Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 sierpnia 2021 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach V Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:

SSA Irena Piotrowska

po rozpoznaniu w dniu 24 sierpnia 2021 r. w Katowicach

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa (...) Spółki Akcyjnej w W.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej w J.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Gliwicach

z dnia 1 lipca 2020 r., sygn. akt X GC 27/20

1)  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddala powództwo i zasądza od powódki na rzecz pozwanej kwotę 5.417 (pięć tysięcy czterysta siedemnaście) złotych tytułem kosztów procesu;

2)  zasądza od powódki na rzecz pozwanej kwotę 12.860 (dwanaście tysięcy osiemset sześćdziesiąt) złotych tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Irena Piotrowska

Sygn. akt V AGa 288/20

U z a s a d n i e n e

(...) S.A. w W. pozwem przeciwko (...) S.A. w J. domagała się zasądzenia kwoty 196 185,00 zł z odsetkami i kosztami postępowania.

Pozwana w odpowiedzi na pozew wniosła o oddalenie powództwa oraz o zasądzenie na jej rzecz kosztów postępowania.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy w Gliwicach uwzględnił powództwo w całości oraz orzekł w przedmiocie kosztów procesu.

W motywach tego rozstrzygnięcia wskazano na następujące ustalenia faktyczne oraz ich ocenę prawną. Bezspornym było zawarcie przez strony w dniu 31 października 2018 r. umowy na dostawę materiałów i urządzeń inwestycyjnych nr (...)obejmującej dostawę pompy (...), pompy (...), pompy (...), kompletnego zespołu pompowego (...) nr(...) oraz kompletnego zespołu pompowego (...) nr(...). Powódka przedmiot umowy wykonała.

Pozwana nie zapłaciła wynagrodzenia w części, a to w kwocie 196 185,00 zł.

W dniu 18 kwietnia 2018 r. powódka zawarła z pozwaną umowę nr (...) (dalej: Umowa), której przedmiotem było wykonanie remontu 7 sztuk pomp wysokociśnieniowych typoszeregu (...) dla KWK (...). Na mocy § 2 ust. 2 jej postanowień powódka zobowiązała się do realizacji remontu pomp w terminie do 8 tygodni od dnia przekazania każdej z pomp do remontu. Umowa ustanawiała ceny jednostkowe remontu podstawowego pompy (...) na kwotę 168 510,00 zł. Dla celów remontu w Umowie zawarto także cenniki elementów pomp. Podano, że zgodnie z § 7 pozwana mogła żądać od powódki zapłaty kar umownych w wysokości 10% wartości brutto umowy, gdy Zamawiający odstąpi od wykonania umowy z powodu okoliczności, za które odpowiada Wykonawca (...) oraz w wysokości 0,1% wartości kwoty brutto, o której mowa w § 3 ust. 1 jednak nie mniej niż 100 zł za każdy rozpoczęty dzień opóźnienia za niedotrzymanie terminu realizacji zlecenia. W wykonaniu umowy pozwana przesłała powódce 2 zlecenia, a to:

- zlecenie zewnętrzne (...) z 7 września 2018 r. na remont pompy wirowej (...) o nr inwentaryzacyjnym (...) na remont podstawowy za wynagrodzeniem 168.510,00 zł netto, z terminem wykonania 8 tygodni od daty protokolarnego przekazania do remontu, który nastąpił 19 października 2018 r.,

- zlecenie zewnętrzne (...) z 20 sierpnia 2018 r. wykonania remontu pomp (...) o nr inwentaryzacyjnym(...), na remont podstawowy za wynagrodzeniem 168.510,00 zł netto, z terminem wykonania 8 tygodni od daty protokolarnego przekazania do remontu, który nastąpił 27 grudnia 2018 r.

Wskazano, że świadczenie objęte zleceniem zewnętrznym (...) z 7 września 2018 r. dotyczące remontu pompy (...) o nr inwentaryzacyjnym (...)zostało wykonane 26 lutego 2019 r. Powódka obciążyła pozwaną fakturą VAT na kwotę 168 510,00 zł.

Wobec przekroczenia terminu realizacji zakresu remontu pompy (...) o 74 dni pozwana obciążyła powódkę karą umowną w wysokości 131.979,00 zł, wyliczając ją jako iloczyn 0,1% oraz kwoty 1.783.500,00 zł, za każdy dzień opóźnienia.

