Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 28 sierpnia 2019 r.

Sąd Apelacyjny

Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

na posiedzeniu niejawnym w składzie:

Przewodniczący :	Sędzia Marek Procek (ref.)
Sędziowie :	Ewelina Kocurek - Grabowska Marek Żurecki

po rozpoznaniu sprawy Stowarzyszenia Osób Niepełnosprawnych w L. w likwidacji

przeciwko Funduszowi Świadczeń Pracowniczych w W.

o wypłatę świadczeń

w związku z apelacją Funduszu Świadczeń Pracowniczych w (...)

od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach

z dnia 27 kwietnia 2016 r., sygn. akt IX 1 P 85/15

postanawia:

1.  uchylić zaskarżony wyrok i umorzyć postępowanie;

2.  przyznać radcy prawnemu T. K. (Kancelaria Radcy Prawnego w L.) od Skarbu Państwa (Sąd Okręgowy w Katowicach) tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej za czynności w obu instancjach kwotę 9.000 zł (dziewięciu tysięcy złotych) podwyższoną o stawkę podatku od towarów i usług oraz kwotę 132,05 zł (stu trzydziestu dwóch złotych pięciu groszy) tytułem wydatków pełnomocnika.

Ewelina Kocurek-Grabowska Marek Procek (ref.) Marek Żurecki

(Sędzia) (Sędzia) (Sędzia)

Sygn. akt III APa 73/18

UZASADNIENIE

Powodowe Stowarzyszenie Osób Niepełnosprawnych w L. w likwidacji wniosło o zasądzenie od pozwanego Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych
w W. kwoty 93.727 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 14 marca 2013 r.
oraz kosztami procesu, twierdząc, że jako przedsiębiorca prowadzący działalność gospodarczą, było narażone na związane z tym ryzyko niewypłacalności. Miało zatem zdolność upadłościową, z którą wiążą się podstawowe przesłanki niewypłacalności wskazane w art. 3 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy.

Strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa i o obciążenie powoda kosztami procesu, w tym kosztami zastępstwa prawnego, podnosząc, iż odmowa wypłacenia pracownikom powodowego Stowarzyszenia świadczeń ze środków Funduszu wynika z faktu, nie ma ono statusu pracodawcy, w rozumieniu przepisów ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy i nie spełnia przesłanek niewypłacalności. Stan jego likwidacji nie jest bowiem przesłanką niewypłacalności, o której mowa w tej ustawie oraz w powołanej przez powoda dyrektywie Parlamentu Europejskiego 2008/94/WE z dnia 22 października 2008r. Ponadto, sama możliwość podlegania procedurom upadłościowym nie przesądza o niewypłacalności, skoro przesłanki niewypłacalności nie zostały zrealizowane.

Wyrokiem z dnia 27 kwietnia 2016r. Sąd Okręgowy w Katowicach w punkcie 1 zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 93.726,48 zł tytułem świadczeń pracowniczych z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 14 marca 2013r., w punkcie 2 oddalił powództwo w pozostałym zakresie, w punkcie 3 zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 4.428 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego, w tym 828 zł tytułem podatku od towarów i usług oraz kwotę 132,05 zł tytułem wydatków pełnomocnika,
a w punkcie 4 odstąpił od obciążania pozwanego kosztami sądowymi.

Sąd Okręgowy ustalił, że strona powodowa jest podmiotem wpisanym do Krajowego Rejestru Sądowego i figuruje zarówno w Rejestrze Stowarzyszeń, Innych Organizacji Społecznych i Zawodowych, Fundacji oraz Samodzielnych Publicznych Zakładów Opieki Zdrowotnej, jak i w Rejestrze Przedsiębiorców. W ramach prowadzonej działalności gospodarczej, prowadziła zakład poligraficzny, w którym zatrudniała większość swych pracowników. Po wprowadzeniu obowiązku uiszczania przez zakłady pracy chronionej, jakim była strona powodowa, składek na rzecz Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, powodowe Stowarzyszenie terminowo i w należnych kwotach uiszczało te składki, a pozwany nie zgłaszał w związku z tym żadnych zastrzeżeń.

Ze względu na malejącą liczbę zamówień, działalność gospodarcza prowadzona
przez powoda zaczęła przynosić straty. Za wrzesień, październik i listopad 2012 r. powód
nie wypłacił pracownikom wynagrodzeń, z uwagi na brak środków. W dniu 30 października 2012 r. Zebranie Członków Stowarzyszenia Osób Niepełnosprawnych w L. podjęło uchwałę w sprawie postawienia go w stan likwidacji i jego rozwiązania. Na rachunku bankowym powoda nie ma żadnych środków finansowych, z których mógłby wypłacić należne pracownikom świadczenia.

W dniu 30 listopada 2012 r. powód faktycznie zaprzestał prowadzenia działalności gospodarczej i rozwiązał z pracownikami umowy o pracę. Z uwagi na brak majątku i środków finansowych, nie zaspokoił przysługujących im roszczeń ze stosunku pracy.

