Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 listopada 2024 roku

Sąd Okręgowy w Częstochowie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSO Marek Przysucha

Protokolant: starszy sekretarz sądowy Małgorzata Kłosowicz

po rozpoznaniu w dniu 21 listopada 2024 roku w C.

sprawy L. N. oraz W. Z.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w C.

o ustalenie podlegania ubezpieczeniom społecznym

na skutek odwołania L. N. oraz W. Z.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w C.

z dnia 29 lutego 2024 roku Nr (...)

zmienia zaskarżoną decyzję i ustala, iż L. N. jako pracownik
u płatnika składek W. Z. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowemu, wypadkowemu i chorobowemu od 1 stycznia 2023 roku do 30 czerwca 2023 roku zgodnie z zawartą umową o pracę.

Sygn. akt IV U 341/24

UZASADNIENIE

Decyzją z 29 lutego 2024 roku nr (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w C. stwierdził, że L. N. w okresie od 1 stycznia 2023 roku do 30 czerwca 2023 roku nie podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu jako pracownica płatnika składek W. Z..

W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, że zawarcie przez L. N.
i W. Z. umowy o pracę miało jedynie upozorować fakt świadczenia pracy przez pierwszą z ww., a faktycznie miało na celu jedynie umożliwienie jej nabycia prawa do świadczenia przedemerytalnego. W ocenie organu rentowego wskazuje na to w szczególności:

- krótki okres przez jaki L. N. miała pozostawać zatrudniona u W. Z.,

- fakt że wszystkie dokumenty przedłożone przez płatnika składek potwierdzają jedynie formalne zawarcie umowy o pracę,

- fakt że W. Z. od 2018 roku nie zgłaszał do ubezpieczeń społecznych pracowników ani zleceniobiorców i nie wykazał rzeczywistej potrzeby utworzenia
w firmie stanowiska handlowca-sprzedawcy i zatrudnienia na nim L. N.,

- fakt że po kilku miesiącach stanowisko ubezpieczonej zostało zlikwidowane i nie przyjęto nowego pracownika na jej miejsce,

- brak jakichkolwiek dowodów na faktyczne świadczenie pracy przez L. N..

Od powyższej decyzji odwołała się L. N., zarzucając że w okresie od 1 stycznia do 30 czerwca 2023 roku faktycznie wykonywała pracę na rzecz W. Z. i nie rozumie podstaw, dla których nie może dostać zasiłku przedemerytalnego. Nadto odwołująca wskazała, że przez 40 lat pracowała, w tym 30 lat prowadziła działalność gospodarczą i zatrudniała pracowników za których sumienie odprowadzała składki na ubezpieczenia społeczne, natomiast obecnie z powodu złego stanu zdrowia męża i własnego złego stanu psychicznego i fizycznego nie jest już w stanie podjąć pracy. Wskazując na powyższe odwołująca wniosła o pozytywne rozpatrzenie jej sprawy.

Od decyzji organu rentowego odwołał się także W. Z., zarzucając:

1.  naruszenie art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 11 ust. 1, art. 12 ust. 1, art. 13 pkt 1 oraz art. 68 ust. 1 pkt 1a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, polegające na dokonaniu nieprawidłowej wykładni poprzez uznanie, że zatrudniona na podstawie umowy o pracę L. N. od 1 stycznia do 30 czerwca 2023 roku nie podlegała ubezpieczeniom społecznym: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu, tj. uznanie że nie zaistniało prawo do objęcia osoby zatrudnionej na podstawie umowy o pracę tymi ubezpieczeniami z uwagi na podjęcie przez nią pracy celem obejścia ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, podczas gdy umowa została zawarta zgodnie z wolą stron i swobodą zawierania umów na mocy przepisów prawa bez próby ich obejścia, była prawnie wiążąca oraz została prawidłowo zgłoszona do systemu przez pracodawcę, a co za tym idzie L. N. nabyła prawo do świadczeń z ubezpieczenia emerytalnego, rentowego, chorobowemu i wypadkowego,

2.  naruszenie art. 300 k.p. w zw. z art. 58 § 1 k.c. polegające na uznaniu,
że zawarta przez niego z L. N. umowa o pracę była pozorna i miała na celu obejście przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, podczas gdy została ona zawarta zgodnie z wolą stron i swobodą zawierania umów na mocy przepisów prawa bez próby ich obejścia,

3.  naruszenie art. 7, art. 77 § 1 i art. 80 k.p.a. polegające na niewyczerpującym zebraniu i rozważeniu materiału dowodowego oraz na jego dowolnej, niewłaściwej ocenie polegającej na błędnym przyjęciu, że w stanie faktycznym niniejszej sprawy L. N. nie świadczyła na jego rzecz pracy
w charakterze handlowca na podstawie umowy o pracę z 2 stycznia 2023 roku, wobec czego nie podlega ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu.

