Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 czerwca 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach V Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Dariusz Chrapoński
Sędziowie:	SA Wiesława Namirska SA Barbara Konińska (spr.)

Protokolant: Barbara Franielczyk

po rozpoznaniu w dniu 15 czerwca 2023 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa P. G., D. G.

przeciwko (...) w W.

o ustalenie

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Gliwicach

z dnia 26 października 2021 r., sygn. akt I C 632/20

1.  prostuje zaskarżony wyrok w punkcie 2. w ten sposób że określoną w tym punkcie kwotę zasądza na rzecz powodów;

2.  oddala apelację;

3.  zasądza od pozwanej na rzecz powodów kwotę 4.050 (cztery tysiące pięćdziesiąt) złotych
z odsetkami, w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono, do dnia zapłaty.

SSA Barbara Konińska SSA Dariusz Chrapoński SSA Wiesława Namirska

Sygn. akt V ACa 40/22

UZASADNIENIE

Powodowie P. G. i D. G. w pozwie skierowanym przeciwko pozwanej (...) (Spółka Akcyjna) z siedzibą
w W. Oddział w Polsce domagali się ustalenia, że umowa o kredyt hipoteczny nr (...) indeksowany do waluty obcej CHF z dnia 19 sierpnia 2008 r. zawarta z (...) SA w W. jest nieważna, ewentualnie domagali się zapłaty kwoty 38 693,77 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia następnego od doręczeniu odpisu pozwu.

Uzasadnili, że w dniu 19 sierpnia 2008 r. zawarli z poprzednikiem prawnym pozwanej (...) SA w W., umowę o kredyt hipoteczny indeksowany do waluty obcej CHF na kwotę 100 000 zł na okres 360 miesięcy, oprocentowany stawką LIBOR 3M. Powodowie zarzucili, że bank w sposób dowolny ustalał kursy walut, nie poinformowano ich w sposób rzetelny i wyczerpujący o ryzyku kursowym. Zarzucili naruszenie art. 69 ust. 1 Prawa bankowego poprzez brak określenia kwoty i waluty kredytu oraz abuzywność powołanych w pozwie postanowień umownych.

Pozwana w odpowiedzi na pozew wniosła o oddalenie powództwa w całości. Zaprzeczyła by umowa była nieważna i zaprzeczyła, by umowa zawierała klauzule abuzywne. Pozwana dodała, że interesy konsumentów nie zostały naruszone, bank stosował rynkowe kursy waluty CHF, a postanowienia umowy uzgodniono indywidualnie.

Wyrokiem z dnia 26 października 2021 r., sygn. I C 632/20 Sąd Okręgowy
w Gliwicach ustalił, że umowa kredytu hipotecznego nr (...) z dnia 19 sierpnia 2008 r. zawarta pomiędzy (...) SA w W., a powodami P. G. i D. G. jest nieważna i zasądził od pozwanej (...)(Spółka Akcyjna) z siedzibą w W. Oddział w Polsce
w W. kwotę 6400 zł z tytułu kosztów procesu.

Sąd Okręgowy ustalił następujące istotne fakty:

W dniu 19 sierpnia 2008 r. powodowie P. G. i D. G. zawarli z (...) SA (poprzednikiem prawnym pozwanej), umowę o kredyt hipoteczny nr (...) indeksowany do waluty CHF na kwotę 100 000 zł na okres 360 miesięcy, oprocentowany stawką LIBOR 3M. Celem kredytowania było sfinansowanie zakupu lokalu mieszkalnego na rynku wtórnym. Umowa została sporządzona na podstawie wzorca banku, wskazano w niej m.in. że kwota kredytu jest indeksowana do CHF, spłata nastąpi w równych miesięcznych ratach. Z „Regulaminu kredytu hipotecznego udzielanego przez (...) stanowiącego wg § 1 pkt 2 umowy integralną jej część wynika, że wypłata kredytu następowała według kursu nie niższego niż kurs kupna zgodnie z tabelą obowiązującą w momencie wypłaty środków, saldo zadłużenia wyrażone jest w walucie obcej i obliczane wg kursu stosowanego przy uruchomieniu kredytu, a w przypadku wypłaty w transzach, saldo jest obliczane wg kursów stosowanych przy wypłacie poszczególnych transz, raty kredytu pobierane są w dniu ich wymagalności
z rachunku bankowego kredytobiorcy prowadzonego w złotych, wyrażone są w walucie obcej według kursu sprzedaży zgodnie z tabelą obowiązującą w banku na koniec ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień wymagalności raty (§ 7 pkt 4; § 9 pkt 2 ppkt 1 regulaminu).

