Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Decyzją z 17 kwietnia 2024r. organ rentowy Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z., ponownie ustalił M. S. wartość kapitału początkowego na dzień
1 stycznia 1999r. uznając za udowodnione 23 lata, 6 miesięcy i 15 dni okresów składkowych Podstawę wymiaru kapitału początkowego ZUS przyjął w oparciu o zarobki za okres od 1 stycznia 1977r. do 31 grudnia 1986r. i wyliczył wskaźnik wysokości podstawy wymiaru na poziomie 79,13%. Ustalony w oparciu o te założenia kapitał początkowy, wyniósł 103 254,36 zł.

Do ustalenia wartości kapitału początkowego organ rentowy nie uwzględnił okresów: 26 października 1978r. (zwolnienie do wojska), od 7 marca 1979r. do 13 marca 1979r. z powodu faktu nie powrócenia do pracy bezpośrednio po odbyciu służby wojskowej oraz okresu przebywania na urlopie bezpłatnym od 15 lipca 1986r. do 22 września 1986r.

Od tej decyzji odwołanie wniósł M. S.. Ubezpieczony domagał się zmiany powyższej decyzji poprzez ustalenie wysokości kapitału początkowego z uwzględnieniem zarobków za lata 1984 i 1985: rzeczywistych zarobków uzyskiwanych w (...) S.A. w G. w okresie od 1 stycznia 1984r. do 8 kwietnia 1984r. a za okres od 23 września 1985r. do 30 listopada 1985r lub zarobków osób zatrudnionych w kraju na takim samym lub równorzędnym stanowisku, jakie zajmował ubezpieczony przed wyjazdem na kontrakt zagraniczny i wskaźnika wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego ustalonego również w oparciu o te zarobki z lat 1984 do 1985 oraz o zasądzenie na rzecz ubezpieczonego od organu rentowego kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie, podtrzymując dotychczasowe stanowisko.

W piśmie z 9 maja 2025r. odwołujący sprecyzował odwołanie wskazując, że z uwagi na pracę za granicą odwołującemu udzielono urlopu bezpłatnego w okresie od 9.04.1985r. do 22.09.1986r., nadto domaga się zaliczenia okresu urlopu od 15 lipca 1986r. do 22 września 1986r. zgodnie z treścią wpisów w legitymacji ubezpieczeniowej. Sąd uznał tym samym, że ww. okresu sprecyzowanego dotyczy odwołanie.

Sąd Okręgowy w Gliwicach ustalił:

Ubezpieczony M. S., urodził się (...)

Zgodnie ze świadectwem pracy z 29 listopada 1986r. odwołujący był zatrudniony przez (...) Przedsiębiorstwo (...) w G. od 2 września 1974r. do 30 listopada 1986r. Najpierw jako uczeń (...) Przyzakładowej w narzędziowni jako tokarz, następnie jako ślusarz. W dalszej kolejności jako monter pojazdów i urządzeń transportu drogowego. Na ostatnim stanowisku ślusarza otrzymywał wynagrodzenie wg VIII kategorii zaszeregowania tj. 32 zł n/godz. +premia regulaminowa + 10 % dodatku za wysługę lat.

Podczas zatrudnienia w (...) w G. korzystał z urlopu bezpłatnego od 9 kwietnia 1985r. do 22 września 1986r., na którym to urlopie od 9 kwietnia 1985r. do 14 lipca 1986r. był zatrudniony w Iraku na Budowie A. G.. Jednostką kierującą odwołującego do pracy w A. G. był (...) Sp. z o.o. Oddział w K.. Stosunek pracy w A. G. został rozwiązany na życzenie odwołującego bez udokumentowanych przyczyn określonych w rozporządzeniu R.M. z 27 grudnia 1974r. w sprawie niektórych praw i obowiązków pracowników skierowanych do pracy za granicą w celu realizacji budownictwa eksportowego i usług związanych z eksportem (Dz. U. z 1974r. nr 51 poz. 330). Miesięczna stawka wynagrodzenia w złotówkach wynosiła 3 200 zł + część stała miesięcznego wynagrodzenia walutowego oraz część ruchoma miesięcznego wynagrodzenia.

Podczas zatrudnienia nabył odwołujący prawo do 27 dni urlopu dewizowego. Od 16 lipca 1986r. udzielono mu urlopu wypoczynkowego w ilości 17 dni tj do 5 sierpnia 1986r. W czasie zatrudnienia nie korzystał z wolnych sobót z tytułu czego przysługiwało mu do wykorzystania 34 dni wolnego które wykorzystał od 6 sierpnia 1986r. do 13 września 1986r. Do pracy w (...) w G. po urlopie bezpłatnym odwołujący wrócił 23 września 1986r.