W decyzją z dnia 28 stycznia 2013 r., wydanej na podstawie art. 30 ust. 3 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych Wojewoda (...) stwierdził utratę z dniem 1 grudnia 2012r. posiadanego przez powoda statusu zakładu pracy chronionej, przyznanego mu na mocy decyzji nr (...) z dnia 9 maja 1994 r.

W dniu 26 lutego 2013 r. powód złożył pozwanemu, w trybie art. 15 ust. 1 ustawy
o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy, wykaz zbiorczy niezaspokojonych roszczeń pracowniczych w okresie poprzedzającym dzień niewypłacalności pracodawcy, domagając się wypłaty świadczeń na łączną kwotę 93.726,48 zł. Wskazał, że od dnia 30 listopada 2012 r. znajduje się w warunkach niewypłacalności, w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 1 i ust. 2 ustawy z dnia 13 lipca 2006r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz.U. z 2016 r., poz. 1256 – dalej jako ustawa). Wykazem tym objęto 9 osób, którym stosunek pracy ustał w dniu 30 listopada 2012 r. Dotyczył on świadczeń z tytułu wynagrodzenia za pracę dziewięciu osób, odpraw pieniężnych tych osób, ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy dwóch osób i składek na ubezpieczenie społeczne, należnych od pracodawców na podstawie przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych.

Strona pozwana decyzją z dnia 11 marca 2013 r. odmówiła wypłaty powodowi tych świadczeń, powołując się na regulację zawartą w art. 2 ust. 2 ustawy.

Prawomocnym wyrokiem z dnia 10 lutego 2014 r. Sąd Okręgowy w Katowicach (sygn. akt IX P 113/13) oddalił - skierowane przeciwko Wojewódzkiemu Urzędowi Pracy w K. - powództwo o ustalenie, że Stowarzyszenie nabyło prawo do świadczeń z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych na łączną kwotę 93.726,48 zł. Do sprawy w charakterze pozwanego przystąpił Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w W.. Przyczyną oddalenia pozwu był brak interesu prawnego w jego wytoczeniu.

Sąd Okręgowy wskazał, iż zaprezentowany wyżej tan faktyczny nie był pomiędzy stronami sporny, ocenić zaś należało czy powód, jako podmiot będący zarazem stowarzyszeniem, jak i przedsiębiorcą, wyłączony jest na mocy art. 2 ust. 2 z zakresu ustawy i czy spełnia przesłanki niewypłacalności, o których mowa w tej ustawie, a które kwalifikują go do wypłaty świadczeń z funduszu.

Zatem Sąd ten, powołując się na przepis art. 2 ust. 1 i 2 tej ustawy, przyjął, iż powód jako przedsiębiorca jest objęty omawianą ustawą, a jako stowarzyszenie jest wyłączony
z zakresu jej obowiązywania. Według tegoż Sądu, dokonując wykładni przywołanej regulacji, wskazać należy, że powód jako przedsiębiorca, o jakim mowa w art. 4 ustawy z dnia 2 lipca 2004r.o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2015r., poz. 128 z późn. zm.), prowadził działalność gospodarczą, więc był narażony na związane z tym ryzyko gospodarcze, w tym również ryzyko niewypłacalności. Ma on zdolność upadłościową, zatem może podlegać procedurom upadłościowym, z którymi wiążą się podstawowe przesłanki niewypłacalności wskazane w ustawie z dnia 13 lipca 2006r. o ochronie roszczeń pracowniczych. Terminowo i w należnych wysokościach odprowadzał składki na Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, realizując obowiązek wynikający z art. 9 ustawy, więc miał prawo oczekiwać, że w razie zaistnienia jego niewypłacalności, zostanie objęty ochroną przewidzianą tą ustawą.

Zdaniem Sądu Okręgowego względy systemowe i celowościowe jednoznacznie wskazują na potrzebę objęcia pracowników zatrudnionych u takich pracodawców gwarancjami na wypadek niewypłacalności pracodawcy. Odmowa przyznania im prawa
do świadczeń na podstawie art. 2 ust. 2 ustawy, godzi w zasadę równego traktowania pracowników i zasadę równości wobec prawa i nie spełnia wymogu zgodności z dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/94/WE z 22 października 2008 r. w sprawie ochrony pracowników na wypadek niewypłacalności pracodawcy, która nie dopuszcza wyłączenia gwarancji pracowników, gdy nie zostaną im stworzone równoważne gwarancje.

W opinii Sądu Okręgowego, powód spełnił przesłankę niewypłacalności pracodawcy, określoną w art. 8a ust. 1 i 2 ustawy, związaną z niezaspokojeniem roszczeń pracowniczych
z powodu braku środków finansowych w przypadku faktycznego zaprzestania działalności przez pracodawcę, trwającym dłużej, niż 2 miesiące. Datą wystąpienia niewypłacalności pracodawcy jest wówczas dzień upływu terminu, o którym mowa w ust. 1. Jak wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 4 września 2012r. (I PK 72/12), przepis art. 8a ustawy z dnia 13 lipca 2006r. rozszerza zakres pojęcia niewypłacalności. Zachodzi ona również wtedy, gdy pracodawca nie zaspakaja roszczeń pracowniczych z powodu braku środków finansowych, a faktycznie zaprzestał prowadzenia działalności i stan ten trwa dłużej niż dwa miesiące. Za datę wystąpienia niewypłacalności w takim przypadku ustawa uznaje dzień upływu dwumiesięcznego okresu faktycznego zaprzestania działalności
przez pracodawcę.

