Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 31 maja 2021 roku

Sąd Apelacyjny w Katowicach II Wydział Karny w składzie:

Przewodniczący: Sędzia SA Waldemar Szmidt (spr.)

Sędziowie: SA Michał Marzec

SA Piotr Pośpiech

Protokolant: Jolanta Stańczak

po rozpoznaniu skargi R. B.

na przewlekłość postępowania sądowego prowadzonego przez Sąd Rejonowy w Bielsku-Białej pod sygn. akt IX K 57/17 i Sąd Okręgowy w Bielsku-Białej pod sygn. VII Ka 469/20

na postawie art. 12 ust. 2, 4 i 5 pkt 1 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 roku o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz. U. z 2018 r. poz. 75 t.j.) oraz art. 17 st. 3 i art. 8 ust. 2 cyt. ustawy w zw. z art. 624 § 1 k.p.k.

p o s t a n a w i a

1.  stwierdzić, że w postępowaniu prowadzonym przez Sąd Rejonowy w Bielsku-Białej pod sygnaturą IX K 57/17 nastąpiła przewlekłość postępowania w okresie od 4 marca 2019 roku do dnia 17 września 2019 roku, przez co naruszone zostało prawo R. B. do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki;

2.  przyznać skarżącemu od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Bielsku-Białej – sumę pieniężną w wysokości 3 000 zł (trzech tysięcy złotych);

3.  w pozostałym zakresie skargę oddalić;

4.  zwrócić skarżącemu uiszczoną opłatę od skargi w kwocie 200 zł (dwieście złotych);

5.  kosztami postępowania obciążyć Skarb Państwa.

UZASADNIENIE

W dniu 15 marca 2021 roku do tut. Sądu oskarżony R. B. wniósł skargę na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki, domagając się stwierdzenia przewlekłości w prowadzonym przeciwko niemu postępowaniu przed Sądem Rejonowym w Bielsku-Białej pod sygn. akt IX K 57/17 i Sądem Okręgowym w Bielsku-Białej pod sygn. VII Ka 469/20 oraz zasądzenia kwoty 15 000 złotych tytułem zadośćuczynienia.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Dokonując oceny skargi złożonej przez oskarżonego R. B. uznać trzeba, iż była ona częściowo zasadna.

Na wstępie zaznaczyć jednak należy, że zgodnie z art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 roku o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (zwanej dalej ustawą o skardze), skargę na przewlekłość postępowania wnosi się w jego toku, a więc uznać trzeba, że wydanie prawomocnego wyroku stanowi granicę czasową do jej wniesienia przez osobę uprawnioną. Zauważyć należy, że postępowania karne przeciwko R. B. zostało już prawomocnie zakończone wyrokiem Sądu Okręgowego w Bielsku-Białej z dnia 30 marca 2021 roku. Tym niemniej oskarżony złożył swoją skargę w administracji Zakładu Karnego w C. (Oddziału Zewnętrznego w B.) dnia 15 marca 2021 roku, w związku z czym należało ją rozpoznać, pomimo tego, iż jednym z podstawowych celów oceny sprawności postępowania w trybie ustawy z dnia 17 czerwca 2004 roku jest zmobilizowanie organu prowadzącego postępowanie do szybszego rozpoznania sprawy, co - jak podkreślono wyżej – miało już miejsce.

Przechodząc więc do merytorycznego rozpoznania skargi należy zacząć od analizy stanu faktycznego.

