Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 czerwca 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach V Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	Sędzia SA Dariusz Chrapoński
Sędziowie:	SA Grzegorz Misina SA Barbara Konińska (spr.)
Protokolant:	Barbara Franielczyk

po rozpoznaniu w dniu 29 czerwca 2023 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa R. P., M. P.

przeciwko Bankowi (...) Spółce Akcyjnej w W.

o ustalenie i zapłatę

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Gliwicach

z dnia 3 listopada 2021 r., sygn. akt I C 675/20,

oddala apelację;

zasądza od pozwanej na rzecz powodów kwotę 4.050 (cztery tysiące pięćdziesiąt) złotych tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Grzegorz Misina

SSA Dariusz Chrapoński

SSA Barbara Konińska

Sygn. akt V ACa 46/22

UZASADNIENIE

Powodowie R. P. i M. P. w pozwie przeciwko Bankowi (...) Spółce Akcyjnej w W. domagali się ustalenia, że umowa o kredyt hipoteczny nr (...) z dnia 30 czerwca 2005 r., zawarta pomiędzy stronami jest nieważna
i zasądzenia od pozwanej kwoty 42 207,22 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od wniesienia powództwa. Ewentualnie domagali się zasądzenia od pozwanej kwoty 45 013,06 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia powództwa.

Uzasadnili, że 30 czerwca 2005 r. zawarli umowę o kredyt hipoteczny indeksowany do waluty obcej CHF na kwotę 152 510 zł na okres 240 miesięcy, oprocentowany stawką LIBOR 3M. Powodowie zarzucili naruszenie art. 69 ust. 1 i 2 pkt 3 Prawa bankowego poprzez brak określenia kwoty i waluty kredytu oraz abuzywność postanowień umownych. Dodali, że do 18 października 2019 r. spłacili łącznie 191 717,22 zł co oznacza, że suma przez nich uiszczona przekroczyła świadczenie banku o 42 207,22 zł.

Pozwana wniosła o oddalenie powództwa w całości. Zarzuciła przedawnienie roszczeń, zaprzeczyła również by umowa była nieważna i by zawierała klauzule abuzywne. Dodała, że pozew ma na celu podważenie umowy sprzecznie z rolą i funkcją indywidualnej kontroli postanowień umownych, które zostały indywidualnie uzgodnione. Podniosła też, że powodowie nie mają interesu prawnego w żądaniu ustalenia nieważności umowy.

Wyrokiem z dnia 3 listopada 2021 r., sygn. akt I C 675/20 Sąd Okręgowy w Gliwicach ustalił, że umowa kredytu hipotecznego nr (...) z dnia 30 czerwca 2005 r., zawarta pomiędzy powodami oraz pozwaną jest nieważna (punkt 1.); zasądził od pozwanej na rzecz powodów jako wierzycieli solidarnych kwotę 42 207,22 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 3 listopada 2021 r. (punkt 2.); w pozostałym zakresie powództwo oddalił (punkt 3.); zasądził od pozwanej na rzecz powodów jako wierzycieli solidarnych kwotę 6400 zł tytułem kosztów postępowania (punkt 4.).

Sąd Okręgowy ustalił następujące fakty:

W dniu 30 czerwca 2005 r. powodowie o kredyt hipoteczny nr (...) indeksowany do waluty obcej CHF na kwotę 152 510 zł na okres 240 miesięcy, oprocentowany stawką LIBOR 3M. Celem był zakup domu. Umowa została sporządzona na podstawie wzorca banku, wskazano w niej min. że kwota kredytu jest indeksowana do CHF, spłata nastąpi w równych miesięcznych ratach. W § 2 pkt 2 umowy wskazano, że kredyt jest indeksowany do CHF, po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem kupna CHF wg Tabeli Kursu Walut Obcych obowiązującej w Banku w dniu uruchomienia kredytu lub transzy.