Sąd ten przyjął, iż wobec niewypłacalności pracodawcy, o której stanowi
art. 8a, byłym pracownikom powoda przysługują roszczenia określone w art. 12 ustawy. Wynika to z brzmienia art. 12 ust. 3-5 w związku z art. 11 ustawy, który przewiduje,
że roszczenia z tytułu niewypłacalności przysługują także osobom, których stosunek ustał przed datą niewypłacalności pracodawcy, pod warunkiem, że ustanie stosunku pracy nastąpiło w czasie nie dłuższym, niż 9 miesięcy poprzedzających tę datę. Żaden przepis ustawy
nie wyłącza prawa takich byłych pracowników do przewidzianych nią świadczeń. Różnica
w ich uprawnieniach sprowadza się jedynie do przyznania im przez art. 12a prawa do zaliczki na poczet niezaspokojonych przez pracodawcę roszczeń pracowniczych. Wysokość
i wymagania formalne, które muszą być spełnione dla uzyskania zaliczki określa art. 12a
ust. 1-3. Wymogi te nie stanowią tymczasem warunku uzyskania świadczeń wynikających
z ustawy, co potwierdza wprost art. 12a ust. 6 ustawy, który stanowi, że wypłata roszczeń byłych pracowników może nastąpić w oparciu o wniosek złożony w trybie i na zasadach określonych w art. 16. Dlatego, skoro powód spełnił przesłankę faktycznej niewypłacalności, opisaną w art. 8a ustawy, to nie musiał wykazać zaistnienia przesłanek niewypłacalności,
o których mowa w art. 3 ustawy.

W ocenie Sądu Okręgowego, przeprowadzone postępowanie dowodowe wykazało, że nastąpiła niewypłacalność powoda, w rozumieniu art. 8a ustawy, bowiem z uwagi na brak środków finansowych, od września 2012 r. powód nie wypłacał pracownikom wynagrodzeń. Faktycznie zaprzestał prowadzenia działalności gospodarczej z dniem 30 listopada 2012 r. i stan taki trwał dłużej, niż 2 miesiące. Z tym dniem rozwiązały się umowy o pracę z zatrudnianymi przez niego pracownikami i definitywnie zaprzestano wykonywania jakichkolwiek prac w związku z jego działalnością gospodarczą. Z dniem 30 stycznia 2013r. powód stał się zatem niewypłacalny, w rozumieniu art. 8a ust. 2 ustawy. Ponadto, w dniu 26 lutego 2013r., a więc z zachowaniem terminu, o którym stanowi art. 15 ust. 1 ustawy, likwidator powoda złożył zbiorczy wykaz niezaspokojonych roszczeń, określając osoby uprawnione oraz tytuły i wysokość roszczeń podlegających zaspokojeniu ze środków Funduszu z okresów poprzedzających datę niewypłacalności pracodawcy.

Wobec powyższego Sąd ten podniósł, że materialnoprawną podstawę żądań powoda stanowią normy art. 15 ust. 1 i ust. 4 ustawy z dnia 13 lipca 2006r., przy uwzględnieniu wynikającej z art. 2 k.p.c. ogólnej zasady dopuszczalności drogi sądowej w sprawach cywilnych.

W tej sytuacji, wobec ustalenia, że w dniu 30 stycznia 2013 r. nastąpiła niewypłacalność powoda, w rozumieniu art. 8a ustawy z dnia 13 lipca 2006r., a stosunki pracy jego pracowników objętych wykazem zbiorczym rozwiązały się w dniu 30 listopada 2012r., z uwagi na zachowanie terminów z art. 12 ust. 3 do 5 oraz art. 15, Sąd Okręgowy
uwzględnił powództwo do kwoty 93.726,48 zł wynikającej z wykazu zbiorczego z dnia 26 lutego 2013 r., oddalając powództwo w pozostałym zakresie, jako bezzasadne.

O odsetkach Sąd ten orzekł na podstawie art. 481 k.c., zgodnie z żądaniem pozwu, mając na uwadze, że pierwotnym źródłem zobowiązań objętych wykazem zbiorczym
jest stosunek pracy, tj. stosunek prywatnoprawny, do którego pełne zastosowanie znajdują
art. 481 i następne k.c. w związku z art. 300 k.p.

