Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 stycznia 2025 roku

Sąd Okręgowy w Częstochowie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSO Marek Przysucha

Protokolant: starszy sekretarz sądowy Małgorzata Kłosowicz

po rozpoznaniu w dniu 30 stycznia 2025 roku w C.

sprawy A. J.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w C.

o wysokość emerytury

na skutek odwołania A. J.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w C.

z dnia 28 sierpnia 2024 roku Nr (...)

oddala odwołanie

Sygnatura akt IV U 928/24

UZASADNIENIE

Decyzją z 28 sierpnia 2024 roku nr (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w C. odmówił A. J. ponownego ustalenia wysokości emerytury.

W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, że Trybunał Konstytucyjny 4 czerwca 2024 roku wydał wyrok w sprawie dotyczącej obliczenia emerytury przez pomniejszenie podstawy obliczenia emerytury z powszechnego wieku emerytalnego
o kwotę pobranych wcześniej emerytur, w którym uznał, że przepis ustawy na to pozwalający, w zakresie, w jakim dotyczy osób, które złożyły wniosek o przyznanie świadczeń, o których mowa w tym przepisie, przed 6 czerwca 2012 roku, jest niezgodny z przepisami Konstytucji. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego nie jest jednak przesłanką do uchylenia lub zmiany decyzji, wskazaną w art. 114 ustawy emerytalnej.

Odwołanie od powyższej decyzji złożył A. J. zarzucają jej:



naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, polegające na arbitralnym obniżeniu przysługującego mu świadczenia emerytalnego, co narusza zasadę ochrony praw nabytych i zasadę sprawiedliwości społecznej, a także zasadę zaufania obywatela do państwa i tworzonego przez nie prawa oraz niedziałania prawa wstecz, wynikające z zasad demokratycznego państwa prawa oraz



naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 67 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, polegające na arbitralnym obniżeniu przysługującego mu świadczenia emerytalnego, co stanowi nieproporcjonalne i nieuzasadnione naruszenie przysługującego mu prawa do zabezpieczenia społecznego.

W uzasadnieniu swojego stanowiska wskazał, że decydując się na skorzystanie
z emerytury w obniżonym wieku z tytułu pracy w warunkach szczególnych nie posiadał wiedzy (nie obowiązywał wówczas żaden akt prawny) jakoby po osiągnięciu wieku emerytalnego i wystąpieniu o emeryturę należną po osiągnięciu stosownego wieku, jej wysokość zostanie ustalona w oparciu o zgromadzony kapitał pomniejszony o kwoty wcześniej wypłacone, co automatycznie przełożyło się na niższą wysokość świadczenia. Odmowa zatem wznowienia postępowania zakończonego decyzją z 9 listopada 2012 roku jest błędna, albowiem sam Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że w celu zagwarantowania jednolitych zasad zwrotu świadczeń należnych uprawnionym ustawodawca powinien wprowadzić odpowiednie regulacje w tym zakresie. Do czasu wprowadzenia ujednoliconych przepisów pozwalających dochodzenie prawa, na zasadzie analogicznej do osób objętych wyrokiem o sygn. P 20/16, osoby zyskujące uprawnienia w następstwie niniejszego wyroku mogą występować z wnioskami o wznowienie postępowania na zasadach ogólnych.

Wskazując na powyższe zarzuty ubezpieczony wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez przyznanie mu świadczenia emerytalnego w prawidłowej wysokości oraz zasądzenie kosztów postepowania według norm przepisanych.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie argumentując jak w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

A. J. urodził się (...). W dniu 18 września 2012 roku wniósł on o przyznanie mu prawa do emerytury wcześniejszej, co załatwione zostało odmownie decyzję z 28 września 2012 roku, z powodu nie rozwiązania stosunku pracy. Ponowny wniosek o emeryturę ubezpieczony złożył 5 listopada 2012 roku, w rozpoznaniu którego Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w C. wydał decyzję z 9 listopada 2012 roku nr (...) przyznającą mu żądane świadczenie od (...) roku. Kolejnymi decyzjami wysokość tego świadczenia była przeliczana w związku z doliczaniem kwot zaewidencjonowanych na koncie po ustaleniu emerytury.

