Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 sierpnia 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSA Jolanta Polko

po rozpoznaniu w dniu 12 sierpnia 2024 r. w Katowicach

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa H. F. i G. F.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej w K. i Spółce (...) Spółce Akcyjnej w B.

o naprawienie szkody górniczej

na skutek apelacji pozwanych

od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach

z dnia 27 marca 2023 r., sygn. akt II Cgg 6/18

1)  oddala apelację;

2)  zasądza od pozwanych solidarnie na rzecz powodów 4 050 (cztery tysiące pięćdziesiąt) złotych z tytułu kosztów postępowania apelacyjnego

SSA Jolanta Polko

Sygn. akt I ACa 2138/23

UZASADNIENIE

Pozwem wniesionym w dniu 8 marca 2012 r. powodowie G. F. i H. F. domagali się zasądzenia na ich rzecz od (...) Spółki Akcyjnej w K. odszkodowania w kwocie 92 200,00 zł na pokrycie kosztów związanych z opracowaniem projektu budowlanego, wykonaniem stężeń budynku oraz usunięciem uszkodzeń w budynku wywołanych eksploatacją górniczą.

W odpowiedzi na pozew pozwana (...) Spółka Akcyjna w K. wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie na jej rzecz od powodów kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Pozwana wskazała, że powództwo pozbawione jest podstaw prawnych i faktycznych, ponieważ nieruchomość powodów położona jest poza zasięgiem prowadzonej przez nią eksploatacji górniczej, nadto podniosła zarzut przedawnienia roszczenia w zakresie szkód, które powstały na nieruchomości powodów w związku z eksploatacją prowadzoną przez KWK (...) w latach 1997-1999.

W piśmie z dnia 12 października 2012 r. powodowie zgłosili żądanie ewentualne zasądzenia na ich rzecz od pozwanej (...) S.A. odszkodowania z tytułu obniżenia wartości rynkowej budynku, na wypadek gdyby odszkodowanie dochodzone w ramach żądania głównego nie pokryło kosztów przywrócenia pełnych walorów użytkowych budynku i zostało ograniczone do przywrócenia głównie jego walorów estetycznych.

Wyrokiem z dnia 29 listopada 2012 r., sygn. akt II C 449/12, Sąd Okręgowy w Katowicach oddalił powództwo i zasądził od powodów na rzecz pozwanej (...) S.A. w K. kwotę 2 000 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego. W uzasadnieniu wyroku Sąd wskazał, że w sprawie znajdowały zastosowanie przepisy Prawa geologicznego i górniczego z 1994 r. oraz że ponieważ restytucja naturalna budynku mieszkalnego powodów jest możliwa, a jej koszt jest niższy niż wielkość poniesionej szkody równa aktualnej wartości budynku, powodowie, zgodnie z art. 94 i 95 ustawy, nie mogli skutecznie domagać się naprawienia szkody przez zapłatę odszkodowania. Jako bezzasadne Sąd oddalił także żądanie zasądzenia dalszej kwoty odszkodowania stanowiącej równowartość kosztów wykonania zabezpieczeń budynku przed wpływami eksploatacji górniczej, mając na uwadze, że w rejonie nieruchomości powodów przez kolejne co najmniej 10 lat nie jest projektowana eksploatacja górnicza.

Postanowieniem z dnia 4 lipca 2013 r., sygn. akt I ACa 405/13, Sąd Apelacyjny w Katowicach, rozpoznający sprawę na skutek apelacji powodów, postanowił przedstawić Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne, wskazując, że wobec rozbieżności literatury i orzecznictwa powziął wątpliwość, czy do spraw o naprawienie szkód wywołanych ruchem zakładu górniczego, w których zdarzenie wywołujące szkodę i powstanie szkody miało miejsce przed dniem 1 stycznia 2012 r., a postępowanie sądowe zostało wszczęte po dniu 1 stycznia 2012 r., zastosowanie mają przepisy ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze – z uwagi na treść art. 222 tej ustawy, czy też przepisy ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. – Prawo geologiczne i górnicze.

W dniu 22 listopada 2013 r. Sąd Najwyższy podjął uchwałę, sygn. akt III CZP 75/13, zgodnie z którą do spraw o naprawienie szkód wywołanych ruchem zakładu górniczego, w których zdarzenie wywołujące szkodę i jej powstanie miały miejsce przed dniem 1 stycznia 2012 r., stosuje się przepisy ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. – Prawo geologiczne i górnicze.

Wyrokiem z dnia 6 maja 2014 r., sygn. akt I ACa 405/13, Sąd Apelacyjny w Katowicach uchylił wyrok Sądu Okręgowego w Katowicach z dnia 29 listopada 2012 r., sygn. akt II C 449/12 i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Katowicach, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego. W uzasadnieniu wyroku Sąd Apelacyjny wskazał, że zgłoszenie przez poszkodowanych żądania zapłaty odszkodowania nie było wiążące dla sądu, który był zobowiązany ustalić, czy naprawienie szkody przez przywrócenie stanu poprzedniego jest możliwe, a w przypadku odpowiedzi twierdzącej, dokonać wyboru metody przywrócenia. Powołując się na orzecznictwo Sądu Najwyższego, Sąd Apelacyjny podkreślił, że stanowisko poszkodowanych, kwestionujących przyjęcie sposobu naprawienia szkody określonego w art. 94 ust. 1 Prawa geologicznego i górniczego z 1994 r. i domagających się zasądzenia odszkodowania, nie może prowadzić do oddalenia powództwa, jeżeli wyrządzenie szkody było niewątpliwe i możliwe było przywrócenie stanu poprzedniego.