O kosztach zastępstwa procesowego powoda i wydatkach poniesionych przez jego pełnomocnika z urzędu Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. w związku
z art. 99 k.p.c. przy zastosowaniu § 6 pkt 6 w związku z § 2 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (tekst jednolity: Dz. U. z 2013r., poz. 490), mając
na uwadze fakt, że powództwo w niniejszej sprawie zostało wytoczone w dniu 29 września 2015r. oraz to, że na rozprawie w dniu 15 kwietnia 2016r. pełnomocnik powoda z urzędu złożył wniosek o zwrot kosztów dojazdu na rozprawę z L. do K. i z powrotem
(§ 2 pkt 1 lit. b rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 25 marca 2002r. w sprawie warunków ustalania oraz sposobu dokonywania zwrotu kosztów używania do celów służbowych samochodów osobowych, motocykli i motorowerów niebędących własnością pracodawcy (Dz. U. z 2002r., nr 27, poz. 271).

Mając na uwadze funkcję pozwanego Funduszu, polegającą na dysponowaniu środkami publicznymi przeznaczonymi na zaspokojenie roszczeń pracowniczych,
Sąd Okręgowy odstąpił od obciążania go opłatą, w myśl art. 102 k.p.c. w związku z art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

W apelacji od zaprezentowanego rozstrzygnięcia pozwany Fundusz zarzucił Sądowi pierwszej instancji naruszenie prawa materialnego, poprzez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie przepisu:

- art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 13 lipca 2006 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy, poprzez przyjęcie, iż w przypadku powoda mającego status stowarzyszenia, zachodzi niewypłacalność pracodawcy określona w art. 2 ust. 1 tej ustawy,

- art. 12 ust. l powołanej ustawy, poprzez przyjęcie, że powodowi przysługują odsetki ustawowe za opóźnienie, z uwagi na to, iż pierwotnym źródłem zobowiązań objętych zbiorczym wykazem niezaspokojonych roszczeń, jest stosunek pracy.

W oparciu o przedstawione zarzuty apelujący domagał się zmiany zaskarżonego wyroku i oddalenia powództwa w całości oraz zasądzenia od powoda na jego rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa prawnego.

W uzasadnieniu apelacji pozwany podniósł, że z uwagi na treść art. 2 ust. 2 ustawy
z dnia 13 lipca 2006r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy, nie zachodzi niewypłacalność powoda, jako byłego pracodawcy mającego status stowarzyszenia. Stąd, pomimo, że jest też przedsiębiorca, nie może zachodzić wobec niego niewypłacalność, o jakiej mowa w art. 2 ust. 1 ustawy.

Zdaniem skarżącego treść dyrektywy nr 2008/94/WE nie może mieć w niniejszej sprawie zastosowania w związku regulacją w prawie krajowym, zawartą w art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 13 lipca 2006r. i z uwagi na brak bezpośredniego stosowania w państwach członkowskich UE przepisów zawartych w dyrektywach. Dyrektywy nie mają bowiem mocy obowiązującej, a jedynie charakter zalecenia włączenia zasad, które wyrażają do prawa krajowego. Zgodnie bowiem z treścią art. 16 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady
nr 2008/94/WE z dnia 22 października 2008r. w sprawie ochrony pracowników na wypadek niewypłacalności pracodawcy, dyrektywa 80/987/EWG traci moc, bez naruszenia zobowiązań państw członkowskich odnoszących się do terminów przeniesienia do prawa krajowego określonych dyrektyw. Z treści tego przepisu nie można, w ocenie apelującego, wyciągnąć wniosku, że zapisy dyrektywy nie wymagają przeniesienia do prawa krajowego,
jak to uczynił Sąd I instancji, kierując się wyłącznie względami systemowymi
i celowościowymi. Dlatego też apelujący zarzucił temu Sądowi, że nie oparł swego rozstrzygnięcia na przepisach krajowych, a jedynie na zapisach dyrektywy, która nie może być stosowana wprost, bez przeniesienia do prawa krajowego. Sąd pominął także, że Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w W. jest państwowym funduszem celowym. Jego dysponentem jest Minister Pracy, którego obowiązkiem jest stosowanie przepisów prawa i w kwestii ustawodawczej nie może wyręczać kompetentnych w tym względzie organów. Skoro przy tym, pomimo upływu znacznego okresu czasu, ustawodawca nie włączył omawianej dyrektywy do prawa krajowego w zakresie możliwości wystąpienia niewypłacalności u pracodawców, o jakich mowa w art. 2 ust. 2 ustawy, to oznacza,
że nie utożsamia się z nią i nie podziela zawartego w niej poglądu.

Skarżący podniósł także, iż Sąd pierwszej instancji pominął, że ze środków Funduszu podlegają wypłacie wyłącznie należności główne taksatywnie wskazane w ustawie. Dlatego nie znajduje oparcia w ustawie przyjęcie przez ten Sąd, że powodowi należą się odsetki ustawowe za opóźnienie, z uwagi, że pierwotnym źródłem zobowiązań objętych zbiorczym wykazem niezaspokojonych roszczeń, jest stosunek pracy. Pozwany nie jest bowiem następcą prawnym pracodawcy, za którego reguluje świadczenia pracownicze i z tego tytułu nie ma zobowiązań względem pracowników. Ponadto, nie sposób twierdzić o niewypłacalności powoda będącego byłym pracodawcą, skoro racjonalny ustawodawca odmówił takim podmiotom, jak powód będący stowarzyszeniem w likwidacji, przymiotu niewypłacalności.

