Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 maja 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach V Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Irena Piotrowska
Protokolant:	Barbara Franielczyk

po rozpoznaniu w dniu 17 maja 2022 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa J. G.

przeciwko (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w B.

o uznanie umowy za bezskuteczną

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach

z dnia 21 grudnia 2016 r., sygn. akt XIV GC 335/15

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od powoda na rzecz pozwanej kwotę 13.500 (trzynaście tysięcy pięćset) złotych tytułem kosztów postępowania apelacyjnego i kasacyjnego.

SSA Irena Piotrowska

Sygn. akt V AGa 517/21

UZASADNIENIE

Po sprecyzowaniu powództwa J. G. domagał się uznania za bezskuteczną względem niego umowy z 7 lipca 2010 r., zmienionej umową z 3 września 2010 r., którą (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w B. (dalej: (...) sp. z o.o. albo dłużnik) sprzedała pozwanej (...) spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w B. prawo użytkowania wieczystego gruntu stanowiącego nieruchomość objętą księgą wieczystą numer (...) oraz prawo własności wzniesionych na nim budynków, położonych w B. przy ul. (...).

Pozwana w odpowiedzi na pozew wnosiła o oddalenie powództwa.

Sąd Okręgowy w Katowicach wyrokiem z dnia 21 grudnia 2016r. oddalił powództwo wskazując na brak świadomości dłużnika co do pokrzywdzenia wierzycieli czynnością prawną, o którą chodzi w procesie. Przyjęto, że celem działania dłużnika nie było pokrzywdzenie wierzycieli, lecz uniknięcie „spirali zadłużenia” względem (...) Banku (...) SA w efekcie lawinowego narastania odsetek po wypowiedzeniu umów kredytowych. Wierzytelności przysługujące (...) Bankowi (...) względem (...) sp. z o.o. ostatecznie zaspokoiła pozwana, która nabyła prawo użytkowania wieczystego gruntu i własności budynków oraz przystąpiła do długu. Podkreślono, że pozwana zapłaciła na rzecz (...) Banku (...) SA sumę pieniężną większą (100.000 + 100.000+ 695.000= 895.000) od pierwotnej ceny sprzedaży (850.000 zł, za którą nabyła przedmiot umowy sprzedaży z dnia 7 lipca 2010r. Umową z dnia 3 września 2010r.cena została bowiem podwyższona do kwoty 1.100.000 zł. Wskazano, że gdyby celem zaskarżonej czynności było pokrzywdzenie wierzycieli, nie byłoby uzasadnienia dla podwyższenia ceny, które było korzystne dla dłużnika, a zatem pośrednio dla wierzycieli. Podniesiono, że przepis art. 527 § 1 k.c. zakłada ukierunkowanie świadomości na oznaczony wycinek świata zewnętrznego, przewidywanie przez dłużnika konsekwencji dokonywanej czynności, ze wskutek jej dokonania stanie się niewypłacalny bądź pogłębi się jego niewypłacalność. Uznano, że w rozpoznawanej sprawie nie występowała u dłużnika tak rozumiana świadomość pokrzywdzenia wierzycieli. Przyjęto, że na skutek zaskarżonej czynności sytuacja dłużnika uległa poprawie, gdyż kredytodawca wstrzymał się z egzekucją, która nie byłaby korzystna dla (...) sp. z o.o. i pozostałych wierzycieli tego dłużnika, a dług kredytowy zaspokoiła pozwana. Stwierdzono, że opisana czynność prawna uratowała dłużnika przed niewypłacalnością (ewentualnie wyższym stopniem niewypłacalności). Podano, że przedmiotowa umowa nie została dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli. Wskutek niej jeden z nich ( (...) Bank (...) S.A.) uzyskał zaspokojenie i dłużnik zapobiegł drastycznym skutkom egzekucji wierzytelności przez kredytodawcę. To, że w wyniku zaskarżonej czynności inny wierzyciel (czyli powód) nie uzyskał od dłużnika zaspokojenia nie oznacza pokrzywdzenia ogółu wierzycieli, których ochronie służy art. 527 k.c.