W międzyczasie, tj. 29 marca 2018 roku ubezpieczony złożył wniosek
o przyznanie mu prawa do emerytury z tytułu osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego, w rozpoznaniu którego wydana została decyzja z 11 kwietnia 2018 roku nr (...) przyznająca A. J. żądane świadczenie od (...) roku. Obliczając wysokość tej emerytury organ rentowy zsumował kwotę składek zewidencjonowanych na koncie z uwzględnieniem waloryzacji wynoszącą 154.730,04 zł i kwotę zwaloryzowanego kapitału początkowego wynoszącą 643.322,82 zł, od uzyskanej sumy odjął sumę kwot pobranych wcześniej emerytur wynoszącą 186.769,49 zł, a następnie uzyskaną różnicę podzielił przez średnie dalsze trwanie życia wynoszące 214,80 miesięcy, co dało świadczenie w kwocie 2.845,83 zł brutto miesięcznie. Wypłata emerytury została zawieszona, albowiem okazała się świadczeniem mniej korzystnym od dotychczas wypłaconej emerytury .

W dniu 16 sierpnia 2024 roku ubezpieczony wniósł o ponowne przeliczenie jego świadczenia emerytalno-rentowego, zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego, w wyniku rozpoznania którego organ rentowy wydał zaskarżoną w niniejszej sprawie decyzję z 28 sierpnia 2024 roku.

(v. akta rentowe, wyjaśnienia ubezpieczonego słuchanego w charakterze strony – elektroniczny protokół rozprawy z 30 stycznia 2025 roku)

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie nie zasługiwało na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 25 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity Dz. U. z 2009 roku, nr 153, poz. 1227 ze zm.), w brzmieniu obowiązującym w dacie złożenia przez ubezpieczonego wniosku o wcześniejszą emeryturę, podstawę obliczenia emerytury, o której mowa w art. 24, stanowi kwota składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem waloryzacji składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury, oraz zwaloryzowanego kapitału początkowego określonego w art. 173-175, z zastrzeżeniem art. 185.

Z dniem 1 stycznia 2013 roku, ustawą z 11 maja 2012 roku o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustawy (Dz. U. z 6 czerwca 2012 roku, poz. 637), do art. 25 ustawy emerytalnej wprowadzony został ust. 1b stanowiący, iż jeżeli ubezpieczony pobrał emeryturę na podstawie przepisów art. 26b, 46, 50, 50a, 50e, 184 lub art. 88 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674, z późn. zm.), podstawę obliczenia emerytury, o której mowa w art. 24, ustaloną zgodnie z ust. 1, pomniejsza się o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne.