Powód wniósł o oddalenie apelacji oraz zasądzenie od pozwanego na jego rzecz kosztów postępowania oraz zasądzenia na rzecz jego pełnomocnika ustanowionego z urzędu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej wraz z kosztami jego dojazdu do Sądu, oświadczając, że koszty te nie zostały pokryte w całości, ani w części.

Wyrokiem z dnia 30 marca 2017 r. Sąd Apelacyjny w Katowicach w punkcie 1 zmienił zaskarżony wyrok w punkcie 1 w ten sposób, że oddalił powództwo w zakresie odsetek, w punkcie 2 w pozostałej części apelację oddalił, zaś w punkcie 2 zasądził od strony pozwanej na rzecz strony powodowej kwotę 4.050 zł tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

Uzasadniając powyższe orzeczenie Sąd drugiej instancji przyjął jako własne ustalenia poczynione przez Sąd Okręgowy, uznając, że z uwagi na treść art. 12 ust 2 ustawy z dnia 13 lipca 2006r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy powodowi nie przysługiwały odsetki.

Jednocześnie – zdaniem Sądu Apelacyjnego - w pozostałym zakresie apelacja pozwanego nie zasługiwała na uwzględnienie. W ocenie tegoż Sądu wprawdzie powód jako stowarzyszenie nie jest objęty zakresem podmiotowym ustawy, to jednak prokonstytucyjna, prounijna, celowościowa, systemowa i logiczna wykładnia postanowień tej ustawy w rozpoznawanym przypadku prowadzi do odmiennych wniosków. W tym zakresie Sąd ten zwrócił uwagę, że powód faktycznie prowadził działalność gospodarczą jako przedsiębiorca, a zatem był narażony na związane z tym ryzyko gospodarcze, w tym również ryzyko niewypłacalności. Posiadając z tego tytułu zdolność upadłościową, co do zasady mógł spełnić definicję niewypłacalności, o jakiej mowa w art. 3 - 8 ustawy. Co więcej - z mocy art. 9 ustawy, jako przedsiębiorca, był zobligowany do uiszczania składek za pracowników na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, co też bez zastrzeżeń, terminowo czynił. Miało to na celu wyłącznie zapewnienie im w przyszłości uzyskania świadczeń przewidzianych ustawą, w przypadku wystąpienia jego niewypłacalności. W przeciwnym wypadku - opłacanie składek na Fundusz, z którego nie mogliby otrzymać jakichkolwiek świadczeń - byłoby całkowicie bezcelowe.

Sąd Apelacyjny podniósł także, iż odmowa przyznania pracownikom świadczeń godzi w unormowaną w art. 32 ust. 1 Konstytucji RP zasadę równości wobec prawa i wywodzoną z niej zasadę równego traktowania pracowników. W przypadku zaistnienia przesłanek niewypłacalności pracodawcy, z punktu widzenia pracowników nie ma żadnego znaczenia, czy jest ona spowodowana podstawową działalnością gospodarczą ich pracodawcy, jako przedsiębiorcy, czy też jego dodatkową działalnością wynikającą z faktu, że ma on status stowarzyszenia. Stosownie do art. 8 ust. 1 i 2 Konstytucji RP, jej przepisy jako najwyższe prawo Rzeczypospolitej Polskiej stosuje się bezpośrednio, gdy nie stanowi ona inaczej, co w niniejszym przypadku nie ma miejsca.

Według Sądu drugiej instancji dokonana przez Sąd Okręgowy interpretacja postanowień art. 2 ustawy jest zgodna z wykładnią prounijną, wynikającą z odwołania się do postanowień dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/94/WE z 22 października 2008 r. w sprawie ochrony pracowników na wypadek niewypłacalności pracodawcy. Stosownie do art. 1 ust. 1 dyrektywy, ma ona zastosowanie do roszczeń pracowników wynikających z umów o pracę, istniejących wobec pracodawców, którzy są niewypłacalni w rozumieniu art. 2 ust. 1. Z mocy art. 1 ust. 2 tej dyrektywy, państwa członkowskie mogą wyjątkowo wyłączyć roszczenia niektórych kategorii pracowników z zakresu stosowania dyrektywy, z uwagi na istnienie innych form gwarancji, po stwierdzeniu, że zapewniają one zainteresowanym osobom stopień ochrony równoważny temu, jaki wynika z dyrektywy. Tymczasem w przypadku pracowników powoda nie przewidziano żadnych innych form gwarancji zapewniających im jakąkolwiek ochronę roszczeń pracowniczych wobec niewypłacalności ich pracodawcy, czego nie sposób zaakceptować.

