Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Organ rentowy Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. w - zaskarżonych przez płatnika składek P. H. - decyzjach stwierdził, że w stosunku do zainteresowanych w sprawie ubezpieczonych: A. K., M. K., S. Ł.
i P. S. nie ma zastosowania ustawodawstwo polskie z zakresu ubezpieczeń społecznych w okresach wskazanych w decyzjach z lat 2015-2018. Organ rentowy tym samym wycofał wydane wcześniej zaświadczenia na formularzach A1, w których potwierdził płatnikowi składek, że zainteresowane w sprawie ubezpieczone podlegały w spornych okresach polskiemu ustawodawstwu z zakresu ubezpieczeń społecznych, jako pracownice delegowane do pracy w Niemczech przy sprawowaniu opieki nad osobami starszymi
i niepełnosprawnymi.

Organ rentowy uzasadnił wymienione decyzje tym, że płatnik składek, jako osoba prowadząca od 2014 roku działalność gospodarczą w Polsce polegającą na wyszukiwaniu miejsc pracy i pozyskiwaniu pracowników do pomocy społecznej bez zakwaterowania dla osób w podeszłym wieku i niepełnosprawnych, nie prowadził znacznej części swej działalności w Polsce (osiągając w kraju jedynie 0,6% do 4,1% ogólnych obrotów), która sprowadzała się jedynie do czynności rekrutacyjnych (zawierania umów) oraz prowadzenia zasadniczej części działalności opiekuńczej za granicą. Ponadto, organ rentowy podnosił, że płatnik nie przedłożył dowodów na wykonywanie przez ubezpieczonych pracowników jakichkolwiek usług informacyjno-reklamowych w Polsce (roznoszenie ulotek i pozyskiwanie chętnych do pracy) - stwierdzając w związku z tym brak podstaw dla zastosowania przepisu art. 12 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu i Rady Europejskiej (WE) nr 883/204 z dnia
29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego ustanawiającego zasadę ciągłości podlegania ubezpieczeniom społecznym w państwie członkowskim pracodawcy w przypadku pracowników delegowanych do pracy w innych państwach członkowskich (dalej rozporządzenie podstawowe nr 883/204).

Wyrokiem z dnia 7 lipca 2020 r. Sąd Okręgowy w Katowicach – po połączeniu do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia odwołań od wymienionych decyzji – w punktach
1 – 4 zmienił zaskarżone w sprawie decyzje organu rentowego, ustalając, że wymienione
w decyzjach ubezpieczone podlegały w okresach objętych decyzjami ustawodawstwu polskiemu właściwemu z zakresu ubezpieczeń społecznych jako pracownice delegowane przez płatnika składek i w punkcie 5 zasądził od organu rentowego na rzecz skarżącej 720 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Okręgowy uwzględnił w całości odwołania skarżącej, przyjmując, że
w odniesieniu do rodzaju i charakteru działalności gospodarczej prowadzonej przez płatnika składek, której sposób wykonywania nie uległ zmianie od początku jej prowadzenia, tj. od 2014 r., brak było podstaw dla zmiany stanowiska organu rentowego zawartego w wydanych zaświadczeniach o ustawodawstwie właściwym, albowiem płatnik składek i ubezpieczone spełniały wszystkie warunki i kryteria określone w przepisie art. 12 ust. 1 rozporządzenia podstawowego nr 883/2004. W szczególności Sąd ten nie podzielił stanowiska Zakładu, który eksponował w zarzutach brak spełnienia warunku prowadzenia przez skarżącą „znacznej części działalności”, czy też „znaczącej działalności” w Polsce w oparciu o kryteria proporcji wolumenu obrotów nie sięgających 25%. Sąd Okręgowy, odwołując się do utrwalonej linii orzecznictwa sądowego (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 18 listopada 2015r., II UK 100/14; wyrok Sądu Najwyższego z 5 kwietnia 2016r., II UK 176/14; wyrok Sądu Najwyższego z 8 czerwca 2017r., II UK 373/16), stwierdził, że zważywszy na specyfikę działalności prowadzonej przez skarżącą, która polega w istocie wyłącznie na delegowaniu pracowników rekrutowanych w Polsce do pracy w innych państwach członkowskich, należało przyjąć, że skarżąca prowadziła normalnie znacząco swą działalność w Polsce - w rozumieniu art. 12 ust. 1 rozporządzenia podstawowego nr 883/204. Sąd ten nie podzielił również stanowiska organu rentowego, że osoby zainteresowane w sprawie były pracownicami wysyłanymi do pracy w Niemczech po to, by zastąpić inne delegowane osoby. W odniesieniu do cech pracy wykonywanej przez ubezpieczone, polegającej na sprawowaniu opieki nad starszymi i niepełnosprawnymi, a więc pracy o charakterze indywidualnym, można przyjąć,
że ubezpieczone były delegowane co najwyżej do takiej samej pracy, a nie do
„tej samej pracy” w celu zastąpienia poprzedników. Wobec powyższego na podstawie
art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję orzekając jak w punkcie 1 sentencji wyroku.