Apelację od tego wyroku wniósł powód zaskarżając go w całości i wniósł o jego zmianę poprzez uwzględnienie powództwa w całości oraz zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje według norm przepisanych ewentualnie wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje według norm przepisanych.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:

1. naruszenie art. 527 § 2 k.c. przez jego niewłaściwą wykładnię i zastosowanie w szczególności pominięcie, że stan pokrzywdzenia wierzycieli powinien być ustalony na datę wniesienia powództwa (względnie na datę orzekania), a także przez pominięcie, iż stan pokrzywdzenia wierzycieli powinien być oceniany w oparciu o możliwości zaspokojenia z majątku dłużnika, a w konsekwencji błędne uznanie, że w przedmiotowej sprawie nie wystąpi stan pokrzywdzenia wierzycieli;

2. naruszenie art. 528 § 1 k.c. przez jego niewłaściwą wykładnię i zastosowanie w szczególności błędne uznanie, że świadomość dłużnika działania z pokrzywdzeniem wierzyciela, musi odnosić się do konkretnego dłużnika, a także że dla uznania stanu świadomości dłużnika działania z pokrzywdzeniem wierzycieli konieczne jest aby wyrok stwierdzający wierzytelność powoda względem dłużnika był prawomocny przed datą dokonania czynności, pomimo że wierzytelność powoda względem dłużnika istniała przed datą dokonania czynności, a w błędne uznanie że dłużnik nie działał z pokrzywdzeniem wierzyciela,

3. naruszenie art 233 § 2 k.p.c. przez jego błędne zastosowanie i ocenę zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, a oraz sprzeczność ustaleń sądu z treścią materiału dowodowego, w szczególności pominięcie dowodów zgromadzonych w sprawie ich niewłaściwą ocenę, a w konsekwencji nie stwierdzenie, że nie wystąpiły przesłanki uznania zaskarżonej czynności za bezskuteczną wobec powoda.

Wyrokiem z 24 stycznia 2019 r., sygn. akt V AGa 255/18, Sąd Apelacyjny w Katowicach zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że uznał za bezskuteczną względem J. G. umowę sprzedaży prawa wieczystego użytkowania gruntu stanowiącego nieruchomość objętą księgą wieczystą nr (...) i własności budynków usytuowanych na tej nieruchomości, zawartą 7 lipca 2010 r. przez (...) Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością w B. z (...) Spółką z ograniczoną odpowiedzialnością w B., objętą bliżej określonym aktem notarialnym, a to w celu zaspokojenia przysługujących powodowi względem (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w B. licznych szczegółowo sprecyzowanych wierzytelności (pkt 1.1), a także rozstrzygnął o kosztach procesu za I instancję, jak też o kosztach postępowania apelacyjnego i nieuiszczonych kosztach sądowych.