Akt oskarżenia przeciwko R. B. i S. G. został sporządzony dnia 23 stycznia 2017 roku, a zarządzeniem z dnia 5 lutego 2017 roku sprawę zarejestrowano w Sądzie Rejonowym w Bielsku-Białej pod sygn. akt IX K 57/17. Zarządzeniem z dnia 4 czerwca 2017 roku wyznaczono termin rozprawy głównej na dzień 12 września tegoż roku. W tym czasie uwzględniono m.in. wniosek oskarżonego i wyznaczono mu obrońcę z urzędu. Dnia 12 września 2021 roku dokonano otwarcia przewodu sądowego i odczytano wyjaśnienia R. B. oraz odebrano wyjaśnienia od drugiego oskarżonego. Sprawa została odroczona do dnia 31 października, jednakże na skutek nierozpoznania wniosku S. G. o wyznaczenie mu obrońcy, wyznaczono nowy termin rozprawy na dzień 29 stycznia 2018 roku. Na tym terminie kontynuowano postępowanie dowodowe przesłuchując świadków. Kolejny termin został wyznaczony na dzień 19 marca tegoż roku, gdzie również przesłuchiwano świadków, odczytywano ich zeznania oraz rozpoznawano wnioski dowodowe. Na skutek zajętych terminów rozprawę odroczono do dnia 8 maja 2018 roku. Tego dnia w dalszym ciągu prowadzono postępowanie dowodowe, odczytano zeznania zmarłego świadka, a celem dalszego odbierania zeznań od świadków rozprawę przerwano do dnia 5 czerwca oraz zakreślono obrońcy S. G. siedmiodniowy termin na wskazanie adresu świadka R. K.. W międzyczasie obrońca złożył również wniosek o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego grafologa. Dnia 5 czerwca nie stawili się wezwani świadkowie, jednakże sąd przeprowadził dowody w postaci zeznań innych świadków, które to zostały odczytane. Jednocześnie z racji braku wcześniejszych terminów i planowanego urlopu sędziego referenta odroczono rozprawę do dnia 16 lipca 2018 roku, na który to termin nie stawili się świadkowie, a sąd ponownie odroczył rozprawę do dnia 10 września 2018 roku, celem m.in. ustalenia możliwości przeprowadzenia badań grafologicznych, do czego niezbędne było uzyskanie akt spraw Sądu Rejonowego w Bielsku-Białej o sygn. IX K 1295/16 i IX K 338/17. Dnia 10 września stawił się świadek P. W., którego przesłuchano (dwóch świadków nie przybyło do sądu na rozprawę). Sąd postanowił również odroczyć rozprawę z terminem z urzędu celem ostatecznego ustalenia, czy istnieją możliwości bezpośredniego przeprowadzenia dowodów z zeznań świadków P. J. i Z. P. oraz wydania postanowienia dowodowego w przedmiocie badań grafologicznych. Ostatecznie postanowieniem z dnia 27 grudnia 2018 roku powołano biegłą z zakresu ekspertyzy dokumentów związanej z badaniem autentyczności oraz autorstwem pisma ręcznego i podpisu oraz zarządzeniem datowanym na ten sam dzień wyznaczono termin rozprawy na 28 stycznia 2019 roku. Ponadto rozpoznano również wniosek o uchylenie kary porządkowej nałożonej na świadka P. W.. Dnia 15 stycznia 2019 roku biegła wskazała, iż nie dysponuje żadnymi materiałami porównawczymi pochodzącymi od Z. C. (1), w związku z czym nie może przeprowadzić wnioskowanych przez sąd badań. Dnia 28 stycznia na skutek braku prawidłowego doręczenia zawiadomienia oskarżonego S. G. przerwano rozprawę do dnia 4 marca 2019 roku. Termin ten był determinowany m.in. oświadczeniem świadka P. J. o tym, iż między 20 lutego, a 1 marca 2019 roku nie będzie jej w Polsce. Podczas rozprawy w powyższym terminie, P. J. złożyła zeznania, natomiast Z. C. (2), od którego miały być odebrane próbki pisma nie stawił się i brak było dowodu doręczenia mu wezwania, toteż celem podjęcia dalszych działań związanych z opinią grafologiczną, sąd postanowił odroczyć rozprawę z terminem z urzędu. Następnie dnia 20 lipca 2019 roku, sprawę skierowano na posiedzenia w trybie art. 97 k.pk. w przedmiocie sprawdzenia okoliczności faktycznych związanych z wnioskami dowodowymi dotyczącymi badań pismoznawczych i pobrania pisma. Posiedzenie to odbyło się dnia 17 września 2019 roku, a zarządzeniem z tego samego dnia wyznaczono rozprawę na dzień 4 listopada 2019 roku oraz zwrócono się do Wydziału Spraw Obywatelskich Urzędu Miasta B. i MOPS-u w B. celem dostarczenia dokumentów zawierających odręczne pismo oskarżonego Z. C. (2). Na rozprawie dnia 4 listopada 2019 roku przesłuchano świadka Z. P. oraz odroczono rozprawę z terminem z urzędu celem oczekiwania na opinie biegłej grafolog, która ostatecznie do wpłynęła do Biura Podawczego Sądu Rejonowego w Bielsku-Białej tego samego dnia, tj. 4 listopada 2019 roku. Na skutek tego, dnia 9 listopada 2019 roku wydano zarządzenie o wyznaczeniu terminu rozprawy na dzień 10 grudnia 2019 roku, który to termin został zdjęty z wokandy w związku z niemożnością doprowadzenia oskarżonego R. B. do Sądu i wyznaczono nowy termin na dzień 7 stycznia 2020 roku. Wtedy też sąd dopuścił dowód z opinii grafologicznej oraz zamknięto przewód sądowy, a z uwagi na zawiłość sprawy odroczono wydanie wyroku do dnia 20 stycznia 2020 roku. W tym dniu Sąd jednak zdecydował się wznowić przewód w celu uzupełnienia postępowania dowodowego, w szczególności poprzez dopuszczenie dowodu z zeznań Z. R., a wobec jego śmierci, poprzez odczytanie złożonych przez niego wyjaśnień w charakterze podejrzanego i dlatego tez rozprawę odroczono do dnia 18 lutego 2020 roku. Tego dnia Sąd przeprowadził wyżej wymienione dowody i zamknął przewód wydając wyrok. Jako, że złożono wnioski o sporządzenie i doręczenie uzasadnienia tegoż wyroku sędzia referent przystąpił do jego sporządzania. Prezes Sądu Okręgowego w Bielsku-Białej dnia 28 lutego 2020 roku uwzględnił również jego wniosek i przedłużył termin do sporządzenia w/w uzasadnienia, do dnia 19 marca 2020 roku.

