Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 września 2017 roku

Sąd Okręgowy w Częstochowie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSO Marzena Górczyńska-Bebłot

Protokolant: starszy sekretarz sądowy Oliwia Rajewska

po rozpoznaniu w dniu 14 września 2017 roku w Częstochowie

sprawy D. R.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w C.

o zwrot nienależnie pobranych świadczeń

na skutek odwołania D. R.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w C.

z dnia 21 kwietnia 2015 roku Nr (...)

1.  zmienia zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w C. z dnia 21 kwietnia 2015 roku Nr (...)
w części w ten sposób, że odwołujący D. R. nie jest zobowiązany do zapłaty na rzecz organu rentowego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w C. odsetek za okres od dnia 3 września 2013 roku do dnia 21 kwietnia 2015 roku w kwocie 2179,22 zł (dwa tysiące sto siedemdziesiąt dziewięć złotych dwadzieścia dwa grosze);

2.  oddala odwołanie w pozostałej części;

3.  zasądza od odwołującego D. R. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w C. kwotę 90 zł (dziewięćdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sygn. akt IV U 357/17

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 21 kwietnia 2015r. nr (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w C. zobowiązał D. R. do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia za okres od 1 września 2013r. do 31 października 2013r., od 1 stycznia 2014r. do 31 stycznia 2014r., od 1 maja 2014r. do 31 sierpnia 2014r., od 1 stycznia 2015r. do 28 lutego 2015r. w kwocie 10.504,44 zł oraz odsetek za okres od
3 września 2013r. do 21 kwietnia 2015r., tj. do dnia wydania decyzji, w kwocie 2.179,22 zł.

Odwołanie od powyższej decyzji złożył D. R.. Domagał się zmiany zaskarżonej decyzji w całości poprzez orzeczenie, że nie jest zobowiązany do zwrotu świadczenia pobranego z ubezpieczenia społecznego i zasądzenie od organu rentowego na jego rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Zarzucając naruszenie art. 114 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych poprzez niewskazanie nowych dowodów, jak też brak ujawnienia okoliczności istniejących przed wydaniem decyzji, ubezpieczony podniósł, iż pobrana renta rodzinna była świadczeniem należnym, bowiem w spornym okresie uczęszczał do szkoły,
a organ rentowy wypłacając świadczenie nie kwestionował dostarczanych zaświadczeń. Argumentował, iż sam fakt nie zaliczenia danego semestru nauki nie uzasadnia stanowiska organu rentowego, co do nienależnie pobranego świadczenia. Wydaje się być bezspornym, iż wnioskodawca podejmował starania w celu uzyskania odpowiedniego wykształcenia, natomiast brak uzyskania przedmiotowego wykształcenia w żadnym razie nie stanowi o jego złej woli. Podnosił, że nigdy nie wprowadził ZUS w błąd.

Organ rentowy wnosił o oddalenie odwołania, wywodząc jak w zaskarżonej decyzji. Podniósł, że w sprawie nie ma zastosowania art. 114 ustawy o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Nadto wskazał, iż żądanie zwrotu nienależnie pobranej renty rodzinnej dotyczy jedynie miesięcy, w których odwołujący miał 0% frekwencji na zajęciach.

Wyrokiem z dnia 4 grudnia 2015r. Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Częstochowie zmienił zaskarżoną decyzję i ustalił, że D. R. nie jest zobowiązany do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres od 1 września 2013r. do 31 października 2013r., od 1 stycznia 2014r. do 31 stycznia 2014r., od 1 maja 2014r. do 31 sierpnia 2014r., od 1 stycznia 2015r. do 28 lutego 2015r. w kwocie 10.504,44 zł i odsetek za okres od 3 września 2013r. do 21 kwietnia 2015r. tj. do dnia wydania decyzji w kwocie 2179,22 zł (pkt 1.) oraz zasądził od organu rentowego za rzecz odwołującego kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt 2.).

Sąd I instancji stanął na stanowisku, że o statusie ucznia decydują względy formalne. Uczniem jest ten, kto figuruje jako uczeń w ewidencji szkoły. Nie przestaje wobec tego być uczniem osoba faktycznie zwolniona z obowiązku uczęszczania do szkoły i wypełniania innych regulaminowych obowiązków szkolnych, która jednak nie została skreślona z listy uczniów.

Mając na uwadze wyżej przedstawione okoliczności Sąd Okręgowy stwierdził,
że odwołujący w spornym okresie posiadał status ucznia/słuchacza i na mocy
art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję, orzekając jak w punkcie 1. sentencji.
O kosztach Sąd orzekł na mocy art. 98 k.p.c., § 2 ust. 2 oraz § 11 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U.2013 poz.490).

Wyrok w całości apelacją zaskarżył organ rentowy zarzucając naruszenie przepisów prawa materialnego, a to art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych poprzez błędną wykładnię pojęcia „kontynuowanie nauki”, co w konsekwencji doprowadziło do naruszenia art. 138 ust. 1
w związku z ust. 2 pkt 1 tejże ustawy i zwolnienia odwołującego z obowiązku zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okresy objęte zaskarżoną decyzją wraz z należnymi odsetkami.