Sąd Apelacyjny podzielił ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Okręgowy, a mianowicie: W dniu 7 lipca 2010 r. (...) sp. z o.o. (wcześniej (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w B.) sprzedała pozwanej prawo użytkowania wieczystego gruntu stanowiącego nieruchomość objętą księgą wieczystą numer (...) i własność znajdujących się na niej budynków, za 850 000 zł. Umowa została zawarta w formie aktu notarialnego z 7 lipca 2010 r. w którym zbywca błędnie został oznaczony poprzednią firmą ( (...) spółka z o.o. w B.). Zaspokajając wynikający z tej umowy dług z tytułu ceny sprzedaży względem (...) sp. z o.o., pozwana uiściła na rzecz (...) Banku (...) S.A. w K. (dalej też jako kredytodawca albo bank) kwoty 100 000 zł, 100 000 zł i 695 000 zł w dniach, odpowiednio: 14 lipca 2011 r. 13 grudnia 2011 r. i 25 kwietnia 2012 r. Zapłata na rzecz (...) Banku (...) S.A. w K. nastąpiła w celu zaspokojenia długu (...) sp. z o.o. względem tego podmiotu z tytułu kredytu, który - z uwagi na brak spłat - został wypowiedziany w kwietniu 2010 r. Po wypowiedzeniu kredytu J. W., U. W. i M. S., uważając, że (...) sp. z o.o. ma przejściowe problemy finansowe, kontaktowali się z kredytodawcą w sprawie długu (...) sp. z o.o. z tytułu kredytu. Chociaż bank miał zamiar doprowadzić w postępowaniu egzekucyjnym do sprzedaży nieruchomości dłużnika, zaproponował, żeby (...) sp. z o.o. sprzedała nieruchomość lub postarała się o kredyt refinansowy i tak uzyskanymi środkami spłaciła kredyt. Jednocześnie kredytodawca stwierdził, że dłużnik będzie miał problem z uzyskaniem kredytu, gdyż w systemie dostępnym dla banków została zamieszczona informacja o wypowiedzeniu przez (...) Bank (...) S.A. umowy o kredyt. Przedstawiciele banku zaproponowali jeszcze jedno rozwiązanie, a mianowicie powołanie spółki celowej dla uzyskania środków na spłatę kredytu. (...) sp. z o.o. podjęła zarówno próbę pozyskania inwestora, jak i sprzedaży nieruchomości. Spółką celową, o której była mowa, jest pozwana, która została założona właśnie w tym celu, żeby uzyskać środki na spłatę długu (...) sp. z o.o. względem (...) Banku (...) S.A. z tytułu kredytu. Dłużnikowi nie udało się pozyskać inwestora. (...) sp. z o.o. wywiesiła banery z informacją o sprzedaży nieruchomości i zamieściła odpowiednie ogłoszenie w kilku biurach nieruchomości. W biurach obrotu nieruchomościami uzyskano informację, że z uwagi na obciążenie hipoteczne nieruchomości w kwocie 3 000 000 zł, jej stan techniczny i ograniczoną możliwość dojeżdżania samochodami ciężarowymi, jej sprzedaż może trwać nawet kilka lat, a ze sprzedaży w trybie wymuszonym nie da się uzyskać ceny wyższej niż około 800 000 zł. Kredytodawca był informowany o tych działaniach, określanych jako restrukturyzacyjne. Pozwana podejmowała przedłużające się działania w celu uzyskania środków finansowych, dla skuteczności których barierą był krótki czas jej funkcjonowania, oznaczający brak historii kredytowej. Z uwagi na lawinowo rosnący w zakresie odsetek dług (...) sp. z o.o. względem (...) Banku (...) S.A. i obawę, że jego spłata nie będzie możliwa kolejną umową cena sprzedaży została podwyższona do kwoty 1 100 000 zł. Ostatecznie pozwana uzyskała kredyt od (...) S.A. i spłaciła dług (...) sp. z.o.o. względem (...) Banku (...) S.A. Tym samym pozwana zrealizowała swe zadanie, znane jej i (...) sp. z o.o., jakim było pozyskanie środków finansowych na spłatę długu (...) sp. z o.o. wobec (...) Banku (...) S.A. Sytuacja była raportowana kredytodawcy, który dysponował wekslami in blanco i oświadczeniem o poddaniu się egzekucji. Bank nie wdrożył postępowania egzekucyjnego przeciwko (...) sp. z o.o. Ówcześnie (...) sp. z o.o. nie uważała powoda za aktualnego lub przyszłego wierzyciela; uznawała go za swego dłużnika. Jednakże to powód jest wierzycielem (...) sp. z o.o. Wygrał wszystkie procesy z (...) sp. z o.o. Wierzytelności, które przysługują mu względem tego dłużnika, zostały zasądzone wyrokami Sądu Okręgowego w Bielsku-Białej z 4 listopada 2010 r. (sygn. akt V GC 54/10), Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 7 czerwca 2011 r. (sygn. akt V ACa 238/11 i V ACz 283/11), Sądu Okręgowego w Białymstoku z 4 kwietnia 2013 r. (sygn. akt VII GC 14/11), Sądu Rejonowego w Łomży z 4 października 2013 r. (sygn. akt V GC 112/13), Sądu Okręgowego w Białymstoku z 9 czerwca 2014 r. (sygn. akt VII Ga 107/14). Na (...) sp. z o.o. spoczywał też dług względem Urzędu Skarbowego, Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i pracowników. Egzekucja, którą powód prowadził przeciwko (...) sp. z o.o., okazała się bezskuteczna, podobnie jak szereg innych postępowań egzekucyjnych prowadzonych z wniosku innych wierzycieli przeciwko temu dłużnikowi. K. P. i M. W. są dziećmi J. W., którego żoną jest U. W.. Pozwana, (...) sp. z o.o. i (...) sp. z o.o. w B. są „firmami rodzinnymi”.