O kosztach zastępstwa procesowego orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. przy zastosowaniu § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 2015r. poz.1800), mając na względzie, iż sprawa dotyczyła w istocie 4 odwołań.

W apelacji od całości zaprezentowanego rozstrzygnięcia organ rentowy zarzucił Sądowi pierwszej instancji:

- naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie dowolnej, a nie swobodnej oceny dowodów zgromadzonych w sprawie poprzez pominięcie okoliczności istotnych dla rozpatrzenia sprawy, a wskazanych przez organ rentowy: wysokości obrotów płatnika składek w Polsce w zakresie 0,66% do 4,11%, miejsca rekrutowania pracowników, braku faktycznego świadczenia pracy na terytorium Polski, miejsca zawierania umów z zainteresowanymi, liczby umów faktycznie wykonywanych w Polsce i poza jej granicami oraz

- naruszenie przepisów prawa materialnego, poprzez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, tj.:

- art. 12 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004
z dnia 29 kwietnia 2004r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego
i art. 14 ust. 2 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia
16 września 2009r. dotyczącego wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004
z zabezpieczenia społecznego przez ich niewłaściwe zastosowanie w stanie faktycznym niniejszej sprawy, będące następstwem tego, że sąd pierwszej instancji w celu ustalenia, czy płatnik składek w spornym okresie prowadził znaczną część działalności w Polsce, nie zbadał wszystkich kryteriów charakteryzujących tę działalność, czego dalszą konsekwencją było błędne przyjęcie, że wymieniony pracodawca prowadził znaczną część działalności w Polsce;

- art. 11 ust. 3 lit. a w zw. z art. 13 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego poprzez jego nieprawidłowe zastosowanie do stanu faktycznego niniejszej sprawy.

W oparciu o podniesione zarzuty, apelujący organ rentowy wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołań.

W piśmie procesowym z dnia 16 stycznia 2023 r. organ rentowy, powołując się na przepisy art. 14 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczącego wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego w związku z art. 12 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, zmienionego rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 465/2012 z dnia 22 maja
2012 r., stwierdził, że brak jakiegokolwiek potwierdzenia, iż zainteresowane bezpośrednio przed rozpoczęciem zatrudnienia za granicą podlegały już ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym siedzibę ma jej pracodawca, czyli aby – zawarte z odwołującą Spółką - umowy o świadczenie usług informacyjno – rekrutacyjnych były przez nie faktycznie wykonywane.

W odpowiedzi na apelację płatnik składek wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje:

Przyjmując ustalenia Sądu pierwszej instancji jako własne uznał, że apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

W szczególności Sąd drugiej instancji podziela stanowisko Sądu Okręgowego
w zakresie dotyczącym rozumienia kryterium „znacznej części działalności”, czy też „znaczącej działalności” pracodawcy - płatnika składek użytego w treści przepisu art. 12
ust. 1 rozporządzenia podstawowego nr 883/2004, który stanowi, że osoba, która wykonuje działalność jako pracownik najemny w państwie członkowskim w imieniu pracodawcy, który normalnie prowadzi tam swą działalność, a która jest delegowana przez tego pracodawcę do innego państwa członkowskiego do wykonywania pracy w imieniu tego pracodawcy, nadal podlega ustawodawstwu pierwszego państwa członkowskiego, pod warunkiem że przewidywany czas takiej pracy nie przekracza 24 miesięcy i że osoba ta nie jest wysłana, by zastąpić inną delegowaną osobę.

