ten okres mieszkanie w R. było wynajmowane.

W lutym 2019 roku spadkodawczyni została umieszczona w ośrodku opiekuńczym w P.. Córka powoda A. R. (2) kontaktowała się wielokrotnie z pozwaną informując ją, że babcia nie otrzymuje wystarczającej opieki od personelu ośrodka. W. odwiedzała babcię, rozmawiała z nią, zabierała na spacery. A. R. (3) w tym czasie była też odwiedzana przez syna i synową. Pobyt w ośrodku był opłacany z emerytury spadkodawczyni oraz przez Narodowy Fundusz Zdrowia.

/dowody: korespondencja (k. 51-106), zeznania świadka M. K. (k. 163), zeznania świadka I. R. (k. 163-164), zeznania świadka A. W. (2) (k. 164), zeznania świadka B. S. (k. 164), umowa (k. 180, 233-236), przesłuchanie powoda P. R. (k. 184-185), przesłuchanie pozwanej A. K. (k. 185-187), rachunki i dokumentacja medyczna (k. 193-217), polisy (k. 218-227), umowy najmu (k. 227-231), upoważnienie (k. 232), pisma z ZUS (k. 237, 244, 250252), dokumentacja podatkowa (k. 245-249)/

A. R. (1) zmarła 1 września 2019 roku. Spadek po niej na podstawie ustawy nabyli P. R. i A. K. po ½ części każdy z nich.

/postanowienie Sądu Rejonowego w Gliwicach z 14.10.2020 r. (k. 9)/

Po śmierci matki P. R. zorganizował ceremonię pogrzebową, poniósł jej koszty. Powód zorganizował i opłacił stypę po pogrzebie. Zapłacił za postawienie nagrobka. Wydatki zostały pokryte z zasiłku pogrzebowego.

/dowody: umowy, dokumenty księgowe i zaświadczenia związane z pochówkiem zmarłej (k. 107-115), zeznania świadka I. R. (k. 163-164), zeznania świadka B. S. (k. 164), przesłuchanie powoda P. R. (k. 184-185), przesłuchanie pozwanej A. K. (k. 185-187)/

A. K. sprzedała mieszkanie w R. za cenę 148 000 zł.

/okoliczności bezsporne, a nadto dowody: przesłuchanie pozwanej A. K. (k. 185-187)/

4 marca 2020 roku P. R. wezwał A. K. do zapłaty zachowku w wysokości 35 000 zł po zmarłej 1 września 2019 roku matce A. R. (1). W wezwaniu wyznaczono termin na spełnienie świadczenia do 31 marca 2020 roku. W odpowiedzi na wezwanie pozwana odmówiła zapłaty żądanej kwoty.

/dowody: wezwanie do zapłaty z 4 marca 2020 roku (k. 13-14), pismo z 13 lipca 2020 roku (k. 15-16)/

Wartość rynkowa nieruchomości położonej w R. przy ul. (...) według stanu na 2 września 2009 roku oraz cen aktualnych wynosi 237 000 zł.

/dowody: opinia biegłej sądowej E. M. (k. 284-303), uzupełniająca opinia biegłej sądowej E. M. (k. 335-336), ustna uzupełniająca opinia biegłej sądowej E. M. (k. 363)/

Sąd jedynie częściowo uznał za wiarygodne zeznania świadka M. K., biorąc pod uwagę, że świadek jest mężem pozwanej, a zatem jest pośrednio zainteresowany wynikiem postępowania. Sąd nie dał wiary twierdzeniom świadka w zakresie, w którym wskazywał, że środki z kredytu zostały przeznaczone na wykup mieszkania. Twierdzenia te były niespójne w świetle innej części jego zeznań, że pożyczka w wysokości 13 000 zł została przeznaczona m.in. na remont kuchni. Biorąc pod uwagę, że zakup pralki i lodówko-zamrażalki kosztował 5 948,85 zł, wykup lokalu 5 925,08 zł, a opłata w kancelarii notarialnej 900 zł, na remont kuchni nie pozostaje żadna suma do rozdysponowania. Trzeba mieć także na uwadze, że spadkodawczyni otrzymywała stosunkowo wysoką emeryturę, a cena wykupu mieszkania nie była wygórowana.

Za nieprzydatne Sąd uznał zeznania S. Z.. Świadek nie posiadała wiedzy na temat okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy.