Sąd Apelacyjny uzupełnił ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Okręgowy, wskazując, że zaskarżoną czynnością jest umowa sprzedaży zawarta 7 lipca 2010 r., zmieniona 3 września 2010 r., w której zbywcą jest (...) sp. z o.o. (a nie (...) sp. z o.o. w B.), a cena sprzedaży wynosi 1 100 000 zł. Sąd Apelacyjny stwierdził, że powodowi przysługuje status wierzyciela względem (...) sp. z o.o., zaś dłużnik był niewypłacalny. Pozwana uzyskała korzyść w wyniku umowy sprzedaży, o którą chodzi w sprawie, nabywając użytkowanie wieczyste i prawo własności posadowionych na nim gruntów. Dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela, a między pozwanym a dłużnikiem zachodził stosunek bliskości. Z tego względu, Sąd Apelacyjny uznał, że powód wykazał przesłanki powództwa, o których mowa w art. 527 § 1, 2 i 3 k.c., co uzasadniało uwzględnienie powództwa. Sentencja wyroku ze skargi pauliańskiej musi wskazywać czynność prawną, której dotyczy żądanie uznania za bezskuteczną, a także określać pod względem przedmiotowym i podmiotowym chronioną wierzytelność. W sentencji należało więc wskazać nie tylko zaskarżoną czynność prawną, ale też określić chronione wierzytelności, których zaspokojenie może być dochodzone z przedmiotu czynności prawnej uznanej za bezskuteczną (art. 532 k.c.).

Od wyroku Sądu Apelacyjnego skargę kasacyjną wywiodła pozwana spółka, zaskarżając go w całości. Skarżąca zarzuciła naruszenie art. 527 § 1 k.c. oraz art. 187 § 1 pkt 1 i 2 k.p.c. w zw. z art. 527 § 1 k.c., alternatywnie art. 187 § 1 pkt 1 i 2 k.p.c. w zw. z art. 527 § 1 k.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. i art. 316 k.p.c., nadto art. 527 § 1 k.c., art. 534 k.c. oraz art. 321 § 1 k.p.c. w zw. z art. 187 § 1 pkt 1 i 2 k.p.c. w zw. z art. 527 § 1 k.c., jak też art. 527 § 1 i 2 k.c. oraz art. 527 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 6 k.c. i w zw. z art. 232 k.p.c. oraz art. 278 § 1 k.p.c. (alternatywnie art. 278 § 1 k.p.c. w zw. z art. 231 k.p.c.), co więcej naruszenie art. 530 k.c. oraz art. 530 k.c. w zw. z art. 527 § 1 k.c. Powołując się na powyższe uchybienia, domagała się uchylenia i zmiany zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego wedle norm przepisanych, alternatywnie uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi II Instancji.

W odpowiedzi na skargę powód domagał się jej oddalenia i zasądzenia kosztów postępowania kasacyjnego.

Prokurator Generalny wnosił o oddalenie skargi kasacyjnej.

Wyrokiem z dnia 16 września 2021 r., sygn. akt YCSKP 108/21 Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok w całości i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w Katowicach do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.