Jeszcze przed podpisaniem umowy, 8 sierpnia 2008 r. powodowie podpisali oświadczenie, według którego m.in. zostali zapoznani przez pracownika banku z kwestią ryzyka zmiany stopy procentowej, są świadomi tego ryzyka które może mieć wpływ na wysokość całego zobowiązania i wysokość raty kredytu, oświadczyli ponadto, że „zostali zapoznani przez pracownika banku z kwestią ryzyka kursowego, będąc świadomi ryzyka rezygnują z możliwości zaciągnięcia kredytu w PLN i dokonują wyboru kredytu indeksowanego do waluty obcej, są świadomi, że ryzyko kursowe związane jest z wahaniami kursów waluty do której indeksowany jest kredyt, ma wpływ na wysokość zobowiązania
i raty kredytu, saldo wyrażone jest w walucie obcej”. Wraz z podpisaniem umowy złożyli analogiczne oświadczenie jak 8 sierpnia 2008 r. Wszystkie formalności zostały przeprowadzone w oddziale banku w Z.. W trakcie spotkań przedstawiono również ofertę kredytu w PLN, lecz zapewniano, kredyt w CHF jest korzystniejszy, wahania kursowe CHF są minimalne od wielu lat, jest to waluta stabilna i nie będzie miało wpływu na ratę kredytu. Nie przekazano im szczegółowej informacji o ryzyku kursowym i wpływie wahań kursowych na wysokość kapitału do spłaty i raty kredytowej, np. nie przedstawiono symulacji obrazujących takie zmiany.

W dniu 4 grudnia 2014 r. powodowie podpisali z pozwaną, jako następcą prawnym (...) SA, aneks do umowy kredytowej, w którym bank zapewnił możliwość dokonywania zmian waluty spłaty kredytu i wskazał, że zmiany te mogą nastąpić po zawarciu aneksu. Celem aneksu było obniżenie kosztów raty kapitałowo odsetkowej poprzez samodzielny zakup CHF po niższej cenie niż oferowała pozwana.

Sąd Okręgowy ocenił, że zeznania świadka A. S. (1) mają dla sprawy drugorzędne znaczenie. Wskazał, że świadek nie miał kontaktu z powodami, nie brał udziału przy sporządzaniu umowy, był i jest pracownikiem pozwanej. Sąd Okręgowy podkreślił, że zeznania dotyczyły m.in. obowiązków pracowników banku w zakresie udzielania informacji klientom, w okresie gdy zawierana była umowa, w oderwaniu od konkretnej sytuacji powodów, sposobu przedstawienia im oferty i okoliczności zawarcia umowy.

Sąd Okręgowy wskazał dalej, że okoliczność, że pozwana jest następcą prawnym (...) SA Oddział w Polsce pozostaje poza sporem, została przyznana przez pozwaną. Sąd Okręgowy przywołał art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. prawo bankowe, zgodnie z którym to przepisem przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Wskazał też, że w świetle utrwalonego poglądu w orzecznictwie
i doktrynie, umowy kredyt indeksowany do waluty obcej były, w czasie zawarcia spornej umowy, dopuszczalne w świetle zasady swobody zawierania umów z art. 353 ¹ k.c.

Sąd Okręgowy wskazał dalej, że analiza spornej umowy kredytu przez pryzmat art. 385 ¹ § 1 k.c. prowadzi do wniosku, że nie doszło do jej skutecznego zawarcia z uwagi na rażące naruszenie interesów powodów jako konsumentów poprzez niekorzystne ukształtowanie ich sytuacji ekonomicznej na skutek nieusprawiedliwionej i niekorzystnej dysproporcji praw i obowiązków. Sąd Okręgowy wskazał następnie, że zgodnie z art. 385 ¹
§ 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Sąd Okręgowy podkreślił, że powodowie w pierwszej kolejności zarzucili, że zawarte w regulaminie, stanowiącym integralną część umowy, klauzule ryzyka walutowego są abuzywne. Następnie zwrócił uwagę na treść następujących wyroków Trybunału Sprawiedliwości: z 30 kwietnia 2014 r. C-26/13; z 20 września 2017 r. C-186/16; z 20 września 2018 r. C-51/17; z 14 marca 2019 r. C-118/17 oraz z dnia 3 października 2019 r. C-260/18.