W legitymacji ubezpieczeniowej widnieją zapisy o niezdolności do pracy w roku 1986
w przedziałach od 10 września do 18 września, od 29 września do 3 października, od 4 października do 7 października, od 8 października do 20 października, od 21 października do 31 października oraz od 24 listopada do 27 listopada.

W (...) G. razem z odwołującym pracował świadek B. W. (1). Obaj byli mechanikami serwisowymi (od 1982r.). Jeździli po Polsce i naprawiali wózki widłowe, które były produkowane w ich zakładzie pracy. Pracowali razem aż do czasu, kiedy odwołujący pojechał na kontrakt do Iraku. Po powrocie chwilę jeszcze pracowali razem, ale później odwołujący się zwolnił. W (...) odwołujący pracował do końca listopada 1986r. po powrocie z urlopu bezpłatnego nie pracował już w serwisie, ale przydzielono go na halę remontową do końca okresu wypowiedzenia. Po powrocie z Iraku, odwołującemu nie zależało już na pracy w (...), gdyż myślał o następnej pracy.

W roku 1985 i w 1986 wynagrodzenie powoda przy uwzględneniu w okresie pracy na eksporcie wynagrodzenia pracownika porównawczego B. W. (1) (tj. zatrudnionego na stanowisku zajmowanym przez odwołującego w (...) w G. przed pracą na tzw. eksporcie) wynosiło odpowiednio 228 061 zł przed denominacją oraz 159 054 zł przed denominacją.

Organ rentowy w spornym okresie w roku 1985 i w 1986 przyjął dla odwołującego wynagrodzenie przy uwzględnieniu w okresie pracy na eksporcie minimalnego wynagrodzenie w wysokości odpowiednio 103 005zł i 64 953 zł.

Sąd pominął dowód z opinii biegłego na podstawie art. 235(2) § 1 pkt 2 i 5 k.p.c. gdyż w ocenie Sądu przeprowadzenie tego dowodu zmierzałoby jedynie do przedłużenia postępowania w obliczu posiadania kart wynagrodzeń świadka, które to dane zgodnie z przepisami można zastosować do przyjęcia podstawy wymiaru składek dla odwołującego.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o akta organu rentowego, akta osobowo – płacowe odwołującego i świadka, legitymację ubezpieczeniową odwołującego (koperta k.71), pisma procesowe stron oraz na podstawie zeznań świadka i przesłuchania odwołującego (protokół elektroniczny z 29 kwietnia 2025r.) Zgromadzony materiał dowodowy, Sąd uznał za kompletny, wiarygodny i mogący stanowić podstawę ustaleń faktycznych.

Sąd dokonując ustaleń faktycznych, w głównej mierze, oparł się na dowodach
z dokumentów, oraz z akt osobowych i płacowych świadka jak i samego odwołującego. Sąd dał również wiarę zeznaniom słuchanych w sprawie osób.

Sąd zważył, co następuje:

Odwołanie ubezpieczonego zasługuje na uwzględnienie w przeważającej części.

W rozpoznawanej sprawie przedmiot sporu sprowadzał się do przyjęcia właściwej wysokości wynagrodzenia ubezpieczonego w spornym okresie zatrudnienia na tzw. eksporcie, a także ustalenie czy okres urlopu, na którym ubezpieczony przebywał w okresie od 16 lipca 1986r. do 22 września 1986r. można mu zaliczyć do okresu składkowego.

Po myśli art. 174 ust. 1 i 3 ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2023r., poz. 1251) kapitał początkowy ustala się na zasadach określonych w art. 53, z uwzględnieniem ust. 2-12 (ust.1). Podstawę wymiaru kapitału początkowego ustala się na zasadach określonych w art. 15, 16, 17 ust. 1 i 3 oraz art. 18, z tym że okres kolejnych 10 lat kalendarzowych ustala się z okresu przed dniem 1 stycznia 1999r. (ust 3)

Przy ustalaniu kapitału początkowego, zgodnie ust. 2 art. 174 ustawy przyjmuje się przebyte przed dniem wejścia w życie ustawy okresy składkowe, o których mowa w art. 6
i okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7, w wymiarze nie większym niż określony
w art. 5 ust. 2.

W niniejszej sprawie mają również zastosowanie rozporządzenia regulujące pracę za granicą na takich zasadach jak odbywało się to u odwołującego tj. rozporządzenie Rady Ministrów z 1 kwietnia 1985r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru emerytur i rent (Dz.U. 1989r. nr 11 poz. 63) oraz rozporządzenie Rady Ministrów z 27 grudnia 1974r. w sprawie niektórych praw i obowiązków pracowników skierowanych do pracy za granicę w celu realizacji budownictwa eksportowego i usług związanych z eksportem ( Dz.U. z 1986 r. Nr 19, poz. 101).