Na rozprawie w dniu Sąd pominął dowód z dokumentów nieczytelnych oraz pisanych w języku niemieckim jako niemożliwy do przeprowadzenia oraz dowód z zeznań świadków zawnioskowany przez stronę pozwaną na okoliczność sprawowania opieki nad zmarłą po zakreślonym terminie wskazanym przez Sąd. Strona nie uprawdopodobniła, że potrzeba ich powołania wynikła później.

Sąd zważył, co następuje

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie w znacznej części.

Zgodnie z art. 991 k.c. zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych wypadkach zaś połowa wartości tego udziału (zachowek). Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

Jeżeli uprawniony nie może otrzymać od spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, należnego mu zachowku, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczaną do spadku (art. 993 k.c.), sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku (art. 1000 § 1 zd.1 k.c.).

Ustawodawca pozostawił spadkodawcy wybór co do sposobu zapewnienia uprawnionemu należnego mu zachowku. Spadkodawca może bowiem powołać uprawnionego do dziedziczenia po sobie, może ustanowić na jego rzecz zapis, czy też dokonać na jego rzecz darowizny. Dopiero w sytuacji, gdy uprawniony nie otrzymał w żadnej z tych postaci należnego zachowku, przysługuje mu roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do jego pokrycia (art. 991 § 2 k.c.).

Konsekwencją przyjętej regulacji jest obowiązek zaliczania na poczet należnego zachowku darowizn uczynionych przez spadkodawcę. Generalnie zaliczeniu podlegają wszystkie darowizny dokonane przez spadkodawcę (art. 993 k.c.), za wyjątkiem drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych oraz dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku (art. 994 § 1 k.c.).

W myśl art. 995 § 1 k.c. wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalenia zachowku.

W dacie śmieci A. R. (1) wartość aktywów spadkowych po niej równa była zeru. Podstawą obliczenia zachowku stała się wartość zaliczonej do schedy spadkowej darowizny dokonanej przez spadkodawczynię. Na majątku spadkodawczyni w chwili śmierci nie ciążyły długi.

Sąd ustalił za opinią biegłego, że wartość lokalu darowanego przez spadkodawczynię wynosi 237 000 zł. Uprawnienie A. R. (1) do zamieszkiwania w nim stanowiło de facto umowę użyczenia zawartą pomiędzy nią a córką. Nadto nastąpiło po dokonaniu darowizny i przez nową właścicielkę rzeczy. Nie miało więc wpływu na obniżenie wartości przedmiotu darowizny.

Postępowanie dowodowe nie wykazało, by pozwana przekazała A. R. (1) środki finansowe na wykupienie lokalu mieszkalnego w R.. Prawdą jest, że mąż pozwanej krótki czas przed wykupem mieszkania zawarł umowę pożyczki sumy 13 000 zł, jednak w żaden sposób nie dowiedziono, by środki te zostały przeznaczone właśnie na ten cel. Z ustaleń faktycznych Sądu wynika, że środki otrzymane w ramach umowy zostały przeznaczone na remont kuchni w mieszkaniu przy ul. (...) w R., gdzie mieszkała pozwana wraz z rodziną, a także zakup sprzętu AGD (lodówko-zamrażarki i pralki za 5 948,85 zł wraz z transportem). Tymczasem wykup lokalu kosztował 5 925,08 zł, a opłata w kancelarii notarialnej 900 zł. Z zeznań świadków wynika, że spadkodawczyni była oszczędna, gromadziła oszczędności. Otrzymywała rentę w wysokości ponad 2 000 zł w okresie wykupu mieszkania. Fakty te doprowadziły Sąd do przekonania, że wysoce prawdopodobnym i logicznym jest, że matka stron dokonała wykupu mieszkania za środki własne.

Nawet gdyby przyjąć, że takowa pieniężna darowizna miała miejsce, nie stanowi ona długu spadkowego. Powiększyła majątek A. R. (1) w 2009 roku jako przysporzenie pod tytułem darmym. Obdarowana nie miała obowiązku zwrócić świadczenia. Nie miało ono wpływu na ewentualne długi spadkowe, podobnie jak czyniona A. R. (1) przez członków rodziny pomoc.