Sąd Najwyższy uznał, że fundamentalne znaczenie dla rozpoznania skargi kasacyjnej ma to, że pozwem wniesionym 7 lipca 2015 r. powód domagał się uznania za bezskuteczną wobec niego czynności prawnej w postaci umowy z 7 lipca 2010 r., na mocy której spółka pod firmą (...) sp. z o.o. z siedzibą w B. sprzedała spółce pod firmą (...) sp. z o.o. z siedzibą w B. prawo użytkowania wieczystego oraz budynków wzniesionych na nieruchomości położonej w B. przy ul. (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta nr KW (...). W żądaniu pozwu nie wskazano wierzytelności, która ma podlegać ochronie, zaś w uzasadnieniu pozwu podkreślono, że powód posiada wobec dłużnika szereg wierzytelności z kilku tytułów na kwotę 1 067 327,73 zł. Na rozprawie 4 listopada 2016 r. powód sprecyzował żądanie pozwu w ten sposób, że dotyczy ono umowy zmienionej aktem notarialnym z 3 września 2010 r. Wskazano na utrwalone w orzecznictwie Sądu Najwyższego stanowisko, że wyrok uwzględniający powództwo o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną musi określać ochronioną wierzytelność zarówno pod względem podmiotowym, jak i przedmiotowym (wyrok Sądu Najwyższego z 13 lutego 1970 r., III CRN 546/69, OSNC 1970/10/192; uchwała Sądu Najwyższego z 11 października 1995 r., III CZP 139/95, OSNC 1996/1/17; wyrok Sądu Najwyższego z 20 lutego 2015 r., V CSK 305/14; postanowienie Sądu Najwyższego z 9 maja 2019 r., IV CSK 493/18). Podkreślono, że instytucja skargi pauliańskiej znajduje zastosowanie tylko wówczas, gdy wierzytelność przysługująca pokrzywdzonemu wierzycielowi względem określonego dłużnika jest realna i skonkretyzowana; idzie bowiem o to, aby ochrony w następstwie wyroku uwzględniającego powództwo nie doznawały wszelkie bliżej nieoznaczone prawa powoda, a jedynie konkretna wierzytelność wynikająca z określonego stosunku prawnego, stanowiąca przedmiot żądania, a tym samym przedmiot rozstrzygnięcia sądowego.

Sąd Najwyższy podkreślił, ze żądanie pozwu zarówno od strony podmiotowej, jak i przedmiotowej winno być ściśle określone tak, aby nie było wątpliwości, co jest przedmiotem postępowania i przeciwko komu powód rości sobie określone prawa. Wskazanie powyższych elementów winno nastąpić w żądaniu pozwu. Nie można wymagać, by sąd rozpoznający sprawę poszukiwał w uzasadnieniu pozwu, a zatem w prezentacji okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie, elementów żądania sformułowanego w procesie przez powoda.

Podano, że wadliwe sformułowanie żądania pozwu wyrażające się niesprecyzowaniem wierzytelności podlegającej ochronie, tak co do wysokości, jak i tytułu, nie pozwala na weryfikację wypełnienia przez powoda przesłanek wynikających z art. 527 k.c.

Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym skargę kasacyjną nie podzielił poglądu wyrażonego w wyrokach Sądu Najwyższego z 29 listopada 2017 r., II CSK 86/17 oraz z 3 kwietnia 2019 r., II CSK 105/18, jakoby opis wierzytelności chronionej skargą pauliańską nie musiał być zawarty w żądaniu pozwu. Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą skargę kasacyjną stwierdził, że czym innym jest ewentualne zmodyfikowanie, doprecyzowanie odnoszące się do niewyraźnego sformułowania żądania, w istocie nadanie określonej w treści pozwu woli powoda poprawnej jurydycznie formy, a czym innym „rekonstrukcja” żądania z uzasadnienia pozwu.

Rozpoznając ponownie apelację powoda Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje:

Na rozprawie apelacyjnej przed Sądem Apelacyjnym w Katowicach, w dniu 17 maja 2022r. pełnomocnik powoda w nawiązaniu do stanowiska wyrażonego przez Sad Najwyższy sprecyzował żądanie pozwu wskazując, że równocześnie precyzuje wnioski apelacji, złożył pismo procesowe z dnia 16 maja 20022r. jako uzupełnienie apelacji. W piśmie tym szczegółowo wyliczono przysługujące powodowi względem (...) sp. z o.o. w B. wierzytelności (k. 3155 do 3159 akt).

Pełnomocnik pozwanej wskazał na niedopuszczalność zmiany żądania na etapie postępowania apelacyjnego. Wnosił o oddalenie apelacji.