Ostatecznie apelacje od wyżej wymienionego wyroku Sądu Rejonowego w Bielsku-Białej z dnia 18 lutego 2021 roku wniósł prokurator oraz obrońcy R. B. i S. G.. Akta sprawy wraz z wyżej wymienionymi środkami odwoławczymi wpłynęły do Sadu Okręgowego w Bielsku-Białej dnia 17 lipca 2020 roku i zarządzeniem z dnia 22 lipca wyznaczono rozprawę apelacyjną na dzień 27 października 2020 roku. Tego dnia nie udało się jednak przeprowadzić rozprawy, albowiem uwzględniono wniosek obrońcy oskarżonego S. G. i odroczono ją, wyznaczając nowy termin na dzień 15 grudnia 2020 roku, który to również nie doszedł do skutku, gdyż z uwagi na konieczność udziału sędziego w telekonferencji prezesów sądów apelacyjnych i okręgowych z Ministerstwem Sprawiedliwości sprawę zdjęto z wokandy. Dnia 9 grudnia 2020 roku wyznaczono nowy termin na dzień 28 stycznia 2021 roku, jednakże tego dnia nie udało się przeprowadzić wideokonferencji z Zakładem Karnym w R., a w konsekwencji Sąd postanowił przetransportować oskarżonego R. B. do Zakładu Karnego w C. Oddziału (...) w B., tak aby umożliwić mu zapoznanie się z aktami i osobisty udział w rozprawie. Po tym przetransportowaniu, R. B. zapoznawał się z aktami sprawy w dniach 12-14 marca 2021 roku. Ostatecznie rozprawę odwoławczą udało się przeprowadzić dnia 16 marca 2021 roku, jednakże odroczono wydanie wyroku z uwagi na zawiłość sprawy. Finalnie prawomocny wyrok w sprawie wydano dnia 30 marca 2021 roku.

Analiza powyższego stanu faktycznego przekonuje, że w toku omawianego postepowania sądowego, toczącego się przed Sądem Rejonowym w Bielsku-Białej pod sygn. akt IX K 57/17 i Sądem Okręgowym w Bielsku-Białej pod sygn. VII Ka 469/20 doszło do naruszenia prawa R. B. do rozpoznania jego sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki. W pierwszym rzędzie podkreślić jednak trzeba, że w orzecznictwie przyjmuje się, iż nie każda zwłoka może być przyczyną stwierdzenia przewlekłości danego postępowania, a musi być to zwłoka nieuzasadniona. Z kolei za obarczone przewlekłością postępowanie uważa się takie, w którym pomimo realnych możliwości prawidłowego jego prowadzenia, wskutek nieuprawnionych oraz nieuzasadnionych działań lub zaniechań sądu orzekającego, dochodzi do przewlekłości i stan ten utrzymuje się oraz trwa przez dłuższy okres. W niniejszej sprawie mamy do czynienia z taką sytuacją w okresie od dnia 4 marca 2019 roku do dnia 17 września 2019 roku.