Jak wywiódł dalej Sąd I instancji, stosując prounijną wykładnię art. 385 ¹ § 1 k.c.
w zw. z art. 4 i 6 art. dyrektywy 93/13 przyjął, że kwestionowane przez powodów postanowienia umowy kredytu, które wprowadzają ryzyko kursowe (ryzyko wymiany) przez mechanizm indeksacji, stanowią klauzulę określającą główne świadczenia stron ( essentialia negotii). Sąd Okręgowy wskazał dalej, że umowa kredytowa odsyłając do § 7 pkt 4; § 9 pkt 2 ppkt 1 i 2 regulaminu zastrzega warunki indeksacji świadczenia do kompetencji banku odsyłając do kursów walut zawartych w „Tabeli kursów walut obcych obowiązującej w banku.” Prawo Banku do ustalania kursu waluty nie doznaje żadnych umownych ograniczeń w postaci skonkretyzowanych, obiektywnych kryteriów zmian stosowanych kursów walutowych i bank swobodnie ustalał, według tylko sobie znanych zasad, kursy walut, mając nieograniczone prawo kształtowania raty. Sąd I Instancji ocenił, że jest to równoznaczne z prawem dowolnego kształtowania wysokości świadczeń głównych (wysokości raty i całej należności) w czasie trwania stosunku prawnego. Sąd Okręgowy wskazał dalej, że powodowie jako konsumenci, na podstawie treści umowy,
w chwili jej zawarcia, nie byli w stanie oszacować całości kwoty, którą będą musieli spłacić w przyszłości, a o poziomie zadłużenia ratalnego (wysokości raty), dowiadywali się dopiero w związku z podjęciem odpowiedniej sumy z ich rachunku. Jak ocenił Sąd Okręgowy, jest to nie do zaakceptowania, w tym zakresie umowa kształtuje prawa i obowiązki powodów
w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco narusza ich interesy w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. Dodatkowym naruszeniem dobrych obyczajów i rażącym naruszeniem usprawiedliwionych interesów pozwanych jako konsumentów jest zastrzeżenie dwóch różnych kursów wymiany: kursu kupna dla przeliczenia wypłaconego przez bank kredytu, zaś kursu sprzedaży dla obliczania rat spłacanego kredytu. Powoduje to nieuzasadnione korzyści kosztem konsumenta i narusza równorzędność stron umowy przez nierównomierne rozłożenie uprawnień i obowiązków między partnerami stosunku obligacyjnego. Sąd
I instancji wskazał również, że nie jest wystarczające odebranie pisemnych oświadczeń, że powodowie „zostali zapoznani przez pracownika banku z kwestią ryzyka kursowego, będąc świadomi ryzyka rezygnują z możliwości zaciągnięcia kredytu w PLN i dokonują wyboru kredytu indeksowanego do waluty obcej, są świadomi, że ryzyko kursowe związane jest z wahaniami kursów waluty do której indeksowany jest kredyt, ma wpływ na wysokość zobowiązania i raty kredytu, saldo wyrażone jest w walucie obcej”. Jak stwierdził Sąd Okręgowy bank naruszył obowiązek rzetelnego poinformowania konsumentów a powinien przedstawić pełną informację umożliwiającą podjęcie racjonalnej decyzji o długofalowych skutkach, w tym przedstawić wahana kursów wymiany i ryzyko związane z zaciągnięciem kredytu w walucie obcej, klarownie wyjaśnić, jak na wysokość raty kredytu wpłynęłaby silna deprecjacja kursu waluty krajowej, a także wyjaśnić, że ryzyko kursowe
z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się trudne do udźwignięcia w przypadku dewaluacji waluty, co nie miało miejsca.

Sąd Okręgowy dodał dalej, że powodowie nie mieli realnej możliwości oddziaływania na treść postanowień umownych, nie zostały indywidualnie uzgodnione,
a pracownik banku zapewniał o stabilnym kursie franka. Argumentacja pozwanej odwołująca się do faktycznego stosowania kursów nie odbiegających od rynkowych nie ma znaczenia dla oceny abuzywności postanowień umownych. Ocena jest niezależna od sposobu wykonywania umowy. Powoduje to, że umowa stron nie wiąże. Oceny prawnej umowy nie zmienia zawarcie przez strony aneksu. Co prawda nieuczciwy charakter warunku indeksacji, został częściowo usunięty (w zakresie kształtowania wysokości raty)
i powodowie od jego podpisania spłacają kredyt w CHF. Odpadła więc od tego momentu niepewność co do wysokości zobowiązania. Jednakże w świetle art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, sąd krajowy jest zobowiązany do stwierdzenia nieuczciwego charakteru warunku umowy zawartej między przedsiębiorcą, a konsumentem, nawet jeśli warunek ten został zmieniony przez te strony
w drodze umowy. Takie stwierdzenie pociąga za sobą przywrócenie sytuacji, w jakiej znajdowałby się konsument w braku warunku, którego nieuczciwy charakter zostałby stwierdzony, chyba że konsument poprzez zmianę nieuczciwego warunku zrezygnował
z takiego przywrócenia w drodze wolnej i świadomej zgody (min. pkt 61 wyroku trybunału Sprawiedliwości z 29 kwietnia 2021 C-19/20). Z aneksu nie wynika, by powodowie poprzez zmianę tego nieuczciwego warunku świadomie zrezygnowali z przywrócenia sytuacji,
w jakiej znajdowaliby się w braku tego warunku. Tym samym nie zrzekli się możliwości powołania się na jego abuzywny charakter. Z ich punktu widzenia celem aneksu było jedynie zmniejszenie kosztów raty. Skutek nieważności nie został również zniwelowany przez nowelę art. 69 Prawa bankowego wprowadzającą z dniem 26 sierpnia 2011 r. regulację wyrażoną w ust. 2 pkt 4a tej ustawy. Ustawa weszła w życie po zawarciu umowy.