W § 7 pkt 1 umowy wskazano, że kredytobiorca zobowiązuje się spłacić kwotę kredytu w CHF ustaloną zgodnie z § 2 w złotych polskich, z zastosowaniem kursu sprzedaży obowiązującego w dniu płatności raty, zgodnie z Tabelą Kursu Walut Obcych. Spłata następować będzie poprzez potrącanie przez bank należnych kwot z rachunku kredytobiorcy (umowa § 2 pkt 1-2; § 6 pkt 2, § 7 pkt 1-3). Z § 2 pkt 18, § 3 i § 8 pkt3 „regulaminu kredytowania osób fizycznych w ramach usług bankowości hipotecznej w Banku (...) SA”, wynika, że kredyt może być indeksowany kursem waluty obcej na podstawie obowiązującej w banku Tabeli Kursów walut obcych. W przypadku kredytu indeksowanego kursem waluty obcej kwota raty spłaty obliczana jest wg kursu sprzedaży dewiz obowiązującego w Banku na podstawie Tabeli Kursów Walut Obcych (§ 2 pkt 19, § 3 pkt 2, § 7 pkt 5 i 6, § 8 pkt 3, § 9 pkt 4, § 10 pkt 4 i 5 regulaminu). Powodowie chcieli kredyt
w wysokości około 150 000 zł. Zanim trafili do pozwanego banku informowali się w innych bankach o możliwość zaciągnięcia kredytu, jednakże wskazywano im, że nie mają zdolności kredytowej. Gdy trafili do oddziału pozwanej w R. również uzyskali informację, że nie mają zdolności kredytowej na oczekiwaną wysokość kredytu w PLN, jednakże mogą uzyskać taki kredyt w CHF. Ofertę przedstawiono jako najkorzystniejszą na rynku. Zostali zapewnieni o stabilności waluty obcej jednakże poinformowano ich o ryzyku kursowym, wskazano że przy wzroście wartości CHF wzrośnie również kapitał do spłaty
i rata kredytowa. Na ostatnim spotkaniu w dniu 30 czerwca 2005 r. powodowie podpisali „informację dla wnioskodawców obiegających się o kredyt mieszkaniowy” z pouczeniem
o ryzyku kursowym cyt: „… w przypadku kredytów walutowych kredytobiorca ponosi ryzyko kursowe, co oznacza, że zarówno rata kredytu jak i wysokość zadłużenia przeliczana na PLN podlega ciągłym wahaniom w zależności od aktualnego kursu waluty. Rzeczywiste koszty obsługi długu mogą okazać się znacząco wyższe od wcześniej założonych”.
W dokumencie tym zachęcono również do zapoznania się z aktualnymi prognozami dotyczącymi kursu waluty sporządzanymi przez analityków i historycznymi danymi na temat zmian kursów. Jednocześnie powodom przedstawiono do przeczytania przygotowaną umowę, którą podpisali. Do 18 października 2019 r. spłacili łącznie 191 717,22 zł.

Sąd Okręgowy ocenił, że zeznania świadków M. D., K. M.
i J. C. mają dla sprawy drugorzędne znaczenie. Wskazał, że świadkowie nie mieli kontaktu z powodami, nie brali udziału przy sporządzaniu umowy. Zeznania świadków dotyczyły min. mechanizmów ustalania wysokości kursów walut, charakteru umowy kredytu indeksowanej do waluty obcej, obowiązków doradców bankowych w zakresie udzielania klientom informacji i pouczeń, sposobu przedstawienia im oferty w okresie gdy zawierana była umowa, jednakże w oderwaniu od konkretnej sytuacji powodów.

Sąd Okręgowy przywołał treść art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe i stwierdził, że umowy kredyt indeksowany do waluty obcej były, w czasie zawarcia spornej umowy, dopuszczalne w świetle zasady swobody zawierania umów z art. 353 ¹ k.c.

Jak wskazał dalej Sąd Okręgowy, analiza spornej umowy kredytu przez pryzmat art. 385 ¹ § 1 k.c. prowadzi do wniosku, że nie doszło do jej skutecznego zawarcia z uwagi na rażące naruszenie interesów powodów jako konsumentów poprzez niekorzystne ukształtowanie jego sytuacji ekonomicznej na skutek nieusprawiedliwionej i niekorzystnej dysproporcji praw i obowiązków. Wskazał, że zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Sąd I instancji zwrócił uwagę na treść następujących wyroków Trybunału Sprawiedliwości: z 30 kwietnia 2014r C-26/13; z 20 września 2017 r. C-186/16; z 20 września 2018r. C-51/17; z 14 marca 2019 r. C-118/17 oraz z dnia 3 października 2019 r.
C-260/18. Sąd Okręgowy wskazał, że stosując prounijną wykładnię art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 4 i 6 art. dyrektywy 93/13 przyjął, że kwestionowane postanowienia umowy kredytu, które wprowadzają ryzyko kursowe (ryzyko wymiany) przez mechanizm indeksacji, stanowią klauzulę określającą główne świadczenia stron ( essentialia negotii). Uznał też, że w świetle art. 385 ¹ § 1 k.c., konieczna jest ocena czy określone w spornej umowie oraz „regulaminie kredytowania osób fizycznych…” i stanowiące główne świadczenia stron klauzule ryzyka walutowego zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, co skutkowałoby związaniem stron umową (§ 2 pkt 1-3; § 6 pkt 1-6, § 7 pkt 1-4 umowy oraz
§ 3 i § 8 pkt 3 regulaminu kredytowania osób fizycznych w ramach usług bankowości hipotecznej w Banku (...) SA). Sąd I Instancji podkreślił, ze umowa kredytowa zastrzega warunki indeksacji świadczenia do kompetencji banku odsyłając do kursów walut zawartych w „Tabeli kursów walut obcych obowiązującej w banku.” Prawo Banku do ustalania kursu waluty nie doznaje żadnych umownych ograniczeń w postaci skonkretyzowanych, obiektywnych kryteriów zmian stosowanych kursów walutowych. Bank swobodnie ustalał, według tylko sobie znanych zasad, kursy walut, mając nieograniczone prawo kształtowania raty. Jest to równoznaczne z prawem dowolnego kształtowania wysokości świadczeń głównych (wysokości raty i całej należności) w czasie trwania stosunku prawnego. Tym samym nie można mówić o jednoznacznym określeniu głównego świadczenia.