Wskazując na powyższe zarzuty odwołujący wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji i orzeczenie, że L. N. w okresie od 1 stycznia 2023 roku do 30 czerwca 2023 roku podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu jako jego pracownica. Nadto odwołujący wyniósł o zasądzenie na jego rzecz kosztów postępowania według norm prawem przepisanych.

W odpowiedziach na odwołania organ rentowy wniósł o ich oddalenie, argumentując jak w zaskarżonej decyzji oraz o zasądzenie od odwołujących na jego rzecz kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych.

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

W. Z. od 1998 roku prowadzi na własny rachunek działalność gospodarczą pod firmą (...) w P..
W ramach tej działalności ww. zajmuje się sprzedażą i montażem stolarki budowlanej i w tym celu zatrudnia jednego pracownika na stanowisku montażysty oraz W. C. na stanowisku pracownika biurowego – przedstawiciela handlowego (na ½ etatu).

W dniu 2 stycznia 2023 roku L. N. zawarła z W. Z. umowę o pracę na czas nieokreślony poczynając od 1 stycznia 2023 roku, na mocy której od 2 stycznia 2023 roku miała wykonywać pracę na stanowisku handlowca-sprzedawcy, w pełnym wymiarze czasu pracy, za wynagrodzeniem w kwocie 3.490,00 zł brutto.

W związku z zawarciem powyższej umowy L. n. (1) w okresie od 2 do 5 stycznia przeszła szkolenie wstępne w dziedzinie BHP, które w całości przeprowadził W. Z., a następnie 9 lutego 2023 roku uzyskała orzeczenie lekarskie o braku przeciwwskazań zdrowotnych do pracy na stanowisku handlowca-sprzedawcy.

Zgodnie z pisemnym zakresem obowiązków do zadań ubezpieczonej miało należeć oferowanie produktów i usług firmy w terenie (okna, drzwi, bramy garażowe, rolety itp.).

Do pracy ubezpieczoną przyuczała W. C., która przez okres około dwóch tygodni pokazywała jej jakie okna, rolety, bramy garażowe itp. sprzedaje firma (...). Po tym czasie odwołująca rozpoczęła samodzielną pracę
w terenie.

Faktycznie do zadań L. N. należało jeżdżenie samochodem służbowym po terenie powiatów (...), (...)
i (...), odwiedzanie nowopowstających budów oraz rozmawianie
z potencjalnymi klientami (inwestorami) i oferowanie im usług firmy W. Z.. Nadto miała ona za zadanie roznoszenie ulotek po domach już zamieszkałych,
w których zauważyła okna starego typu. Pracę ubezpieczona wykonywała
w godzinach od 8:00-9:00 do 16:00-17:00, przy użyciu samochodu służbowego udostępnionego jej przez pracodawcę. W ramach powyższych czynności ubezpieczona nawiązała kontakt między innymi z K. M. (1), której zaproponowała wymianę okien w domu, jednak ta ostatecznie nie skorzystała
z oferty firmy W. Z., ponieważ jej cena była zbyt wysoka.

W wyniku pracy ubezpieczonej sprzedaż usług W. Z. nie wzrosła,
a wręcz przeciwnie, jeszcze spadła, w związku z czym 31 marca 2023 roku wypowiedział on L. N. umowę o pracę z powodu likwidacji stanowiska pracy, jako dzień rozwiązania stosunku pracy wskazując 30 czerwca 2023 roku.

(v. akta organu rentowego, zeznania świadków W. C. – elektroniczny protokół rozprawy z 11 lipca 2024 roku i K. M. (2) – elektroniczny protokół rozprawy z 21 listopada 224 roku, zeznania W. Z. – elektroniczny protokół rozprawy z 11 lipca 2024 roku)

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie zasługiwało na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy z 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jednolity Dz. U. z 2024 roku, poz. 497 ze zm.) – dalej ustawa systemowa, obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają, z zastrzeżeniem art. 8 i 9, osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są pracownikami, z wyłączeniem prokuratorów.

