Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 25 listopada 2024 roku

Sąd Apelacyjny w Katowicach I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSA Piotr Łakomiak

po rozpoznaniu w dniu 25 listopada 2024 roku w Katowicach

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa Z. Z., S. S. i J. S.

przeciwko F. B., M. B., Niemieckiemu Urzędowi Pracy

o ustalenie i zapłatę

na skutek zażalenia powoda J. S.

na postanowienie Sądu Okręgowego w Częstochowie

z dnia 7 listopada 2023 r., sygnatura akt I C 939/23

p o s t a n a w i a:

oddalić zażalenie.

SSA Piotr Łakomiak

Sygn. akt I ACz 1981/24

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 7 listopada 2023r. Sąd Okręgowy w Częstochowie odrzucił pozew powodów o zapłatę skierowany przeciwko F. B., M. B. oraz Niemieckiemu Urzędowi Pracy (k. 31, 88). Roszczenie z tytułu odszkodowania oraz zadośćuczynienia powodowie wywodzili z tego, że ich rodzice podczas II wojny światowej zostali zmuszeni przez III Rzeszę Niemiecką (działającą przez Niemiecki Urząd Pracy) okupującą Rzecząpospolitą Polską do niewolniczej pracy w P. Wschodnich w gospodarskie rolnym pozwanych F. B. i M. B. (aktualnie w miejscowości O. na M.)

Orzekając w powyższy sposób, sąd I instancji wskazał, że zgodnie z art. 1099 k.p.c. brak jurysdykcji krajowej sąd bierze pod rozwagę z urzędu w każdym stanie sprawy, a w razie stwierdzenia braku jurysdykcji krajowej odrzuca pozew. Brak jurysdykcji krajowej stanowi przyczynę nieważności postępowania.

W niniejszej sprawie w ocenie sądu niższej instancji kwestię jurysdykcji krajowej należy oceniać na podstawie przepisów Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012 z dnia 12 grudnia 2012 roku w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych.

Zasadą ogólną, przewidzianą w art. 4 ust. 1 rozporządzenia, jest jurysdykcja sądów tego państwa członkowskiego, na terytorium którego pozwany ma miejsca zamieszkania, niezależnie od obywatelstwa. Wyjątek od tej zasady stanowi art. 5 rozporządzenia, który przewiduje że osoby mające miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego mogą być pozywane przed sądy innego państwa, ale jedynie na podstawie sekcji 2-7. Podsumowując swoje rozważania Sąd Okręgowy stwierdził, że ogólną zasadą wynikającą z Rozporządzenia jest jurysdykcja sądów tego państwa członkowskiego, na terytorium którego pozwany ma miejsca zamieszkania.

Pozew oparty został na twierdzeniu, że wskutek przymusowej pracy matki powodów w III Rzeszy Niemieckiej została im wyrządzona szkoda i krzywda.

Zgodnie z art. 7 pkt 2 Rozporządzenia nr 1215/2012 osoba, która ma miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego może być pozwana w innym państwie członkowskim w sprawach dotyczących czynu niedozwolonego lub czynu podobnego do czynu niedozwolonego - przed sądy miejsca, w którym nastąpiło lub może nastąpić zdarzenie wywołujące szkodę. Wobec powyższego, w ocenie Sądu Okręgowego, nie ulega wątpliwości, że 7 ust. 2 nie znajduje w przedmiotowej sprawie zastosowania - czyn niedozwolony miał miejsce na terenie Niemiec.

Brak jest więc według wskazanych przepisów uzasadnienia dla odstępstwa od ogólnej zasady wskazanej w art. 4 rozporządzenia - pozew winien zostać wniesiony do sądu właściwego miejsca wyrządzenia szkody.

Zażalenie na powyższe postanowienie wniósł wyłącznie powód J. S.. Względem pozostałych powodów postanowienie z dnia 4 listopada 2023r. stało się prawomocne (por. k. 113, 134).

Zaskarżył je w całości. Wniósł o jego zmianę, poprzez jego uchylenie. Podniósł, że miejsce szkody miało miejsce w rzeczywistości na rdzennym terytorium Polski, tj. w W. i D. (k. 56). Wskazał ponadto, że rodzice powoda niewolniczą pracę wykonywali na terenach znajdujących się obecnie w granicach Polski (k. 56/v.).