Zgodnie z art. 8 ust. 2 Konstytucji przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej. Przepis ten więc jednoznacznie kierowany jest do wszystkich podmiotów stosujących prawo a ograniczenia dotyczą tylko sytuacji kiedy Konstytucja sama wskazuje, że zakres uprawnień regulowany jest w ustawie. Z taką sytuacją mamy do czynienia w szczególności w zakresie ochrony wolności i praw ekonomicznych, socjalnych i kulturalnych (art. 64-72 Konstytucji). Sądowe przestrzeganie prawa i nakaz stosowania przepisów Konstytucji bezpośrednio należy odróżnić od możliwości kierowania pytań do Trybunału Konstytucyjnego i zakresu obowiązywania orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego. Podległość Konstytucji oraz obowiązek jej bezpośredniego stosowania, w wymiarze praktycznym, zobowiązuje sądy do strzeżenia konstytucyjności prawa. Realizacja tego obowiązku – w uproszczonym schemacie – sprowadza się do stosowania przepisów Konstytucji wprost, bądź współstosowania ich z przepisami aktów niższej rangi w ramach tzw. prokonstytucyjnej wykładni prawa. W istocie więc stosując każdy przepis prawa, sąd ma obowiązek skontrolować, czy wydobyta z niego norma prawna jest zgodna z Konstytucją. Jeżeli weryfikacja ta wypada pozytywnie, sądowa kontrola konstytucyjności przepisu się kończy, jeżeli wypada negatywnie, sąd albo stosuje inne metody wykładni celem wyinterpretowania z przepisu normy skorelowanej z postanowieniami Konstytucji, albo ma obowiązek zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym w trybie art. 193 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Należy jednak zwrócić uwagę, że orzecznictwo sądów powszechnych związane ze stosowaniem regulacji konstytucyjnych w istotny sposób rożni się od orzecznictwa Trybunału. Orzeczenie sądu dotyczy wyłącznie konkretnej sprawy, w której zostało wydane, podczas gdy orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego ma skutek ergo omnes (art. 190 ust. 1 Konstytucji). Sąd powszechny ma przy tym wyłącznie możliwość a nie obowiązek kierowania pytań do Trybunału Konstytucyjnego (art. 193 Konstytucji), co jest kompatybilne z regulacją art. 8 ust. 2 Konstytucji, z którego należy wywodzić obowiązek stosowania przepisów Konstytucji przez podmioty stosujące przepisy prawa. Orzekanie o zgodności ustaw z Konstytucją (art. 188 pkt 1 ustawy zasadniczej), co niewątpliwie należy do wyłącznej kompetencji Trybunału Konstytucyjnego, nie jest tożsame z oceną konstytucyjności przepisu mającego zastosowanie w konkretnej sprawie rozstrzyganej przez sąd. Sąd jest obowiązany do oceny konstytucyjności przepisu ustawy w ramach ustalania, który przepis obowiązującego prawa będzie zastosowany do rozstrzygnięcia danego stanu faktycznego w indywidualnej sprawie. Odmowa zastosowania przepisu ustawy uznanego przez sąd za sprzeczny z konstytucją nie narusza zatem kompetencji Trybunału Konstytucyjnego i nie ma bezpośredniego związku z tymi kompetencjami. Uznanie, że sądy powszechne nie są uprawnione do badania zgodności ustaw
z Konstytucją, a w konsekwencji do zajmowania stanowiska w kwestii ich zgodności jak też niezgodności z ustawą zasadniczą, jest wyraźnie sprzeczne z art. 8 ust. 2 Konstytucji, który zobowiązuje do bezpośredniego stosowania jej przepisów, przy czym pod pojęciem „stosowanie” należy rozumieć w pierwszym rzędzie sądowe stosowanie prawa (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2024 roku III USK 123/23). W konsekwencji sąd na użytek niniejszej sprawy mógł dokonać oceny, czy przepis ustawy emerytalnej, na podstawie którego organ rentowy ustalił wysokość emerytury ubezpieczonego jest zgodny z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej.