Przy czym, zgodnie z przepisem art. 14 ust. 2 rozporządzenia wykonawczego
nr 987/2009 z dnia 16 września 2009r. powołanego w apelacji do celów stosowania art. 12 ust. 1 rozporządzenia 883/2004, sformułowanie „który normalnie tam prowadzi swą działalność” odnosi się do pracodawcy zazwyczaj prowadzącego znaczną część działalności innej, niż działalność związana z samym zarządzeniem wewnętrznym, na terytorium państwa członkowskiego, w którym ma swoją siedzibę, z uwzględnieniem wszystkich kryteriów charakteryzujących działalność prowadzoną przez dane przedsiębiorstwo. Odnośne kryteria muszą zostać dopasowane do specyficznych cech każdego pracodawcy i do rzeczywistego charakteru prowadzonej działalności.

Sąd Okręgowy, przywołując zacytowane orzecznictwo sądowe, prawidłowo przyjął, że w celu ustalenia czy przedsiębiorstwo prowadzi normalną działalność w rozumieniu art. 12 ust. 1 rozporządzenia podstawowego nr 883/2004, czy też znaczącą część działalności innej, niż zarządzanie wewnętrzne w rozumieniu art. 14 ust. 1 rozporządzenia wykonawczego
nr 987/2009 - należy uwzględniać wszystkie kryteria charakteryzujące jego działalność
oraz charakter przedsiębiorstwa delegującego (por. wyrok Sądu Najwyższego z 18 listopada 2015 r., II UK 100/14).

Zatem, stosowanie jedynie kryterium związanego z wielkością obrotu jest mylące
i niewyczerpujące w odniesieniu do przedsiębiorstwa takiego, jakie prowadzi płatnik składek, które swą działalność opiera przede wszystkim na rekrutacji pracowników w związku
z potrzebą realizacji zamówień kontrahenta zagranicznego.

W takim przypadku należy potwierdzić, że tego rodzaju działalność jest prowadzona w znacznej części w państwie, w którym w znacznym stopniu przedsiębiorca poszukuje pracowników (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2017 r., II UK 412/16).

Ponadto należy wskazać, że w wyroku z 5 lipca 2017 r. (II UK 341/16), Sąd Najwyższy wprost podkreślił, że za błędne należy uznać stanowisko, zgodnie z którym przedsiębiorstwo delegujące, osiągające w państwie swojej siedziby, z którego deleguje pracowników, obrót niższy niż 25% całkowitego obrotu, nie prowadzi normalnie działalności w tym państwie. W związku z tym, nie ma wątpliwości, że przy ocenie, czy dane przedsiębiorstwo prowadzi znaczącą część działalności w państwie członkowskim swej siedziby, konieczne jest badanie wszystkich kryteriów charakterystycznych dla działalności prowadzonej przez przedsiębiorstwo, więc stosowanie tylko kryterium związanego
z wielkością obrotu jest mylące lub niewystarczające (por. również wyrok Sądu Najwyższego z 14 czerwca 2017r., II UK 388/16).

Koncentracja uwagi organu rentowego wyłącznie na kryterium obrotu osiąganego
w Polsce przez płatnika składek, z pominięciem pogłębionej kompleksowej analizy, była nieuzasadniona i nieprawidłowa.

Poza kryterium obrotu i zestawieniem ilości umów wykonywanych w Polsce i na terenie Niemiec, wszystkie pozostałe kryteria wskazują na ścisły związek przedsiębiorstwa odwołującej z Polską, co wyklucza możliwość przyjęcia, że aktywność przedsiębiorstwa płatniczki składek w Polsce ograniczała się wyłącznie do wykonywania wewnętrznych czynności administracyjnych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Świadczy o tym w szczególności to, że:

- odwołująca ma swoją siedzibę i administrację wyłącznie w Polsce, od samego początku prowadzenia działalności gospodarczej;