Sąd Okręgowy ocenił, że umowa powoduje swoistą nierówność informacyjną stron. Wskazał, że powodowie jako konsumenci, na podstawie treści umowy, w chwili jej zawarcia, nie byli w stanie oszacować całości kwoty, którą będą musieli spłacić
w przyszłości, a o poziomie zadłużenia ratalnego (wysokości raty), dowiadywali się dopiero po potrąceniu raty, kwocie kredytu w CHF i jego równowartości w PLN oraz następnie
w związku z podjęciem odpowiedniej sumy kolejnych rat z rachunku (§ 2 pkt 3 umowy). Sąd I instancji stwierdził, że jest to nie do zaakceptowania, w tym zakresie umowa kształtuje prawa i obowiązki powoda w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco narusza ich interesy w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. Dodatkowym naruszeniem dobrych obyczajów i rażącym naruszeniem usprawiedliwionych interesów powodów jako konsumentów jest zastrzeżenie dwóch różnych kursów wymiany: kursu kupna dla przeliczenia wypłaconego przez bank kredytu, zaś kursu sprzedaży dla obliczania rat spłacanego kredytu. Powoduje to nieuzasadnione korzyści kosztem konsumentów i narusza równorzędność stron umowy przez nierównomierne rozłożenie uprawnień i obowiązków między partnerami stosunku obligacyjnego. Sąd Okręgowy wskazał również, że nie jest wystarczające określenie w załączniku do umowy że „w przypadku kredytów walutowych kredytobiorca ponosi ryzyko kursowe, co oznacza, że zarówno rata kredytu jak i wysokość zadłużenia przeliczana na PLN podlega ciągłym wahaniom w zależności od aktualnego kursu waluty. Rzeczywiste koszty obsługi długu mogą okazać się znacząco wyższe od wcześniej założonych” oraz zachęcenie do zapoznania się z aktualnymi prognozami dotyczącymi kursu waluty sporządzanymi przez analityków i historycznymi danymi na temat zmian kursów. Sąd Okręgowy stwierdził, że bank naruszył obowiązek rzetelnego poinformowania konsumentów. Powinien przedstawić pełną informację umożliwiającą podjęcie racjonalnej decyzji o długofalowych skutkach, w tym przedstawić wahana kursów wymiany i ryzyko związane z zaciągnięciem kredytu w walucie obcej, klarownie wyjaśnić, jak na wysokość raty kredytu wpłynęłaby silna deprecjacja kursu waluty krajowej, a także wyjaśnić, że ryzyko kursowe z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się trudne do udźwignięcia w przypadku dewaluacji waluty, co nie miało miejsca. \

Sąd Okręgowy wskazał dalej, że powodowie nie mieli realnej możliwości oddziaływania na treść postanowień umownych, nie zostały indywidualnie uzgodnione, podpisali umowę przygotowaną zgodnie z wzorcem banku, a pracownik bankowy zapewniał o atrakcyjności kredytu. Stanowisko, że przyjęcie przez konsumenta propozycji banku, wnioskowanie o kredyt w CHF poprzez zaznaczenie we wniosku kredytowym odpowiedniej rubryki przy możliwości wyboru innej waluty, oznacza rezygnację z pertraktacji
i akceptację umowy, a jej podpisanie jest równoznaczne z indywidualnym uzgodnieniem postanowień umownych, nie zasługuje na uwzględnienie. Art. 385 ¹ § 3 k.c. stanowi, że nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Przez rzeczywisty wpływ należy rozumieć realną możliwość oddziaływania na treść postanowień umownych. Okoliczność, iż konsument znał treść danego postanowienia i nawet rozumiał je, nie może przesądzać o tym, że zostało ono indywidualnie uzgodnione. Uzgodnionymi indywidualnie są tylko takie klauzule umowne, na których treść istotnie mógł on w praktyce oddziaływać. W niniejszej sprawie powodowie nie mieli realnego wpływu na ewentualną zmianę klauzul proponowanych przez przedsiębiorcę, nawet nie zdawali sobie z tego sprawy. Przyjęli propozycję banku jako najkorzystniejszą, podpisali przygotowaną umowę. O braku indywidualnych negocjacji postanowień umownych świadczy również, że klauzule indeksacyjne zostały zawarte również w regulaminie, a więc dokumencie, który nie podlega indywidualnym uzgodnieniom, a ponadto może być w każdej chwili zmieniony przez pozwanego. Również argumentacja pozwanego odwołująca się do faktycznego stosowania kursów nieodbiegających od rynkowych nie ma znaczenia dla oceny abuzywności postanowień umownych. Ocena abuzywności postanowień umownych jest niezależna od sposobu wykonywania umowy.

Sąd Okręgowy wywiódł dalej, że powyższe okoliczności powodują, że umowa stron nie wiąże. Skutek nieważności nie został również zniwelowany przez nowelę art. 69 Prawa bankowego wprowadzająca z dniem 26 sierpnia 2011 r. regulację wyrażoną w ust. 2 pkt 4a tej ustawy. Ustawa weszła w życie po zawarciu umowy. Powodowie poinformowani przez Sąd Okręgowy na rozprawie w dniu 3 listopada 2021 r. o obowiązkach i możliwych negatywnych dla nich konsekwencjach związanych z ustaleniem nieważności umowy oświadczyli, że nie chcą jej utrzymania w mocy. Skoro nie doszło do skutecznego zawarcia umowy z uwagi na naruszenie normy art. 385 ¹ § 1 k.c. żądanie ustalenia nieważności umowy jest uzasadnione.