Wskazując na podane zarzuty, skarżący organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania oraz zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Apelujący Zakład zarzucił, że błędnym jest ustalenie Sądu, iż ubezpieczony
w spornych okresach posiadał status słuchacza. Nie wiadomo skąd Sąd wywiódł taką okoliczność faktyczną, skoro w zaświadczeniu z dnia 24 marca 2015r., szkoła w sposób jasny i precyzyjny wskazała okresy, w których ubezpieczony został skreślony z listy słuchaczy,
a zaskarżona decyzja dotyczy tylko tych właśnie okresów. Skarżący organ podniósł także, że
o kontynuowaniu nauki może świadczyć nawet próba zaliczenia egzaminu, czy uzyskania ocen zaliczeniowych, bowiem istotna jest sama aktywność ukierunkowana na zdobycie wiedzy, nie zaś wynik tej aktywności. Wskazując na treść § 24 ust. 4 rozporządzenia Ministra
Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów
i egzaminów w szkołach publicznych, Zakład stwierdził, że w spornych okresach frekwencja odwołującego na zajęciach wynosiła 0%, dlatego odwołujący nie byłby wtedy nawet dopuszczony do egzaminów semestralnych, zatem w żaden sposób nie mógłby wykazać się zdobytą wiedzą, a co za tym idzie kontynuowaniem nauki. Zdaniem organu rentowego, uznać trzeba, że ubezpieczony w spornych okresach nie kontynuował, czy też nie pobierał nauki.
W okresach tych ubezpieczony nie zachował nawet statusu słuchacza.

Odwołujący zaskarżył zażaleniem rozstrzygnięcie o kosztach zastępstwa procesowego, zawarte w punkcie 2. zaskarżonego wyroku, zarzucając naruszenie prawa, a to:
(-) § 11 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu poprzez jego zastosowanie w sprawie oraz (-) § 6 pkt 5 rozporządzenia poprzez jego niezastosowanie i nie zasądzenie na rzecz wnioskodawcy kosztów zastępstwa procesowego w kwocie 2.400 zł.

Powołując powyższe zarzuty skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego rozstrzygnięcia poprzez zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego 2.400 zł oraz zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu zażaleniowym.

Wyrokiem z dnia 10 stycznia 2017r. Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu - Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w Częstochowie, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego (pkt 1) oraz umorzył postępowanie zażaleniowe (pkt 2).

Sąd II instancji stwierdził, że apelacja domagająca się wzruszenia zaskarżonego wyroku okazała się mieć usprawiedliwione podstawy tak dalece, że koniecznym stało się wydanie orzeczenia kasatoryjnego, bowiem Sąd Okręgowy nie rozpoznał istoty sprawy. Wyjaśniał, że istota sporu w niniejszej sprawie dotyczyła ustalenia czy urodzony w dniu (...) ubezpieczony, który od dnia 1 września 2013r. rozpoczął naukę na I semestrze Policealnego Studium (...), po tej dacie kontynuował naukę w szkole, w szczególności w okresach objętych zaskarżoną decyzją, co w konsekwencji czyniłoby uprawnionym jego roszczenie o ustalenie, że pobrana renta rodzinna nie jest świadczeniem nienależnie pobranym w rozumieniu art. 138 ust. 2 ustawy. Sąd Apelacyjny wyjaśniał, iż nie wycofuje się ze stanowiska, że renta rodzinna przysługuje dziecku uczącemu się w szkole od dnia rozpoczęcia nauki do chwili jej ukończenia
w planowanym terminie, także w okresach przerw w nauce i to niezależnie od tego czy formalnie zachowało ono status ucznia. Niewątpliwym jest, że ukończenie nauki w szkole jest rezultatem, co do zasady, pobierania nauki, co wiąże się na ogół z uczęszczaniem do szkoły. Prawo do tego świadczenia nie jest uzależnione od systematycznego realizowania programu nauczania, efektów w nauce czy powtarzania semestrów. Jednakże istotna jest wola kontynuowania nauki, a przejawem jej realizacji jest podejmowanie prób zaliczania kolejnych etapów nauki.