W myśl art. 11 ust. 1 ustawy systemowej, obowiązkowo ubezpieczeniu chorobowemu podlegają osoby wymienione w art. 6 ust. 1 pkt 1, 3 i 12, w tym objęte obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi.

Osoby podlegające ubezpieczeniom emerytalnym i rentowym podlegają obowiązkowo ubezpieczeniu wypadkowemu (art. 12 ust. 1).

W myśl art. 8 ust. 1 ustawy systemowej za pracownika uważa się osobę pozostającą
w stosunku pracy, z zastrzeżeniem ust. 2 i 2a.

Pracownicy obowiązkowo podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia ustania tego stosunku (art. 13 pkt 1).

Zgodnie z art. 22 § 1 k.p., przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy
i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę,
a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.

Mając na uwadze powyższe należy zatem przyjąć, iż praca polega na działalności:

1.  zarobkowej (wykonywanej za wynagrodzeniem);

2.  wykonywanej osobiście przez pracownika;

3.  rozumianej czynnościowo, czyli powtarzanej w codziennych lub dłuższych odstępach czasu, nie będącej więc jednorazowym wytworem (dziełem) lub czynnością jednorazową;

4.  wykonywanej „na ryzyko” pracodawcy, który z reguły dostarcza pracownikowi narzędzi, materiałów i innych środków niezbędnych do wykonywania umówionych obowiązków oraz ponosi ujemne konsekwencje niezawinionych błędów popełnianych przez pracownika (tzw. ryzyko osobowe), a ponadto
w zasadzie jest obowiązany spełniać wzajemne świadczenie na rzecz pracownika w przypadkach zakłóceń w funkcjonowaniu zakładu pracy, np. przestojów (tzw. ryzyko techniczne) lub złej kondycji ekonomicznej przedsiębiorstwa (tzw. ryzyko gospodarcze);

5.  świadczonej „pod kierownictwem” pracodawcy, co oznacza, że pracownik powinien stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy (art. 100 § 1) i pozostawać do dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy (art. 128). Podporządkowanie pracownika kierownictwu pracodawcy występuje wyłącznie w postaci podległości organizacyjnej pracownika jako wykonawcy obowiązków na rzecz pracodawcy, który organizuje proces pracy.

Dla ustalenia pozostawania stron procesu w stosunku pracy wymaga się zatem wykazania powstania stosunku o cechach wyróżniających się koniecznością osobistego wykonania pracy w postaci wykonywania czynności w powtarzających się odstępach czasu, w okresie istnienia trwałej więzi łączącej pracownika
z pracodawcą, podporządkowaniem pracownika pracodawcy, wykonywaniem pracy na rzecz pracodawcy i na jego ryzyko, a ponadto odpłatnością pracy. Zasada podporządkowania pracownika polega zwłaszcza na obowiązku stosowania się do poleceń przełożonego, które pozostają w związku z wykonywaną pracą, tj. jej organizacją i przebiegiem.

Zdaniem Sądu Okręgowego organ rentowy nie wykazał, aby umowa o pracę pomiędzy L. N. a W. Z. zawarta została dla pozoru
w celu uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego.

Przede wszystkim z zeznań słuchanych w sprawie w charakterze świadków W. C. i K. M. (1), a także znajdujących się w aktach organu rentowego dokumentów jednoznacznie wynika, że L. N.
od 2 stycznia 2023 roku faktycznie świadczyła pracę na rzecz płatnika składek.

Odnosząc się do zarzutu organu rentowego, że W. Z. od 2018 roku nie zgłaszał do ubezpieczeń społecznych pracowników ani zleceniobiorców oraz nie wykazał potrzeby utworzenia dla L. N. stanowiska przedstawiciela handlowego oraz że po kilku miesiącach stanowisko to zostało zlikwidowane i nie została zatrudniona nowa osoba za ubezpieczoną, to sąd nie jest uprawniony do badania czy zmiany w zakresie zatrudnienia dokonane przez płatnika składek były potrzebne i celowe, ponieważ decyzja o ich przeprowadzeniu należy wyłącznie do autonomii zarządczej pracodawcy i nie podlega ocenie sądu. Jak wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 3 listopada 2010 roku I PK 93/10 (LEX
nr 707852), sądy nie mogą oceniać zasadności polityki zatrudnienia pracodawców
i kontroli ekonomicznej podejmowanych w tym zakresie przez nich decyzji.