Sąd I Instancji wskazał dalej, że powodowie mają interes prawny w żądaniu ustalenia nieważności umowy w rozumieniu art. 189 k.p.c. Umowa została zawarta na 20 lat, okres ten nie upłynął. Żądanie ustalenia jej nieważności, niezależnie od żądania zapłaty tytułem wzbogacenia, gwarantuje pewność swojej sytuacji prawnej na przyszłość. Samo żądanie zapłaty nie gwarantowałoby takiej pewności prawnej.

Jak wskazał dalej Sąd I instancji, do rozliczeń stron zastosowanie znajdą przepisy art. 405-411 k.c. regulujące bezpodstawne wzbogacenie. Wskazał, że powodowie domagali się zasądzenia kwoty 42 207,22 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od złożenia pozwu. Ocenił, że żądanie zapłaty obejmuje część świadczeń uiszczonych przez powodów przed wytoczeniem procesu i jest uzasadnione.

Sąd Okręgowy stwierdził, iż zgłoszony przez pozwaną zarzut przedawnienia jest bezzasadny. Jak wskazał, w świetle art. 120 § 1 k.c. bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się od dnia w którym roszczenie stało się wymagalne lub gdy wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność
w najwcześniej możliwym terminie. Dodał, że możliwość taką otworzyły orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości. Pierwszymi były wyroki z 30.04.2014 r. C-26/13, z 20.09.2017 r. C-186/16, z 20.09.2018 r. C-51/17; z 14 marca 2019 r. C-118/17 oraz z 3.10 2019 r. C-260/18. Dla kredytobiorcy obecnie jest to termin 6 letni (art. 120 § k.c. w zw. z art. 5 ust 1 ustawy z dnia 13.04.2018 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw), okres ten należy liczyć od 21.09.2017 r. (wyrok Trybunału Sprawiedliwości 20 września 2017 r. C-186/16 jednoznacznie określający sytuację prawną konsumenta). Wniosek o zawezwanie do próby ugodowej złożyli 21.10.2018 r. tym samym termin przedawnienia został przerwany.

Na zasadzie art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. Sąd Okręgowy pominął wniosek pozwanej
o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu bankowości i finansów. Ocenił, że wniosek ten jest bezzasadny wobec ustalenia nieważności umowy w świetle art. 385 ¹ § 1 k.c.

Sąd Okręgowy wskazał, że w związku z powyższym na mocy art. 189 k.p.c. w pkt 1 ustalił, umowa o kredyt zawarta pomiędzy stronami jest nieważna i na zasadzie art. 405 k.c. uwzględnił żądanie zapłaty w zakresie żądania głównego. O odsetkach orzekł na zasadzie art. 481 k.c., zasądzając je od dnia wyrokowania. Sąd Okręgowy wskazał, że całkowita bezskuteczność umowy kredytu staje się trwała (definitywna) wtedy, gdy należycie poinformowany o niedozwolonym charakterze postanowienia (bez którego umowa nie może wiązać) i jego konsekwencjach konsument nie wyraził świadomej i wolnej zgody na postanowienie, a jeżeli utrzymanie umowy jest możliwe po jej uzupełnieniu - sprzeciwił się temu uzupełnieniu (uchwała SN z 7.05.2021 IIICZP 6/21). Sąd Okręgowy dodał, że powództwo oddalił w pozostałym zakresie co do odsetek jako bezzasadne i na zasadzie art. 98 k.p.c. zasądził koszty postępowania.

Pozwana w apelacji od powyższego wyroku zaskarżyła go w części, tj. w zakresie pkt. 1, 2 oraz 4 rozstrzygnięcia. Zaskarżonemu wyrokowi zarzuciła naruszenie: art. 232 zd.1 k.p.c., art. 233 § 1 k.p.c. oraz art. 6 k.c.; art. 227 k.p.c. w zw. z art. 235 ² § 1 pkt. 2 i 5 k.p.c.
w zw. z art. 278 § 1 k.p.c. w z w. z art. 232 zd. 1 k.p.c.; art. 316 § 1 k.p.c. i art. 358 § 2 k.c.; art. 189 k.p.c.; art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 385 ¹ § 3 k.c.; art. 385 ² k.c. w zw. z art. 385 ¹ § 1 k.c.; art. 385 ¹ § 2 k.c., art. 385 § 2 k.c. (wg stanu prawnego z 24 stycznia 2009 r.) w zw. z art. 3 k.c. w zw. z art. 6 ust. 1 Dyrektywy Rady 93/13/EWG w zw. z art. 65 § 1 i 2 k.c. w zw.
z art. 5 k.c. w zw. z art. 4 ustawy antyspreadowej; art. 56 k.c. oraz art. 65 k.c. oraz art. 358 § 2 k.c.; art. 41 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe; art. 118 k.c. w zw. z art. 120 k.c.