Mimo naliczenia kary umownej pozwana 2 lipca 2019 r. zapłaciła powódce w całości wynagrodzenie z tytułu wykonania remontu pompy (...), ujęte w fakturze VAT nr (...) z 27 lutego 2019 r.

Świadczenie objęte zleceniem zewnętrznym (...) z 20 sierpnia 2018 r. dotyczące remontu pompy (...) o nr inwentaryzacyjnym (...) zostało wykonane przez powódkę 29 marca 2019 r. Z tytułu wykonania w/w remontu w zakresie rozszerzonym powódka obciążyła pozwaną fakturą VAT w kwocie 221.480,00 zł netto plus podatek od towarów i usług.

Wobec przekroczenia terminu realizacji zakresu remontu pompy (...) o 36 dni pozwana obciążyła powoda karą umowną w wysokości 64.206,00 zł, wyliczając ją jako iloczyn 0,1% oraz kwoty 1.783.500,00 zł, za każdy dzień opóźnienia.

Mimo naliczenia kary umownej jak wyżej, pozwana 29 lipca 2019 r. zapłaciła powódce w całości wynagrodzenie z tytułu wykonania remontu pompy (...), ujęte w fakturze VAT nr (...) z 29 marca 2019 r.

Pozwana złożyła powódce oświadczenie o potrąceniu wierzytelności wynikającej z umowy z 18 października 2018 r., ze swoją wierzytelnością z tytułu kar umownych w wysokości 64.206,00 zł (zlecenia (...)) oraz 131.979,00 zł (zlecenia (...)) to jest łącznie w kwocie 196.185,00 zł.

Ustalono, że powódka opóźniła się w realizacją umowy z dnia 18 kwietnia 2018 r. w pierwszym wypadku o 74 dni, a w drugim o 36 dni - przy umownym terminie spełnienia świadczenia wynoszącym 56 dni (8 tygodni = 8 x 7 dni = 56 dni). Stwierdzono, że pozwana uprawniona była do naliczenia kary umownej w sposób wskazany umowie, a to w kwocie 196 185,00 zł. Przyjęto, że wysokość kary umownej została prawidłowo wyliczona, zgodnie z umową.

W ocenie Sądu Okręgowego złożenie oświadczenia o potrąceniu było niedopuszczenie bowiem pozwana przedstawiła do potracenia wierzytelność nie związaną z wierzytelnością dochodzoną pozwem.

Uznano, że oświadczenie o potrąceniu nie zostało skuteczne złożone bowiem nie zostało podpisane przez osoby uprawnione do reprezentacji pozwanej. Podniesiono, że pełnomocnik pozwanej nie był umocowany do złożenia oświadczenia o potrąceniu co wynika z treści pełnomocnictwa.

Zaznaczono, że powódka wywiodła roszczenie z umowy sprzedaży, wskazując że umowa została wykonana, a pozwana pomimo dyspozycji art. 535 k.c. ceny nie zapłaciła. Pozwana odmowę zapłaty uzasadniała dokonanym potrąceniem.

Odwołując się do brzmienia art. 498 § 1 i 2 k.c. podkreślono, że istotnym jest, by istniała wzajemna wierzytelność możliwa do potrącenia w chwili dokonywania kompensacji.

Przyznano, że powódka opóźniła się w realizacją umowy z 18 kwietnia 2018 r. i pozwana uprawniona była do naliczenia kary umownej w kwocie 196 185,00 zł. Stwierdzono, że wysokość kary umownej została prawidłowo wyliczona (mając na uwadze długość opóźnienia). Uznano jednak, że zarzut potrącenia zgłoszony przez pozwaną, nie zasługiwał na uwzględnienie.

Wskazując na treść przepisu art. 203 ¹ § 1 k.p.c. podano, że podstawą zarzutu potrącenia może być tylko wierzytelność pozwanej z tego samego stosunku prawnego co wierzytelność dochodzona przez powódkę chyba że wierzytelność pozwanej jest niesporna lub uprawdopodobniona dokumentem niepochodzącym wyłącznie od pozwanej. Zgodnie z § 2. pozwany może podnieść zarzut potrącenia nie później niż przy wdaniu się w spór co do istoty sprawy albo w terminie dwóch tygodni od dnia, gdy jego wierzytelność stała się wymagalna. Stosownie do brzmienia § 3. zarzut potrącenia może zostać podniesiony tylko w piśmie procesowym. Do pisma tego stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące pozwu, z wyjątkiem przepisów dotyczących opłat.