Ubezpieczony w spornym okresie był słuchaczem Policealnego Studium (...) w C. (z dniem 3 lutego 2014r. obowiązki podmiotu prowadzącego szkołę przejęła (...) – Policealna Szkoła (...) w C. – dalej jako Policealna Szkoła(...)) i fakt posiadania statusu słuchacza tej Szkoły, po każdorazowym wstrzymaniu wypłaty renty rodzinnej, dokumentował zaświadczeniami, potwierdzającym datę, od której podejmował naukę na I semestrze w danym roku szkolnym, początkowo na kierunku technik administracji, a następnie technik BHP i uczestniczenie (nieuczestniczenie) w minimum 50% zajęć w konkretnym miesiącu, zgodnie z obowiązkiem nałożonym przez Ministerstwo, określonym w § 24 ust. 4 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej, zmieniającym rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów
i egzaminów w szkołach publicznych z dnia 20 sierpnia 2010r. (Dz. U. Nr 156, poz. 1046). Organ rentowy w oparciu o przedłożone zaświadczenie Policealnej Szkoły(...) z dnia 24 marca 2015r. wskazujące miesiące, w których frekwencja ubezpieczonego na zajęciach wyniosła 0%, zaskarżoną decyzją - uznając, iż w objętych nią miesiącach ubezpieczony pobrał nienależne świadczenie - zobowiązał świadczeniobiorcę do jego zwrotu. Jednak przed wydaniem zaskarżonej decyzji organ rentowy nie podjął próby wyjaśnienia czy wskazana przez Szkołę procentowa frekwencja ubezpieczonego na zajęciach jest średnią wszystkich zajęć objętych programem nauczania na I semestrze, czy też frekwencją słuchacza na poszczególnych zajęciach tego semestru. Bowiem przepis § 24 ust. 4 rozporządzenia zmieniającego Ministra Edukacji Narodowej z dnia 20 sierpnia 2010r. stanowi, że do egzaminu semestralnego w szkole dla dorosłych kształcącej w formie zaocznej dopuszcza się słuchacza, który uczęszczał na obowiązkowe konsultacje, przewidziane w szkolnym planie nauczania, w wymiarze co najmniej 50% czasu przeznaczonego na te konsultacje, oraz uzyskał z wymaganych ćwiczeń i prac kontrolnych, a w przypadku szkoły, która prowadzi kształcenie zawodowe na podstawie modułowego programu nauczania dla zawodu - z prac kontrolnych przeprowadzanych z zakresu wszystkich w pełni zrealizowanych w danym semestrze jednostek modułowych, oceny uznane za pozytywne w ramach wewnątrzszkolnego oceniania. Zatem koniecznym było ustalenie czy w okresie objętym zaskarżoną decyzją ubezpieczony w ogóle uczestniczył na obowiązkowych zajęciach przewidzianych w szkolnym planie nauczania, czego konsekwencją było niedopuszczenie ubezpieczonego do egzaminu semestralnego z przedmiotów zawodowych, podstawowych dla zawodu, w którym się kształci (§ 25 ust. 3 powołanego rozporządzenia). Okoliczność ta w ogóle nie znalazła się
w polu widzenia Sądu Okręgowego, który uprawnienia ubezpieczonego do pobierania
w spornym okresie renty rodzinnej wiązał jedynie z posiadaniem przezeń statusu słuchacza. W ocenie Sądu Apelacyjnego, błędnym jest stanowisko Sądu I instancji, iż podstawą prawa do pobierana przez ubezpieczonego świadczenia jest posiadany przezeń status słuchacza. Trafnie wskazał apelujący organ rentowy, że koniecznym warunkiem pobierania tego świadczenia jest kontynuowanie nauki. Prawo do wypłaty renty rodzinnej dla dziecka, które nie ukończyło 25 roku życia nie może ograniczać się do formalnego aspektu, figurowania na liście słuchaczy (uczniów, studentów), tj. posiadania statusu słuchacza (ucznia, studenta).
Z posiadaniem statusu słuchacza wiążą się prawa i obowiązki, a do tych ostatnich należy obowiązek zdobywania weryfikowalnej przez władze szkoły (uczelni) wiedzy i umiejętności. Czy uzyskanie takowych było możliwe, mimo takiej frekwencji ubezpieczonego w spornym okresie na zajęciach na podstawie Regulaminu nauczania, obowiązującego w badanym okresie w Policealnym Studium (...), np. poprzez przystąpienie do egzaminów
w trybie eksternistycznym, nie zostało przez Sąd pierwszej instancji ustalone. Sąd Okręgowy uzupełnił postępowanie dowodowe przeprowadzając jedynie dowód z przesłuchania ubezpieczonego w charakterze strony (art. 299 k.p.c.), który jest tzw. dowodem „posiłkowym”, czyli przeprowadzanym tylko wtedy, gdy za pomocą innych środków dowodowych nie można uzyskać wyjaśnienia faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy. Przedstawiony przez skarżący Zakład pod osąd materiał dowodowy, zgromadzony
w postępowaniu przed tym organem, nie był przedmiotem oceny Sądu pierwszej instancji,
a tym bardziej nie został przez Sąd uzupełniony. Zatem przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy w oparciu o Regulamin nauczania obowiązujący w Policealnym Studium (...) oraz informację tej Szkoły ustali czy ubezpieczony nie uzyskał w spornym okresie wymaganej frekwencji na wszystkich obowiązkowych zajęciach, objętych programem nauczania na I semestrze i konsekwencją tych nieobecności było niedopuszczenie do egzaminu semestralnego, czy i pod jakimi warunkami istniała jeszcze możliwość zaliczenia semestru np. przystąpienie do egzaminu eksternistycznego, i czy ubezpieczony podjął taką próbę i z jakim rezultatem. Dopiero poczynienie w tym zakresie ustaleń, także na podstawie dowodu z uzupełniającego przesłuchania ubezpieczonego w charakterze strony pozwoli na ocenę czy w spornym okresie ubezpieczony kontynuował naukę oraz czy zaskarżona decyzja w części dotyczącej należności głównej jest prawidłowa. Sąd Apelacyjny wyraził również pogląd, że nieprawidłową jest decyzja w części zobowiązującej świadczeniobiorcę do zapłaty odsetek. Zgodnie z art. 84 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz. U. z 2015r., poz. 121 ze zm.), osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu, wraz
z odsetkami, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego. Sąd Apelacyjny wskazał, iż podziela stanowisko Sądu Najwyższego, wyrażone w wyroku z dnia 16 grudnia 2008r. (sygn. akt I UK 154/08, M. P. Pr. 2009 Nr 4, str. 208-211), zgodnie
z którym odesłanie do "prawa cywilnego" dotyczy wyłącznie zasad zapłaty i wysokości odsetek, a nie zasad zwrotu nienależnego świadczenia. Nie ma żadnych podstaw do stosowania przepisów prawa cywilnego (o bezpodstawnym wzbogaceniu lub czynie niedozwolonym) do oceny wymagalności, czy przedawnienia samego nienależnie pobranego świadczenia (vide: także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 września 2007r., sygn. akt I UK 90/07, OSNP 2008 nr 19-20, poz. 301). Zasady określające zwrot takiego świadczenia ze względu na upływ czasu (dawność, w tym znaczeniu potocznie przedawnienie) wskazane są w art. 138 ust. 4 i 5 ustawy o emeryturach i rentach (zasadniczo za okres nie dłuższy niż 3 lata od "żądania zwrotu", czyli wydania decyzji w tym przedmiocie). "Żądanie zwrotu" nienależnie pobranego świadczenia następuje przez doręczenie dotyczącej tego decyzji (można powiedzieć, że staje się wymagalne w tym momencie, a nie w czasie spełniania świadczeń). Z tą chwilą następuje też wymagalność (w prawnym znaczeniu według prawa cywilnego - art. 359 § 2 k.c.) roszczenia o odsetki, gdyż od tej chwili dłużnik pozostaje
w opóźnieniu ze spełnieniem świadczenia głównego (art. 481 § 1 k.c.). Z tą też chwilą rozpoczyna się bieg przedawnienia roszczenia o zapłatę odsetek (art. 120 § 1 k.c.). Organ rentowy zaskarżoną decyzją z dnia 21 kwietnia 2015r. ustalił odsetki za okres od 3 września 2013r. do 21 kwietnia 2015r. Zatem w dacie wydania zaskarżonej decyzji z dnia 21 kwietnia 2015r. zarówno roszczenie zwrotu nienależnie pobranej renty rodzinnej, jak i określone w decyzji odsetki, nie było jeszcze wymagalne.