W piśmie z dnia 27 czerwca 2014 r. powodowie oświadczyli, że domagają się restytucji naturalnej poprzez naprawę (wzmocnienie) konstrukcji budynku, wykonanie koniecznych robót dodatkowych takich jak uzupełnienie ubytków i malowanie wewnątrz budynku oraz uzupełnienie i odnowienie tynku na zewnątrz.

Pismem z dnia 15 kwietnia 2016 r. powodowie dokonali rozszerzenia powództwa, wnosząc o zasądzenie na ich rzecz od pozwanej (...) S.A. kwoty 9 262,95 zł z odsetkami ustawowymi od dnia doręczenia pozwanej pisma zawierającego rozszerzenie powództwa (tj. od dnia 13 maja 2016 r., k. 506). Uzasadniając rozszerzone żądanie, wskazali, że ze względu na zły stan techniczny i estetyczny zmuszeni byli wykonać remont części pomieszczeń – wyremontowali ganek, klatkę schodową oraz przedpokój, kuchnię i pokój na parterze, a koszt remontu wyliczyli na kwotę 9 262,95 zł.

Na wniosek powodów postanowieniem z dnia 18 października 2016 r. Sąd na podstawie art. 194 § 3 k.p.c. wezwał do udziału w sprawie w charakterze pozwanej (...) Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością w K., która nabyła od (...) S.A. przedsiębiorstwo składające się m.in. z KWK (...).

Postanowieniem z dnia 3 stycznia 2018 r. Sąd na podstawie art. 174 § 1 pkt 1 i § 2 k.p.c. zawiesił postępowanie w stosunku do pozwanej (...) S.A. ze skutkiem na dzień 29 czerwca 2017 r. wobec jej wykreślenia z tym dniem z rejestru przedsiębiorców. Następnie postanowieniem z dnia 3 stycznia 2018 r. Sąd podjął zawieszone postępowanie z udziałem Spółki (...) Spółki Akcyjnej w B..

Pismem z dnia 22 maja 2019 r. powodowie dokonali kolejnego rozszerzenia powództwa w zakresie odszkodowania za wykonane naprawy, wnosząc o zasądzenie na ich rzecz od strony pozwanej kwoty 25 584,10 zł z odsetkami za opóźnienie od dnia doręczenia stronie pozwanej pisma zawierającego rozszerzenie powództwa (tj. od dnia 14 grudnia 2022 r., k. 1354).

W piśmie z dnia 16 sierpnia 2022 r. powodowie ostatecznie wskazali, że domagają się restytucji naturalnej budynku oraz zapłaty kwoty 25 584,10 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia doręczenia pozwanym pisma procesowego z dnia 22 maja 2019 r., a także kosztów zastępstwa procesowego za prowadzenie sprawy przed Sądem Okręgowym, Sądem Apelacyjnym i Sądem Najwyższym, z tym że za prowadzenie sprawy przed Sądem Okręgowym w wysokości trzykrotności stawki minimalnej.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy w Katowicach zobowiązał solidarnie pozwanych (...) Spółkę Akcyjną w K. i Spółkę (...) Spółkę Akcyjną w B. do naprawienia - w terminie sześciu miesięcy od uprawomocnienia się niniejszego wyroku - szkody górniczej występującej w budynku mieszkalnym znajdującym się na nieruchomości stanowiącej własność powodów H. F. i G. F., położonej w B. przy ulicy (...) poprzez przywrócenie budynku do stanu poprzedniego przez wykonanie robót remontowych w powyższym budynku mieszkalnym szczegółowo opisanych w punkcie 1. ppkt a) – f) wyroku. Nadto Sąd Okręgowy zasądził od pozwanych solidarnie na rzecz powodów łącznie kwotę 25.584,10 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 22 grudnia 2022 r. do dnia zapłaty; w pozostałym zakresie powództwo oddalił; zasądził od pozwanych solidarnie na rzecz powodów solidarnych kwotę 15.300,00 zł tytułem zwrotu kosztów procesu oraz nakazał pobrać od pozwanych solidarnie na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Katowicach kwotę 10.500,00 zł tytułem opłaty od pozwu i opłaty od apelacji, od uiszczenia których powodowie byli zwolnieni i kwotę 38.621,02 zł tytułem wydatków związanych z wynagrodzeniem biegłych sądowych, które tymczasowo pokryte zostały z sum Skarbu Państwa.

Sąd Okręgowy poczynił następujące ustalenia:

Powodowie są właścicielami, w ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej, wynoszącego ½ część udziału w nieruchomości stanowiącej działkę gruntu nr (...) o powierzchni 0,12 ha, położonej przy ul. (...) w B., objętej księgą wieczystą nr (...). Właścicielką drugiego wynoszącego ½ część udziału w ww. nieruchomości jest powódka.