W skardze kasacyjnej pozwany Fundusz podniósł zarzut naruszenia prawa materialnego polegający na błędnej wykładni oraz niewłaściwym zastosowaniu art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 13 lipca 2006 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy przez przyjęcie przez Sąd odwoławczy stanowiska, że katalog podmiotów objętych uprawnieniami obejmuje także osoby prawne podlegające obowiązkowi wpisu do rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji, o których mowa w rozdziale 3 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym, wpisanych do rejestru przedsiębiorców z tytułu wykonywania działalności gospodarczej.

Na skutek opisanej skargi kasacyjnej, Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 4 grudnia 2018 r. (I PK 181/17) uchylił zaskarżony wyrok z dnia 30 marca 2017 r. i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu w Katowicach do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Odnosząc się do występującej w niniejszej sprawie kwestii podmiotowej Sąd Najwyższy wskazał, iż zgodnie z art. 2 ust. 2 ustawy niewypłacalność pracodawcy (zdefiniowana w art. 2 ust. 1 ustawy) nie zachodzi w odniesieniu do osób prawnych podlegających obowiązkowi wpisu do rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej, o którym mowa w rozdziale 3 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz.U. z 2018 r., poz. 986), wpisanych do rejestru przedsiębiorców z tytułu wykonywania działalności gospodarczej. Z art. 49 ust. 1 i art. 50 ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym (umiejscowionych w rozdziale III tej ustawy) wynika, że stowarzyszenia podlegają obowiązkowi wpisu do rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej. Zastrzeżono przy tym, że jeżeli stowarzyszenie podejmuje działalność gospodarczą, podlega obowiązkowi wpisu także do rejestru przedsiębiorców. Według Sądu Najwyższego analiza językowa przedstawionych przepisów nie pozostawia wątpliwości, że stowarzyszenie prowadzące działalność gospodarczą nie może stać się niewypłacalne w rozumieniu ustawy z dnia 13 lipca 2006 r., a tym samym nie mają do niego zastosowania jej przepisy.

Jednocześnie Sąd Najwyższy uznał, iż nie podziela konstatacji, że na podstawie art. 32 ust. 1 w związku z art. 8 ust. 1 i ust. 2 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej możliwe jest zanegowanie oddziaływania art. 2 ust. 2 ustawy. W ocenie tegoż Sądu zakres podmiotowy ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy nie obejmuje wszystkich pracodawców (dotyczy tylko przedsiębiorców). Oznacza to, że kategoria pracodawcy nie jest w tym wypadku wyznacznikiem stosowania zasady równości. Stowarzyszenie z reguły nie prowadzi działalności gospodarczej. Cecha ta zatem wyróżnia tę formę. Oznacza to, że wyłączenie z art. 2 ust. 2 ustawy niekoniecznie dotyczy podmiotów relewantnych. Między pracodawcą - przedsiębiorcą a stowarzyszeniem podejmującym działalność gospodarczą istnieją istotne różnice. Zgodnie z preambułą ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach (jednolity tekst: Dz.U. z 2017 r., poz. 210) formuła prawna zwana stowarzyszeniem służy do realizacji wolności zrzeszania się. Zgodnie z art. 34 tej ustawy stowarzyszenie może wprawdzie prowadzić działalność gospodarczą, jednak dochód z tej działalności służy realizacji celów statutowych i nie może być przeznaczony do podziału między jego członków. Wskazane warunki nie występują w przypadku przedsiębiorców. W rezultacie, występująca w art. 2 ust. 2 ustawy dyferencjacja nie może zostać zanegowana przy odwołaniu się do art. 32 ust. 1 Konstytucji.

Odnosząc się zaś do „wykładni prounijnej”, Sąd najwyższy wskazał, że ustawa o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy powinna być zgodna z prawem unijnym, a w szczególności z dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/94/WE z dnia 22 października 2008 r. w sprawie ochrony pracowników na wypadek niewypłacalności pracodawcy (Dz.U.UE.L.2008.283.36). Określając zakres podmiotowy, w art. 1 ust. 2 dyrektywy zastrzeżono, że państwa członkowskie mogą, wyjątkowo, wyłączyć roszczenia niektórych kategorii pracowników z zakresu stosowania niniejszej dyrektywy, z uwagi na istnienie innych form gwarancji, po stwierdzeniu, że zapewniają one zainteresowanym osobom stopień ochrony równoważny temu, jaki wynika z niniejszej dyrektywy. Dla Sądu Najwyższego oczywiste jest, że językowy przekaz płynący z art. 2 ust. 2 ustawy nie koresponduje z dopuszczalnymi wyłączeniami zawartymi w dyrektywie. Zatem wobec oczywistej niezgodności art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 13 lipca 2006 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 1256) z postanowieniami dyrektywy 2008/94/WE, sąd drugiej instancji miał prawo, a wręcz obowiązek zastosować wprost prawo unijne. Sąd ten podkreślił, iż w przypadku odpowiedzialności za niedopełnienie przepisów dyrektywy 2008/94 uprawnienia beneficjentów tej dyrektywy - pracowników, których roszczeń majątkowych ze stosunku pracy nie zaspokoił niewypłacalny pracodawca, wynikają z obowiązków nałożonych na państwa członkowskie UE. Zatem wadliwe (zawężające) implementowanie do krajowego porządku prawnego dyrektywy 2008/94/WE aktualizuje po stronie pracowników roszczenia odszkodowawcze.