Mając powyższe na uwadze, Sąd drugiej instancji, na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. w zw. z art.108 § 2 k.p.c. orzekł jak w punkcie 1. sentencji.

Sąd II instancji wskazał ponadto, że wydanie orzeczenia kasatoryjnego, obejmującego także zaskarżone zażaleniem zawarte w punkcie 2. zaskarżonego wyroku rozstrzygnięcie
o kosztach zastępstwa procesowego, czyniło zbędną ocenę zasadności zażalenia, co uzasadniało umorzenie postępowania zażaleniowego, o czym orzeczono na podstawie art. 355 § 1 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. Jedynie na marginesie, Sąd II instancji stwierdził, że kwestionowane orzeczenie w przedmiocie kosztów było prawidłowe.

Ponownie rozpoznając sprawę Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

D. R. urodził się (...) Od 1 sierpnia 1994r. uprawniony był do pobierania renty rodzinnej po zmarłym ojcu, która wypłacana była do rąk jego matki. Decyzją z dnia 27 maja 2009r. wydaną z urzędu, w związku z osiągnięciem pełnoletniości, organ rentowy przeliczył rentę od 1 lipca 2009r. i podjął wypłatę świadczenia do rąk ubezpieczonego. W punkcie VIII pouczenia zawartego w tej decyzji wskazano, że osoba pobierająca rentę rodzinną lub część tej renty przysługującą dziecku pod warunkiem kontynuowania nauki zobowiązana jest po ukończeniu przez dziecko 16 roku życia powiadomić o zaprzestaniu uczęszczania do szkoły-uczelni, a jeśli uczy się nadal – zobowiązana jest do nadesłania zaświadczenia z ww. szkoły-uczelni z podaniem terminu programowego jej ukończenia. W punkcie III wyjaśniono, że prawo do świadczenia ustaje, gdy ustanie którykolwiek z warunków wymaganych do uzyskania tego prawa lub w razie śmierci osoby uprawnionej. Z kolei w punkcie IV pouczono, że osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest zobowiązana do ich zwrotu. Wyjaśniono również co należy rozumieć pod pojęciem nienależnie pobranego świadczenia cytując art. 138 ust. 2 i 3 ustawy
o emeryturach i rentach z FUS. Podobne pouczenia zawierano również w kolejnych decyzjach, którymi przyznawano ubezpieczonemu rentę rodzinną na kolejne okresy.

Po dacie, w której nastąpiło przekazywanie renty do rąk ubezpieczonego pobierał on świadczenie w związku z kontynuowaniem nauki w Liceum Ogólnokształcącym(...) w C.. Świadczenie przyznawane było na kolejne okresy obejmujące najczęściej jeden semestr, po zakończeniu którego ubezpieczony przedkładał aktualne zaświadczenie szkolne, w oparciu o które organ rentowy przyznawał odwołującemu świadczenie rentowe na kolejny okres.

Decyzją z dnia 20 sierpnia 2013r. organ rentowy wstrzymał odwołującemu wypłatę renty rodzinnej od 1 września 2013r. w związku z ukończeniem nauki w szkole, co wynikało ze wskazanego uprzednio zaświadczenia o planowanym terminie zakończenia nauki.

