Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Wyrokiem z 7 stycznia 2025r. Sąd Okręgowy w Bielsku-Białej w pkt. 1 zmienił zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. z 18 października 2024r. i przyznał ubezpieczonej A. L. prawo do przeliczenia emerytury bez zmniejszenie o sumę pobran ych emerytur za okres od 3 marca 2010r. do osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego, poczynając od 16 września 2021r.; w pkt. 2 stwierdził, że organ rentowy ponosi odpowiedzialność za nieustalenie ostatniej przesłanki niezbędnej do wydania decyzji za okres od 4 lipca 2024r. do dnia zapłaty.

Sąd Okręgowy uznał, że ubezpieczona (ur. (...)) nabyła prawo do emerytury z obniżonego wieku dnia 3 marca 2010r. Decyzją z 5 listopada 2015r. organ rentowy przyznał ubezpieczonej prawo do emerytury z powszechnego wieku emerytalnego od 30 października 2015r. Do obliczenia wysokości świadczenia organ rentowy przyjął art. 25 ust. 1 b ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst Dz.U. z 2015r., poz. 748 ze zm.) – zwanej dalej ustawą emerytalną. Zatem podstawę obliczenia emerytury pomniejszono o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne. Dnia 16 września 2024r. ubezpieczona wniosła o przeliczenie emerytury z powszechnego wieku emerytalnego bez zastosowania art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej. Na uzasadnienie ubezpieczona przytoczyła wyrokowi Trybunału Konstytucyjnego z 6 marca 2019r., w sprawie P 20/16 oraz z 4 czerwca 2024r., w sprawie SK 140/24. Zaskarżoną decyzją organ rentowy odmówił ubezpieczonej prawa do przeliczenia emerytury. Na uzasadnienie podano, że pierwszy wyrok Trybunału Konstytucyjnego dotyczy kobiet urodzonych w 1953r.; natomiast drugi wyrok nie został ogłoszony w Dzienniku Ustaw i w związku z tym brak podstaw do wznowienia postępowania. Ubezpieczona domagała się zmiany zaskarżonej decyzji poprzez przeliczenie emerytury z powszechnego wieku emerytalnego z pominięciem art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej. Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania.

Sąd Okręgowy uznał, że na tle bezspornego stanu faktycznego odwołanie zasługiwało na uwzględnienie. Sąd ten przypomniał, że wyrokiem z 4 czerwca 2024r. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej w zakresie, w jakim dotyczy osób, które złożyły wniosek o przyznanie świadczeń, o których mowa w tym przepisie przed 6 czerwca 2012r., jest niezgodny z art. 67 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego nie został ogłoszony w Dzienniku Ustaw.

Sąd Okręgowy, dokonując oceny zasadności stosowania art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej w sprawie, uwzględnił dyrektywę interpretacyjną wynikającą z art. 2 Konstytucji RP, skonkretyzowaną w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 6 marca 2019r., w sprawie P 20/16, oraz uchwałę Sądu Najwyższego z 28 listopada 2019r., w sprawie III UZP 5/19. Skoro ubezpieczona nabyła prawo do emerytury w wieku powszechnym w styczniu 2015r., a w chwili przejścia na emeryturę wcześniejszą w marcu 2010r., to nie mogła spodziewać się, że decyzja ta spowoduje obniżenie świadczenia emerytalnego z powszechnego wieku. W związku z tym cytowany przepis ustawy emerytalnej należy rozumieć i stosować w taki sposób, że potrąceniu podlegają wyłącznie kwoty emerytury w wieku obniżonym wypłacone po osiągnięciu przez ubezpieczoną wieku uprawniającego do nabycia emerytury w wieku powszechnym. Sąd Okręgowy dodał, że analogiczne stawisko zostało przyjęte przez Sąd Najwyższy w stosunku do mężczyzn urodzonych w latach 1949-1953, którzy spełnili warunki przejścia na emeryturę nauczycielska bez względu na wiek (wyroki Sądu Najwyższego: z 18 stycznia 2022r., w sprawie III USKP 98/21 oraz z 6 maja 2021r., w sprawie III USKP 52/21).

Sąd Okręgowy uwzględnił odwołanie na mocy art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. Sąd Okręgowy uznał, że organ rentowy popełnił błąd (art. 133 ust. 1 pkt. 2 ustawy emerytalnej) i w związku z tym prawo do przeliczenia świadczenia przyznał od 16 września 2021r. Sąd Okręgowy uznał także, że ubezpieczona posiada prawo do ustawowych odsetek za opóźnienie w wypłacie świadczenia po upływie 30 dni od daty ogłoszenia wyroku przez Trybunał Konstytucyjny, w sprawie SK 140/24.