Pismem z dnia 2 kwietnia 1999 r. dyrektor KWK (...), prokurent (...) S.A., poinformował powoda, że podczas przeprowadzonych w dniu 21 marca 1999 r. oględzin w budynku mieszkalnym stwierdzono, iż ujawnione w budynku uszkodzenia mają związek z prowadzoną aktualnie w tym rejonie eksploatacją górniczą oraz że w czasie budowy samowolnie wprowadzono zmiany w konstrukcji budynku będące odstępstwem od warunków określonych w zezwoleniu wydanym w dniu 11 kwietnia 1960 r. przez Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w P.. Wskazał, że kopalnia będzie dążyć do zawarcia z powodem ugody, co nastąpi jednak nie wcześniej niż w roku 2000, tj. po uspokojeniu się górotworu. Pismem z dnia 14 grudnia 2005 r. powód zwrócił się do (...) S.A. o podjęcie działań mających na celu usunięcie uszkodzeń powstałych w budynku mieszkalnym przy ul. (...) w B.. Wskazał, że od oględzin dokonanych w marcu 1999 r. uszkodzenia uległy znacznemu powiększeniu. Pismem z dnia 10 stycznia 2006 r pełnomocnik zarządu (...) S.A., zastępca dyrektora KWK (...) poinformował powoda, że w dniu 17 października 2000 r. (...) skierowała do niego wezwanie do zgłoszenia się w Dziale Mierniczo-Geologicznym KWK (...) w celu zawarcia ugody, na które to wezwanie powód nie zareagował. Pełnomocnik zarządu (...) S.A. wskazał, że zobowiązania spółki w zakresie usunięcia szkód w budynku powodów uległy przedawnieniu z upływem trzech lat, a także że powiększenie uszkodzeń nie miałoby miejsca, gdyby naprawy zostały wykonane w proponowanym przez spółkę terminie w ramach planowanej ugody. Podał, że zgodnie z opracowaną opinią górniczo-geologiczną budynek powodów znajduje się poza zasięgiem wpływów eksploatacji górniczej KWK (...). Pouczył powoda, że wobec wyczerpania trybu postępowania ugodowego dochodzenie roszczeń jest możliwe na drodze postępowania sądowego.

Wnioskiem z dnia 21 grudnia 2011 r. powodowie zwrócili się do (...) S.A. o naprawienie szkód górniczych w należącym do nich budynku położonym przy ul. (...) w B.. Wskazali, że szkody ujawniają się od 2000 r. oraz że na skutek eksploatacji górniczej doszło do uszkodzenia ścian budynku, licznych pęknięć elewacji i stropu, a także do uszkodzeń kominów. W odpowiedzi na wniosek powodów (...) S.A. wskazała, że zgodnie z opracowaną opinią geologiczno-górniczą budynek powodów znajduje się poza zasięgiem wpływów eksploatacji górniczej KWK (...), a także że postępowanie ugodowe, o którym mowa w art. 97 ust. 2 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. – Prawo geologiczne i górnicze, zostało wyczerpane, a dochodzenie roszczeń w sprawach o naprawienie szkód jest możliwe na drodze postępowania sądowego.

Pismem z dnia 12 sierpnia 2011 r. powodowie zwrócili się do (...) S.A. o przyznanie im środków pieniężnych na wykonanie prac koniecznych do przywrócenia stanu technicznego ich budynku mieszkalnego sprzed eksploatacji. Podali, że powstałe na skutek eksploatacji górniczej pęknięcia ulegają dalszej degradacji. Wskazali, że zaobserwować można głównie pęknięcia na elewacjach wschodniej i zachodniej oraz liczne pęknięcia na pozostałych ścianach budynku i płycie stropowej oddzielającej piwnice od parteru. Podkreślili, że konieczne jest wykonanie stężeń fundamentów (opasek żelbetowych), stężeń ukośnych oraz stężeń ścian głównych nośnych na wysokości płyty stropowej pomiędzy parterem a pierwszym piętrem. Ponadto, jak wskazali, należy przemurować pas ścian na elewacjach wschodniej i zachodniej o szerokości około 0,5 m na całej ich wysokości, usunąć spękania na tynkach zewnętrznych i wewnętrznych oraz na posadzkach mozaikowych w sieni i na korytarzach. W odpowiedzi na pismo powodów z dnia 12 sierpnia 2011 r. (...) S.A. podtrzymała stanowisko zawarte w piśmie z dnia 8 marca 2011 r. i wskazała, że kierowanie pod jej adresem kolejnych pism uważa za bezzasadne.

Nieruchomość powodów położona jest na byłym obszarze górniczym KWK (...), która w 2000 r. po połączeniu z KWK (...), stanowiła Ruch II KWK (...). Po utworzeniu (...) S.A., do której włączono kopalnię (...), wydobycie na (...) zostało w 2007 r. zakończone. W bezpośrednim sąsiedztwie nieruchomości powodów w latach 1997-1999 KWK (...) prowadziła eksploatację górniczą w pokładzie 209/2. W wyniku tej eksploatacji w podłożu budynku mieszkalnego powodów wystąpiły deformacje kwalifikujące teren do III kategorii terenu górniczego (osiadania około 0,49 m, nachylenie terenu około 6,5‰, odkształcenia poziome rozciągające około +5‰). Teren ten był w zasięgu jej oddziaływania do końca 2000 r. Po tym czasie teren można było uznać górniczo za uspokojony. Także warunki hydrogeologiczne w rejonie nieruchomości powodów są w miarę ustabilizowane. Eksploatacja górnicza prowadzona po 2000 r. przez KWK (...), z uwagi na dużą odległość od nieruchomości powodów, nie miała istotnego wpływu na należący do nich budynek mieszkalny. W 2012 r. KWK (...) nie planowała prowadzenia eksploatacji górniczej w rejonie nieruchomości powodów w okresie kolejnych 10 lat. W obszarze górniczym KWK (...) na przestrzeni lat 2001-2012 zarejestrowano natomiast dużą ilość wstrząsów górniczych o energii równej lub większej 100 kJ. Zgodnie z Górniczą Skalą Intensywności (G. (...)-V oraz G. (...)-A) w wyniku wstrząsów zaistniałych w październiku i listopadzie 2008 r., w styczniu i lutym 2009 r. oraz w lutym 2010 r. i listopadzie 2011 r. budynek powodów znalazł się w zasięgu ich niekorzystnych oddziaływań, których intensywność odpowiada pierwszemu stopniowi, ewentualnie górnej granicy zerowego stopnia intensywności. Wielkości maksymalnych prędkości i przyśpieszeń drgań gruntu, jakie wystąpiły w wyniku tych wstrząsów, mogły spowodować poszerzenie się istniejących wcześniej rys i szczelin.