- personel administracyjny odwołującej był zatrudniany wyłącznie na terenie Polski. Odwołująca zatrudniała także w Polsce osoby zajmujące się rekrutacją pracowników (tzw. rekruterów w sumie około 20 osób przez cały okres prowadzenia działalności gospodarczej);

- odwołująca organizowała akcje promocyjne w Polsce, przy których zatrudniane były osoby roznoszące ulotki, spośród których część stanowiły niektóre opiekunki w czasie ich pobytu w Polsce, w okresie przerw w opiece nad podopiecznymi, a część osoby, które zajmowały się wyłącznie rozdawaniem ulotek i nie pracowały następnie jako opiekunki;

- odwołująca korzystała także w Polsce z usług biura księgowości, ponieważ w Polsce opłacała podatki i dokonywała rozliczeń pracowników w ZUS;

- odwołująca korzystała w Polsce z usług reklamowych i marketingowych, prowadziła własną stronę internetową z domeną ".pl", zamieszczała ogłoszenia na 17 różnych portalach zawierających oferty pracy, a także wykonując pracę w biurze nawiązywała kontakty
z agencjami oraz bezpośrednio z klientami w Niemczech;

- wszyscy pracownicy delegowani byli rekrutowani przez odwołującą wyłącznie
w Polsce;

- umowy z pracownikami były zawierane przez odwołującą wyłącznie w Polsce;

- umowy odwołującej z usługobiorcami z Niemiec, na podstawie art. 70 k.c., należy uznać za zawarte w Polsce;

- prawem właściwym dla wszystkich zawieranych umów zarówno z pracownikami,
jak i z usługobiorcami, jest prawo polskie;

- w umowach zawieranych przez odwołującą z usługobiorcami z Niemiec zawarte zostały umowy dotyczące jurysdykcji, w ramach których wyłączną jurysdykcję w przypadku sporów wynikających na tle tych umów posiadają sądy polskie.

W ocenie Sądu, nie ma racji apelujący, podnosząc w treści apelacji, że zainteresowane były osobami delegowanymi do pracy za granicą w celu zastąpienia innej delegowanej osoby.

W tej kwestii należało w pełni podzielić zapatrywania sądu pierwszej instancji, który prawidłowo ustalił zarówno charakter zatrudnienia zainteresowanych, jak i specyfikę pracy opiekunki osoby starszej. Z treści zawartych umów wynika, że do obowiązków zainteresowanych należało utrzymanie ładu i porządku w miejscu wykonywania umowy, gotowość do opieki nad klientem, pomoc przy podstawowej pielęgnacji klienta, przygotowywanie i podawanie posiłków klientowi o ustalonych porach, pomoc w ubieraniu się klienta, a w szczególności w przypadku zaistnienia takiej potrzeby, wymiana wkładek lub pieluch oraz inne czynności domowe. Nie ulega wątpliwości, że praca wykonywana przez zainteresowane w ramach oddelegowania była pracą szczególnie wyczerpującą i nie było możliwe wykonywanie jej nieprzerwanie przez okres przekraczający kilka miesięcy. Praca
ta wymagała pełnej gotowości przez 24 godziny na dobę oraz dużej odporności psychicznej
i siły fizycznej. Opieka nad starszą, często niedołężną, czy też niezdolną do samodzielnej egzystencji osobą, jest pracą bardzo trudną. Koniecznym jest podejmowanie szeregu czynności związanych z myciem, podnoszeniem i pielęgnowaniem takiej osoby. Oczywistym jest też, że w związku z demencją osób starszych może dochodzić do licznych konfliktowych sytuacji, stąd też praca taka wymaga ogromnej cierpliwości i odpowiedniego, indywidualnego podejścia do takiej osoby, co powoduje duże obciążenia psychiczne dla opiekunki. Wyczerpujący charakter pracy, z dala od domu i wymagający stałej dyspozycji, niewątpliwie powodował, że długotrwałe i jednocześnie swobodne oraz w pełni wydajne wykonywanie tego rodzaju czynności było niemożliwe, czy też znacząco utrudnione. Z zebranego w sprawie materiału dowodowego wynika, że oddelegowywanie zainteresowanych na krótsze okresy, kolejno po sobie, wynikało z systemu pracy przyjętego dla prawidłowej realizacji opieki nad starszymi osobami. Rotacja opiekunek była więc uzasadniona specyfiką pracy, która z uwagi na szczególną uciążliwość, nie mogła być wykonywana przez jedną osobę przez długi okres. Także stan zdrowia starszych osób powodował, iż zawieranie umów krótkoterminowych było w tym przypadku celowe i uzasadnione. Zainteresowane nie były więc wysyłane w celu zastąpienia innych opiekunek, lecz były oddelegowane do realizacji niezależnych kontraktów.