Pismem z dnia 9 kwietnia 2024r. pełnomocnik powoda, legitymujący się wyłącznie pełnomocnictwem do występowania przed Sądem Okręgowym, dokonał modyfikacji powództwa, wnosząc dodatkowo o ustalenie, że pozwani stali się pracodawcami dla H. i R. S. w rozumieniu przepisów prawa pracy; ustalenie nawiązania i istnienia stosunku pracy pomiędzy pozwanymi, a H. i R. S. od dnia faktycznego rozpoczęcia przez nich wykonywania pracy na rzecz pozwanych, a także wniósł o zobowiązanie pozwanych do usunięcia skutków naruszenia dóbr osobistych powodów poprzez złożenie przez pozwanych wskazanego w tym piśmie oświadczenia (k. 105-106).

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zażalenie okazało się bezzasadne. Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko prawne zaprezentowane w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia.

Na wstępie należało wskazać, że powód zgłosił w pozwie roszczenia o zapłatę odszkodowania oraz zadośćuczynienia w związku z przymuszeniem jego rodziców do wykonywania na rzecz III Rzeszy Niemieckiej niewolniczej pracy w gospodarstwie rolnym należącym do jego obywateli; o ustalenie, że pomiędzy rodzicami powoda a pozwanymi doszło do nawiązania stosunku pracy trwającej przez określony czas, na określonych warunkach, a także wniósł o poddanie pod osąd roszczenie o ochronę dóbr osobistych.

Na obecny etapie postępowania dla oceny dopuszczalności rozpoznania wniesionego powództwa przez sąd polski decydujące znaczenie ma kształt roszczenia procesowego przedstawionego sądowi do rozpoznania (a nie jego zasadność). Ocena kompetencji sądów polskich do rozpoznania sprawy (ocena jurysdykcji krajowej) dokonywana jest w odniesieniu do roszczenia sformułowanego przez powoda i przedstawionego sądowi do rozpoznania, niezależnie od merytorycznej zasadności tego roszczenia.

Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko Sądu Okręgowego, że w sprawie do określenia jurysdykcji krajowej znajdzie zastosowanie rozporządzenie Parlamentu i Rady Unii Europejskiej nr 1215/2012 z 12 grudnia 2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U.UE.L.2012.351.1). Rozporządzenie to jako akt prawa wtórnego UE o bezpośrednim zastosowaniu ma pierwszeństwo przed postanowieniami Kodeksu postępowania cywilnego (por. uzasadnienie Postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 25 sierpnia 2021 r., II CO 36/21).

Zgodnie z motywem nr (15) do analizowanego rozporządzenia przepisy o jurysdykcji powinny być w wysokim stopniu przewidywalne i opierać się na zasadzie, że jurysdykcję w ogólności mają sądy miejsca zamieszkania pozwanego. Tak ustalona jurysdykcja powinna mieć miejsce zawsze, z wyjątkiem kilku dokładnie określonych przypadków, w których ze względu na przedmiot sporu lub autonomię stron uzasadnione jest inne kryterium powiązania. Zgodnie z kolei z motywem nr (16) jurysdykcja oparta na łączniku miejsca zamieszkania powinna zostać uzupełniona jurysdykcją opartą na innych łącznikach, które powinny zostać dopuszczone ze względu na ścisły związek pomiędzy sądem a sporem prawnym lub w interesie prawidłowego sprawowania wymiaru sprawiedliwości. Istnienie ścisłego związku powinno zagwarantować pewność prawną oraz uniknięcie możliwości pozywania pozwanego przed sąd państwa członkowskiego, którego pozwany nie mógł rozsądnie przewidzieć. Ma to istotne znaczenie zwłaszcza w przypadku sporów dotyczących zobowiązań pozaumownych wynikających z naruszenia prywatności i innych dóbr osobistych, w tym zniesławienia.