Pełnomocnicy stron nie wskazali na żadne nowe okoliczności faktyczne występujące w rozpoznawanej sprawie ani też nie nastąpiła zmiana stanu prawnego.

Apelacja powoda nie mogła odnieść skutku ale z innych przyczyn niż w niej wskazane.

Zgodnie z obecną formułą art. 386 § 6 k.p.c. związanie sądów pierwszej i drugiej instancji przy ponownym rozpoznawaniu sprawy zostało ograniczone tylko do oceny prawnej wyrażonej w uzasadnieniu wyroku sądu drugiej instancji. Zaniechano więc związania wskazówkami co do dalszego postępowania. Jednocześnie jednak wydatnie rozszerzono odstępstwo od związania oceną prawną, gdyż wprowadzono dość rozbudowane zastrzeżenie, że nie dotyczy to jednak przypadku, gdy nastąpiła zmiana stanu prawnego lub faktycznego, albo po wydaniu wyroku sądu drugiej instancji Sąd Najwyższy w uchwale rozstrzygającej zagadnienie prawne wyraził odmienną ocenę prawną. W razie uwzględnienia skargi kasacyjnej przez Sąd Najwyższy i przekazania sprawy w całości lub w części do ponownego rozpoznania sądowi, który wydał uchylony wyrok, lub innemu sądowi równorzędnemu (art. 398 ¹⁵ k.p.c.), sąd ten przy ponownym orzekaniu związany jest jedynie wykładnią prawa dokonaną w tej sprawie przez Sąd Najwyższy (art. 398 ²⁰ k.p.c.), a zatem nie ustaleniami faktycznymi poczynionymi uprzednio przez sąd drugiej instancji, chociażby zostały uznane przez Sąd Najwyższy za prawidłowe. Dlatego też sąd meriti może oprzeć swój wyrok na innych ustaleniach faktycznych, dokonanych na podstawie bądź tego samego materiału procesowego na skutek jedynie zmienionej jego oceny, bądź nowych faktów i dowodów, które przy ponownym rozpoznawaniu sprawy są dopuszczalne.

W przedmiotowej sprawie Sąd Najwyższy rozpoznając skargę kasacyjną wyraził ocenę prawną co do podstaw i przesłanek zastosowania art. 527 k.c. Podkreślił, że instytucja skargi pauliańskiej znajduje zastosowanie tylko wówczas, gdy wierzytelność przysługująca pokrzywdzonemu wierzycielowi względem określonego dłużnika jest realna i skonkretyzowana bowiem z dobrodziejstwa skargi pauliańskiej skorzystać może jedynie wierzyciel, a zatem podmiot uprawniony do żądania spełnienia świadczenia przez dłużnika. Podkreślono, że ochronie może podlegać jedynie ta wierzytelność, z istnienia której powód czerpie kwalifikację swojej osoby jako wierzyciela dłużnika, nie zaś dowolna (podmiotowo i przedmiotowo) wierzytelność (jeśli tylko pozew z art. 527 k.c. został wniesiony przez jakiegokolwiek wierzyciela). Co więcej, z art. 532 k.c. wynika, że wierzyciel, względem którego czynność prawna dłużnika została uznana za bezskuteczną, może z pierwszeństwem przed wierzycielami osoby trzeciej dochodzić zaspokojenia z przedmiotów majątkowych, które wskutek czynności uznanej za bezskuteczną wyszły z majątku dłużnika albo do niego nie weszły. Zaspokojona w ten sposób może zostać wyłącznie ta wierzytelność, która uzyskała ochronę w wyroku uwzględniającym skargę pauliańską. Podniesiono, że wskazanie wierzytelności, udzielenia ochrony której domaga się powód, konieczne jest również w kontekście ewentualnej potrzeby wykazania istnienia tej wierzytelności, a nadto wykazania tego, że przysługująca mu wierzytelność nie może zostać zaspokojona z majątku dłużnika w konsekwencji zaskarżonej czynności prawnej przez niego zdziałanej. Wreszcie wierzyciel ma prawo domagać się uznania czynności za bezskuteczną ze względu na całą swoją wierzytelność, z tym że bezskutecznością może być objęta czynność prawna dłużnika do maksymalnych rozmiarów wierzytelności przysługującej wierzycielowi, który czynność zaskarżył. Dodatkowo wskazano, że z art. 533 k.c. wynika, iż osoba trzecia, która uzyskała korzyść majątkową wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli, może zwolnić się od zadośćuczynienia roszczeniu wierzyciela żądającego uznania czynności za bezskuteczną, jeżeli zaspokoi tego wierzyciela albo wskaże mu wystarczające do jego zaspokojenia mienie dłużnika. Realizacja tego uprawnienia jest możliwa jedynie wówczas, gdy zainteresowany jednoznacznie wskazał wierzytelność, która ma podlegać ochronie. Skoro konkretyzacja chronionej wierzytelności musi nastąpić w sentencji wyroku to uznano, że powód zobligowany jest do dokładnego określenia wierzytelności, co do których domaga się udzielenia ochrony pauliańskiej. Stwierdzono, że to powoda obciąża obowiązek wskazania, które z przysługujących mu wierzytelności mają podlegać ochronie gdyż zadaniem sądu jest ocena zasadności powództwa, w tym np. dokonanie oceny niewypłacalności dłużnika i pokrzywdzenia wierzyciela, co jest niemożliwe również bez uprzedniego dokładnego oznaczenia wierzytelności, której ochrona ma być udzielona. Przyjęto, że oznaczenie przez sąd wierzytelności, z której wynika żądanie, naruszałoby zasadę równości stron i stanowiłoby wkroczenie sądu w sferę kształtowania treści powództwa.

