Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Decyzją z 24 czerwca 2024r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z.
w oparciu o przepisy ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j.: Dz. U. z 2024r., poz. 1631 ze zm.) i ustawy z 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j.: Dz. U. z 2024r., poz. 497 z późn. zm.) dokonał rozliczenia renty w roku rozliczeniowym 2023, trwającym dla ubezpieczonego od 2 lipca 2023r. do 31 grudnia 2023r. Po dokonaniu rozliczenia emerytury za ww. rok rozliczeniowy Oddział ustalił, że ubezpieczony J. W. pobrał nienależnie rentę w łącznej kwocie 3.555,60 zł. Równocześnie ZUS zobowiązał ubezpieczonego do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia w powyższej kwocie.

W odwołaniu i w toku procesu ubezpieczony J. W. domagał się zmiany zaskarżonej decyzji podnosząc, iż ZUS w nieprawidłowy sposób ustalił jego przychód za rok 2023. Uzasadniając swoje stanowisko podniósł, że ZUS w sposób nieuprawniony przyjął jego przychód z tytułu ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy przysługujący za lata 2021, 2022 i 2023, którego nie mógł wcześniej wykorzystać ze względu na długotrwałą niezdolność do pracy spowodowaną następstwami wypadku przy pracy. Dalej wskazał, że świadczenie za okres od 2 lipca 2023r., zostało mu przyznane dopiero 20 września 2023r. i do tego czasu nie miał informacji, zgodnie z którą osiągnięcie przychodów z tytułu zatrudnienia, które ustało wcześniej, będzie miało wpływ na konieczność zmniejszenia bądź zawieszania świadczenia rentowego.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie, podtrzymując swoje dotychczasowe stanowisko.

Sąd ustalił, co następuje:

Odwołujący J. W., urodzony (...), jest od 2 lipca 2023r., uprawniony do renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy.

We wniosku rentowym odwołujący wskazał, iż pobiera świadczenie rehabilitacyjne. W związku z powyższym, po zakończeniu tego świadczenia, organ rentowy podjął ubezpieczonemu wypłatę renty w pełnej wysokości. Równocześnie we wniosku tym ubezpieczony nie sprecyzował, czy po przyznaniu prawa do renty zamierza osiągać przychody w wysokości mającej wpływ na zmniejszenie lub zawieszenie wypłaty świadczenia.

W dniu 17 czerwca 2024r. Wojewódzkie Pogotowie (...) w K., jako były pracodawca odwołującego, nadesłało do organu rentowego zaświadczenia potwierdzające przychód osiągany przez J. W. w okresie od 1 czerwca 2023r. do 19 października 2023r. w łącznej kwocie 45.156,23 zł.

W oparciu o powyższe dokumenty organ rentowy ustalił, iż łączna kwota przychodu odwołującego za okres od lipca do grudnia 2023r. wyniosła 44.998,60 zł i przekroczyła niższą kwotę graniczną ustalonego dla tego roku na 29.561,90 zł, łącznie o 15.436,70 zł, co uzasadniło zmniejszenie renty ubezpieczonego o kwotę maksymalnego zmniejszenia, tj. o 3.555,60 zł.
W związku z powyższym organ rentowy wydał zaskarżoną decyzję.

Z zaświadczenia zakładu pracy wynika, ze odwołujący był pracownikiem Wojewódzkiego Pogotowia (...) w K. do 19.10.2023r., zaś w okresie od 4.07.2023r. do 19.10.2023r. przebywał na urlopie wypoczynkowym.(k. 19 akt sądowych)

Niezależnie od powyższego, w toku procesu Sąd ustalił, że w decyzji przyznającej świadczenie z 20 września 2023r., organ rentowy, w części III wskazał definicję nienależnie pobranego świadczenia. Z kolei w części VI i VII pkt. 1 – 3 przedstawiono okoliczności, w jakich renta ulega zawieszeniu lub zmniejszeniu, w związku z osiąganiem przychodu oraz o obowiązku rencisty powiadomienia organu rentowego m.in. o osiąganiu przychodu .

Powyższe okoliczności faktyczne zostały przez Sąd ustalone na podstawie akt organu rentowego i dokumentów przedłożonych do akt sądowych.