Budynek mieszkalny powodów wzniesiony został w latach 1960-1961 jako częściowo podpiwniczony, z dwiema kondygnacjami mieszkalnymi i nieużytkowym poddaszem. Po północno-zachodniej stronie budynku dobudowana została dwukondygnacyjna przybudówka. Ściany fundamentowe budynku mają szerokość około 60 cm i wykonane są kamienia. Ściany piwnic wykonane są częściowo z kamienia i częściowo z cegły, a ściany nadziemia – z cegły i bloczków betonowych. Stropy nad piwnicą i piętrem wykonano jako żelbetowe krzyżowo-zbrojone, a strop nad parterem jako żelbetowy na belkach stalowych. Stropy zostały wykonane bez obwodowych wieńców. Dach o konstrukcji drewnianej został pokryty papą. Schody zostały wykonane w konstrukcji żelbetowej. Budynek nie został zabezpieczony na wpływy eksploatacji górniczej. Podstawa ścian fundamentowych znajduje się na głębokości 1,1 m poniżej powierzchni terenu z wyjątkiem przybudówki, w przypadku której podstawa ścian fundamentowych znajduje się na głębokości 0,7 m. Ściany fundamentowe zasadniczej bryły budynku zostały zabezpieczone przed wilgocią za pomocą izolacji bitumicznej, natomiast ściany fundamentowe przybudówki nie zostały zabezpieczone przez wilgocią.

Uszkodzenia budynku mieszkalnego powodów spowodowane wpływami eksploatacji górniczej obejmują: spękania ścian zewnętrznych, spękanie i odspojenie tynku północnej ściany przyziemia, spękanie okładziny schodów wejściowych do budynku, spękanie i zawilgocenie posadzki i ścian w piwnicy, spękanie tynków ściany na parterze i pierwszym piętrze oraz wychylenie budynku z pionu o wartości wypadkowej nieprzekraczającej 10 mm/m. Pozostałe uszkodzenia budynku spowodowane są wpływami termicznymi, błędami wykonawczymi lub projektowymi, skurczem materiału i brakiem bieżącej konserwacji. Uszkodzenia spękanych ścian parteru i piętra wykonanych z cegły, w tym uszkodzenia niezinwentaryzowane (zakryte), powinny zostać naprawione przez skucie pasm tynków w sąsiedztwie istniejących spękań murów, przemurowanie spękań murów, odtworzenie tynków ścian z zastosowaniem siatki zbrojącej i wykonanie jednolitego tynku na całej elewacji. Naprawa kamiennych ścian piwnic i ścian fundamentowych powinna polegać na wykonaniu iniekcji spękań z wykorzystaniem spoiwa mineralnego o odpowiednich parametrach w celu przywrócenia pierwotnych parametrów ścian, wyżyłowaniu i zaprawieniu masą naprawczą do spoinowania murów powierzchni pęknięć ścian, wykonaniu powłoki przeciwwilgociowej z dwóch warstw mas bitumicznych osłoniętych folią polietylenową oraz wykonaniu jednolitego tynku na całej elewacji. Uszkodzone schody zewnętrzne powinny zostać naprawione przez rozebranie spękanej okładziny schodów zewnętrznych, zerwanie 30 mm wylewki cementowej, naprawienie spękanego podłoża betonowego polegające na ułożeniu warstwy wyrównawczej z zaprawy cementowej o grubości 30 mm zbrojonej siatką stalową, a następnie położenie warstwy izolacyjnej i ułożenie nowej okładziny schodów zewnętrznych z materiału zbliżonego do obecnego. W miejscach spękanych tynków ścian wewnętrznych należy przeprowadzić punktowe odkrywki tynku w celu ustalenia, czy uszkodzenie propaguje na element konstrukcyjny, a w razie uwidocznienia uszkodzenia w elemencie konstrukcyjnym znajdującym się pod tynkiem, wykonać naprawy jak dla spękań ścian zewnętrznych. W przypadku spękań dotyczących tylko tynku należy odkuć większą powierzchnię tynku, oczyścić ją, zagruntować, ułożyć siatkę zbrojącą, odtworzyć tynk i pomalować ściany w pomieszczeniu. W miejscu spękanej posadzki piwnicy należy skuć spękane i luźne fragmenty posadzki w piwnicy i odtworzyć jastrychową posadzkę. Usunięcie zawilgoceń posadzek i ścian piwnicznych budynku powinno nastąpić przez wykonanie wykopów odcinkowych przy zewnętrznych ścianach budynku do poziomu fundamentu, ułożenie rurek drenarskich po obwodzie budynku jako tzw. drenaż francuski, ze spadkiem do studzienki zbiorczej, zasypanie drenażu i odtworzenie terenu w bezpośrednim sąsiedztwie budynku. Całkowity koszt usunięcia uszkodzeń pochodzenia górniczego w budynku mieszkalnym powodów został przez Instytut (...) oszacowany na kwotę 114 322,13 zł.

W 2018 r. powodowie dokonali naprawy części uszkodzeń na parterze budynku. Prace naprawcze polegały na rozebraniu posadzki z terakoty z podłożem betonowym w wiatrołapie, zabetonowaniu pęknięcia w płycie betonowej, wykonaniu nowej wylewki betonowej oraz nowej posadzki z płytek ceramicznych, rozkuciu pęknięć na ścianach i sufitach oraz przeżyłowaniu, założeniu siatki, zagruntowaniu, otynkowaniu ścian na klatce schodowej i w pomieszczeniach na parterze. Koszt wykonanych robót wykonanych przez powodów według cen z pierwszego kwartału 2019 r. został przez biegłego sądowego z zakresu budownictwa w sprawach górniczych Z. L. oszacowany na kwotę 25 584,10 zł brutto.