Sąd Najwyższy zaznaczył ,że nie można wymagać, by sąd rozpoznający sprawę poszukiwał w uzasadnieniu pozwu elementów żądania sformułowanego w procesie przez powoda. Uznano, że wadliwe sformułowanie żądania pozwu wyrażające się niesprecyzowaniem wierzytelności podlegającej ochronie, tak co do wysokości, jak i tytułu, nie pozwala na weryfikację wypełnienia przez powoda przesłanek wynikających z art. 527 k.c.

Poza sporem w niniejszej sprawie było, że treść pozwu jest wyjątkowo lakoniczna. Zawiera jedynie żądanie uznania za bezskuteczną w stosunku do powoda oznaczonej czynności prawnej oraz żądanie zasądzenia kosztów postępowania. W treści pozwu oznaczono jeszcze wartość przedmiotu sporu oraz powołano wnioski dowodowe. W pozwie nie wskazuje się żadnej wierzytelności, z której wynika przedmiotowe żądanie. Wierzytelności, których ochrony domaga się powód opisowo wymieniane są dopiero w treści uzasadnienia pozwu. Pozew ten został sporządzony przez zawodowego pełnomocnika. W toku postępowania przed Sądem pierwszej instancji nie doszło do sprecyzowania żądań powoda poprzez wskazanie konkretnych wierzytelności mimo, że korzystał on z profesjonalnego zastępstwa prawnego.

Na rozprawie apelacyjnej przed Sądem Apelacyjnym w Katowicach, w dniu 17 maja 2022r. pełnomocnik powoda w nawiązaniu do stanowiska wyrażonego przez Sad Najwyższy sprecyzował żądanie pozwu oraz wnioski apelacji poprzez wyszczególnienie wierzytelności przysługujących powodowi od (...) sp. z o.o. w B..

Sąd Apelacyjny za niedopuszczalną w świetle art. 383 k.p.c. uznał dokonaną dopiero w postępowaniu apelacyjnym zmianę żądania pozwu, polegającą na sprecyzowaniu wierzytelności, których ochrony domagał się powód.