I tak zgodnie z § 10 rozporządzenia z 1985r. jeżeli w okresie, z którego wynagrodzenie przyjmuje się do ustalenia podstawy wymiaru, pracownik był zatrudniony za granicą, do ustalenia podstawy wymiaru przyjmuje się za okresy tego zatrudnienia:

1) kwoty, od których za te okresy opłacono składkę na ubezpieczenie społeczne w kraju, albo

2) jeżeli okres zatrudnienia za granicą przypada przed dniem 1 stycznia 1991 r. - kwoty wynagrodzenia przysługującego w tych okresach pracownikowi zatrudnionemu w kraju w takim samym lub podobnym charakterze, w jakim pracownik był zatrudniony przed wyjazdem za granicę.

Oznacza to, że w przypadku pracy wykonywanej za granicą (pracy na eksporcie) możliwe jest przyjęcie do wyliczenia świadczenia i kapitału początkowego wynagrodzenia zastępczego, czyli wynagrodzenia przysługującego w tych okresach pracownikowi zatrudnionemu w kraju w takim samym lub podobnym charakterze, w jakim pracownik był zatrudniony przed wyjazdem za granicę. To samą wykładnię przyjął SN w wyroku z 4 marca 2010r., sygn. II UK 306 /09.

Organ rentowy (zgodnie z pismem z 23 maja 2025r.) przyjął odwołującemu w spornym okresie minimalne wynagrodzenie.

Sąd podziela jednak pogląd iż sposób ustalania podstawy wymiaru świadczenia za okresy zatrudnienia za granicą wyłącza możliwość stosowania art. 15 ust. 2a ustawy emerytalnej zgodnie z którym jeżeli nie można ustalić podstawy wymiaru składek w okresie pozostawania w stosunku pracy wskazanym do ustalenia podstawy wymiaru emerytury i renty, za podstawę wymiaru składek przyjmuje się kwotę obowiązującego w tym okresie minimalnego wynagrodzenia pracowników, proporcjonalnie do okresu podlegania ubezpieczeniu i wymiaru czasu pracy. (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 19 września 2018 r. sygn. akt III AUa 253/17.)

Trzeba także wskazać, że w postępowaniu sądowym nie obowiązują ograniczenia, co do środków dowodowych stwierdzających wysokość zarobków lub dochodów stanowiących podstawę wymiaru emerytury lub renty określone w § 21 rozporządzenia Rady Ministrów
z dnia 11 października 2011r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe. Wysokość zarobków, której pochodną jest podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne, jest faktem mającym istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy (art. 227 k.p.c.), który w postępowaniu przed sądem może być udowadniany wszelkimi środkami dowodowymi (por. wyrok Sądu Najwyższego z 25 lipca 1997r., sygn. akt II UKN 186/97, OSNP 1998/11/342, wyrok Sądu Najwyższego z 14 czerwca 2006r., sygn. akt I UK 115/06, OSNP 2007/17-18/257).

Ponadto, w sytuacji, gdy fakt zatrudnienia odwołującego jest niewątpliwy, dopuszczalne jest ustalenie wysokości wynagrodzenia na podstawie dowodów pośrednich (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 19.01.1994r., III AUr 494/93, PS-wkł 1994/6/18).

W niniejszej sprawie po przeprowadzeniu postępowania dowodowego okazało się, że wynagrodzenie świadka B. W. (2), który pracował z odwołującym przed jego wyjazdem do pracy za granicę z całą stanowczością mogło być przyjęte do ustalenia podstawy wymiaru składek dla potrzeb odwołującego.

Ustaloną wysokość zarobków za 1985 rok i 1986 rok uwzględniono biorąc pod uwagę w okresie w który odwołujący pracował w (...) jego zarobek w Polsce, a w miesiącach pracy na eksporcie- zarobek B. W. (1) z uwzględnieniem wszystkich jego składowych, albowiem jak wynika z przeprowadzonego postepowania – obaj panowie pracowali na tych samych stanowiskach związanych z obsługą serwisową w terenie.

Tym samym w 1985 roku uwzględniono:

-wynagrodzenie odwołującego za okres od 01-03.1985 – 55845 zł przed denominacją;

- wynagrodzenie odwołującego zgodnie z kartą płacową w kwietniu 1985r.:za urlop. i wysługę lat - 4395zł przed denominacją;

- wynagrodzenie pracownika porównawczego od 09.04-12.1985- 167821zł przed denominacją( w tym za część kwietnia kwotę obliczoną stosunkowo: 9280 zł przed denominacją).

Suma: 228.061 zł przed denominacją.