Co do zarzutu krótkiego okresu zatrudnienia L. N., to wynikał
on z braku spodziewanych przez płatnika składek efektów jej pracy (wzrostu sprzedaży jego usług), przy czym co oczywiste okoliczności tej nie można było przewidzieć przy zawieraniu umowy o pracę.

Co do zarzutu, że wszystkie dokumenty przedłożone przez płatnika składek potwierdzają jedynie formalne zawarcie umowy o pracę, to wynika to z charakteru pracy ubezpieczonej, który ze swej natury nie generuje materialnych dowodów jej wykonywania.

Ustalając stan faktyczny Sąd oparł się na zgromadzonej w sprawie dokumentacji, treści zeznań świadków W. C. i K. M. (2) oraz treści zeznań W. Z., albowiem dowody te wzajemnie się potwierdzają i uzupełniają, łącznie tworząc spójną i logiczną całość, wytrzymującą ocenę przez pryzmat zasad logicznego myślenia i doświadczenia życiowego. Jednocześnie organ rentowy w toku niniejszego postępowania nie przedstawił ani jednego dowodu świadczącego przeciwnie, de facto podobnie jak w zaskarżonej decyzji posługując się jedynie domysłami, przypuszczeniami i własnymi założeniami, do których bezskutecznie usiłował dopasować wyrwane z kontekstu pojedyncze elementy stanu faktycznego.

Reasumując należy wskazać, że w stanie faktycznym sprawy umowa o pracę była wykonywana, jej treść w żadnym elemencie nie była sprzeczna z ustawą .

Stan niezdolności do pracy warunkujący ziszczenie się obowiązku wypłaty świadczenia ubezpieczeniowego po stronie ubezpieczonej nie był pozorny. System ubezpieczeń społecznych wbrew twierdzeniom ZUS opiera się na nieekwiwalentności świadczeń w relacji do składki. W systemie ubezpieczeń ryzyka zdarzeń, nawet te o większej przewidywalności wystąpienia zdarzenia, dają co do zasady prawo do świadczeń i objęcia ubezpieczeniami społecznymi

Należy podkreślić, iż pod pojęciem pozorności w rozumieniu ZUS kryje się zawarcie umowy o pracę, na krótko przed ziszczeniem się ryzyka ubezpieczeniowego. Praktyki orzecznicze ZUS sytuują się w logice obrony Skarbu Państwa, ale nie spełniają nawet dyspozycji pojęcia wad oświadczenia woli
z kodeksu cywilnego.

Oznaczają one także naruszenie zasady legalizmu wynikającej z unijnej zasady rządów prawa. W sferze prawa prywatnego oznacza ona, iż co nie jest zakazane jest dozwolone dla obywatela - ubezpieczonego. Jeśli nie ma zakazów zawierania umów o pracę z kobietą w ciąży to nic nie stoi na przeszkodzie, aby taką umowę zawrzeć. Z kolei formuła ta w optyce organu nakazuje działanie odwrotnie ,,co nie jest dozwolone jest zakazane dla organu państwa. „Mimo tego zakazu, uprawnienia ZUS są kreowane ze sfery prawa prywatnego jako uprawnienie do stosowania klauzul sprawiedliwościowych czy możliwości powoływania się na wady oświadczenia woli stron stosunków prywatnych. Uprawnienia właściwe dla równych podmiotów ze sfery prawa prywatnego zostaje przeniesiona do sfery publicznoprawnej jako podstawa kreacji uprawnień organów państwa (ZUS) poprzez jednostkowe orzeczenia Sądu Najwyższego. Tego rodzaju orzecznicza kreacja w hybrydowym postępowaniu przed sądem powszechnym, który kontroluje decyzje administracyjną jest podstawą niekonstytucyjnych działań organu państwa wobec obywateli. Zamiast- jeśli istniałaby taka potrzeba- znowelizować prawo ustawodawcy- judykatura nie rozumiejąc swojej roli wynikającej z Konstytucji i praw -zasad podstawowych Unii Europejskiej –jako obrońca tychże zasad - kreuje uprawnienia dla ZUS tworząc nieprzewidywalne prawo. Takie prawo nie spełnia jednak żadnego standardu normatywnego reguły.