Powyższych ustaleń Sąd Okręgowy dokonał na podstawie złożonych do akt dokumentów urzędowych i prywatnych, które nie były przez strony kwestionowane oraz na podstawie opinii Instytutu (...) i – w zakresie ograniczonym do kosztorysu robót wykonanych przez powodów – opinii biegłego sądowego z zakresu budownictwa w sprawach górniczych Z. L.. W ocenie Sądu I instancji wnioski opinii wydanej przez Instytut (...) były w przeważającej mierze zbieżne z wnioskami innych opiniujących w sprawie biegłych (poza opinią biegłego Z. P., w której określono zasadniczo odmienny od proponowanego przez innych biegłych zakres szkód pochodzenia górniczego i niezbędnych robót naprawczych), jednak z uwagi na zastrzeżenia stron do opinii sporządzanych przez pozostałych biegłych Sąd, ustalając zakres robót koniecznych do przywrócenia stanu poprzedniego budynku powodów, oparł się wyłącznie na opinii Instytutu (...), która w kształcie nadanym jej opinią uzupełniającą nie była kwestionowana przez żadną ze stron. Ustalając wartość nakładów poniesionych przez powodów na naprawienie szkody, Sąd Okręgowy wykorzystał kosztorys sporządzony przez biegłego Z. L., do którego strony nie zgłaszały zastrzeżeń.

Dokonując oceny żądań pozwu Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że postępowanie dowodowe wykazało, że zdarzenie wywołujące szkodę powstało przed wejściem w życie ustawy z dnia 9 czerwca 2011 roku – Prawo geologiczne i górnicze (dalej: u.p.g.g. 2011), czyli pod rządami ustawy z dnia 4 lutego 1994 roku – Prawo geologiczne i górnicze (dalej: u.p.g.g. 1994). Powołując się na wydaną w niniejszej sprawie uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 22 listopada 2013 r., sygn. akt III CZP 75/13, wskazał, że przepisy u.p.g.g. z 1994 roku stosuje się również do spraw o naprawienie szkód wywołanych ruchem zakładu górniczego wszczętych po wejściu w życie u.p.g.g. z 2011 roku, w których zdarzenie wywołujące szkodę, jak i jej powstanie, miały miejsce przed dniem 1 stycznia 2012 r.

Następnie Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że w myśl art. 91 ust. 1 i 3 oraz art. 92 u.p.g.g. z 1994 roku do odpowiedzialności za szkody wyrządzone ruchem zakładu górniczego mają zastosowanie przepisy Kodeksu cywilnego. Odesłanie to dotyczy ogółu przepisów regulujących odpowiedzialność za szkody wyrządzone ruchem zakładu górniczego (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 8 maja 2000 r., sygn. akt V CKN 36/00; z dnia 24 kwietnia 2002 r., sygn. akt V CKN 965/00, z dnia 8 października 2004 r., sygn. akt V CK 663/03, z dnia 28 lutego 2007 r., sygn. akt V CK 11/06 i z dnia 25 lutego 2010 r., sygn. akt V CSK 242/09). Odpowiedzialność za szkody górnicze ma charakter odpowiedzialności deliktowej, a zatem zastosowanie do niej znajdzie między innymi art. 435 § 1 k.c.. Żaden przepis obowiązującego prawa nie określa przy tym, czym jest szkoda. Na ogół przyjmuje się, że szkodą w znaczeniu prawnym jest każdy uszczerbek majątkowy w czyichś dobrach, za który prawo czyni kogoś odpowiedzialnym. Stosownie do treści art. 361 § 2 k.c. zasadą jest, że naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu nie wyrządzono szkody. Zgodnie natomiast z treścią art. 361 § 1 k.c. zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła. Zdaniem Sądu Okręgowego w niniejszej sprawie wystąpiły wszystkie elementy odpowiedzialności deliktowej po stronie pozwanej. Pozwane co do zasady nie kwestionowały swojej odpowiedzialności związanej z ruchem zakładu górniczego. Spór koncentrował się zatem, poza kwestią przedawnienia, na zakresie szkód pochodzenia górniczego w budynku powodów oraz na sposobie ich naprawienia.

Sąd I instancji uznał, że podniesiony przez pierwotnie pozwaną (...) S.A. zarzut przedawnienia roszczenia stanowi nadużycie prawa, w myśl art. 5 k.c. Sąd Okręgowy wskazał, że w orzecznictwie podkreśla się, że przy ocenie, czy zarzut przedawnienia stanowi nadużycie prawa, rozstrzygające znaczenie mają okoliczności konkretnego wypadku, zachodzące po stronie poszkodowanego oraz osoby zobowiązanej do naprawienia szkody. W sprawach o naprawienie szkody górniczej należy mieć w szczególności na względzie, że likwidacja szkód wywołanych ruchem zakładu górniczego jest wpisana w działalność górniczą. Powinna być więc tak zorganizowana, aby było realne uzyskanie rekompensaty przez wszystkich poszkodowanych. Zdaniem Sądu meriti postępowanie dowodowe wykazało, że co do zasady poprzedniczka prawna pierwotnie pozwanej (...) S.A – (...) S.A. nie negowała swej odpowiedzialności po zgłoszeniu przez powodów szkody w 1999 r., natomiast jej działania, a następnie działania pierwotnie pozwanej (...) S.A., skutkowały przedłużaniem się postępowania ugodowego, a w konsekwencji odmową zawarcia przez (...) S.A. ugody z powodami z powołaniem się na przedawnienie roszczenia powodów.