Sąd ocenił zgromadzony materiał dowodowy jako kompletny i wiarygodny, a poprzez to – mogący stanowić podstawę ustaleń faktycznych w sprawie.

Sąd zważył, co następuje:

Odwołanie zasługuje na częściowe uwzględnienie.

Jak stanowi art. 17 ust. 1 ustawy z 30 października 2002r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (t.j.: Dz. U. z 2025r., poz. 257 ze zm.), przy ustalaniu prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, renty szkoleniowej, renty rodzinnej i dodatku do renty rodzinnej dla sieroty zupełnej z tytułu ubezpieczenia wypadkowego, do ustalenia wysokości tych świadczeń oraz ich wypłaty stosuje się odpowiednio przepisy ustawy o emeryturach i rentach z FUS, z wyjątkiem art. 57 ust. 1 pkt 4 oraz art. 101a tej ustawy, z uwzględnieniem przepisów niniejszej ustawy.

Zgodnie natomiast z art. 104 ust 1 ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j.: Dz. U. z 2024r., poz. 1631 ze zm.): prawo do emerytury lub renty ulega zawieszeniu lub świadczenia te ulegają zmniejszeniu, na zasadach określonych w ust. 3-8 oraz w art. 105, w razie osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, o której mowa w ust. 2 oraz z tytułu służby wymienionej w art. 6 ust. 1 pkt 4 i 6 ”.

Za działalność podlegającą obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, o której mowa w ust. 1, uważa się zatrudnienie, służbę lub inną pracę zarobkową albo prowadzenie pozarolniczej działalności, z uwzględnieniem ust. 3.

Zgodnie z ust 1a dla emerytów i rencistów prowadzących pozarolniczą działalność za przychód, o którym mowa w ust. 1, przyjmuje się przychód stanowiący podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych.

W myśl z art. 104 ust. 7 i 8 ww. ustawy prawo do emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy oraz renty rodzinnej, do której uprawniona jest jedna osoba, ulega zawieszeniu w razie osiągania przychodu w kwocie wyższej niż 130 % przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego. W razie osiągania przychodu w kwocie przekraczającej 70 % przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy ostatnio ogłoszonego przez Prezesa GUS, nie wyżej jednak niż 130 % tej kwoty, świadczenie ulega zmniejszeniu o kwotę przekroczenia, nie większą jednak niż kwota maksymalnego zmniejszenia obowiązująca w dniu 31.12.1998 r. w wysokości:

1.  24 % kwoty bazowej obowiązującej przy ostatniej waloryzacji w 1998 r. - dla emerytury lub renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy;

2.  18 % kwoty bazowej, o której mowa w pkt 1 - dla renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy;

3.  20,4 % kwoty bazowej, o której mowa w pkt 1 - dla renty rodzinnej, do której uprawniona jest jedna osoba.

Zgodnie z art. 104 ust. 9 cyt. ustawy kwoty maksymalnych zmniejszeń, o których mowa w ust. 8, podlegają podwyższeniu, przy zastosowaniu wskaźnika waloryzacji emerytur i rent w kolejnych terminach waloryzacji.

Z kolei zgodnie z art. 138 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu.

Za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się:

1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia ”.

Przewidziano tu dwie grupy przesłanek uznania świadczenia za nienależnie pobrane. Mianowicie w pierwszej grupie do przesłanej tych zaliczono wypłacanie przez ZUS świadczenia mimo okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części. W takim wypadku osoba pobierająca świadczenia musiała być pouczona o braku prawa do ich pobierania. Z kolei w drugiej grupie świadczenie musiało by być przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą to świadczenie.

Analizując w pierwszej kolejności drugą grupę przesłanek, Sąd w oparciu
o zgromadzony w sprawie materiał dowodowy doszedł do przekonania, że w niniejszym przypadku, w żadnej mierze nie można mówić o świadomym wprowadzeniu organu rentowego w błąd, czy też przedłożeniu fałszywych dokumentów. Odwołujący bowiem zgodnie z rzeczywistym stanem rzeczy, oświadczył we wniosku o przyznanie świadczenia, że pobiera świadczenie rehabilitacyjne, do którego prawo ustało bezpośrednio przed przyznaniem prawa do renty.