Wskazano, że wierzytelność pozwanej przestawiona do potrącenia powstała w wyniku naliczenia kar umownych wynikających z opóźnienia realizacji umowy 18 kwietnia 208 r. Tymczasem pozwana oświadczyła o potrąceniu tejże wierzytelności z wynagrodzeniem powódki przysługującym jej w związku z wykonaniem umowy 31 października 2018 r. Oznacza to, że wierzytelność pozwanej wynikała z innego stosunku prawnego niż wierzytelności dochodzona pozwem. W ocenie Sądu Okręgowego już z tej przyczyny zarzut potrącenia nie został skutecznie złożony i jako, że była to jedyna przyczynia odmowy zapłaty wynagrodzenia za wykonanie umowy 31 października 2018 r., to powództwo należało uwzględnić w całości. Jako podstawę prawną rozstrzygnięcia powołano art. 535 k.c. w zw. z art. 564 i nast. k.c. Przyznano, że w istocie w pozwie zarzut potrącenia podniesiony wprost nie został, a jedynie padło w odpowiedzi na pozew zdanie, iż wierzytelność powódki została umorzona w wyniku potrącenia. Wobec tego, że padło słowo potracenie, uznano, iż zarzut taki podniesiony został.

W dalszej kolejności podano, że zgodnie z treścią przepisu art. 498 k.c. skuteczność oświadczenia o potrąceniu uzależniona jest od prawidłowej reprezentacji po stronie pozwanej jak i powodowej. Uznano, że oświadczenie zostało złożone przez osoby nie umocowane do jego działania w imieniu pozwanej, albowiem nie były one uprawnione do jej reprezentacji, a równocześnie pozwana żadnego innego umocowania nie wskazała. Dodatkowo wskazano, że podniesienie zarzutu potrącenia w piśmie procesowym – w odpowiedzi na pozew – w zakresie wymienionych należności, dokonane przez pełnomocnika pozwanej, nie mogło zostać uznane za skuteczne z uwagi na brak umocowania pełnomocnika pozwanej do czynności materialnoprawnych. Przewidziany w art. 91 k.p.c. zakres umocowania pełnomocnika procesowego nie uprawnia go z mocy ustawy do złożenia materialnego oświadczenia o potrąceniu. Podano, że nawet jeżeli przyjąć by taką okoliczność, jako działanie w interesie pozwanej, nie można również domniemywać pełnomocnictwa pełnomocnika powódki do przyjęcia oświadczenia pozwanej o potrąceniu, któremu odpowiedź została doręczona. Już samo zatytułowanie pełnomocnictwa udzielonego przez powódkę jej pełnomocnikowi jako „pełnomocnictwo procesowe” nie pozwala na przyjęcie, aby dotyczyło uprawnienia do odbierania oświadczenia o potrąceniu w imieniu powódki. Zaznaczono, ze oświadczenie woli podmiotu uprawnionego, aby odniosło materialnoprawny skutek, musi dojść do adresata, co wynika z brzmienia art. 61 k.c., a takiego skutku nie odnosi oświadczenie, które zostało skierowane do pełnomocnika strony, zwłaszcza że powódka nie była obecny na żadnym terminie rozprawy, zatem nie udowodniono, by oświadczenie takie do niej doszło. Wskazano, że odpis odpowiedzi na pozew, w której zawarto oświadczenie o potrąceniu wierzytelności doręczony został pełnomocnikowi powódki. Pozwana natomiast nie dołączyła kolejnego odpisu pisma do akt sprawy, celem jego doręczenia bezpośrednio stronie powodowej, jak również nie przedłożyła dowodu wysłania takiej przesyłki. Także w toku postepowania, ani przed jego wszczęciem, nie doręczono bezpośrednio powódce oświadczenia o potrąceniu w czasie, w którym przysługujące pozwanej roszczenie wobec powódki byłoby wymagalne. Podkreślono, że jak wynika z powołanego § 3 art. 203m ¹ k.p.c. zarzut potracenia musi zostać podniesiony skutecznie w piśmie procesowym.

Uznano, że pozwana nie wykazała przesłanek wyrażonych w art. 498 § 1 k.c.

Przywołując treść przepisu art. 223 ¹ k.p.c. zaznaczono, że nie jest wystarczające spełnienie przesłanek wynikających z treści przepisu art. 498 k.c. regulującego instytucję potrącenia bowiem skuteczność podniesienia tegoż nie zależy tylko od tego czy wierzytelności są jednorodne wymagalne i można ich dochodzić przez sądem, a wierzyciel jest równocześnie dłużnikiem, ale należy ustalić z jakie stosunku prawnego potrącający wywodzi swoją wierzytelność, jak również czy warunki wymagane przez przepisy prawa procesowego zostały spełnione.