Sąd nie znalazł również podstaw do obniżenia kwoty należnej powodowi tytułem zachowku w oparciu o art. 5 k.c. Co do zasady w orzecznictwie, w tym w szczególności w orzeczeniach Sądu Najwyższego, dopuszcza się stosowanie art. 5 k.c. do obniżenia kwoty należnego uprawnionemu zachowku, jednak ze wskazaniem, że winno to mieć miejsce w sytuacjach zupełnie wyjątkowych - czy to z powodu takiego, że żądanie niezwłocznej zapłaty zachowku przez osobę do niego uprawnioną, o uregulowanej sytuacji materialnej, mogłoby zagrozić podstawom egzystencji zobowiązanego do zapłaty zachowku i z tych względów należałoby je uznać za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, czy to z powodu niewłaściwego, sprzecznego z zasadami współżycia społecznego zachowania uprawnionego w stosunku do spadkodawcy. Pozwana twierdziła, że tylko ona i jej rodzina opiekowali się schorowaną matką. Twierdzenia te nie zostały wykazane. Wręcz przeciwnie – strona powodowa dowiodła, że P. R. interesował się matką i opiekował się nią. Odwiedzał spadkodawczynię, często z nią rozmawiał. Rodzina powoda pomagała A. R. (1) w robieniu zakupów i zapewnieniu opieki medycznej. Jak twierdziła jedna z sąsiadek spadkodawczyni „powód był na każde zawołanie matki”. Kiedy zaś spadkodawczyni trafiła do ośrodka opiekuńczego w P., córka powoda A. R. (2) kontaktowała się wielokrotnie z pozwaną informując ją, że babcia nie otrzymuje wystarczającej opieki od personelu ośrodka. W. odwiedzała babcię, rozmawiała z nią, zabierała na spacery. A. R. (3) w tym czasie była też odwiedzana przez syna i synową. Nie ma żadnych podstaw do ustalenia niewłaściwego zachowania syna wobec spadkodawczyni.

W związku z dziedziczeniem ustawowym powodowi przypadła ½ część spadku. W dacie otwarcia spadku powód był pełnoletni i zdolny do pracy, tak więc należał mu się zachowek w wysokości ½ jego udziału spadkowego. Obliczając należny osobie uprawnionej zachowek należy pomnożyć otrzymany ułamek przez wartość substratu zachowku. W przedmiotowej sprawie obliczenie należnego powodowi zachowku następowało w oparciu o wartość darowizny, której dokonała A. R. (1) na rzecz A. K.. Ustalona została według stanu z chwili jej dokonania na 237 000 zł. Mnożąc substrat zachowku (237 000 zł) przez ułamek ¼ otrzymujemy iloczyn stanowiący zachowek P. R., który wynosi 59 250 zł. Wobec tego, że powód po śmierci spadkodawczyni nie otrzymał żadnych aktywów, mógł on domagać się wskazanej kwoty. Biorąc jednak pod uwagę treść żądania pozwu, Sąd zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 40 250 zł.

Odsetki ustawowe za opóźnienie przyznano na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. Roszczenie uboczne od kwoty 35 000 zł należne jest od dnia następnego po dniu wskazanym jako termin spełnienia świadczenia w wezwaniu do zapłaty z 4 marca 2020 roku, zaś roszczenie uboczne od kwoty 5 250 zł zostało zasądzone od dnia następnego po dniu doręczenia stronie pozwanej odpisu pisma zawierającego rozszerzenie powództwa.

Dalej idące żądanie w zakresie roszczenia odsetkowego od rozszerzonego powództwa należało oddalić uznając, że roszczenie to w dniu wniesienia pisma z rozszerzeniem żądania nie było wymagalne (strona pozwana nie miała o nim wiedzy).

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 100 zd 2 k.p.c. biorąc pod uwagę, że powód uległ ze swoim żądaniem jedynie w zakresie roszczenia odsetkowego. To zaś prowadziło Sąd do przekonania, że całością kosztów postępowania winna zostać obciążona pozwana. Na zasądzone koszty złożyły się: opłaty od pozwu (1 750 zł + 263 zł), wynagrodzenie profesjonalnego pełnomocnika (3 600 zł), opłata skarbowa od pełnomocnictwa (17 zł), wykorzystana zaliczka na poczet opinii biegłego (1 500 zł), łącznie 7 130 zł.

Zgodnie z art. 113 ust. 1 ustawy z 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych kosztami sądowymi, których strona nie miała obowiązku uiścić lub których nie miał obowiązku uiścić kurator albo prokurator, sąd w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji obciąży przeciwnika, jeżeli istnieją do tego podstawy, przy odpowiednim zastosowaniu zasad obowiązujących przy zwrocie kosztów procesu. W niniejszej sprawie do rozliczenia niepokrytych kosztów sądowych odpowiednie zastosowanie miał przepis art. 100 zd. 2 k.p.c. W konsekwencji Sąd w punkcie 4 nakazał pobrać od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Gliwicach kwotę 440,94 zł tytułem wydatków.

Sędzia Joanna Zachorowska