Sąd I instancji podkreślił, że powodowie poinformowani przez ten Sąd na rozprawie
w dniu 9 grudnia 2020 r. o możliwych negatywnych dla nich konsekwencjach związanych
z ustaleniem nieważności umowy oświadczyli, że nie chcą jej utrzymania w mocy. Skoro nie doszło do skutecznego zawarcia umowy z uwagi na naruszenie normy art. 385 ¹ § 1 k.c. żądanie ustalenia nieważności umowy jest uzasadnione.

Jak wywiódł dalej Sąd Okręgowy, zgodnie z art. 189 k.p.c. powód może żądać ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa gdy ma w tym interes prawny. Interes prawny w ustaleniu występuje tylko wówczas gdy istnieje obiektywna potrzeba ochrony prawnej. Zgodnie z powszechnie przyjętym w doktrynie i orzecznictwie poglądem, interes prawny nie istnieje, gdy możliwe jest wytoczenie powództwa dalej idącego w swych skutkach. Sąd I Instancji ocenił, że w niniejszej sprawie powodowie mają interes prawny w żądaniu ustalenia. Umowa została zawarta na 30 lat, okres ten nie upłynął. Żądanie ustalenia jej nieważności, niezależnie od żądania zapłaty tytułem wzbogacenia, gwarantuje im pewność swojej sytuacji prawnej na przyszłość. Samo żądanie zapłaty nie gwarantowałoby takiej pewności prawnej.

W świetle powyższego, jak dodał Sąd Okręgowy, na mocy art. 189 k.p.c. ustalił, że umowa kredytu zawarta pomiędzy (...) SA w W.,
a powodami jest nieważna i na zasadzie art. 98 k.p.c. zasądził na ich rzecz koszty postępowania.

W apelacji od powyższego wyroku pozwana zaskarżając go w całości zarzuciła naruszenie art. 233 § 1 k.p.c., art. 189 k.p.c., art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. art. 4 ust. 2 Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, art. 65 k.c. i art. 69 Prawa bankowego, art. 385 ¹ § 1 zd. 2 k.c., art. 385 ¹ § 1
i § 2 k.c. w zw. art. 58 § 1 k.c., art. 56 k.c. w zw. art. 358 § 2 k.c. w zw. z art. 69 ust. 3 ustawy Prawo bankowe w zw. z art. 6 ust. 1 Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, art. 385 ¹ § 2 k.c. w zw.
z art. 6 ust. 1 powyższej dyrektywy w związku z jej motywem dwudziestym pierwszym; art. 4 ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw w zw. z art. 69 ust. 3 Prawa bankowego i art. 75b Prawa bankowego. Pozwana wniosła o zmianę wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powodów na jego rzecz kosztów procesu za obie instancje.

Powodowie w odpowiedzi na apelację wnieśli o jej oddalenie i zasądzenie od pozwanej na ich rzecz kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje:

Apelacja pozwanej podlegała oddaleniu w całości.

Wbrew zarzutom pozwanej Sąd Okręgowy poczynił prawidłowe ustalenia, które Sąd Apelacyjny przyjmuje za własne. Dokonując ustaleń faktycznych Sąd I instancji nie przekroczył zasady swobodnej oceny dowodów wynikającej z art. 233 § 1 k.p.c., zgodnie,
z którą Sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie „wszechstronnego rozważenia zebranego materiału”, czyli z uwzględnieniem wszystkich dowodów przeprowadzonych w postępowaniu, jak również wszelkich okoliczności towarzyszących przeprowadzaniu poszczególnych dowodów i mających znaczenie dla oceny ich mocy i wiarygodności (zob. np. uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 11 lipca 2002 r., IV CKN 1218/00, LEX nr 80266).