W dniu 28 sierpnia 2013r. ubezpieczony zgłosił wniosek o wznowienie wypłaty renty rodzinnej przedkładając zaświadczenie na rok szkolny 2013/2014 z dnia 28 sierpnia 2013r. potwierdzające, że ubezpieczony złożył dokumenty na I semestr Policealnego Studium (...) – technik masażysta. Wskazano, iż nauka trwa 4 semestry, początek zajęć będzie miał miejsce od dnia 1 września 2013r., a planowany termin zakończenia nauki przypada na 30 czerwca 2015r. Ubezpieczony składając wniosek zobowiązał się do niezwłocznego powiadomienia organu rentowego w przypadku przerwania nauki.

Wobec powyższego organ rentowy decyzją z dnia 2 września 2013r. wznowił wypłatę renty rodzinnej na okres od 1 września 2013r. do 31 października 2013r. Następnie w dniu 27 listopada 2013r. ubezpieczony przedłożył zaświadczenie potwierdzające, że jest słuchaczem pierwszego semestru Policealnego Studium (...) – technik bhp od dnia 5 października 2013r. na kierunku technik BHP w roku szkolnym 2013/2014 i w miesiącu listopadzie uczestniczył w minimum 50% zajęć zgodnie z nałożonym przez Ministerstwo obowiązkiem. Ważność zaświadczenia określono do dnia 31 grudnia 2013r. Na podstawie tegoż zaświadczenia odwołującemu przyznano rentę na okres od 1 listopada 2013r. do 31 grudnia 2013r. Następnie w dniu 30 grudnia 2013r. ubezpieczony przedłożył w ZUS zaświadczenie z tej też daty potwierdzające, że jest słuchaczem pierwszego semestru Policealnego Studium (...) – technik bhp od dnia 5 października 2013r. na kierunku technik BHP w roku szkolnym 2013/2014 i w miesiącu grudniu uczestniczył
w minimum 50% zajęć zgodnie z nałożonym przez Ministerstwo obowiązkiem. Ważność zaświadczenia ustalono na okres do 31 stycznia 2014r. i do tej daty przyznano świadczenie rentowe ubezpieczonemu.

W dniu 4 lutego 2014r. odwołujący przedłożył w ZUS zaświadczenie z dnia 3 lutego 2014r., w którym potwierdzono naukę odwołującego na kierunku technik BHP w roku szkolnym 2013/2014 ze wskazaniem, iż w miesiącu styczniu nie uczestniczył w minimum 50% zajęć. Zaświadczenie wydano na okres do 28 lutego 2014r. Kolejno składane zaświadczenia potwierdzały kontynuowanie nauki i uczestnictwo w zajęciach w miesiącach poprzedzających wydanie zaświadczenia w wymiarze minimum 50 % (poza marcem i majem 2014r.).
W oparciu o kolejno składane zaświadczenia ZUS przyznał ubezpieczonemu rentę rodzinną do 30 czerwca 2014r.

W dniu 22 lipca 2014r. ubezpieczony przedłożył zaświadczenie potwierdzające, że był słuchaczem w (...) – Policealna Szkoła (...) w C. (od 1 lutego 2014r. nastąpiła zmiana nazwy szkoły) na kierunku technik bezpieczeństwa i higieny pracy semestr pierwszy w okresie od 3 lutego 2014r. do 14 lipca 2014r. Wskazano, iż odwołujący zapisał się ponownie na powtarzanie semestru, a planowany termin rozpoczęcia zajęć przypada na dzień 1 września 2014r. W oparciu o powyższe zaświadczenie przyznano ubezpieczonemu świadczenie rentowe na okres od 1 lipca 2014r. do 30 września 2014r. Na podstawie kolejno przedkładanych zaświadczeń wypłata renty była przedłużana do 31 grudnia 2014r.

W dniu 5 stycznia 2015r. ubezpieczony przedłożył w ZUS zaświadczenie z tego dnia,
w którym potwierdzono naukę odwołującego na kierunku technik BHP w roku szkolnym 2014/2015 ze wskazaniem, iż w miesiącu grudniu 2014 roku uczestniczył w minimum 50% zajęć. Zaświadczenie wydano na okres do 31 stycznia 2015r. W oparciu o powyższe zaświadczenie przyznano ubezpieczonemu rentę do 31 stycznia 2015r.

W dniu 2 lutego 2015r. D. R. przedłożył w ZUS zaświadczenie z tego dnia,
w którym potwierdzono jego naukę na kierunku technik BHP w roku szkolnym 2014/2015. Decyzją z dnia 23 lutego 2015r. przyznano ubezpieczonemu rentę rodzinną do 28 lutego 2015r.

Następnie ZUS zwrócił się do (...) o udzielnie informacji, w jakim okresie
i na jakim kierunku ubezpieczony kontynuował naukę oraz jak kształtowała się jego frekwencja w poszczególnych miesiącach od początku podjęcia nauki.

Po uzyskaniu tej informacji organ rentowy zobowiązał ubezpieczonego w zaskarżonej decyzji do zwrotu nieznależnie pobranych świadczeń za miesiące, w których występowała zerowa frekwencja na zajęciach, w semestrach w których ostatecznie został skreślony z listy studentów.

(v. akta ZUS).