Najpierw odnieść się jednak trzeba do całości toczącego się postępowania sądowego. Oceniając jego sprawność zauważyć należy, iż przedmiotowa sprawa, o ile w istocie nie zaliczała się do spraw szczególnie skomplikowanych, to jednak zarzucane podejrzanym przestępstwa, ich charakter, a przede wszystkim obszerny materiał dowodowy wymagający przeanalizowania, generowały stosunkowo dłuższy czas na zapoznanie się z aktami sprawy i przygotowanie się do jej rozpoznania. Ponadto trzeba zaznaczyć, że oskarżyciel publiczny wniósł o przesłuchanie 27 świadków, a w toku przewodu sądowego dopuszczono dowód w postaci zeznań kolejnych m.in. Z. P.. Powyższe natomiast sprawia, że sąd nie ma zasadniczo większych zastrzeżeń do częstotliwości wyznaczanych terminów rozprawy (za wyjątkiem okresu, który to zostanie omówiony w dalszej części niniejszego uzasadnienia) i do przeprowadzanych na nich czynności. Na większości z nich realizowano czynności dowodowe co umożliwiło szybsze zakończenie przewodu sądowego. Jedynie sporadycznie m.in. dnia 31 października 2017 roku, czy dnia 28 stycznia 2019 roku zaplanowane terminy nie doszły do skutku z winy organu państwa.

Tym niemniej sąd podziela zapatrywania skarżącego odnośnie wystąpienia w toku postępowania przed sądem I instancji okresu przewlekłości. Pierwszy z zasygnalizowanych przez R. B. okresów, w którym nie wyznaczono żadnego terminu rozprawy miał miejsce od dnia 10 września 2018 roku do 28 stycznia 2019 roku. W tym czasie jednak, sąd realizował czynności celem ustalenia, czy istnieją możliwości bezpośredniego przeprowadzenia dowodów z zeznań świadków P. J. i Z. P. oraz wydania postanowienia dowodowego w przedmiocie badań grafologicznych. Nie był więc to okres bezczynności organu prowadzącego postępowanie, a pomimo dość długiego okresu potrzebnego na zrealizowanie powyższych czynności, tj. wydania dnia 27 grudnia 2018 roku postanowienia o dopuszczeniu dowodu z opinii grafologicznej i wyznaczenia tego samego dnia kolejnego terminu rozprawy na dzień 28 stycznia (który nota bene również nie doszedł do skutku), nie sposób uznać, aby okres ten obarczony był „wadą” nieuzasadnionej przewlekłości.

Ta jednak miała miejsce we wskazanym w punkcie 1 części dyspozytywnej niniejszego postanowienia okresie. Brak jest bowiem w aktach sprawy dokumentów, które świadczyłyby, iż w tym czasie sąd meriti podjął jakiekolwiek czynności celem merytorycznego rozpoznania sprawy. Co prawda zachodziły trudności w doręczeniu świadkowi Z. C. (2) wezwania do stawiennictwa przed sądem, jednakże nie usprawiedliwia to niemalże półrocznego okresu bezczynności, do czasu wyznaczenia posiedzenia, na którym pobrano od Z. C. (1) próbki pisma. Sąd mając świadomość, że postępowanie toczy się od dłuższego czasu powinien dochować większej troski o jego sprawność. W takiej sytuacji uznać trzeba, że doszło do naruszenia prawa R. B. do rozpoznania jego sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki.

Dokonując natomiast oceny prowadzonego w sprawie postępowania odwoławczego wskazać należy, że w ocenie Sądu Apelacyjnego nie nosi ono znamion przewlekłości. Co prawda od chwili wpływu akt do Sądu Okręgowego w Bielsku-Białej, do momentu wydania wyroku minęło 8 miesięcy, jednak należy mieć na uwadze, iż trzykrotnie zachodziła konieczność zmiany terminu rozprawy odwoławczej. Po raz pierwszy miało to miejsce na wniosek obrońcy, co nie można uznać za przyczynę zawioną przez organy państwa. Drugim razem zaszła konieczność odroczenia rozprawy z uwagi na nieobecność sędziego referenta wynikającą ze sprawowanej przez niego funkcji. Na kolejnym terminie również nie udało się przeprowadzić rozprawy apelacyjnej z racji problemów technicznych, jednakże sąd zdecydował się również na przetransportowanie skarżącego do innego zakładu karnego, aby umożliwić mu zapoznanie się z aktami, co jednocześnie zagwarantowało pełną realizację jego prawa do obrony. Powyższe spowodowało, iż rozprawę przeprowadzono dopiero 8 miesięcy po wpływie akt do sądu, jednakże nie sposób stwierdzić, że takie wydłużenie okresu potrzebnego na przeprowadzenie kontroli odwoławczej zaskarżonego wyroku, było wynikiem zawinionego działania sądu. W ocenie Sądu Apelacyjnego w Katowicach, Sąd Okręgowy w Bielsku-Białej dołożył wszelkich starań, aby sprawnie i terminowo rozpoznać apelację obrońców i prokuratora.