Sąd Okręgowy prawidłowo stwierdził w szczególności, iż strony nie uzgodniły indywidualnie istotnych postanowień umownych nie ustalając sposobu przeliczenia franków szwajcarskich na złotówki, ani kursu kupna franków szwajcarskich. Mimo, że postanowienia dotyczące przeliczeń zamieszczone zostały w umowie odsyłają one do tabel kursowych, których treść nie została określona umową i których sposób tworzenia nie był powodom
w żaden sposób przedstawiony, nie był z nimi uzgadniany i nie mieli nań żadnego wpływu.

Za nietrafny uznać należało także zarzut dotyczący bezpodstawnego uznania zeznań powodów za wiarygodne, w szczególności w sytuacji gdy pozwana nie przedstawiła żadnego dowodu mogącego podważyć ich prawdziwość, poza własną oceną, że miały one charakter subiektywny i obliczony na uzyskanie korzystnego dla nich rozstrzygnięcia, z powołaniem na okoliczność, że ryzyko związane z zaciągnięciem zobowiązania indeksowanego do waluty obcej, musiały być od samego początku jasne dla przeciętnego konsumenta. Powodowie co oczywiste brali udział w zawieraniu spornej umowy. Zeznania świadka A. S.
/k. 248-255 akt/, który nie uczestniczył w czynnościach związanych z zawarciem umowy przez powodów nie mogły wobec tego podważyć wiarygodności ich zeznań. Wbrew zarzutom pozwanej Sąd Okręgowy uwzględnił, że powodowie zapoznali się z umową, którą zawarli oraz z regulaminem a także byli informowani o ryzyku kursowym oraz że nie zawarli umowy o kredyt w złotówkach co uczynili po zapewnieniach o stabilności waluty CHF.

Niezasadnymi okazały się także sformułowane przez pozwaną pozostałe zarzuty dotyczące błędnych ustaleń powiązane ściśle z zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa materialnego. Zakwestionowane przez powodów postanowienia umowy wprowadzające mechanizm podwójnej waloryzacji stanowiły niedozwolone postanowienia umowne
w rozumieniu art. 385 ^{( 1)} – art. 385 ^{( 3)} k.c. Przepisy te stanowią implementację do prawa polskiego dyrektywy 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (dalej: dyrektywy 93/13/EWG). Zgodnie z treścią art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c. spod kontroli przewidzianej w art. 385 ^{( 1)} i nast. k.c. wyłączone są postanowienia określające główne świadczenia stron, ale tylko wówczas, gdy sformułowane zostały jednoznacznie. Kwestionowane postanowienia – klauzule denominacyjne (waloryzacyjne) określały główne świadczenia stron w rozumieniu art. 385 ^{( 1)} § 2 zd. 2 k.c. Pojęcie głównych świadczeń stron wiązać należy z ustawowo określonymi elementami przedmiotowo istotnymi wyróżniającymi dany typ umowy nazwanej ( essentialia negotii).
W przypadku umowy o kredyt z art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997r. Prawo bankowe
w brzmieniu obowiązującym w chwili zawarcia umowy przez strony (t.j. Dz.U. z 2002r., Nr 72, poz 665 ze zm.) wynika, że tak rozumianymi głównymi świadczeniami stron są: po stronie kredytodawcy - oddanie do dyspozycji kredytobiorcy oznaczonej kwoty pieniężnej na oznaczony czas z przeznaczeniem na oznaczony w umowie cel, a po stronie kredytobiorcy – wykorzystanie udostępnionej mu kwoty kredytu zgodnie z umówionym celem, zwrot kwoty kredytu, zapłata odsetek kapitałowych i prowizji. Natomiast
w przypadku umów o kredyt denominowany do waluty obcej, zawarte w tych umowach klauzule waloryzacyjne, takie jak te, które kwestionowała powódka, służą oznaczeniu
w pierwszej kolejności salda zadłużenia w CHF ustalanego według kursu kupna,
a w następnej kolejności - wysokości poszczególnych rat ustalanych według kursu sprzedaży CHF, a w rezultacie służą ustaleniu kwoty, którą kredytobiorca ma zwrócić bankowi. Określają więc one - i to w sposób bezpośredni - główne świadczenie kredytobiorcy wynikające z umowy kredytu, czyli kwotę podlegającą zwrotowi tytułem spłaty kredytu.
W orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości UE na gruncie dyrektywy 93/13/EWG przyjmuje się, że tego typu klauzule dotyczące ryzyka wymiany określają główny przedmiot umowy kredytu (zob. wyrok TSUE z dnia 3 października 2019 r., Dziubak, C-260/18; wyrok TSUE z dnia 14 marca 2019 r., Dunai, C-118/17).