W zakresie roszczeń o zapłatę (odszkodowania oraz zadośćuczynienia), jak również o ochronę dóbr osobistych, które to roszczenie jest kwalifikowane w świetle omawianego rozporządzenia jako rodzaj czynu zabronionego, znajdzie zastosowanie art. 7 pkt. 2 analizowanego rozporządzenia. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału dotyczącym art. 7 pkt 2 rozporządzenia nr 1215/2012 pojęcie „miejsca, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę” należy rozumieć w ten sposób, że obejmuje ono swoim zakresem zarówno miejsce urzeczywistnienia się samej szkody, jak i miejsce wystąpienia zdarzenia powodującego powstanie tej szkody, wobec czego możliwe jest pozwanie pozwanego, zgodnie z wyborem powoda, przed sąd w którymkolwiek z tych miejsc (wyroki: z dnia 28 stycznia 2015 r., K., 375/13, EU:C:2015:37, pkt 45; z dnia 16 czerwca 2016 r., U. (...), C-12/15, EU:C:2016:449, pkt 28; a także z dnia 5 lipca 2018 r., flyLAL-L. A., C-27/17, EU:C:2018:533, pkt 28 i przytoczone tam orzecznictwo, wyr. TS z 25 października 2011 r. w sprawach połączonych C-509/09 i C-161/10 e. i in. (Z. O..s. I- (...), pkt 40, wyr. TS z 30 listopada 1976 r. w sprawie., tzw. M., 21/76, E. (...), Nr 12, s. 61, pkt 11 oraz z 1 października 2002 r. w sprawie H., C-167/00, L., pkt 46).

Zwrócić również należało uwagę, że powód w niniejszym postępowaniu w rzeczywistości dochodzi zapłaty z tytułu szkody majątkowej, jak i niemajątkowej, doznanej pierwotnie przez jego rodziców. W takich sytuacjach Trybunał orzekał, że szkoda, która jest jedynie pośrednią konsekwencją szkody poniesionej pierwotnie przez inne osoby, które bezpośrednio doznały szkody, a która urzeczywistniła się w innym miejscu niż miejsce, w którym poszkodowany pośrednio poniósł szkodę, nie może stanowić podstawy dla ustalenia jurysdykcji na podstawie tego art. 7 pkt 2 rozporządzenia nr 1215/2012 (zob. podobnie wyrok z dnia 29 lipca 2019 r., (...), C-451/18, EU:C:2019:635, pkt 29 i przytoczone tam orzecznictwo; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 4 lipca 2024 r. C-425/22, pkt. 29). W kwestii ustalenia miejsca urzeczywistnienia się tego rodzaju szkody należy zauważyć, że zależy ono od tego, czy mamy do czynienia ze szkodą pierwotną, wynikającą bezpośrednio ze zdarzenia powodującego powstanie szkody, której miejsce wystąpienia może uzasadniać jurysdykcję w świetle art. 7 pkt 2 rozporządzenia nr 1215/2012, czy też mamy do czynienia z późniejszymi negatywnymi konsekwencjami, które nie mogą uzasadniać przyznania jurysdykcji na podstawie tego przepisu (zob. podobnie wyrok z dnia 5 lipca 2018 r., flyLAL-L. A., C-27/17, EU:C:2018:533, pkt 31). W kwestii tej Trybunał orzekł, że wyrażenia „miejsca, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę” nie można interpretować tak szeroko, by obejmowało ono każde miejsce, w którym odczuwalne są niekorzystne skutki okoliczności, która już spowodowała szkodę, która to szkoda wystąpiła faktycznie w innym miejscu. W związku z tym Trybunał doprecyzował, że pojęcia tego nie można interpretować jako obejmującego miejsce, w którym poszkodowany poniósł - zgodnie ze swym twierdzeniem - szkodę majątkową wynikającą z pierwotnej szkody, która wystąpiła i została poniesiona przez niego w innym państwie (wyrok z dnia 5 lipca 2018 r., flyLAL-L. A., C-27/17, EU:C:2018:533, pkt 32 i przytoczone tam orzecznictwo).(por. pkt. 25, 27-28 wyroku Trybunału Sprawiedliwości z dnia 29 lipca 2019 r. C-451/18).

Przenosząc powyższe rozważania na tło sprawy, należało podkreślić, że powód w rzeczywistości dochodzi szkody poniesionej przez swoich rodziców (poprzedników prawnych). Jeżeli założyć zgodnie z twierdzeniami pozwu, że doznali oni szkody, to wystąpiła ona bezsprzecznie w granicach ówczesnej III Rzeszy Niemieckiej, skoro P. Wschodnie (w części Warmii i M., na terenie których znajduje się miejscowość O.), zostały przyznane Polsce dopiero na mocy układu (...) z 1945 r.. Zatem, skoro aktualnie miejscowość O. (w latach 1928–1945 T.), w której poprzednicy powoda świadczyli pracę przymusową (por. k. 41), leży w granicach III Rzeczypospolitej Polskiej, nie można wywodzić faktu, że szkoda zaistniała na terytorium państwa członkowskiego, tj. Polski, w rozumieniu analizowanego rozporządzenia.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, powód nie może zasadnie wywodzić, że skoro rodzice powoda w świetle twierdzeń pozwu, mieli zostać wysłani do pracy przymusowej do P. Wschodnich z terenu W. za pośrednictwem ówczesnego Niemieckiego Urzędu Pracy, to że szkoda już zaistniała na terenie II Rzeczypospolitej Polskiej, a w konsekwencji państwa członkowskiego jakim jest Polska, w świetle terminologii analizowanego rozporządzenia.