Mając na uwadze powyższe zarzuty pozwana wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości, zasądzenie od powodów na jej rzecz zwrotu kosztów procesu i kosztów postępowania apelacyjnego, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania. Pozwana na podstawie art. 380 k.p.c. wniosła o zmianę postanowienia dowodowego Sądu
I instancji i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z dziedziny finansów i bankowości.

W odpowiedzi na apelację powodowie wnieśli o jej oddalenie oraz o zasądzenie od pozwanej na ich rzecz kosztów postępowania apelacyjnego.

W toku postępowania apelacyjnego pozwana podniosła zarzut zatrzymania świadczeń powodów na jej rzecz z tytułu umowy kredytu w zakresie kwoty 149 510 zł, stanowiącej równowartość wypłaconego kapitału kredytu. Wskazała, że pismem z dnia 9 lutego 2022 r. złożyła powodom materialnoprawne oświadczenie o skorzystaniu na podstawie art. 497 k.c.
w związku z art. 496 k.c. z prawa zatrzymania świadczeń powodów na rzecz Banku z tytułu umowy kredytu w zakresie tejże kwoty. Dodała, że podstawą zarzutu zatrzymania jest przysługujące jej roszczenie o zwrot wypłaconego powodom kapitału w przypadku nieważności umowy kredytu (art. 410 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c.), a jako podstawę prawną oświadczenia wskazała art. 497 k.c. w związku z art. 496 k.c.

Powodowie wnieśli o nieuwzględnienie powyższego zarzutu.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył co następuje:

Apelacja pozwanej nie mogła odnieść oczekiwanego przez nią skutku.

Wbrew zarzutom pozwanej Sąd Okręgowy poczynił prawidłowe ustalenia. Ustalenia te Sąd Apelacyjny przyjmuje za własne, co czyni zbędnym ich powtarzanie. Dokonując ustaleń faktycznych Sąd I instancji nie przekroczył zasady swobodnej oceny dowodów wynikającej z art. 233 § 1 k.p.c., zgodnie z którą sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie „wszechstronnego rozważenia zebranego materiału”, czyli z uwzględnieniem wszystkich dowodów przeprowadzonych
w postępowaniu, jak również wszelkich okoliczności towarzyszących przeprowadzaniu poszczególnych dowodów i mających znaczenie dla oceny ich mocy i wiarygodności (zob. np. uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 11 lipca 2002 r., IV CKN 1218/00).

Sąd Okręgowy prawidłowo stwierdził w szczególności, iż strony nie uzgodniły indywidualnie istotnych postanowień umownych nie ustalając sposobu przeliczenia franków szwajcarskich na złotówki, ani kursu kupna franków szwajcarskich. Postanowienia dotyczące przeliczeń walutowych, chociaż zostały zamieszczone w treści umowy, zawierają odesłanie do tabel kursowych. Natomiast treść tych tabel nie została określona umową. Ich sposób tworzenia nie był powodom przedstawiony, nie był tym bardziej z nimi uzgadniany.

Nie ma też wpływu na prawidłowość ustaleń poczynionych przez Sąd Okręgowy podnoszona przez pozwaną okoliczność, że w tym samym czasie do tego, w którym strony zawarły sporną umowę, dostępnym dla kredytobiorców wariantem miała być spłata kredytu indeksowanego bezpośrednio w walucie CHF. Za nietrafny uznać należało także zarzut dotyczący bezpodstawnego uznania zeznań powodów za wiarygodne. Pozwana nie przedstawiła bowiem żadnego dowodu mogącego podważyć ich prawdziwość, poza własną oceną, że miały one charakter obliczony na uzyskanie korzystnego dla nich rozstrzygnięcia. Prawidłowo Sąd I Instacnji ocenił, że zeznania świadków M. D., K. M. i J. C. mają drugorzędne zeznania dla sprawy, skoro świadek M. D. nie pamiętała powodów i okoliczności zawieranej z nimi umowy, zaś pozostali świadkowie nie brali w ogóle udziału w jej zawieraniu. Powyższe czyni niezasadnym
w całości zarzut naruszenia art. 232 zd.1 k.p.c., art. 233 § 1 k.p.c. oraz art. 6 k.c.

Nietrafnym okazał się także stawiany przez pozwaną zarzut naruszenia art. 235 ² § 1 pkt. 2 w zw. z art. 278 k.p.c. w z w. z art. 227 k.p.c. Zasadnie bowiem Sąd Okręgowy pominął dowód z opinii biegłego. Okoliczności wskazane we wniosku pozwanej o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. W tej sytuacji wniosek ten nie mógł zostać uwzględniony w trybie art. 380 k.p.c. również przez Sąd II instancji.

Pozostałe zarzuty dotyczące błędnych ustaleń i naruszenia prawa procesowego pozostawały w ścisłym związku z zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa materialnego. Także te zarzuty okazały się niezasadne.