Ubezpieczony od 9 marca 2009r. był uczeniem Liceum Ogólnokształcącego (...). Naukę kontynuował do 12 lipca 2011r., po czym został skreślony
z listy słuchaczy z powodu braku postępów w nauce. Ponownie naukę podjął od 1 września 2011r. i został z dniem 16 maja 2012r. skreślony z listy słuchaczy z tożsamym uzasadnieniem. Kolejny raz naukę w Liceum podjął od 1 września 2012r. i został z dniem
11 stycznia 2013r. skreślony z listy słuchaczy. W Liceum uczył się następnie od 1 lutego 2013r., a w dniu 26 kwietnia 2013r. ukończył tę szkołę.

Następnie odwołujący zapisał się do (...) – Policealna Szkoła (...) w C. na kierunek technik administracji i został przyjęty od dnia 18 września 2013r. We wrześniu 2013r. odwołujący nie pojawił się na jakichkolwiek zajęciach, a w dniu
5 października 2013r. złożył rezygnację. Od dnia 5 października 2013r. został przyjęty w tej samej szkole na kierunek technik bhp. W październiku 2013r. odwołujący nie uczestniczył
w żadnych zajęciach. Pojawił się na części zajęć w listopadzie i grudniu 2013r. Natomiast
w styczniu 2014r. nie był obecny na żadnych zajęciach. Decyzją z dnia 27 stycznia 2014r. ubezpieczony został skreślony z listy słuchaczy semestru I z powodu braku postępów
w nauce. Od 3 lutego 2014r. ponownie został przyjęty na I semestr na kierunku technika bhp. Uczęszczał na zajęcia w lutym, marcu i kwietniu 2014r. Nie pojawił się natomiast na żadnych zajęciach w maju i czerwcu 2014r. Decyzją z dnia 26 czerwca 2014r. ubezpieczony został skreślony z dniem 14 lipca 2014r. z listy słuchaczy semestru I z powodu braku postępów
w nauce. W uzasadnieniu decyzji wyjaśniono, iż ubezpieczony na uczęszczał na zajęcia i nie przystąpił do egzaminów semestralnych. Od 1 września 2014r. ubezpieczony został ponownie przyjęty na I semestr na kierunku technik bhp. Uczęszczał częściowo na zajęcia od września do grudnia 2014r. W styczniu 2015r. nie pojawił się natomiast na żadnych zajęciach i decyzją z dnia 25 stycznia 2015r. został z dniem 16 lutego 2015r. trzeci raz skreślony z listy słuchaczy semestru I z powodu braku postępów w nauce. W uzasadnieniu decyzji wyjaśniono, iż ubezpieczony na uczęszczał na zajęcia i nie przystąpił do egzaminów semestralnych. Od
9 lutego 2015r. ubezpieczony ponownie podjął naukę na tym kierunku na I semestrze, ale
w lutym 2015r. nie pojawił się na żadnych zajęciach i ponownie semestru tego nie ukończył
z powodu niewystarczającej frekwencji i nie przystąpienia do egzaminów semestralnych. Odwołujący w poszczególnych semestrach przypadających na okres od 1 września 2013r. do 30 stycznia 2015r. nie uzyskał żadnych ocen z wymaganych ćwiczeń i prac kontrolnych. Natomiast w okresie między 9 lutego 2015r. do 26 czerwca 2015r. uzyskał jedną pozytywną ocenę z pracy kontrolnej.

Zgodnie ze statutami jednostki, w której kształcił się ubezpieczony podstawą klasyfikowania słuchacza w szkole były egzaminy semestralne przeprowadzane
z poszczególnych obowiązkowych zajęć edukacyjnych, określonych w szkolnym planie nauczania. Do egzaminu semestralnego dopuszczano słuchacza, który uczęszczał na obowiązkowe konsultacje, przewidziane w szkolnym planie nauczania, w wymiarze co najmniej 50 % czasu przeznaczonego na te konsultacje, oraz uzyskał z wymaganych ćwiczeń i prac kontrolnych oceny uznane za pozytywne w ramach wewnątrzszkolnego oceniania. Słuchaczy obowiązywały w każdym semestrze egzaminy semestralne: pisemne z dwóch przedmiotów zawodowych podstawowych dla danych specjalności, zgodnie z planem nauczania, pisemny i ustny z języka obcego, a z pozostałych – ustne. Słuchacz mógł być skreślony z listy słuchaczy za nie spełnienie kryterium frekwencji minimum 50 % obecności na danych zajęciach edukacyjnych lub nie uzyskanie pozytywnych ocen z wymaganych ćwiczeń i prac kontrolnych lub brak promocji na semestr programowo wyższy lub nieukończenia szkoły w przypadku semestrów programowo najwyższych.

Ubezpieczony w spornym okresie często pracował po 70 godzin tygodniowo i trudno było mu pogodzić naukę z pracą. Często też pracował w delegacji, pracował również za granicą.

(v. akta ZUS, decyzja (...) Policealnej Szkoły (...)
w C. nr (...) z dnia 22 czerwca 2014r. k. 85, decyzja (...) Policealnej Szkoły (...) w C. nr (...) z dnia 25 stycznia 2015r. k. 86-87, decyzji (...) Policealnego Studium (...) w C. nr (...) z dnia 25 stycznia 2014r. k. 88-89, Statut (...) Policealnego Studium (...)
w C. – karta 93-105, Statut (...) Policealnej Szkoły (...) w C. – karta 106-118, Statut (...) Policealnej Szkoły (...)w C. - karta 119-131, pisma (...) Policealnej Szkoły (...)w C. z dnia 21 lipca 2017r. – k. 138, kserokopie dzienników zajęć lekcyjnych w części dotyczącej odwołującego za okresy wskazane w zaskarżonej decyzji k. 147-166, wyjaśnienia ubezpieczonego k. 28-28v, 173v akt).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach
z FUS (Dz.U. z 2017r., poz. 1383) dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione mają prawo do renty rodzinnej do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia.