Jeżeli chodzi o roszczenie w zakresie ustalenia nawiązania i istnienia stosunku pracy to zgodnie z art.20 rozporządzenia nr 1215/2012 z dnia 12 grudnia 2012 jeżeli przedmiotem postępowania jest indywidualna umowa o pracę lub roszczenia z indywidualnej umowy o pracę jurysdykcję określa się według niniejszej sekcji, nie naruszając przepisów art. 6, art. 7 pkt 5 oraz, jeżeli powództwo wytoczono przeciwko pracodawcy, art. 8 pkt 1.

W myśl art. 21 ust.1. pracodawca mający miejsce zamieszkania w państwie członkowskim może być pozwany:

a)  przed sądy państwa członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania; lub

b)  w innym państwie członkowskim:

⚫

przed sąd miejsca, w którym pracownik zazwyczaj świadczy lub ostatnio zazwyczaj świadczył pracę; lub

⚫

jeżeli pracownik zazwyczaj nie świadczy lub zazwyczaj nie świadczył pracy w jednym i tym samym państwie - przed sąd miejsca, w którym znajduje się albo znajdował się oddział, który pracownika zatrudnił.

W świetle przywołanych przepisów, również roszczenia z umów o pracę powinny zostać rozpoznane przed sądem niemieckim.

Przepisy zawarte w sekcji 5 rozdziału II rozporządzenia nr 1215/2012 w sprawie jurysdykcji uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych, zatytułowanej „Jurysdykcja w zakresie indywidualnych umów o pracę”, należy interpretować w ten sposób, że znajdują one zastosowanie do powództwa wytoczonego przez pracownika mającego miejsce zamieszkania w jednym państwie członkowskim przeciwko pracodawcy mającemu miejsce zamieszkania, względnie siedzibę, w innym państwie członkowskim, w przypadku gdy umowa o pracę została wynegocjowana i zawarta w państwie członkowskim miejsca zamieszkania pracownika i przewidywała, że miejsce wykonywania pracy znajduje się w państwie członkowskim siedziby pracodawcy, nawet jeśli praca nie była ostatecznie świadczona z powodów, za które odpowiedzialność ponosi ten pracodawca. Art. 21 ust. 1 lit. b ppkt (i) rozporządzenia nr 1215/2012 w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych należy interpretować w ten sposób, że powództwo, takie jak to, o którym mowa w pkt 1 sentencji niniejszego wyroku, może zostać wniesione do sądu miejsca, w którym lub z którego pracownik miał zgodnie z umową wywiązać się z zasadniczej części obowiązków ciążących na nim wobec jego pracodawcy, bez uszczerbku dla art. 7 pkt 5 rzeczonego rozporządzenia (wyrok TS z 25.02.2021 r., C-804/19, (...), LEX nr 3123502 T-776/20, (...) RADZIE UNII EUROPEJSKIEJ I IN. - Wyrok Sądu (dawniej: Sądu Pierwszej Instancji) - Orzeczenia sądów - LEX).

W konsekwencji, skoro rodzice powoda świadczyli pracę przymusową bezpośrednio na rzecz pozwanych osób fizycznych, a pośrednio na rzecz III Rzeszy Niemieckiej, reprezentowanej przez ówczesny Niemiecki Urząd Pracy, to właściwym do rozpoznani tej sprawy winien być również sąd niemiecki. W tej sytuacji, w przypadku żadnego ze zgłoszonych roszczeń nie zaistniały przesłanki dla uzasadnienia odstępstwa od ogólnej zasady w sprawie jurysdykcji wskazanej w art. 4 rozporządzenia nr 1215/2012.

W konsekwencji zażalenie jako bezzasadne podlegało oddaleniu na podstawie art. 385k.p.c. w zw. z art. 397§3k.p.c..

SSA Piotr Łakomiak