W ocenie Sądu Okręgowego odpowiedzialność pozwanych ma charakter solidarny (art. 55 ² k.c.). Nie było kwestionowane, że pozwana (...) Sp. z o.o. w K. (przekształcona następnie w spółkę akcyjną) nabyła od pozwanej (...) S.A. z siedzibą w K. przedsiębiorstwo obejmujące m.in. KWK (...). Poza sporem pozostaje, że pozwana Spółka (...) S.A. w B. to następca prawny (...) S.A. w K.. Sąd I instancji uznał zatem, że z chwilą nabycia od (...) S.A. w K. przedsiębiorstwa pozwana (...) Sp. z o.o. w K. (po przekształceniu (...) S.A.), jako nabywca przedsiębiorstwa, zgodnie z bezwzględnie obowiązującym przepisem art. 55 ⁴ k.c., stała się odpowiedzialna solidarnie ze zbywcą – (...) S.A. w K. za zobowiązania powstałe przed datą zawarcia umowy sprzedaży, w tym za zobowiązania wobec powodów z tytułu szkód górniczych.

W dalszej części Sąd Okręgowy wyjaśnił, że sposób naprawienia szkody wyrządzonej ruchem zakładu górniczego przepisy u.p.g.g. z 1994 roku modyfikują regulację zawartą w Kodeksie cywilnym, nie wprowadzając jednak zmian w zakresie dotyczącym sposobów naprawienia szkody. Modyfikacje dotyczą przesłanek, których spełnienie przesądza o możliwości zastosowania każdego z tych sposobów. Przepis art. 94 ust. 1 u.p.g.g. 1994 wskazuje, że w przypadku szkód górniczych zasadą jest restytucja naturalna. Stosownie do art. 95 ust. 1 ww. ustawy naprawienie szkody przez zapłatę odszkodowania następuje, jeżeli nie jest możliwe przywrócenie stanu poprzedniego lub koszty tego przywrócenia rażąco przekraczałyby wielkość poniesionej szkody. W myśl art. 95 ust. 2 zdanie 1 ustawy jeżeli poszkodowany poniósł nakłady na naprawienie szkody, odszkodowanie ustala się w wysokości odpowiadającej wartości uzasadnionych nakładów. Zdaniem Sądu I instancji w niniejszej sprawie, mając na względzie oszacowany przez Instytut (...) koszt prac naprawczych oraz charakterystykę budynku powodów i zakres uszkodzeń pochodzenia górniczego, o rażącej skali tej dysproporcji nie może być mowy. Z opinii Instytutu (...), która po uzupełnieniu nie była kwestionowana przez żadną ze stron, wynika szczegółowo, w jaki sposób powinny zostać naprawione uszkodzenia budynku mieszkalnego powodów spowodowane ruchem zakładu górniczego. W oparciu o wnioski tej opinii w pkt 1 sentencji wyroku Sąd Okręgowy zobowiązał pozwane solidarnie do naprawienia w terminie sześciu miesięcy od uprawomocnienia się wyroku do naprawienia szkody górniczej w budynku mieszkalnym powodów przez przywrócenie stanu poprzedniego tego budynku w drodze szczegółowo opisanego remontu.

W pkt 2 sentencji wyroku, mając na uwadze, że powodowie ponieśli nakłady na naprawienie szkody, Sąd Okręgowy zasądził na ich rzecz od pozwanych solidarnie odszkodowanie w wysokości poniesionych nakładów, ustalonej na podstawie kosztorysu sporządzonego przez biegłego sądowego Z. L. na kwotę 25 584,10 zł.

O odsetkach ustawowych za opóźnienie od zasądzonej na rzecz powodów kwoty 25 584,10 zł Sąd I instancji orzekł zgodnie z art. 481 k.c. w zw. z art. 455 k.c., zasądzając je od obu pozwanych od dnia następnego po upływie 7 dni od daty doręczenia pozwanym odpisu pisma powodów zawierającego rozszerzenie powództwa o żądanie zasądzenia ww. kwoty.

W pozostałym zakresie powództwo zostało oddalone.

O kosztach procesu Sąd Okręgowy rozstrzygnął w oparciu o art. 100 zdanie 2 k.p.c. w zw. z art.105 § 2 k.p.c., kosztami tymi obciążając w całości pozwane solidarnie, jako że powodowie ulegli tylko co do nieznacznej części swego żądania. Na zasądzone na rzecz powodów koszty procesu złożyły się kwoty: 10 800 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu przed Sądem I instancji, która to kwota ustalona została, z uwzględnieniem nakładu pracy pełnomocnika powodów oraz charakteru sprawy, jako trzykrotność stawki minimalnej określonej w § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu, 2 700 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym (§ 12 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 6 pkt 6 ww. rozporządzenia) oraz 1 800 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu przed Sądem Najwyższym (§ 12 ust. 4 pkt 3 w zw. z § 5 oraz § 6 pkt 6 ww. rozporządzenia).

W pkt 5 sentencji wyroku, na podstawie art. 113 ust.1 oraz 83 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w zw. z art. 100 zdanie 2 i art. 105 § 2 k.p.c. Sąd Okręgowy nakazał pobrać od pozwanych solidarnie na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Katowicach kwotę 10 500 zł tytułem opłaty od pozwu i opłaty od apelacji, od uiszczenia których powodowie byli zwolnieni na podstawie art. 96 ust. 1 pkt 12 u.k.s.c., oraz kwotę 38 621,02 zł tytułem wydatków poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa na wynagrodzenia biegłych sądowych.