Po myśli art. 12 ust. 4 ustawy o skardze, wysokość sumy pieniężnej, w granicach wskazanych w zdaniu pierwszym, to jest od 2 000 do 20 000 złotych, wynosi nie mniej niż 500 złotych za każdy rok dotychczasowego trwania postępowania, niezależnie od tego, ilu etapów postępowania dotyczy stwierdzona przewlekłość. Przywołać w tym miejscu należy trafne stanowisko wyrażone przez Sąd Najwyższy, że suma pieniężna, o której mowa w tym przepisie stanowi - z jednej strony - rodzaj sankcji dla Państwa za wadliwe zorganizowanie wymiaru sprawiedliwości, powodujące czasami wręcz systemową przewlekłość postępowań sądowych w niektórych obszarach praktyki sądowej, z drugiej zaś - rekompensatę dla skarżącego za krzywdę moralną spowodowaną przewlekłością postępowania, natomiast zasądzenie odpowiedniej sumy pieniężnej powinno następować w granicach określonych ustawą, z uwzględnieniem zasady, iż kwota ta powinna być przyznawana w większej wysokości (w górnej granicy) przy ustaleniu rażącej, niczym nieusprawiedliwionej, szczególnie dotkliwej dla skarżącego, przewlekłości postępowania, a odpowiednio (proporcjonalnie) w niższej wysokości przy ustaleniu przewlekłości niewielkiej, częściowo usprawiedliwionej, niedotkliwej (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 lipca 2020 roku, sygn. akt I NSP 83/20, LEX nr 3160778). Postępowanie sądowe w niniejszej sprawie trwało niewiele ponad 4 lat, natomiast przewlekłością dotknięty był okres półroczny, a więc stanowiący znaczny odcinek całego omawianego postępowania. W tym stanie rzeczy Sąd Apelacyjny uznał, iż zaistniały podstawy do przyznania skarżącemu kwoty wyższej niż 500 zł, która to zgodnie z powyższym przepisem stanowi kwotę minimalną za każdy rok dotychczasowego trwania postępowania. W ocenie sądu kwota 3 000 zł będzie stanowiła adekwatną rekompensatę dla skarżącego za krzywdę spowodowaną przewlekłością postępowania i jej wysokość jest proporcjonalna do wielkości zwłoki, jej przyczyn oraz dotkliwości dla skarżącego. Natomiast zaproponowana przez R. B. kwota 15 000 zł jest zbyt duża w odniesieniu do krzywd jakie skarżący poniósł w związku z wydłużeniem czasu trwania postępowania ponad rozsądną miarę, jaka była wynikiem wadliwej organizacji procesu przez organy wymiaru sprawiedliwości. Mając powyższe na uwadze, należało oddalić żądanie w zakresie, w jakim R. B. domagał się zasądzenia kwoty wyższej od przyznanej, czemu dano wyraz w pkt. 3 sentencji niniejszego rozstrzygnięcia. Jednocześnie uwzględniając skargę, należało orzec o zwrocie uiszczonej przez skarżącego opłaty, a to na podstawie art. 17 ust. 3 ustawy o skardze. Kosztami postępowania należało natomiast obciążyć Skarb Państwa.

W związku z powyższym orzeczono jak w części dyspozytywnej.

ZARZĄDZENIE

1. odpis postanowienia doręczyć:

-

skarżącemu R. B.

-

Prezesowi Sądu Okręgowego w Bielsku-Białej,

-

Prezesowi Sądu Rejonowego w Bielsku-Białej.

2. zwrócić akta sprawy.

Katowice, dnia 31 maja 2021 roku.