Konkludując swoje rozważania Sąd Najwyższy podniósł, że dyrektywa 2008/94/WE nie zawiera upoważnienia do ustanowienia w prawie krajowym wyjątku określonego w art. 2 ust. 2 ustawy, zaś pracownicy, którzy na skutek wadliwie implementowanej dyrektywy ponieśli szkodę, mogą jej dochodzić przed sądem krajowym. W rozpoznawanej sprawie zasądzenia nie dochodzą jednak pracownicy, ale ich pracodawca. Nie ma zatem możliwości uznania, że powodowy pracodawca poniósł szkodę z racji niewłaściwego wdrożenia postanowień dyrektywy do polskiego porządku prawnego.

Sąd Najwyższy zauważył, że sądy w pewnych wypadkach mogą zastosować dyrektywy Parlamentu i Rady UE wprost, z pominięciem krajowej regulacji. W orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalone jest stanowisko (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 grudnia 2006 r., II PK 17/06, OSNP 2008 nr 1-2, poz. 8), że przepisy dyrektywy 2008/94/WE (jak również dyrektyw ją poprzedzających) podlegają bezpośredniemu zastosowaniu w polskim porządku prawnym, gdy okaże się, że ustawa z dnia 13 lipca 2006 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy jest z nimi niezgodna. Podmioty prywatne mogą się bowiem powoływać w sporach przeciwko państwu na postanowienia dyrektyw, których treść jest bezwarunkowa i wystarczająco precyzyjna, jeżeli państwo nie wdrożyło dyrektywy do prawa krajowego w wyznaczonym terminie albo wdrożyło ją w sposób niepełny lub wadliwy. Pojęcie „państwo” jest w orzecznictwie Trybunału rozumiane szeroko i dotyczy również jednostek organizacyjnych podlegających władzom publicznym lub przez nie kontrolowanym. Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, który jest państwowym funduszem celowym posiadającym osobowość prawną, należy do podmiotów, które w orzecznictwie Trybunału uznawane są za „państwo”.

Sumując powyższe wywody Sąd Najwyższy stwierdził, że wobec oczywistej niezgodności art. 2 ust. 2 ustawy z postanowieniami dyrektywy 2008/94/WE, Sąd drugiej instancji miał obowiązek zastosować wprost prawo unijne. Zarzut naruszenia art. 2 ust. 2 ustawy okazał się zatem co do zasady nietrafny. Odwołanie się wprost do postanowień dyrektywy 2008/94/WE rodzi jednak inne wątpliwości. Chodzi o to, że zakres świadczeń w niej zagwarantowany jest węższy niż standard przewidziany w ustawie krajowej. Ma to znaczenie, jeśli weźmie się pod uwagę, że przedmiotem roszczenia jest wynagrodzenie za pracę, odprawy pieniężne, ekwiwalent za urlop wypoczynkowy i składki na ubezpieczenie społeczne. Zdaniem Sądu Najwyższego analizując art. 3 i 4 dyrektywy 2008/94/WE dochodzi się do wniosku, że bezwzględnej ochronie podlega tylko „wynagrodzenie za trzy ostatnie miesiące stosunku pracy”. W pozostałym zakresie „państwa członkowskie są uprawnione do ograniczania odpowiedzialności instytucji gwarancyjnych” (art. 4 ust. 1 dyrektywy), a w przypadku „odprawy w związku z ustaniem stosunku pracy” zastrzeżono, że podlega ona włączeniu do „należności z tytułu niezaspokojonych roszczeń pracowników”, „jeśli stanowi tak prawo krajowe”. Podobnie kwestię składek na ubezpieczenie społeczne uregulował art. 6 dyrektywy. Oznacza to, że nie wszystkie rodzaje należności zostały określone w dyrektywie w sposób bezwarunkowy. Objęcie niektórych z nich dyrektywa pozostawia uznaniu państwa członkowskiego. W rezultacie, wobec treści art. 2 ust. 2 ustawy, który wykluczył z zakresu oddziaływania Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych stowarzyszenie wpisane do rejestru przedsiębiorców, uzasadnione jest twierdzenie, że w tym zakresie dyrektywa nie może stać się podstawą do formułowania roszczeń przeciwko pozwanemu.

Wobec powyższego Sąd Najwyższy przyjął, że Sąd drugiej instancji naruszył art. 2 ust. 2 ustawy w zakresie, w jakim przyjął brak jego skuteczności w krajowym porządku prawnym (na skutek zastosowania „wykładni prounijnej”). W rzeczywistości, przepis ten nie daje podstawy do uwzględnienia roszczenia. Powództwo może znaleźć natomiast oparcie wprost w postanowieniach dyrektywy 2008/94/WE, jednak w ograniczonym zakresie.