W roku 1986 uwzględniono:

-wynagrodzenie pracownika porównawczego od 1.01.1986-14.07.1986- 129021 zł przed denominacją( w tym za lipiec obliczono stosunkowo 10 473 zł przed denominacją).

- wynagrodzenie odwołującego za okres od 23.09.1986 do 30.11.1986r. - 30033zł przed denominacją;

Suma: 159.054 zł przed denominacją.

W związku z powyższym na podstawie art. art. 477(14) § 2 k.p.c. Sąd zmienił zaskarżoną decyzję jak w punkcie 1 wyroku.

Odnośnie natomiast okresu urlopu dewizowego to odwołujący podkreślał, że w czasie tego urlopu przebywał na zwolnieniu lekarskim, a co za tym idzie był niezdolny do pracy już po powrocie zza granicy. Jednak nawet gdyby przyjąć, że odwołującemu należy się ekwiwalent za niewykorzystany urlop w związku z przebywaniem na zwolnieniu lekarskim podczas urlopu to okres ten i tak nie byłby okresem składkowym (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 20 marca 2007r. sygn. akt III AUa 2537/05). Zgodnie z tym orzeczeniem okres niewykorzystanego urlopu wypoczynkowego, do którego pracownik nabył prawo w czasie pracy na tzw. budowie eksportowej, a za który po zakończeniu zatrudnienia za granicą wypłacono mu ekwiwalent pieniężny nie stanowi ani okresu składkowego, ani nieskładkowego w rozumieniu art. 6 i art. 7 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Zgodnie natomiast z uchwałą 7 sędziów Sądu Najwyższego z 22 maja 2013r. sygn. akt III UZP 1/13 okres urlopu bezpłatnego udzielonego pracownikowi w macierzystym zakładzie pracy w wymiarze równym liczbie nieudzielonych w czasie zatrudnienia za granicą dni wolnych od pracy, przewidziany w § 9 ust. 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27 grudnia 1974 r. w sprawie niektórych praw i obowiązków pracowników skierowanych do pracy za granicę w celu realizacji budownictwa eksportowego i usług związanych z eksportem (jednolity tekst: Dz.U. z 1986 r. Nr 19, poz. 101 ze zm., od dnia 10 lipca 1990 r. § 10 ust. 4 tego rozporządzenia, jednolity tekst: Dz.U. z 1990 r. Nr 44, poz. 259 ze zm.), nie stanowi okresu składkowego przewidzianego w art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.).

Zgodnie z cyt. ust. 4§10 jeżeli z przyczyn organizacyjno-produkcyjnych nie jest możliwe udzielenie czasu wolnego w okresie zatrudnienia za granicą, urlop bezpłatny w macierzystym zakładzie pracy ulega przedłużeniu odpowiednio do wymiaru nie udzielonego czasu wolnego od pracy. W tym wypadku pracownikowi przysługuje, w zamian za czas wolny od pracy, od jednostki kierującej ekwiwalent pieniężny w walucie, obliczony jak ekwiwalent za urlop wypoczynkowy. Ekwiwalent pieniężny ustala się na podstawie wynagrodzenia przysługującego pracownikowi w czasie zatrudnienia za granicą.

Kolejne potwierdzenie powyższego znaleźć można w wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 3 kwietnia 2013 r. sygn. III AUa 1369/12 zgodnie z którym okres korzystania przez wnioskodawcę z tzw. "urlopu dewizowego", tj. wykorzystywanego w kraju okresu urlopu wypoczynkowego, do którego wnioskodawca nabył prawo z tytułu pracy za granicą, nie stanowi okresu składkowego, jak i nieskładkowego, w myśl art. 6 i art. 7 u.e.r.f.u.s.

Odnosząc powyższe do sytuacji odwołującego, urlop na którym przebywał on w okresie od 16 lipca do 22 września 1986r. jest traktowany jako urlop bezpłatny na takiej samej zasadzie jak udzielny odwołującemu na okres pracy w Iraku na Budowie A. G..

W związku z powyższym, na mocy art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., w tym zakresie odwołanie oddalono, o czym orzeczono w punkcie drugim sentencji.

O kosztach Sąd orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. biorąc pod uwagę stosunek wielkości części odwołania uwzględnionej do niedługiego okresu nieuwzględnionego. Zdaniem Sądu odwołujący uległ jedynie w nieznacznej części swojego żądania, co uzasadnia obciążenie organu rentowego w całości kosztami zastępstwa procesowego odwołującego. Stąd na podstawie §9 ust. 2 rozporządzenia MS z 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności adwokacie (Dz. U. 2023, poz.1964) orzeczono jak w punkcie 3 wyroku.

(-) SSO Gabriela Sobczyk