W szczególności Sąd Okręgowy prawidłowo ocenił, że zakwestionowane przez powodów postanowienia umowy wprowadzające mechanizm podwójnej waloryzacji stanowiły niedozwolone postanowienia umowne w rozumieniu art. 385 ^{( 1)} – art. 385 ^{( 3)} k.c.
W myśl art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c. spod kontroli przewidzianej w art. 385 ^{( 1)} i nast. k.c. wyłączone są postanowienia określające główne świadczenia stron, ale tylko wówczas, gdy sformułowane zostały jednoznacznie. Kwestionowane postanowienia zawierające klauzule waloryzacyjne określały główne świadczenia stron w rozumieniu art. 385 ^{( 1)} § 2 zd. 2 k.c. W przypadku umowy o kredyt z art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe w brzmieniu obowiązującym w chwili zawarcia umowy przez strony (t.j. Dz.U. z 2002 r., Nr 72, poz. 665 ze zm.) wynika, że tak rozumianymi głównymi świadczeniami stron są: po stronie kredytodawcy - oddanie do dyspozycji kredytobiorcy oznaczonej kwoty pieniężnej na oznaczony czas z przeznaczeniem na oznaczony w umowie cel, a po stronie kredytobiorcy – wykorzystanie udostępnionej mu kwoty kredytu zgodnie z umówionym celem, zwrot kwoty kredytu, zapłata odsetek kapitałowych i prowizji. W przypadku umów o kredyt indeksowany do waluty obcej, zawarte w tych umowach klauzule waloryzacyjne służą oznaczeniu w salda zadłużenia w CHF ustalanego według kursu kupna, a także wysokości poszczególnych rat ustalanych według kursu sprzedaży CHF. W efekcie sporne klauzule waloryzacyjne służą ustaleniu kwoty, którą kredytobiorca ma zwrócić bankowi. Tym samym określają one główne świadczenie kredytobiorcy wynikające z umowy kredytu, czyli kwotę podlegającą zwrotowi tytułem spłaty kredytu (zob. wyrok TSUE z dnia 3 października 2019 r., Dziubak, C-260/18; wyrok TSUE z dnia 14 marca 2019 r., Dunai, C-118/17).

Sporne klauzule waloryzacyjne nie zostały sformułowane w jednoznaczny sposób. Jak już wskazano to wyżej, odsyłały one do kursów wymiany określonych w tabelach. Tabele te zaś ustalane były jednostronnie przez bank. Przy tym w umowie nie oznaczono żadnych obiektywnych kryteriów, którymi pozwany bank miał się kierować przy ustalaniu kursów kupna i sprzedaży CHF. W umowie nie przewidziano też żadnego mechanizmu pozwalającego kredytobiorcom na poznanie zasad ustalania przez bank kursów wymiany oraz ich weryfikację, a tym bardziej mechanizmu umożliwiającego ich wpływ na ustalane przez bank kursy wymiany, mimo, że kursy te bezpośrednio decydowały o wysokości zobowiązania kredytobiorców. W konsekwencji zastosowania w umowie spornych klauzul powodowie nie byli w stanie oszacować zarówno kwoty, jaką otrzymają tytułem wypłaty, ani kwoty, którą będą mieli obowiązek w przyszłości zapłacić na rzecz banku tytułem spłaty kredytu. Tym samym powodowie nie mieli możliwości ustalenia wysokości swojego zobowiązania. Konsekwencją uznania spornych klauzul za postanowienia określające główne świadczenia stron oraz braku ich sformułowania w sposób jednoznaczny jest możliwość ich kontroli pod kątem abuzywności, co prawidłowo wbrew zarzutom pozwanej stwierdził Sąd Okręgowy.

Zgodnie z treścią art. 385 ¹ § 4 k.c., ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje. Stosownie natomiast do art. 385 ¹ § 3 k.c. nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu; co w szczególności odnosi się do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Przy tym art. 385 ¹ § 3 zd. 2 k.c. przewiduje wzruszalne domniemanie prawne nieuzgodnienia indywidualnego postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Zatem za indywidualnie uzgodnione można uznać jedynie te postanowienia, które były przedmiotem negocjacji, bądź są wynikiem porozumienia lub świadomej zgody co do ich zastosowania. Pozwana zaś obciążona ciężarem dowodu wynikającym z art. 6 k.c. nie wykazała by powodowie mieli jakikolwiek wpływ na treść klauzul waloryzacyjnych zastosowanych w umowie a tym bardziej na treść tabel do których odsyłały zakwestionowane przez nich postanowienia umowne. Dla zrealizowania przesłanki rzeczywistego wpływu konsumenta na treść postanowień umownych nie wystarczy zaś samo wykazanie, że konsument wiedział o treści klauzuli. Wiedza o treści klauzuli nie oznacza, że jej treść była z konsumentem rzeczywiście uzgadniana.

Wbrew zarzutom apelacji Sąd Okręgowy prawidłowo ocenił, że zakwestionowane postanowienia kształtowały prawa i obowiązki powodów jako konsumentów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy. Jak już wskazano wyżej
w wypadku kwestionowanych przez powodów postanowień umownych odwołano się do tabeli kursów banku, które nie zostały w umowie zdefiniowane. W ich treści nie wskazano obiektywnych, sprawdzalnych kryteriów czy czynników, które miałyby wpływać na sposób określenia przez bank kursów kupna i sprzedaży walut. Tym samym prowadziło to do określenia wysokości zobowiązań powodów jednostronnie przez bank. W konsekwencji tak określone postanowienia umowne naruszają dobre obyczaje godząc w równowagę kontraktową stron. Prawo do ustalania kursu waluty nieograniczone skonkretyzowanymi, obiektywnymi kryteriami zmian uniemożliwiało przewidzenie przez konsumentów konsekwencji ekonomicznych zawartej umowy. Bez znaczenia przy tym jest okoliczność czy swoboda banku w ustaleniu kursu jest pełna, bądź też w jakiś sposób jest ograniczona (np. poprzez zastosowanie możliwych maksymalnych odchyleń od kursu ustalanego
z wykorzystaniem obiektywnych kryteriów).