W tym miejscu należy jednak zauważyć, że już po wydaniu decyzji, w sprawie której wznowienia domaga się ubezpieczony, Trybunał Konstytucyjny orzeczeniem
z 4 czerwca 2024 roku SK 140/20 (OTK-A 2024/67) stwierdził, że art. 25 ust.1b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w zakresie, w jakim dotyczy osób, które złożyły wniosek o przyznanie świadczeń, o których mowa w tym przepisie, przed 6 czerwca 2012 roku, jest niezgodny z art.67 ust.1 w związku z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Trybunał uznał, że w stosunku do osób, które przed 6 czerwca 2012 roku złożyły wniosek o przyznanie świadczeń emerytalnych, o których mowa w art.25 ust.1b ustawy emerytalnej doszło do złamania zasady zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa. Ubezpieczeni, którzy zdecydowali się na korzystanie z wcześniejszej emerytury, nie mieli - w momencie podejmowania tej decyzji na podstawie obowiązującego wówczas stanu prawnego - świadomości co do skutków prawnych, jakie może ona wywoływać w sferze ich przyszłych uprawnień z tytułu emerytury powszechnej. W szczególności nie mogli przewidzieć, że przejście na emeryturę jeszcze przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego będzie wiązało się z pomniejszeniem zgromadzonego kapitału o pobrane świadczenia. Nie spodziewali się, że wypłacanie świadczeń emerytalnych wpłynie na sposób ustalania wysokości świadczenia w ramach emerytury powszechnej. Z takimi konsekwencjami jednak mogły się liczyć osoby, które decydowały się na skorzystanie z prawa do wcześniejszej emerytury po ogłoszeniu ustawy nowelizującej. Od tego momentu osoby ubezpieczone mogły zapoznać się z nowymi regulacjami i podjąć świadomą decyzję, dysponując wiedzą co do jej ujemnych skutków w sferze wymiaru przyszłego świadczenia emerytalnego po osiągnięciu przewidzianego w ustawie wieku. Trybunał Konstytucyjny w orzeczeniu z 4 czerwca 2024 roku SK 140/20 nie zakwestionował przy tym samego mechanizmu ustalania wysokości emerytur, przewidzianego w art.25 ust.1 b ustawy emerytalnej, ale jedynie sam sposób jego wprowadzenia w stosunku do ściśle określonego kręgu osób. Chodzi o osoby, które składając wniosek o emeryturę w obniżonym wieku emerytalnym nie mogły
przewidzieć, że pobieranie wcześniejszej emerytury będzie miało wpływ na wysokość ich świadczeń emerytalnych uzyskanych po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego. Chodzi więc o osoby, które wnioski o emerytury w obniżonym wieku emerytalnym złożyły przed 6 czerwca 2012 roku, tj. przed datą publikacji ustawy
z dnia 11 maja 2012 roku o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2012 roku, poz. 637).

Stosując zatem rozproszoną kontrolę konstytucyjności art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej sąd rozpoznający niniejszą sprawę, nie wdając się przy tym w rozważania co do skuteczności i mocy obowiązującej niepublikowanego orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z 4 czerwca 2024 roku SK 140/20, wyraża taki sam pogląd, jak przedstawiony w ww. orzeczeniu.

A. J. nie mieści się jednak w kręgu podmiotów, w stosunku do których ustawodawca wprowadzając art.25 ust. 1 b ustawy emerytalnej naruszył art. 2 Konstytucji, poprzez wciągnięcie ich w „pułapkę prawną” wcześniej podjętych decyzji o wystąpieniu z wnioskiem o przyznanie prawa do emerytur w obniżonym wieku emerytalnym. Ubezpieczony wniosek o wcześniejszą emeryturę złożył bowiem w dniu 5 listopada 2012 roku, a więc już po publikacji (6 czerwca 2012 roku) ustawy z 11 maja 2012 roku o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw. Składając wniosek o wcześniejszą emeryturę, przy zachowaniu minimum staranności, mógł mieć świadomość, że od 1 stycznia 2013 roku wejdzie w życie art. 25 ust.1 b ustawy emerytalnej. Nie ma przy tym znaczenia, czy ubezpieczony rzeczywiście zapoznał się z już opublikowaną ustawą nowelizującą, albowiem stosowanie przepisów prawa nie jest uzależnione od tego czy konkretna osoba miała wiedzę o i ich treści. Ubezpieczony nie został więc skrzywdzony regulacją art. 25 ust. 1 b, albowiem w dacie podejmowania decyzji o przejściu na wcześniejszą emeryturę wiedział (lub co najmniej mógł się dowiedzieć), jakie skutki z tego tytułu wystąpią dla jego przyszłych świadczeń emerytalnych i mógł świadomie podjąć decyzję co do występowania z wnioskiem o emeryturę w obniżonym wieku emerytalnym. Skoro pomimo tego złożył wniosek o emeryturę to uznać należało, że akceptował pomniejszenie w przyszłości jego świadczenia z tytułu ukończenia powszechnego wieku emerytalnego o świadczenia wcześniej pobrane.

Z tych też względów Sąd na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie A. J. jako bezzasadne.