Sporne klauzule waloryzacyjne nie zostały sformułowane w jednoznaczny sposób. Odsyłały one do kursów wymiany określonych w tabelach, ustalanych jednostronnie przez bank, a w umowie nie oznaczono żadnych obiektywnych kryteriów, którymi pozwany bank miał się kierować przy ustalaniu kursów kupna i sprzedaży CHF. W umowie nie przewidziano też żadnego mechanizmu pozwalającego kredytobiorcom na poznanie zasad ustalania przez bank kursów wymiany oraz ich weryfikację, a tym bardziej mechanizmu umożliwiającego ich wpływ na ustalane przez bank kursy wymiany, mimo, że kursy te bezpośrednio decydowały o wysokości zobowiązania kredytobiorców.

W efekcie w oparciu o kwestionowane postanowienia powodowie nie byli w stanie oszacować zarówno kwoty, jaką otrzymają tytułem wypłaty, ani kwoty, którą będą mieli obowiązek w przyszłości zapłacić na rzecz banku tytułem spłaty kredytu. Tym samym powodowie nie mieli możliwości ustalenia wysokości swojego zobowiązania. Zresztą samo oznaczenie w umowie daty ustalania przyjętego do rozliczeń kursu (data wypłaty kredytu, data spłaty raty) nie spełnia wymogu jednoznaczności sformułowania postanowień umowy.
W konsekwencji zakwestionowane klauzule należy uznać za postanowienia określające główne świadczenia stron, które zostały sformułowane w sposób niejednoznaczny. To zaś umożliwia ich kontrolę pod kątem abuzywności.

Zgodnie z treścią art. 385 ¹ § 1 k.c. za niedozwolone postanowienia umowne uznane mogą być tylko te postanowienia, które nie zostały uzgodnione indywidualnie
z konsumentem. W myśl art. 385 ¹ § 4 k.c., ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje. Stosownie natomiast do art. 385 ¹ § 3 k.c. nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu; w szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Przepis art. 385 ¹ § 3 zd. 2 k.c. konstruuje wzruszalne domniemanie prawne nieuzgodnienia indywidualnego postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Za indywidualnie uzgodnione można uznać jedynie te postanowienia, które były przedmiotem negocjacji, bądź są wynikiem porozumienia lub świadomej zgody co do ich zastosowania. W celu ustalenia, czy konkretne postanowienie umowne należy kwalifikować jako nieuzgodnione indywidualnie należy zbadać, czy konsument miał na treść danego postanowienia rzeczywisty wpływ (art. 385 ¹ § 3 k.c.). To zwykle nie będzie miało miejsca w przypadku postanowień umowy przyjętych z wzorca zaproponowanemu konsumentowi przez przedsiębiorcę. Dla zrealizowania przesłanki rzeczywistego wpływu konsumenta na treść postanowień umownych nie wystarczy
w związku z tym wykazanie, że konsument wiedział o treści klauzuli, a nawet że strony prowadziły w tym przedmiocie negocjacje. Konieczne jest udowodnienie wspólnego ustalenia ostatecznego brzmienia klauzuli, w wyniku rzetelnych negocjacji w ramach, których konsument miał realny wpływ na treść określonego postanowienia umownego, chyba że zostało ono sformułowane przez konsumenta i włączone do umowy na jego żądanie.

W niniejszej sprawie pozwana, wbrew zarzutom wywiedzionej przez siebie apelacji, nie wykazała indywidualnego uzgodnienia z powodami postanowień umownych dotyczących indeksacji. Umowa zawarta została z wykorzystaniem gotowego wzoru, a powodowie mogli albo zaakceptować wynikającą z niego ofertę banku albo w ogóle nie zawierać umowy. Pozwana nie wykazała też, by powodowie mieli możliwość jakiegokolwiek wpływu na treść zawartych w umowie klauzul waloryzacyjnych. W konsekwencji pozwana nie obaliła domniemania nieuzgodnienia indywidualnego spornych klauzul.