Przechodząc natomiast do pierwszej grupy przesłanek powodujących zaistnienie nienależnie pobranego świadczenia należy zauważyć, że żądanie zwrotu uzasadnia stwierdzenie bezpodstawności wypłaconego konkretnej osobie świadczenia oraz pouczenie jej przez organ rentowy o braku prawa do pobranego w ten sposób świadczenia. Istotnym zatem elementem stanu faktycznego jest to, czy i kiedy odwołujący został pouczony o braku prawa do pobierania świadczenia rentowego.

Stanowisko organu rentowego opiera się na tezie, że skoro odwołujący osiągał przychody w wysokości powodującej przekroczenie niższej kwoty granicznej i równocześnie nie wniósł o zmniejszenie lub zawieszenie świadczenia, zaś świadczenie to zostało faktycznie wypłacone w pełnej wysokości i wskutek tego pobrał on zawyżoną rentę, to obecnie jest zobowiązany do jej zwrotu.

Po przeprowadzeniu postępowania dowodowego Sąd ustalił, że stanowisko organu rentowego jest nieprawidłowe.

Konieczne jest rozróżnienie świadczenia nienależnie pobranego od świadczenia nienależnego. Każde świadczenie nienależnie pobrane jest nienależne, jednak nie działa tu reguła odwrotna. Świadczenie zawyżone wskutek błędu organu rentowego jest nienależne (co najmniej częściowo), ale w przypadku braku zajścia przesłanek określonych w art. 138 ust. 2 pkt 1-2 i ust 3 nie będzie stanowić świadczenia nienależnie pobranego. Zwrotu świadczeń nienależnych, niebędących świadczeniami nienależnie pobranymi, ZUS może dochodzić na zasadach ogólnych (uchwała SN z 21 maja 1984 r., III UZP 20/84, OSNCAPiUS 1985, nr 1, poz. 3; wyrok SN z 26 czerwca 1985 r., II URN 98/85, OSNCAPiUS 1986, nr 4, poz. 59; wyrok SA w Łodzi z 4 sierpnia 1999 r., III AUa 414/99, OSA 1999, z. 11-12, poz. 57).

Jak wskazano w orzecznictwie, z kolei brak pouczenia ubezpieczonego o tym, co uważa się za przychód emerytów ma istotny skutek prawny. Oznacza to, że gdyby ubezpieczony w tym zakresie uzyskał pouczenie, to miałby możliwość takiego ukształtowania swojej aktywności zawodowej (w tym działalności gospodarczej), aby nie narazić się na konieczność zwrotu nienależnie pobranego świadczenia z ubezpieczenia społecznego – vide wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 17 października 2006r. w sprawie III AUa 502/06 (LEX nr 253501). Dodatkowo wskazać należy, że miałby także możliwość odpowiedniej reakcji , w tym realizacji swych obowiązków informacyjnych.

Zgodnie z utrwalonymi poglądami orzecznictwa, przy ustalaniu obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, decydujące znaczenie ma świadomość i zamiar ubezpieczonego, który pobrał świadczenie w złej wierze. Obowiązek zwrotu świadczenia wypłaconego i pobranego bez podstawy prawnej obciąża więc tego, kto przyjął je w złej wierze, wiedząc, że mu się nie należy (por. wyrok Sądu Najwyższego z 24 listopada 2004 r., I UK 3/04, OSNP 2005/8/116).

W przedmiotowej sprawie nie mamy do czynienia z przypadkiem świadomego pobrania nienależnego świadczenia. Mianowicie materiał dowodowy wskazuje jednoznacznie, że odwołujący nie miał świadomości kiedy uzyska prawo do renty( po złożonym wniosku). Po zakończeniu świadczenia rehabilitacyjnego pobierał świadczenie z tytułu wykorzystania zaległego urlopu wypoczynkowego. Nie miał też świadomości, iż nie może równocześnie pobierać pełnej wysokości renty i osiągać przychodów w wysokości przekraczającej niższą bądź wyższą kwotę graniczną. Należy bowiem mieć na uwadze, że zawarte w decyzji przyznającej świadczenie, pouczenie w tym zakresie otrzymał on dopiero wraz z otrzymaniem tej decyzji. Tym samym Sąd uznał, że ubezpieczony przed otrzymaniem tej decyzji, nie mógł mieć świadomości, w zakresie mechanizmu i przesłanek, rozliczania renty w związku z uwzględnieniem zawieszalności świadczenia. Bowiem zarówno przed złożeniem wniosku rentowego, jak i w trakcie rozpoznawania jego uprawnień do tego świadczenia, nie uzyskał od ZUS jednoznacznej informacji w tym zakresie. Z kolei organ rentowy jako instytucja właściwa winien cechować się profesjonalizmem w załatwianiu spraw swoich klientów i w konsekwencji udzielać im informacji odpowiadających prawu.