Postanowieniem z dnia 19 czerwca 2019 r. Sąd Rejonowy w Częstochowie (sygn. akt CZ.XVII NS-REJ.KRS/001210/19/622) rozwiązał powodowe Stowarzyszenie Osób Niepełnosprawnych w L. w likwidacji bez przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego i wykreślił określone wyżej Stowarzyszenie z Krajowego Rejestru Sądowego.

W uzasadnieniu przedstawionego postanowienia Sąd Rejonowy przywołał przepis art. 25a ust.1 pkt 1 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym, podnosząc, że postanowieniem z dnia 26 listopada 2018 r. Sąd Rejonowy w Częstochowie (sygn. akt VIII GU 66/18) oddalił wniosek o ogłoszenie upadłości Stowarzyszenia, stwierdzając, że zgromadzony w sprawie materiał daje podstawę do rozwiązania podmiotu bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego. Następnie po ustaleniu, iż Stowarzyszenie nie posiada zbywalnego majątku i faktycznie nie prowadzi działalności, Sąd Rejonowy (Sąd Rejestrowy), na mocy art. 25d ust. 1 cyt. ustawy o Krajowym Rejestrze sadowym, orzekł o rozwiązaniu Stowarzyszenia Osób Niepełnosprawnych w L. w likwidacji bez przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego oraz o jego wykreśleniu z Rejestru (k. 230).

Opisane wyżej postanowienie z dnia 19 czerwca 2019 r. Sądu Rejonowego w Częstochowie uprawomocniło się w dniu 27 czerwca 2019 r. (k. 237).

W toku ponownego rozpoznania sprawy Sąd Apelacyjny uznał, iż na skutek powstania nieusuwalnej utraty zdolności sądowej Stowarzyszenie Osób Niepełnosprawnych w L. w likwidacji, zaskarżony apelacją wyrok należało uchylić i postępowanie umorzyć. Otóż bowiem prawomocne rozwiązanie i wykreślenie Stowarzyszenia z Krajowego Rejestru Sądowego skutkuje powstaniem nieusuwalnej, następczej utraty zdolności sądowej w toczącym się z jej udziałem postępowaniu. W takiej sytuacji zapadłe wyroki podlegają uchyleniu, a postępowanie w sprawie - umorzeniu na podstawie art. 355 § 1 k.p.c. (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 13 października 2004 r., III CK 466/02 oraz z dnia 15 lutego 2002 r., V CKN 110/00)

Podnieść zatem trzeba, iż w sytuacji gdy nastąpiło wykreślenie powodowego Stowarzyszenia z Krajowego Rejestru Sądowego i w konsekwencji wobec następczej utraty zdolności prawnej przez Stowarzyszenie, prowadzenie postępowania apelacyjnego stało się niedopuszczalne i podlegało umorzeniu na podstawie art. 355 § 1 k.p.c., ze skutkiem wynikającym z art. 182 § 3 k.p.c., którego zastosowanie w drodze analogii należy dopuścić z uwagi na podobieństwo decydujących o umorzeniu przesłanek prawnych, prócz przesłanki wcześniejszego zawieszenia postępowania, która jednak nie jest istotna przy ocenie skutków zapadłego ostatecznie postanowienia o umorzeniu postępowania, a jej niewypełnienie wynikało z bezcelowości zawieszenia postępowania w oczekiwaniu na ujawnienie się następcy strony lub odzyskanie przez nią zdolności sądowej. Konsekwencją ujawnienia w postępowaniu apelacyjnym definitywnego braku ogólnego następcy prawnego powoda jest niedopuszczalność wyrokowania. Nieusuwalny brak w zakresie zdolności sądowej prowadzi w postępowaniu pierwszoinstancyjnym do odrzucenia pozwu (art. 199 § 1 pkt 3 i § 2 w związku z art. 71 k.p.c.), natomiast nienaprawialna, następcza utrata zdolności sądowej uzasadnia umorzenie postępowania na podstawie art. 355 § 1 k.p.c. Bezsukcesyjna utrata zdolności sądowej powodowego Stowarzyszenia wywołuje potrzebę umorzenia całego postępowania, ponieważ umorzenie postępowania apelacyjnego spowodowałoby uprawomocnienie się zaskarżonego orzeczenia Sądu pierwszej instancji, które pozwany w kwestionował (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 marca 2017 r., II CZ 159/16).

Mając na uwadze przedstawione okoliczności Sąd drugiej instancji, na podstawie art. 386 § 3 w zw. z art. 374 k.p.c., orzekł, jak w punkcie 1 sentencji.

O kosztach pomocy prawnej udzielonej Stowarzyszeniu z urzędu w obu instancjach Sąd Apelacyjny w punkcie 2 orzekł na mocy art. 100 w związku
z art. 99 k.p.c. przy zastosowaniu § 6 pkt 6 w zw. z § 2 ust. rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2013r., poz. 490) oraz § 16 ust. 1 pkt 2 i § 8 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 sierpnia 2015 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz.U. z 2015 r., poz. 1805).

Ewelina Kocurek – Garbowska Marek Procek (ref.) Marek Żurecki

(Sędzia) (Sędzia) (Sędzia)