Apelację od wyroku wnieśli pozwani, zaskarżając go w części, tj. w zakresie punktów 1, 2, 4 oraz 5 i zarzucając naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:

1)  art. 117 § 1 i 2 k.c. oraz art. 92 ustawy z dnia 4 lutego 1994r. Prawo geologiczne i górnicze w zw. z art. 442 § 1 k.c. w brzmieniu obowiązującym w niniejszej sprawie, poprzez ich niezastosowanie i nieuwzględnienie zarzutu przedawnienia roszczenia;

2)  art. 5 k.c. poprzez jego błędną wykładnię, a w konsekwencji bezpodstawne zastosowanie polegające na przyjęciu, iż powołanie się przez pozwane na zarzut przedawnienia roszczenia stanowiło nadużycie prawa podmiotowego, podczas gdy oceny takiej nie potwierdzają żadne okoliczności sprawy, a w szczególności ze względu na fakt, iż powodowie skierowali sprawę na drogę postepowania sądowego aż 9 lat po upływie terminu przedawnienia roszczenia, a więc nie można mówić, że zgłaszając zarzut przedawnienia przedsiębiorcy górniczy nadużyli prawa podmiotowego;

3)  § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu w zw. z art. 109 § 2 k.p.c. poprzez zasądzenie od pozwanych na rzecz powodów nadmiernie wygórowanych kosztów zastępstwa radcy prawnego za postępowanie przed Sądem I instancji, tj. kosztów w wysokości 3-krotności obowiązujące stawki.

W oparciu o takie zarzuty pozwani domagali się:

1)  zmiany wyroku w zaskarżonym zakresie i oddalenie powództwa w całości, a także zasądzenia od powodów łącznie na rzecz pozwanych zwrotu kosztów postępowania za wszystkie instancje,

ewentualnie

2)  zmiany postanowienia zawartego w punkcie 4 wyroku poprzez obniżenie zasądzonej na rzecz powodów kwoty kosztów zastępstwa radcy prawnego w części przyznanej za postępowanie przed Sądem I instancji z 3-krotności do 1-krotności obowiązującej stawki, tj. z 10 800 zł do 3 600zł.

Powodowie w odpowiedzi na apelację żądali jej oddalenia i zasądzenia na swoją rzecz kosztów postępowania apelacyjnego według norm prawem przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanych nie była uzasadniona.

W pierwszej kolejności wskazać należy, że ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Okręgowy oraz przyjęte za podstawę rozstrzygnięcia w sprawie były prawidłowe i znajdowały potwierdzenie w zgromadzonym w sprawie materiale dowodowym, zatem Sąd odwoławczy ustalenia te podziela i uznaje za własne. Sąd Apelacyjny akceptuje także ocenę prawną zgłoszonych przez powodów roszczeń, tak co do zakresu szkody powodów jak i sposobu jej naprawienia, zgodnie z przepisami ustawy Prawo geologiczne i górnicze z dnia 4 lutego 1994r. Nadto pozwane w swojej apelacji nie kwestionowały poczynionych w sprawie ustaleń jak i oceny prawnej zgłoszonych roszczeń, ograniczając się do podważania oceny Sądu Okręgowego polegającej na nieuwzględnieniu zgłoszonego zarzut przedawnienie roszczenia.

Przechodząc zatem do oceny zarzutu przedawnienia należy stwierdzić, że stanowisko pozwanych w tym zakresie jest słuszne, lecz zarzut ten nie zasługuje na uwzględnienie w oparciu o art. 5 k.c. Zgodnie z art. 94 i 95 Prawa geologicznego i górniczego z 1994r. stosuje się odpowiednio przepisy o naprawieniu takiej szkody, czyli przepisy kodeksu cywilnego z modyfikacjami wynikającymi z tego prawa. W orzecznictwie przyjmuje się zgodnie, że do roszczeń tych stosuje się trzyletni termin przedawnienia przewidziany w art. 442 ¹ k.c. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 marca 2002 r., V CKN 829/00, OSNC 2003/10/137). Stosownie do treści tego przepisu roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże w każdym wypadku roszczenie przedawnia się z upływem lat dziesięciu od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę.

Szkody w postaci pęknięć na elewacji budynku oraz spękań ścian wewnątrz budynku powodowie zgłosili KWK (...) w 1999r., a wskazane przez nich uszkodzenia zostały potwierdzone w czasie oględzin wykonanych przez przedstawicieli zakładu górniczego z jednoczesnym ustaleniem, iż pozostają one w związku z prowadzoną aktualnie w rejonie nieruchomości powodów eksploatacją górniczą. Nadto powodowie zostali zapewnieni przez (...) S.A. w T., obejmująca KWK (...), że spółka będzie dążyła do zawarcia ugody dotyczącej naprawienia szkód w budynku, co nastąpi po uspokojeniu najwcześniej w 2000r., po uspokojeniu się górotworu. Powodowie zatem otrzymując takie zapewnienie mieli prawo oczekiwać od przedsiębiorstwa górniczego tak informacji o uspokojeniu się terenu po zakończeniu eksploatacji górniczej, jak również przestawienia propozycji naprawienia zgłoszonej szkody, co jednak w okolicznościach niniejszej sprawy nie nastąpiło. Z kolei zgłoszenie kolejnego wniosku o naprawie szkody górniczej w piśmie z dnia 14 grudnia 2005r., skierowanym do (...) S.A. spotkało się z odmową jego uwzględnienia z uwagi na przedawnienie roszczeń. Natomiast kolejne wnioski powodów z 2011r., nie były uwzględniane z argumentacją, iż nieruchomość powodów znajduje się poza zasięgiem wpływów eksploatacji górniczej.