Nadto, co niezwykle istotne, Sąd miał na uwadze, że ubezpieczony wraz z nabyciem prawa do renty, nie kontynuował innej działalności zarobkowej. Z kolei do przekroczenia dopuszczalnej kwoty dochodu doszło na skutek wypłaty, po nabycia prawa do renty, przez pracodawcę, należności za urlop wypoczynkowy niewykorzystany, do którego prawo nabył on w latach 2021 – 2023.

W tym zakresie Sąd podziela pogląd wyrażony w uchwale Sądu Najwyższego
z 7 maja 2008r., w sprawie II UZP 2/08 (OSNP 2008/21-22/321), zgodnie z którym świadczenie rentowe, do którego prawo zostało ustalone wyrokiem sądu i wypłacone po uprawomocnieniu się tego orzeczenia podlega zmniejszeniu z tytułu osiągania przychodu, o którym stanowi art. 104 ust. 8 ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) za okres następujący po ustaleniu prawa do tego świadczenia. W ocenie Sądu orzekającego w niniejszej sprawie powyższa zasada, znajdzie również zastosowanie w przypadku przyznania prawa do renty, decyzją organu rentowego.

W ocenie Sądu orzekającego w niniejszej sprawie, zgromadzony materiał dowodowy nie pozwala na uznanie, że do zawyżonej wypłaty świadczenia doszło na skutek świadomego działania odwołującego w złej wierze, za okres do otrzymania decyzji przyznającej świadczenie. Następnie zaś od momentu otrzymania tej decyzji, odwołujący mógł bez jakichkolwiek przeszkód zapoznać się z zasadami wpływu osiąganego przychodu, na zawieszalność świadczenia i dopełnić obowiązku poinformowania organu rentowego o osiąganym przychodzie.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego zwraca się bowiem uwagę na różnicę pomiędzy świadczeniem nienależnym a nienależnie pobranym, a więc pobranym przez osobę której można przypisać określone cechy dotyczące stanu świadomości (woli) lub określone działania (zaniechania). Tak więc organ rentowy może się domagać zwrotu nienależnie pobranego świadczenia tylko wówczas gdy ubezpieczonemu można przypisać złą wolę – tak Sąd Najwyższy w wyroku z 4 września 2007r. w sprawie I UK 90/07 (OSNP 2008 nr 19-20, poz. 301).

Reasumując, Sąd Okręgowy uznał, że odwołujący, za okres przypadający do miesiąca wydania decyzji przyznającej świadczenie, tj. do końca września 2023r., nie jest zobowiązany do zwrotu kwoty określonej przez ZUS w zaskarżonej decyzji. Równocześnie natomiast, za okres przypadający po tej dacie, jest on już zobowiązany do zwrotu kwoty 1.787,40 zł, stanowiącej maksymalne zmniejszenie renty za okres od 1 października 2023r. do 31 grudnia 2023r.( 3x595,80zł).

Nadmienić też na koniec wypada, że zaskarżona decyzja wydana została w trybie art. 83f ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, a więc z wykorzystaniem systemu teleinformatycznego ZUS, co ustalono na podstawie egzemplarza decyzji doręczonej odwołującemu (k.24 akt).

Biorąc wszystkie powyższe względy pod uwagę Sąd na mocy art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. orzekł, jak w punkcie pierwszym sentencji wyroku. Zaś rozstrzygnięcie zawarte w punkcie drugim, Sąd oparł na mocy art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.

(-) Sędzia Gabriela Sobczyk