Nadto zakwestionowane postanowienia kształtowały prawa i obowiązki powodów jako konsumentów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy.
Jak już wskazano wyżej w wypadku kwestionowanych przez powodów postanowień umownych odwołano się do tabeli kursów banku, które nie zostały w umowie zdefiniowane. W ich treści nie wskazano obiektywnych, sprawdzalnych kryteriów czy czynników, które miałyby wpływać na sposób określenia przez bank kursów kupna i sprzedaży walut.
W konsekwencji prowadziło to do określenia wysokości zobowiązań powodów jednostronnie przez bank. Tak określone postanowienia umowne stanowią w konsekwencji postanowienia naruszające dobre obyczaje, godzą bowiem w istotę równowagi kontraktowej stron wobec tego, że prawo do ustalania kursu waluty nieograniczone skonkretyzowanymi, obiektywnymi kryteriami zmian uniemożliwia konsumentowi przewidzieć, na podstawie transparentnych
i zrozumiałych kryteriów, wynikających dla niego z umowy konsekwencji ekonomicznych. Bez znaczenia przy tym jest czy swoboda banku w ustaleniu kursu jest pełna, czy też w jakiś sposób ograniczona przykładowo poprzez zastosowanie możliwych maksymalnych odchyleń od kursu ustalanego z wykorzystaniem obiektywnych kryteriów.

Niewystarczającym było oświadczenie powodów, z którego wynikać miało, że są świadomi ryzyka związanego ze zmianą kursów walut i wynikających z tego konsekwencji, które było sporządzone na wzorcu sporządzonym przez pozwaną. Rolą pozwanego banku było wyjaśnienie powodom zasad, na jakich będzie ustalany kurs waluty obcej,
w szczególności zaś poinformowanie ich o tym, że kursy te będą ustalane przez bank,
w jaki sposób i na jakich zasadach. Powodom jednakże nie przedstawiono szczegółowej symulacji zmiany kursu CHF na przestrzeni czasu i nie wyjaśniono odpowiednio ryzyka kursowego. Przeciwnie, powodowie byli zapewniani o zaletach tego rodzaju kredytu
i stabilności waluty CHF. To zaś nie pozwala uznać, że przekazane im informacje obrazowały skalę możliwego wzrostu zadłużenia kredytowego. Nie można także czynić powodom zarzutu, że poszukiwali kredytu, na jak najdogodniejszych dla siebie warunkach wybierając wobec zapewnień o zaletach kredytu indeksowanego tenże kredyt zamiast kredytu złotowego.

Wbrew zarzutom pozwanej oceny, czy postanowienie umowne jest niedozwolone (art. 385 ¹ § 1 k.c.), dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy. W konsekwencji to
w jaki sposób była ona późnej wykonywana nie ma żadnego znaczenia (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2019 r., sygn. III CZP 29/17). W tej sytuacji bez znaczenia dla rozstrzygnięcia był zarzut pozwanej, że wysokość kursów walut w tabelach kursowych kształtowana była zgodnie z mechanizmami rynkowymi. Wobec tego bez znaczenia dla rozstrzygnięcia, jak wskazano to już wyżej, okazały się zarzuty pozwanej dotyczące uchylania przez Sąd Okręgowy pytań dotyczących zbliżonych okoliczności.

W konsekwencji zakwestionowane przez powodów postanowienia umowne są
w świetle art. 385 ¹ k.c. nieuczciwe, a przez to niedozwolone, gdyż dotyczą niejednoznacznie określonego świadczenia głównego, nie były indywidualnie uzgodnione, a ukształtowane nimi prawa i obowiązki stron rażąco naruszały interesy konsumenta oraz pozostawały
w sprzeczności z dobrymi obyczajami.

Bez zakwestionowanych postanowień umownych umowa nie może obowiązywać
w dalszym ciągu. Należało ją zatem, zgodnie ze stanowiskiem powodów i Sądu Okręgowego, uznać za nieważną w całości. Sąd nie ma możliwości kreowania postanowień umownych, które mogłyby zastąpić niedozwolone klauzule, w tym zastąpić kursy z tabel banku zastrzeżone w umowie, innym kursem notowania franka szwajcarskiego do złotego (np. kursem NBP). Sądy krajowe są bowiem zobowiązane do zaniechania stosowania nieuczciwego postanowienia umownego, aby nie wywierał on skutków wobec konsumenta, natomiast nie są uprawnione do nadawania mu nowej treści (por. wyrok TSUE z dnia 15 marca 2012 r., C-453/10, ZOTSiS 2012/3/I-144).