Wysyłanie jednej opiekunki w celu zastąpienia innej wystąpiłoby w sytuacji,
w której opiekunka zastępowana nie mogłaby wykonywać swoich obowiązków -
w okresie obowiązywania umowy łączącej ją z odwołującą - na przykład ze względów rodzinnych, zdrowotnych, czy też z uwagi na brak porozumienia z podopiecznym
(por. wyroki Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 10 lipca 2015r., III AUa 229/15 i z 9 listopada 2017r., III AUa 670/17).

Sytuacja, w której pracownicy wysyłani są kolejno w celu realizacji odrębnych, własnych kontraktów i własnych obowiązków, jest sytuacją odmienną. Przyjęta przez
Sąd Okręgowy wykładnia pojęcia zastępowania sprzyja również osiągnięciu celu rozporządzenia podstawowego, którym jest w szczególności unikanie komplikacji administracyjnych i fragmentyzacji istniejącej historii ubezpieczenia, a także poddanie
osób przemieszczających się we Wspólnocie systemowi zabezpieczenia społecznego tylko jednego państwa członkowskiego w celu uniknięcia zbiegu mających zastosowanie
przepisów ustawodawstw krajowych oraz komplikacji, które mogłyby z tego wyniknąć
(pkt 15 preambuły rozporządzenia podstawowego). Delegowani pracownicy, w zakresie ubezpieczeń społecznych, podlegają bowiem ustawodawstwu polskiemu, zarówno
w okresie delegowania, jak i w czasie pobytu na terytorium państwa członkowskiego,
w którym mają miejsce zamieszkania (Polska). Zainteresowane nie były więc wysyłane
do pracy w Niemczech w celu zastępstwa innej osoby, lecz w celu realizacji własnych
umów.

Ponadto, odnosząc się do twierdzeń apelującego organu rentowego zawartych
w piśmie procesowym z dnia 16 stycznia 2023 r., trzeba wskazać, iż Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z dnia 25 października 2018 r., wydanym
w sprawie C-451/17, (...) przeciwko (...) przekonująco stwierdził, że art. 14 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczącego wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego w związku z art. 12 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, zmienionego rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 465/2012 z dnia 22 maja 2012 r. należy interpretować w ten sposób, że pracownika zatrudnionego w celu oddelegowania do innego państwa członkowskiego należy uznać za osobę, która „bezpośrednio przed rozpoczęciem zatrudnienia podlega już ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym siedzibę ma jej pracodawca” w rozumieniu art. 14 ust. 1 wykonawczego, nawet jeśli pracownik ten nie miał statusu osoby ubezpieczonej na podstawie ustawodawstwa tego państwa członkowskiego bezpośrednio przed rozpoczęciem zatrudnienia, o ile w tym momencie pracownik miał miejsce zamieszkania we wspomnianym państwie członkowskim, czego ustalenie należy do sądu odsyłającego. Powyższa teza przywołana została przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia
7 listopada 2018 r. (II UK 341/17).

Konkludując, Sąd drugiej instancji uznał, że apelacja nie jest zasadna i na mocy
art. 385 k.p.c. orzekł o jej oddaleniu.

O kosztach procesu Sąd ten rozstrzygnął na podstawie art. 98 k.p.c. w związku
z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r.
w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. 2015 r. poz. 1800) w wysokości
4-krotności opłaty minimalnej za czynności adwokackie w postępowaniu apelacyjnym
(240 zł x 4) ze względu na ilość spraw połączonych do wspólnego rozpoznania.

/-/SSA Marek Procek