Organ rentowy domagał się zmiany zaskarżonego wyroku i oddalenia odwołania.

Organ rentowy zaskarżonemu wyrokowi zarzucił naruszenia:

- art. 233 k.p.c. poprzez błędną ocenę zebranego w sprawie materiału dowodowego, mającą wpływ na wydane orzeczenie;

- art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej poprzez jego niezastosowanie, mimo że norma prawna nie została usunięta z obrotu prawnego;

- art.114 ust. 1 ustawy emerytalnej poprzez błędne zastosowanie i przyjęcie, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego jest nową okolicznością;

- art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej poprzez wadliwe zastosowanie i przyjęcie, organ rentowy popełnił błąd;

- art. 118 ustawy emerytalnej poprzez wadliwe przyjęcie, że organ rentowy ponosi odpowiedzialność za nieustalenie ostatniej okoliczności przy wydaniu decyzji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

apelacja organu rentowego zasługiwała na częściowe uwzględnienie.

Niezasadny okazał się zarzut naruszenia art. 233 k.p.c., bowiem stan faktyczny był bezsporny między stronami. Spór między stronami sprowadza się w pierwszej kolejności do zastosowania art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej.

Należy przypomnieć, że w wyroku z 6 maja 2021r., w sprawie III USKP 52/21, Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że mimo iż wywody prawne Trybunału Konstytucyjnego w wyroku z 6 marca 2019r., w sprawie P 20/16, koncentrowały się na sytuacji kobiet urodzonych w 1953r., to wyrażone w uzasadnieniu tego wyroku zapatrywania prawne co do standardu konstytucyjnego, z którego wynikała sprzeczność z art. 25 ust. 1 b ustawy emerytalnej z art. 2 Konstytucji RP i z wyrażoną w tym przepisie zasadą zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa, w pełni znajdują zastosowanie także do sytuacji mężczyzn urodzonych w latach 1949-1953, którzy skorzystali z prawa do emerytury wcześniejszej. Sąd Najwyższy w wyroku tym przyjął, że „skoro wnioskodawca nabył abstrakcyjnie prawo do emerytury w wieku powszechnym dopiero w marcu 2017r., a w chwili przejścia na emeryturę w wieku obniżonym nie mógł spodziewać się tego, że decyzja ta spowoduje obniżenie świadczenia powszechnego, to powołany przepis ustawy emerytalnej należy rozumieć i stosować w taki sposób, że potrąceniu podlegają wyłącznie kwoty emerytury w wieku obniżonym wypłacone po osiągnięciu przez wnioskodawcę wieku uprawniającego do nabycia emerytury w wieku powszechnym”. Pogląd ten podzielił Sąd Najwyższy w wyroku z 18 stycznia 2022r., w sprawie III USKP 98/21, przyjmując, że w stosunku do mężczyzn urodzonych w latach 1949-1953, którzy spełnili warunki przejścia na emeryturę nauczycielską bez względu na wiek w ciągu dziesięciu lat od 1 stycznia 1999r. na podstawie art. 88 ust. 2a ustawy z 1982r. - Karta Nauczyciela, potrąceniu podlegają wyłącznie kwoty emerytur w wieku obniżonym wypłaconych po osiągnięciu przez ubezpieczonych wieku uprawniającego do nabycia emerytury w wieku powszechnym (art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej). W takiej samej sytuacji prawnej jak kobiety urodzone w 1953r. są mężczyźni urodzeni w latach 1949-1953 i mający prawo do emerytury nauczycielskiej (art. 32 ustawy emerytalnej). Jakkolwiek wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 6 marca 2019r., w sprawie P 20/16, odnosi się wprost wyłącznie do kobiet urodzonych w 1953r., to wynikający z tego orzeczenia standard konstytucyjny w zakresie wykładni art. 2 Konstytucji RP w kontekście ingerencji prawodawcy w uzasadnione prawnie oczekiwania osób pobierających emerytury w wieku obniżonym co do zasad kształtowania wysokości ich świadczeń po uzyskaniu prawa do emerytury w wieku powszechnym, ma zastosowanie także do mężczyzny, który - jak podkreślił Sąd Najwyższy - nabył abstrakcyjnie prawo do emerytury w wieku powszechnym dopiero w marcu 2017r., a w chwili przejścia na emeryturę w wieku obniżonym nie mógł spodziewać się tego, że decyzja ta spowoduje obniżenie świadczenia powszechnego (wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z
30 czerwca 2022r., w sprawie III AUa 234/22). Z kolei w wyroku z 14 sierpnia 2024r., w sprawie III USKP 113/23, Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że pomniejszenie podstawy obliczenia emerytury, zgodnie z art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej, wprowadzone do tej ustawy na mocy nowelizacji z 2012r., obwiązujące od dnia 1 stycznia 2013r., mogło być przyjęte już
w pierwotnej treści ustawy emerytalnej reformującej system emerytalny. Wszak ubezpieczony wypracowuje co do zasady kapitałowo (składkowo) tylko jedną emeryturę. Przejściowe pozostawienie uprawnień do wcześniejszych emerytur dla urodzonych po 1948r. nie łączyło się z pomniejszeniem podstawy obliczenia emerytury powszechnej o wypłacone kwoty emerytury wcześniejszej. Przed wprowadzeniem art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej uprawniony do emerytury wcześniejszej nie musiał liczyć się z takim pomniejszeniem. Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 6 marca 2019r., w sprawie P 20/16, orzekł, że art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej w zakresie, w jakim dotyczy urodzonych w 1953r. kobiet, które przed dniem 1 stycznia 2013r. nabyły prawo do emerytury na podstawie art. 46 tej ustawy jest niezgodny z
art. 2 Konstytucji RP ze względu na naruszenie zasady zaufania. Pytanie prawne dotyczyło tylko kobiet urodzonych w 1953r. Niemniej jednak wyrok Trybunału obejmował tylko część problemu stosowania art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej do szerszego kręgu uprawnionych do wcześniejszych emerytur, urodzonych po 1948r. Potwierdził to Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 4 czerwca 2024r., w sprawie SK 140/20, orzekając, że art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej w zakresie, w jakim dotyczy osób, które złożyły wniosek o przyznanie świadczeń, o których mowa w tym przepisie, przed dniem 6 czerwca 2012r., jest niezgodny z art. 67 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji RP.