Zgodnie z art. 138 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu.

Wedle ust. 2 tego artykułu za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się:

1)  świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2)  świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia.

Spór w niniejszej sprawie sprowadzał się do ustalenia czy D. R. kontynuował naukę w szkole w okresach od 1 września 2013r. do 31 października 2013r., od 1 stycznia 2014r. do 31 stycznia 2014r., od 1 maja 2014r. do 31 sierpnia 2014r. oraz od
1 stycznia 2015r. do 28 lutego 2015r. i w związku z tym, czy świadczenia wypłacone za te okresy były świadczeniami należnie pobranymi.

Z przeprowadzonego postępowania dowodowego wynika, że ubezpieczony
w powyższych okresach faktycznie nie kontynuował nauki. Co prawda formalnie posiadał status ucznia, ale faktycznie nie pobierał nauki. Nie można dopatrzeć się w działaniach ubezpieczonego zamiaru kontynuowania nauki w szkole, o czym świadczy brak uczestnictwa w zajęciach czasem na przestrzeni kilku miesięcy, najczęściej przez końcem semestru, czterokrotne podejmowanie nauki na pierwszym semestrze tego samego kierunku, osiągnięcie w tym okresie jedynie jednej pozytywnej oceny z pracy kontrolnej. Potwierdza to jednoznacznie przedłożona dokumentacja. Jednocześnie wskazać należy, że nie mogły stanowić podstawy do przeciwnego uznania zeznania świadków w osobach matki i ojczyma ubezpieczonego. Niewątpliwie nie są to osoby, które były naocznymi świadkami uczestnictwa w zajęciach przez ubezpieczonego. Należy zauważyć, że A. I. nie wiedział nawet do jakiej szkoły uczęszczał odwołujący, ani w jakim kierunku się kształcił.
Z kolei wywodzenie nauki z faktu, iż u ubezpieczonego w pokoju do późna paliło się światło, jest zdecydowaną nadinterpretacją.

W świetle celu przepisów ustawy dotyczących renty rodzinnej dla dzieci, przesłankę z art. 68 ust. 1 pkt 2 u.e.r.f.u.s. należy uważać za spełnioną, kiedy ubezpieczona osoba zamiar kształcenia rzeczywiście posiada i swoimi działaniami realizuje. Ustalenie "uczęszczania do szkoły", czy "nauki w szkole" nie wymaga stwierdzenia systematycznej obecności w szkole. Możliwe jest spełnianie obowiązku szkolnego bez uczestnictwa w zajęciach (art. 16 pkt 8 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty - Dz.U. nr 67 z 1996 r., poz. 329 z późn. zm.) oraz w szczególnym trybie nauki dorosłych, bez codziennej obecności (art. 68 ustawy o systemie oświaty). Istota ucznia sprowadza się wówczas do sprawdzania w trakcie egzaminów wiedzy nabytej w domu albo na zajęciach praktycznych (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 21 stycznia 2014r., sygn. III AUa 916/13, LEX nr 1448534).

Brak jest jednak podstaw do uznania, że ubezpieczony realizował tak rozumianą naukę w szkole, skoro nie przystępował do egzaminów semestralnych. Sposób postępowania ubezpieczonego niewątpliwie świadczy, że nie miał on woli kontynuowania nauki.

Z przepisów regulujących prawo do renty rodzinnej dla dzieci wynika, że zasadniczym celem tego świadczenia jest dostarczenie dzieciom zmarłego pracownika (emeryta lub rencisty) środków utrzymania w czasie, gdy w związku z kształceniem się nie wykonują pracy stanowiącej źródło utrzymania (nie licząc pracy dorywczej). Jak wynika z wyjaśnień ubezpieczonego nie ukończył kierunku na którym się kształcił, albowiem w tym czasie pracował po 70 godzin tygodniowo i ciężko mi było godzić naukę z pracą. Trudno uznać pracę wykonywaną w wymiarze 70 godzin tygodniowo za pracę dorywczą ucznia, była to wszak praca na prawie dwóch etatach.

Zwrot "do ukończenia nauki w szkole" należy interpretować tak, że art. 68 ust. 1 pkt 2 u.e.r.f.u.s. nie jest objęty przypadek "nauki w szkole", sprowadzający się wyłącznie do formalnego legitymowania się statusem ucznia, jeżeli ubezpieczony nie wykonuje faktycznie obowiązków objętych programem nauczania oraz podejmuje pracę zarobkową w pełnym wymiarze, dysponując własnym źródłem utrzymania (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2013r., sygn. I UK 525/12, LEX nr 1552574).

Nie można nie podkreślić, iż organ rentowy domaga się zwrotu nienależnie pobranego świadczenia jedynie za miesiące, w których ubezpieczony nie realizował nauki w jakimkolwiek zakresie, co w świetlne zgromadzonego materiału dowodowego należy uznać za interpretację dla ubezpieczonego bardzo korzystną. Ubezpieczony był przy tym prawidłowo pouczany o okolicznościach powodujących utratę prawa do wypłaty świadczenia. Treść tych pouczeń była jednoznaczna i konkretna.