Za niewystarczające uznać przy tym należało oświadczenie powodów co do tego, że są świadomi ryzyka związanego ze zmianą kursów walut i wynikających z tego konsekwencji sporządzone na wzorcu pozwanej. Rolą banku jako przedsiębiorcy i profesjonalisty było wyjaśnienie powodom zasad, na jakich będzie ustalany kurs waluty obcej, że kursy te będą ustalane przez bank, w jaki sposób i na jakich zasadach. Powodom będącym konsumentami nie przedstawiono szczegółowej symulacji zmiany kursu CHF na przestrzeni czasu i nie wyjaśniono odpowiednio ryzyka kursowego. Przeciwnie, powodowie byli zapewniani
o zaletach tego rodzaju kredytu i stabilności waluty przeliczeniowej. W efekcie przekazane im informacje nie obrazowały skali możliwego wzrostu zadłużenia kredytowego i możliwych konsekwencji ekonomicznych zaciągniętego wieloletniego zobowiązania. W tej sytuacji nie można czynić powodom zarzutu, że poszukiwali kredytu, na jak najdogodniejszych dla siebie warunkach.

Nadto wbrew zarzutom pozwanej oceny, czy postanowienie umowne jest niedozwolone (art. 385 ¹ § 1 k.c.), dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy.
W konsekwencji to w jaki sposób była ona późnej wykonywana nie ma żadnego znaczenia (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2019r., sygn. III CZP 29/17). W tej sytuacji bez znaczenia dla rozstrzygnięcia był zarzut pozwanej, że wysokość kursów walut
w tabelach kursowych kształtowana była zgodnie z mechanizmami rynkowymi.

W konsekwencji prawidłowo Sąd Okręgowy uznał, że zakwestionowane przez powodów postanowienia umowne są w świetle art. 385 ¹ k.c. nieuczciwe, a przez to niedozwolone, gdyż dotyczą niejednoznacznie określonego świadczenia głównego, nie były indywidualnie uzgodnione, a ukształtowane nimi prawa i obowiązki stron rażąco naruszały interesy konsumenta oraz pozostawały w sprzeczności z dobrymi obyczajami. Wbrew zarzutom pozwanej tym samym Sąd Okręgowy nie naruszył powyższego przepisu.

Trafnie także, wbrew zarzutom skarżącej, Sąd Okręgowy przyjął, że bez zakwestionowanych postanowień umownych umowa nie może obowiązywać w dalszym ciągu.

Powoływany przez pozwaną przepis art. 358 § 2 k.c. odwołujący się do kursu średniego NBP nie obowiązywał w chwili zawierania umowy przez strony. Zasadą zaś jest stosowanie przepisów prawa materialnego z daty dokonania czynności prawnej (art. 3 k.c.). Wobec tego przepis ten nie mógł zostać w niniejszym przypadku zastosowany przez Sąd do umowy stron zastępując abuzywne postanowienia umowy. Wbrew zarzutom pozwanej nie mogło dojść do zastąpienia kursów z Tabeli Kursów Walut Obcych, kursem średnim NBP także na podstawie art. 56 k.c. oraz art. 65 k.c., które to przepisy stanowią przepisy
o charakterze ogólnym i odsyłają do zasad współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów co byłoby niezgodne z celem Dyrektywy 93/13 z 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich.

Wbrew zarzutom pozwanej na ważność umowy nie wpłynęło podpisanie przez strony aneksu umożliwiającego powodom spłatę kredytu bezpośrednio w walucie CHF. Przez podpisanie tego aneksu nie zostały bowiem uchylone negatywne skutki umowy dla powodów, powodowie przy tym przy zawieraniu aneksu nie zostali pouczeni, że podpisując go mieliby się w jakikolwiek sposób zrzec możliwości powołania na uprawnienia przewidziane art. 385 ¹ k.c. wyrażając tym samym świadomą zgodę na dalsze obowiązywanie umowy w ramach odnowienia przewidzianego art. 506 § 1 k.c. Nie doszło zatem do naruszenia tego przepisu ani art. 232 zd.1 k.p.c., art. 233 § 1 k.p.c. oraz art. 6 k.c.

Powodowie wprost sformułowali w pozwie żądanie ustalenia nieważności zawartej umowy kredytowej. Pouczeni o konsekwencjach takowego rozstrzygnięcia w ramach postępowania apelacyjnego swoje żądanie podtrzymali. Wobec tego uznać należało, że po usunięciu klauzul abuzywnych, nie można wypełnić tak powstałej luki i cała umowa nie może wiązać stron. Skoro zakwestionowane postanowienia umowne dotyczą głównych świadczeń stron i zostały sformułowane w sposób niejednoznaczny, to ich usunięcie ze skutkiem ex tunc powoduje, że brak jest określenia w umowie jej essentialia negotti przewidzianych w art. 69 Prawa bankowego. To zaś uzasadnia jednoznacznie stwierdzenie, że umowa jest nieważna.