Wobec tego i nie mógł w niniejszej sprawie znaleźć zastosowania art. 358 § 2 k.c. odwołujący się do kursu średniego NBP, który to przepis nie obowiązywał w chwili zawierania umowy przez strony, gdyż zasadą jest stosowanie przepisów prawa materialnego
z daty dokonania czynności prawnej (art. 3 k.c.). Powodowie wprost sformułowali w pozwie żądanie ustalenia nieważności zawartej umowy kredytowej. Pouczeni o konsekwencjach takowego rozstrzygnięcia w ramach postępowania apelacyjnego swe żądanie podtrzymali. Wobec tego uznać należało, że po usunięciu klauzul abuzywnych, nie można wypełnić tak powstałej luki i uznać wbrew żądaniom konsumentów że umowa ma charakter złotowy
i zastępować wskaźnika LIBOR wskaźnikiem WIBOR. Przeciwnie wobec żądania powodów uznać należało, że cała umowa nie może wiązać stron. Skoro zakwestionowane postanowienia umowne dotyczą głównych świadczeń stron i zostały sformułowane w sposób niejednoznaczny, to ich usunięcie ze skutkiem ex tunc powoduje, że brak jest określenia
w umowie jej essentialia negotti przewidzianych w art. 69 Prawa bankowego. To zaś
w sposób jednoznaczny uzasadnia stwierdzenie, że umowa jest nieważna.

Wejście w życie ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (Dz. U, nr 165, poz. 984), czyli tzw. ustawy antyspreadowej nie mogło wpłynąć na treść rozstrzygnięcia. Ustawą tą wprowadzono nowe przepisy: art. 69 ust. 2 pkt 4a oraz ust. 3 i art. 75b w Prawie bankowym, które mają zastosowanie także do umów zawartych przed wejściem w życie wspomnianej ustawy w odniesieniu do niespłaconej jeszcze części kredytu (art. 4 ustawy z dnia 29 lipca 2011 r.). Jednakże wejście w życie wskazanej ustawy nie zmieniło tego, że w zapisach umowy kredytu zawartej z powodami poprzestano na odwołaniu się do tabel kursów walut, nie określono szczegółowo mechanizmów ich ustalania, pozbawiając tym samym kredytobiorców możliwości oceny wysokości swojego zobowiązania wobec banku.

W efekcie niezasadnymi okazały się zarzuty dotyczące naruszenia art. 385 ¹ § 1 k.c.
w zw. art. 4 ust. 2 Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, art. 65 k.c. i art. 69 Prawa bankowego, art. 385 ¹ § 1 zd. 2 k.c., art. 385 ¹ § 1 i § 2 k.c. w zw. art. 58 § 1 k.c., art. 56 k.c. w zw. art. 358 § 2 k.c. w zw. z art. 69 ust. 3 ustawy Prawo bankowe w zw. z art. 6 ust. 1 Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, art. 385 ¹ § 2 k.c. w zw. z art. 6 ust. 1 Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia
5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich
w związku z motywem dwudziestym pierwszym Dyrektywy 93/13; art. 4 ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw w zw. z art. 69 ust. 3 Prawa bankowego i art. 75b Prawa bankowego.

Nietrafnym okazał się także zarzut naruszenia art. 189 k.p.c., gdyż powodowie wbrew zarzutom skarżącej mają interes prawny w ustaleniu nieważności umowy w rozumieniu art. 189 k.p.c. Umowa zawarta przez strony stanowi długoterminowy stosunek prawny, który nie został dotychczas wykonany w całości. Wobec tego jedynie wyrok rozstrzygający
o powództwie o ustalenie jest w stanie trwale usunąć stan niepewności prawnej pomiędzy stronami w związku ze sporną umową kredytu, zważywszy że nie upłynął jeszcze okres, na jaki umowa ta została zawarta. Stwierdzenie nieważności umowy przesądza nie tylko
o możliwości domagania się zwrotu już spełnionych świadczeń, ale i braku obowiązku spełnienia na rzecz pozwanego banku przyszłych świadczeń, a więc na zaprzestaniu spłat kolejnych rat kredytu. Ma też znaczenie dla ustanowionych zabezpieczeń spłaty kredytu.

Wobec powyższego apelacja pozwanej została oddalona o czym Sąd Apelacyjny orzekł jak w punkcie 2 wyroku na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. art. 15 zzs ¹ ust.1 pkt.4 zd. 2 ustawy z dnia 2 marca 2020r. o szczególnych rozwiązaniach związanych
z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych.

Zaskarżony wyrok podlegał sprostowaniu na podstawie art. 350 § 1 i 3 k.p.c.
w zakresie oczywistej niedokładności jaką był brak określenia w jego sentencji, iż koszty procesu podlegają zasądzeniu na rzecz powodów.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z § 2 pkt 6 i § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. poz. 1800 ze zm.) obciążając tymi kosztami w całości pozwaną zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik sporu. O odsetkach od kosztów postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98
§ 1 ¹ k.p.c.

SSA Barbara Konińska SSA Dariusz Chrapoński SSA Wiesława Namirska