Podstawa materialnoprawna roszczenia zakreśla krąg okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie pozwu i wyznacza tym samym granice badania sądu, a jej zmiana stanowi przedmiotowe przekształcenie powództwa. W konsekwencji jednolicie przyjmuje się w orzecznictwie Sądu Najwyższego, że przedmiotową zmianą powództwa są wszystkie czynności, które prowadzą do zmiany ilościowej lub jakościowej żądania, jak również takie, które w istotny sposób zmieniają podstawę faktyczną niezbędnych ustaleń doprowadzając do konieczności ustosunkowania się do nowego prawnego uzasadnienia żądania, a także wskazanie na inną materialnoprawną podstawę dochodzonego roszczenia, nawet przy zachowaniu tożsamego brzmienia żądania procesowego (por. orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 29 stycznia 2009 r., V CSK 282/08, z dnia 19 listopada 1998 r. I CKN 32/98, OSNC 1999/5/96, z dnia 19 grudnia 2007 r., V CSK 301/07, V CSK 301/07, z dnia 28 lutego 1958 r. 3 CR 464/57, OSPiKA1960)11/290, z dnia 13 września 1960 r., 2 CR 212/60, OSN 1962/1/16, wyrok z dnia 29 stycznia 2009 r., V CSK 282/08)., postanowienie z dnia 22 grudnia 2020 r., IV CSK 179/20). W orzecznictwie od dawna utrwalony jest pogląd, ze uwzględniając powództwo na podstawie art. 527 k.c. sąd powinien określić wierzytelność zarówno pod względem podmiotowym, jak i przedmiotowym (por. np. wyrok SN z 13 lutego 1970r. ,III CRN 549/69 i uchwalę SN z dnia 11 października 1995r., III CZP 139/95).

Ochrony przewidzianej w art. 527 i następne k.c. można udzielić tylko takiemu wierzycielowi, którego wierzytelność jest realna i skonkretyzowana. Istnienie i wysokość wierzytelności może być przedmiotem dowodzenia w procesie pauliańskim ale jej ścisłe skonkretyzowanie powinno nastąpić w pozwie (por. wyrok SA w Warszawie z dnia 6 lutego 2020r. sygn. akt V ACa 232/19). Warto zaznaczyć, że roszczenie w znaczeniu procesowym składa się z dwóch ściśle ze sobą powiązanych elementów - żądania określonej treści oraz powołanych dla jego uzasadnienia okoliczności faktycznych. Ów wzajemny związek ma między innymi to następstwo, że zmiana któregokolwiek z nich stanowi zmianę roszczenia, jako przedmiotu orzekania w procesie (por .wyrok SA w Krakowie z dnia 20 października 2021r. sygn. akt I ACa 689/21). Jak już wcześniej wskazano dopiero na rozprawie apelacyjnej przed Sądem Apelacyjnym w Katowicach, w dniu 17 maja 2022r. ,pełnomocnik powoda w nawiązaniu do stanowiska wyrażonego przez Sąd Najwyższy sprecyzował żądanie pozwu oraz wnioski apelacji poprzez wyszczególnienie wierzytelności przysługujących powodowi od (...) sp. z o.o. w B.. W przekonaniu Sądu Apelacyjnego tego rodzaju zmiana żądania dokonana w postępowaniu apelacyjnym jest w światle przepisu art. 383 k.p.c. niedopuszczalna.

Mając to wszystko na uwadze zaskarżony wyrok ostatecznie odpowiada prawu bowiem powództwo – wobec braku określenia wierzytelności w pozwie – nie zasługiwało na uwzględnienie zaś jago apelacja wobec braku uzasadnionych podstaw prawnych nie mogła odnieść skutku.

W tym stanie rzeczy, na podstawie art. 385 k.p.c. orzeczono, jak na wstępie.

O kosztach postępowania apelacyjnego i kasacyjnego orzeczono stosownie do brzmienia art. 98 k.p.c. – zgodnie z zasadą finansowej odpowiedzialności stron za wynik procesu. Wysokość stawki wynagrodzenia dla pełnomocnika pozwanego określono na podstawie § 2 pkt. 7 w związku z § 10 ust. 1 pkt. 1 oraz ust. 4 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2018r. poz. 265 ze zm.). Pobrana od pozwanej rzecz Skarbu Państwa Sądu Okręgowego w Katowicach oplata sądowa w kwocie 30 496 zł tytułem nieuiszczonej przez powoda opłaty od apelacji winna zostać rozliczona zgodnie z art. 80 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

SSA Irena Piotrowska