Z tych względów zarzut potrącenia nie został uwzględniony, a osobowe wnioski dowodowe powódki zostały oddalone jako zbędne.

O kosztach procesu orzeczono w myśl art. 98 k.p.c.

Apelację od tego wyroku wniosła pozwana zaskarżając go w całości zarzucając mu:

1.  naruszenie przepisów prawa materialnego, a mianowicie:

- art. 498 § 2 k.c. poprzez jego niezastosowanie (nieuwzględnienie faktu umorzenia się wierzytelności dochodzonej pozwem);

2.  naruszenie przepisów prawa procesowego, mające wpływ na treść wyroku a to:

-

art. 203 ¹ §1 k.p.c. poprzez jego zastosowanie (przyjęcie, że pozwana podniosła niedopuszczalny zarzut potrącenia wierzytelności).

3.  sprzeczność istotnych ustaleń Sądu I Instancji z treścią zebranego materiału dowodowego (ustalenie, że pozwana podniosła zarzut potrącenia wzajemnych wierzytelności).

Wskazując na powyższe zarzuty pozwana wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I Instancji do ponownego rozpoznania. Nadto pozwana wniosła o zasądzenie kosztów postępowania odwoławczego wraz z kosztami zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna i musiała doprowadzić do zmiany zaskarżonego wyroku.

Rację ma strona pozwana podnosząc zarzut sprzeczności istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego materiału dowodowego. Sprzeczność ta polega na błędnym przyjęciu, że pozwana podniosła zarzut potrącenia wzajemnych wierzytelności w toku niniejszego procesu.

Jak wynika z dołączonych do pozwu dokumentów pozwana w dwóch pismach z dnia 10 czerwca 2019r. złożyła powódce oświadczenia o potrąceniu wierzytelności wynikającej z umowy z dnia 31 października 2018 r. objętej fakturą (...) nr (...) z dnia 31 stycznia 2019r., ze swoją wierzytelnością z tytułu kar umownych naliczonych w związku z realizacją umowy stron z dnia 18 kwietnia 2018r., w wysokości: 64.206,00 zł (nr zlecenia (...)) oraz 131.979,00 zł (nr zlecenia (...))- to jest łącznie dokonano potrącenia w kwocie 196.185,00 zł. Oświadczenia te zostały podpisane przez pełnomocnika zarządu (...) F. F. oraz przez R. K. z zespołu księgowości (...). Powódka otrzymała powyższe oświadczenia w dniu 25 czerwca 2019r. (k. 56 i 57 akt).

Pozew w niniejszej sprawie wpłynął do Sądu Okręgowego w Gliwicach dniu 14 stycznia 2020r. (k. 3 akt).

Strona powodowa nie kwestionowała w toku procesu umocowania F. F. do podpisywania oświadczeń w imieniu (...).

Zasadnie zarzuca strona skarżąca, że w opisanej sytuacji Sąd I Instancji bezpodstawnie uznał, że złożenie oświadczenia o potrąceniu było niedopuszczalne bowiem pozwana przedstawiła do potrącenia wierzytelność nie związaną z wierzytelnością dochodzoną pozwem” - czyli naruszony został art. 203 ¹ § 1 .k.p.c. Wskazać należy, że przepis art. 203 ¹ k.p.c. ma zastosowanie tylko do zarzutu potrącenia zgłaszanego w procesie cywilnym, nie odnosi się natomiast do materialnych skutków oświadczenia o potrąceniu złożonego poza procesem na podstawie art. 498 § 1 k.c. Przepis ten nie wymaga aby obie potrącane wierzytelności pochodziły z tego samego stosunku prawnego.

Pozwana konsekwentnie podnosi, iż w niniejszym procesie nie podnosiła zarzutu potracenia.

Okoliczność, że w odpowiedzi na pozew napisano, iż wierzytelność powódki została umorzona w wyniku potrącenia w żadnym razie nie może być interpretowana jako zgłoszenie procesowego zarzutu potrącenia. Sformułowanie takie oznacza informację, że dochodzona pozwem wierzytelność uległa umorzeniu się na skutek dokonanego przez pozwaną w czerwcu 2019r. potrącenia (art. 498 § 2 k.c.).