Podnoszone przez pozwaną wejście w życie ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (Dz. U, nr 165, poz. 984), czyli tzw. ustawy antyspreadowej nie mogło wpłynąć na treść rozstrzygnięcia. Ustawą tą wprowadzono nowe przepisy: art. 69 ust. 2 pkt 4a oraz ust. 3 i art. 75b w Prawie bankowym, które mają zastosowanie także do umów zawartych przed wejściem w życie wspomnianej ustawy
w odniesieniu do niespłaconej jeszcze części kredytu (art. 4 ustawy z dnia 29 lipca 2011 r.). Jednakże wejście w życie wskazanej ustawy nie zmieniło tego, że w zapisach umowy kredytu zawartej z powodami poprzestano na odwołaniu się do tabel kursów walut, nie określono szczegółowo mechanizmów ich ustalania, pozbawiając tym samym kredytobiorców możliwości oceny wysokości swojego zobowiązania wobec banku. Nie doszło zatem także do zarzucanego naruszenia art. 385 ¹ § 2 k.c., art. 385 § 2 k.c. zw. z art. 3 k.c. w zw. z art. 6 ust. 1 Dyrektywy Rady 93/13/EWG w zw. z art. 65 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 5 k.c. w zw. z art. 4 ustawy antyspreadowej.

Nie mógł zostać uwzględniony także zarzut naruszenia art. 41 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 282), który to przepis odnosi się wyłącznie do weksli wystawionych w walucie obcej i jako taki nie mógł mieć w świetle postanowień wskazanej wyżej dyrektywy zastosowania w niniejszej sprawie.

Niezasadnym okazał się też zarzut naruszenia art. 189 k.p.c. Powodowie mimo sformułowanego w treści pozwu również żądania zapłaty mają bowiem interes prawny
w ustaleniu nieważności umowy w rozumieniu art. 189 k.p.c. Umowa zawarta przez strony stanowi długoterminowy stosunek prawny, który nie został dotychczas wykonany w całości. Wobec tego jedynie wyrok rozstrzygający o powództwie o ustalenie jest w stanie trwale usunąć stan niepewności prawnej pomiędzy stronami w związku ze sporną umową kredytu, przy uwzględnieniu, że nie upłynął jeszcze okres, na jaki umowa ta została zawarta. Stwierdzenie nieważności umowy przesądza nie tylko o możliwości domagania się zwrotu już spełnionych świadczeń, ale przede wszystkim o braku obowiązku spełnienia na rzecz pozwanego banku przyszłych świadczeń, a więc na zaprzestaniu spłat kolejnych rat kredytu. Ma też znaczenie dla ustanowionych zabezpieczeń spłaty kredytu.

Nietrafnym okazał się też zarzut naruszenia art. 118 k.c. w zw. z art. 120 k.c. ponieważ roszczenie powodów nie jest świadczeniem okresowym, tylko roszczeniem dotyczącym nienależnego świadczenia a termin jego przedawnienia jako roszczenia wymagalnego w całości a nie płatnego na raty nie podlega przepisom o przedawnieniu świadczeń o charakterze okresowym.

Nie zasługiwał także na uwzględnienie podniesiony przez pozwaną zarzut zatrzymania. Skoro powodowie otrzymali od pozwanej kwotę 152 510 zł a spłacili 191 717,22 zł co oznacza że ich świadczenie przekroczyło o 42 207,22 zł świadczenie pozwanej. W tej sytuacji brak jest podstaw do uznania, że wzajemne świadczenie banku wymaga zabezpieczenia w jakiejkolwiek wysokości na podstawie art. 497 k.c. w zw. z art. 496 k.c., skoro powodowie domagali się wyłącznie kwoty o jaką ich świadczenie przekroczyło świadczenie banku.

Wobec tego iż w świetle powyższych wywodów zarówno zarzuty naruszenia przepisów postępowania stawiane zaskarżonemu wyrokowi przez pozwaną jak i wszystkie wskazane w apelacji pozwanej zarzuty naruszenia prawa materialnego okazały się niezasadne apelacja pozwanej w całości podlegała oddaleniu, o czym Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. art. 15 zzs ¹ ust.1 pkt.4 zd. 2 ustawy z dnia 2 marca 2020r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem
i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (t.j. Dz.U. z 2020r., poz. 1842 ze zm.).

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z § 2 pkt 6 i § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie obciążając tymi kosztami
w całości pozwaną na podstawie zasady odpowiedzialności za wynik sporu. O odsetkach ustawowych od kosztów postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 ¹ zd. 2 k.p.c. biorąc pod uwagę, że rozstrzygnięcie w tym zakresie nie jest prawomocne z chwilą wydania wyroku Sądu Apelacyjnego.

SSA Grzegorz Misina

SSA Dariusz Chrapoński

SSA Barbara Konińska

1