Jednocześnie Sąd Okręgowy nie podziela poglądu organu rentowego, że ubezpieczony spóźnia się ze zwrotem nienależnego świadczenia już w dacie jego pobrania. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 3 lutego 2010 roku, I UK 2010/09 (LEX nr 585713), świadczenia z ubezpieczeń społecznych są przyznawane w drodze decyzji administracyjnych i na podstawie decyzji administracyjnych są wypłacane. Tym samym nie można przyjmować, aby świadczenia wypłacone na podstawie pozostającej w obrocie prawnym decyzji administracyjnej, podlegało zwrotowi jako nienależne w dacie wypłaty, choćby przesłanki przyznania świadczenia w rzeczywistości nie istniały lub odpadły. W myśl przepisów art. 84 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz art. 138 ustawy emerytalnej uważane są za nienależne i podlegają zwrotowi dopiero wtedy, gdy organ rentowy wyda stosowną decyzję administracyjną. Powyższe znajduje pełne potwierdzenie
w treści przepisów art. 84 ust. 4 i 7 ustawy systemowej, w których zostały użyte sformułowania „kwoty nienależnie pobranych świadczeń ustalone prawomocną decyzją” oraz „uprawomocnienie się decyzji ustalającej te należności”. Świadomość uzyskania prawa do świadczeń na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo innego rodzaju wprowadzenia w błąd organu rentowego jest jedynie jedną z przesłanek wydania decyzji. Organ rentowy jest przy tym – z mocy art. 138 ustawy emerytalnej (tak samo z mocy art. 84 ustawy systemowej) – ograniczony co do okresu, za który może żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń. W tej decyzji organ określa kwotę świadczeń nienależnych. Od kwoty wymienionej w decyzji należą się odsetki „w wysokości i na zasadach prawa cywilnego”. W dalszej kolejności Sąd Najwyższy wskazał, że błędna jest dokonywana przez organ rentowy wykładnia art. 84 ust. 1 ustawy systemowej dotycząca rozumienia odesłania w zakresie odsetek do prawa cywilnego, która miałaby umożliwiać poszukiwanie w prawie cywilnym terminu wymagalności świadczeń podlegających zwrotowi a w konsekwencji terminu, od którego można żądać odsetek. Nie ma podstaw do tak szerokiego rozumienia odesłania. Przede wszystkim sprzeciwia się temu wykładnia językowa. „Zasady prawa cywilnego”, których dotyczy odesłanie, odnoszą się jedynie do odsetek. Zasadą określoną w prawie cywilnym, odnoszącą się do odsetek jest możliwość ich żądania
w razie opóźnienia się dłużnika ze spełnieniem świadczenia (art. 481 § 1 k.c.). Określenie terminu, od kiedy dłużnik – pobierający nienależne świadczenie z ubezpieczenia społecznego – opóźnia się z jego zwrotem nie jest objęte odesłaniem. Nie jest to materia „zasad prawa cywilnego” lecz prawa ubezpieczeń społecznych. „Zasady prawa cywilnego” regulujące opóźnienie dłużnika w spełnieniu świadczenia cywilnoprawnego są różnorodne, uzależnione od rodzaju świadczenia. Odesłanie do prawa cywilnego nie dotyczy terminów wymagalności świadczeń cywilnoprawnych ani – co się z tym wiąże – określenia, od kiedy dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia. Są to zasady dotyczące odsetek tylko pośrednio. Odesłanie byłoby niejednoznaczne, gdyby rozumieć je tak szeroko, gdyż w prawie cywilnym opóźnienie dłużnika uregulowane jest w różnorodny sposób w zależności od tego, jakiego świadczenia dotyczy. Określenia od kiedy należą się odsetki od świadczeń z ubezpieczenia społecznego, także od świadczeń podlegających zwrotowi, należy poszukiwać w prawie ubezpieczeń społecznych a nie w prawie cywilnym.

Analogiczny pogląd przedstawił Sąd Apelacyjny w Katowicach przekazując sprawę do ponownego rozpoznania.

Wobec powyższego Sąd Okręgowy, na mocy art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. oraz przepisów powołanych w treści uzasadnienia zmienił zaskarżoną decyzję organu rentowego w części dotyczącej odsetek i ustalił, że D. R. nie jest zobowiązany do zwrotu odsetek
w kwocie 2.179,22 zł za okres od 3 września 2013r. do 21 kwietnia 2015r., na mocy art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalając odwołanie ubezpieczonego w pozostałym zakresie jako bezzasadne.

Ponieważ ubezpieczony wygrał sprawę jedynie w marginalnym zakresie, to właśnie na niego, w myśl art. 100 zd. 2 k.p.c. należało włożyć obowiązek zwrotu wszystkich kosztów. Organ rentowy na etapie postępowania I-instancyjnego nie zgłaszał wniosku o zwrot kosztów zastępstwa procesowego. Wniosek taki złożył jedynie na etapie apelacji, wniesionej w dniu 30 grudnia 2015r.

Wobec powyższego o kosztach zastępstwa procesowego w związku z postępowaniem apelacyjnym orzeczono na mocy § 11 ust. 2 w związku z § 12 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. z 2013r., poz. 490 ze zm.).