Jeśli umowa o pracę jest wykonywana, to nie jest pozorna. Na gruncie zasad unijnych ZUS jak i Sąd nie ma normatywnych kryteriów oceny dopuszczalności, racjonalności zatrudniania pracowników, badania ich kwalifikacji
i przyznawanego im wynagrodzenia, zważywszy, iż w momencie ubezpieczenia jako podmiot specjalistyczny dysponujący odpowiednim aparatem, ZUS przyjął
i akceptował składkę obliczoną od zakwestionowanej umowy. Z pozycji przedsiębiorcy wbrew art.22 Konstytucji w zw. z art.8 Konstytucji, zawarta umowa
o pracę podlega weryfikacji ale tylko wtedy gdy krótko po jej zawarciu nastąpi ryzyko ubezpieczeniowe. Nie istnieje przez takie praktyki organu państwa żadna przewidywalna norma zachowania stron stosunku pracy zgodnego z prawem bo owo prawo (treść) definiuje in concreto organ ZUS.

Dlatego też w ocenie Sądu nie istnieją żadne racje (wartości) wynikające
z praw podstawowych Unii Europejskiej i zasad krajowej Konstytucji (art. 22), aby legalność, przewidywalność prawa, przyzwoita legislacja, czy sprawiedliwość rozstrzygnięcia miała zostać unicestwiona dla ratowania ZUS pod pozorem ochrony Skarbu Państwa.

Wprost przeciwnie w imię zasady rządów prawa oraz zasady in dubio pro libertate decyzja ZUS jako sprzeczna z prawem powinna być zmieniona.

Oceniając podstawę kompetencyjną ZUS do oceny ważności umowy o pracę pracownika na potrzeby ubezpieczeń społecznych należy mieć na uwadze wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 lipca 2012 roku III PK87/11. Wyrok ten wskazuje, iż Sędzia nie może stosować ustaw bez uwzględnienia kontekstu konstytucyjnego. Konstytucja jest bowiem najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej, a jej przepisy stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej (art. 8 Konstytucji). Nie ma przepisów Konstytucji, które wyłączałyby jej bezpośrednie stosowanie przez sądy. Sąd stosuje Konstytucje w jednostkowej sprawie i może odmówić stosowania przepisu ustawy lub rozporządzenia, jeżeli stwierdzi jego sprzeczność z prawem hierarchicznie wyższym. Nie narusza to kompetencji Trybunału Konstytucyjnego, który ma inny przedmiot orzekania (art. 188 Konstytucji). Orzeka on o przepisie prawnym w zakresie jego zgodności z aktem wyższego rzędu, a nie o stosunkach społecznych, które ten przepis reguluje. (..) Obowiązkiem sądów jest wymierzanie sprawiedliwości (art. 10 ust. 2, art. 175 ust. 1 Konstytucji), przy czym sędziowie podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom (art. 178 ust. 1 Konstytucji). Działając w tym zakresie działają oni na podstawie i w granicach prawa, czego wymaga art. 7 Konstytucji.

Zgodnie z art. 9 i art. 91 Konstytucji oraz art. 4 ust. 3 i art. 6 Traktatu o Unii Europejskiej (TUE) prawa podstawowe Unii Europejskiej mają charakter praw bezpośrednio stosowalnych. W takiej sytuacji każdy sędzia krajowy z powołaniem się na zasadę efektywnej kontroli sądowej ma nie tylko prawo, ale obowiązek pominąć
w procesie sądowego stosowania prawa, ustawy oraz praktyki sprzeczne z zasadami podstawowymi Unii Europejskiej1 .

Uznając zatem, iż nie istnieją żadne normatywne podstawy do uznania pozorności czy niezgodności z prawem zawartej między stronami umowy o pracę,
a skarżona decyzja narusza art. 2, art. 22 w zw. z art. 8 Konstytucji oraz ww. zasady podstawowe Unii Europejskiej, orzeczono jak w wyroku na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c.

1 TS przyjmuje metodę niestosowania, a nie unieważniania prawa krajowego sprzecznego prawem wspólnotowym. Szerzej w kwestii prymatu prawa wspólnotowego nad konstytucjami krajowymi, zob. Z. Brodecki (red.) Europa sędziów ,Warszawa 207 s.5-53.