Rację ma Sąd Okręgowy, że w odniesieniu do sytuacji faktycznej, w jakiej znajduje się ubezpieczona – tj. skorzystała z możliwości przejścia na wcześniejszą emeryturę w 2010r. w wieku 55 lat ze względu na pracę w warunkach szczególnych, a prawo do emerytury powszechnej nabyła w 2015r. – należało zastosować art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej, ale z uwzględnieniem standardu konstytucyjnego doprecyzowanego w wyroku Trybunału Konstytucyjnego w wyroku z 6 marca 2019r., w sprawie P 20/16. Standard konstytucyjny w zakresie wykładni art. 2 Konstytucji RP w kontekście ingerencji prawodawcy w uzasadnione prawnie oczekiwania osób pobierających emerytury w wieku obniżonym co do zasad kształtowania wysokości ich świadczeń po uzyskaniu prawa do emerytury w wieku powszechnym, ma zastosowanie także do kobiety, która nabyła abstrakcyjnie prawo do emerytury w wieku powszechnym dopiero w 2015r, a w chwili przejścia na emeryturę w wieku obniżonym nie mogła spodziewać się tego że decyzja ta spowoduje obniżenie jego świadczenia z powszechnego wieku emerytalnego. W związku z tym zarzut błędnej wykładni art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej należało uznać za chybiony.

Należy wskazać, że nie doszło do naruszenia art. 114 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej, bowiem nową okolicznością nie jest orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego, lecz nieuwzględnienie przez organ rentowy obowiązującego standardu konstytucyjnego potwierdzonego późniejszym wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego (postanowienie Sądu Najwyższego z 29 października 2020r., w sprawie III UZP 4/20).

Zasadne okazały się zarzuty naruszenia art. 133 ust. 1 pkt 2 oraz art. 118 ustawy emerytalnej. Ubezpieczona złożyła wniosek o przeliczenie emerytury dnia 16 września 2024r. Organ rentowy w terminie wydał zaskarżoną decyzję. Nie było podstaw, aby organ rentowy wydał zaskarżoną decyzję z urzędu. W związku z tym ubezpieczona ma prawo do przeliczenia emerytury od 1 września 2024r., tj. pierwszego dnia miesiąca, w którym został zgłoszony wniosek – art. 133 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej.

Na mocy art. 386 § 1 k.p.c. Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok w pkt. 1 i oddalił odwołanie o przeliczenie emerytury za okres od 16 września 2021r. do 31 sierpnia 2024r. oraz w pkt. 2 i oddalił odwołanie o ustalenie odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Na mocy art. 385 k.p.c. Sąd Apelacyjny oddalił apelację organu rentowego w pozostałym zakresie.

/-/SSA Grzegorz Tyrka