Wobec tego, że w odpowiedzi na pozew pozwana zarzutu potrącenia nie podnosiła rozważania Sądu I Instancji odnoszące się do umocowania pełnomocników procesowych do złożenia zarzutu potrącenia oraz do przyjęcia oświadczenia o potrąceniu są bezprzedmiotowe.

Podniesiony w apelacji zarzut naruszenia art. 498 § 2 k.c. zasługuje na uwzględnienie. Sąd Apelacyjny zważa, że gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej. Potrącenia dokonywa się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Oświadczenie ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe. (art. 499 k.c.) Oświadczenie przewidziane w art. 499 k.c. ma charakter kształtujący prawo, gdyż bez niego – mimo współzaistnienia ustawowych przesłanek potrącenia (art. 498 § 1) – nie dochodzi do wzajemnego umorzenia wierzytelności. Zgoda drugiej strony na potrącenie nie jest potrzebna. Oświadczenie staje się skuteczne dopiero z chwilą, gdy doszło do wierzyciela wzajemnego w taki sposób, że ten mógł zapoznać się z jego treścią (art. 61 k.c.). Jeżeli adresat tego oświadczenia uważa, że zostało ono złożone bezpodstawnie, to może wytoczyć przeciwko potrącającemu powództwo o swoje świadczenie i w postępowaniu wszczętym na skutek tego powództwa uzyskać wyrok, który ostatecznie rozstrzygnie spór. Sąd pierwszej instancji w motywach zaskarżonego wyroku odwołując się do brzmienia art. 498 § 1 i 2 k.c. podkreślił, że istotnym jest, by istniała wzajemna wierzytelność możliwa do potrącenia w chwili dokonywania kompensacji. Ustalono w toku niniejszego procesu, że powódka opóźniła się w realizacją umowy z dnia 18 kwietnia 2018 r. i pozwana uprawniona była do naliczenia kary umownej w kwocie 196 185,00 zł. Stwierdzono, że wysokość kary umownej została prawidłowo wyliczona (mając na uwadze długość opóźnienia). Oświadczenie pozwanej o potrąceniu wierzytelności wynikającej z umowy z dnia 31 października 2018 r. objętej fakturą (...) nr (...) z dnia 31 stycznia 2019r. z wierzytelnością z tytułu kar umownych naliczonych w związku z realizacją umowy stron z dnia 18 kwietnia 2018r., w łącznej wysokości 196.185,00 zł, podpisane przez. pełnomocnika zarządu (...) F. F. oraz przez R. K. z zespołu księgowości (...), powódka otrzymała w dniu 25 czerwca 2019r.

Strona powodowa nie kwestionowała w toku procesu umocowania F. F. do podpisywania oświadczeń w imieniu(...). Sąd Okręgowy poczynił ustalenia co do prawidłowego wyliczenia i zasadności kary umownej zgłoszonej do potrącenia.

Oznacza to, że zostały spełnione wszystkie przesłanki do umorzenia się dochodzonej wierzytelności na skutek dokonanego potrącenia (art. 498 § 2 k.c.).

Trafnie zarzucono w apelacji naruszenie art. 203 ¹ §1 k.p.c. poprzez jego zastosowanie i przyjęcie, że pozwana podniosła niedopuszczalny zarzut potrącenia wierzytelności.

Oświadczenia pozwanej o dokonaniu potrącenia zostało skutecznie złożone w dniu 25.06.2019r. — przed wejściem w życie art. 203 ¹ § 1 k.p.c., a ponadto nie zostało złożone w toku postępowania sądowego – jako procesowy zarzut potrącenia wierzytelności.

Mając to wszystko na uwadze apelacja pozwanej musiała odnieść skutek. Zaskarżony wyrok zasądzający na rzecz powódki umorzoną na skutek skutecznego potrącenia wierzytelność nie mógł się ostać bowiem wobec umorzenia dochodzonej wierzytelności powództwo podlegało oddaleniu.

W tym stanie rzeczy, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. orzeczono, jak na wstępie.

O kosztach postępowania apelacyjnego postanowiono stosownie do brzmienia art. 98 k.p.c. zgodnie z zasadą finansowej odpowiedzialności stron za wynik procesu.

Wysokość stawki wynagrodzenia dla pełnomocnika pozwanej określono na podstawie w § 2 pkt. 6 w związku z §10 ust. 1 pkt. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2018 roku poz. 265 ze zm).

SSA Irena Piotrowska