W ocenie Sądu Apelacyjnego uzasadnione było zastosowanie art. 5 k.c. przez uznanie, że podniesienie zarzutu przedawnienia stanowiło nadużycie prawa. W świetle okoliczności niniejszej sprawy, należy zwrócić uwagę na zachowanie pozwanej, która od początku uznawała swoją odpowiedzialność za szkodę i wyrażając wolę jej naprawienia, czym wywoływała u powodów przekonanie, że dobrowolnie zostaną zaspokojone ich roszczenia. Świadczy o tym pismo kierowane do powodów z dnia 2 kwietnia 1999r. To rolą przedsiębiorcy górniczego było zawiadomienie powodów, że upłynął odpowiedni okres czasu od zakończenia eksploatacji górniczej skutkujący uspokojeniem się górotworu, jak również przedstawienie stosownej propozycji naprawienia szkody górniczej, tymczasem strona pozwana nie wykazała by w tym zakresie podjęła skutecznie działania, zatem odmawiając w styczniu 2006r. z powołaniem na przedawnienie zachowała się sprzecznie z zasadami współżycia społecznego. Sąd Apelacyjny rozpoznający niniejszą sprawę podziela pogląd wyrażony w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 8 maja 2014r. (V CSK 370/13, Lex nr 1491334), że zastosowanie art. 5 k.c. w odniesieniu do zarzutu przedawnienia zakłada rozważenie na tle całokształtu okoliczności sprawy interesów obu stron roszczenia, tj. zarówno uprawnionego, jak i zobowiązanego: za zastosowaniem art. 5 k.c. mogą przemawiać zwłaszcza leżące po stronie zobowiązanego przyczyny opóźnienia w dochodzeniu roszczenia, np. jego zachowanie polegające na wywołaniu u uprawnionego przekonania o dobrowolnym zadośćuczynieniu roszczeniu; nie jest jednak wykluczone uznanie zarzutu przedawnienia za nadużycie prawa także, gdy przyczyny opóźnienia w dochodzeniu roszczenia leżą również, a nawet wyłącznie po stronie uprawnionego; w takim wypadku za uznaniem zarzutu przedawnienia za nadużycie prawa mogą przemawiać inne okoliczności sprawy, np. charakter uszczerbku leżącego u podstaw przedawnionego roszczenia lub szczególna sytuacja uprawnionego, zwłaszcza w zestawieniu z sytuacją zobowiązanego.

Z taką szczególną sytuacją mamy do czynienia w okolicznościach niniejszej sprawy, z jednej strony niekwestionowana szkoda w nieruchomości powodów została wywołana ruchem zakładu górniczego. Nadto przy pierwszym zgłaszaniu szkody strona pozwana uznawała swoją odpowiedzialność za powstałe szkody, odraczając w czasie ich naprawienie, przy czym samodzielnie ze swojej strony nie przedstawiała powodom informacji o uspokojeniu się górotworu jak i propozycji naprawienia szkody. Powodowie nie będąc profesjonalistami mieli prawo oczekiwać od przedsiębiorcy górniczego, dla którego likwidacja szkód wywołanych ruchem zakładu górniczego jest wpisana w działalność górniczą, konkretnych propozycji naprawienia ujawnionych szkód. W przypadku naprawienia szkody polegającej na powstaniu pęknięć w tynkach i elewacji, prowadzenie robót naprawczych jest zasadne dopiero po zakończeniu wpływów eksploatacji górniczej na nieruchomość. Taka wiedza wymaga już wiadomości specjalnych, których powodowie z pewnością nie posiadali, ale można ich oczekiwać od przedsiębiorcy górniczego jako profesjonalisty. Na koniec należy wskazać, że szkoda powodów, dotyczy ich domu rodzinnego, a zaniechanie jej naprawienia przez stronę pozwaną może doprowadzić do utraty cennego dla niech dobra, szczególnie mając na względzie wartość prac naprawczych, które zostały określone w opinii biegłego.

Z tych wszystkich względów brak uwzględnia uwzględnienia podniesionego przez stronę pozwaną zarzutu przedawnienia roszczenia nie doprowadziło do zarzucanego naruszenia przepisów prawa materialnego, w szczególności art. 5 k.c.

W ocenie Sądu Apelacyjnego nie naruszył również Sąd Okręgowy przepisów regulujących zwrot kosztów procesu. Strona pozwana jako przegrywająca obowiązana była do zwrotu powodom wynagrodzenia ich pełnomocnika będącego radcą prawnym, stosownie do art. 100 zd. 2 k.p.c. w zw. z art. 98 § 3 k.p.c. Przyznane wynagrodzenie mieściło się w granicach określonych przepisem § 2 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 490, dalej Rozporządzenie). Ocena nakładu pracy pełnomocnika w kontekście § 2 ust. 1 Rozporządzenia należy co do zasady do Sądu pierwszej instancji, tym samy ingerencja Sądu odwoławczego w ramach kontroli instancyjnej powinna ograniczać się do przypadków oczywistej nieadekwatności wynagrodzenia. Na podzielenie zasługuje stanowisko Sądu Najwyższego, które powinno mieć zastosowanie w niniejszej sprawie w świetle którego, jeżeli przemawia za tym niezbędny nakład pracy pełnomocnika, charakter sprawy oraz jego wkład w przyczynienie się do jej wyjaśnienia i rozstrzygnięcia, wówczas sąd może zasądzić opłatę wyższą, która nie może jednak przewyższyć sześciokrotnej stawki minimalnej ani wartości przedmiotu sprawy (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 grudnia 2010 r., III CZ 64/10, LEX nr 1223593). W ocenie Sądu odwoławczego nie istniały jakiekolwiek przyczyny do obniżenia zasądzonego wynagrodzenia pełnomocnika powodów. Nie budzi wątpliwości, że nakład pracy pełnomocnika w sposób znaczny wykraczał ponad standardową reprezentację strony w postępowaniu o naprawie szkody górniczej. Świadczy o tym zarówno bardzo długi czas reprezentowania powodów (ponad 10 lat), aktywny udział pełnomocnika w procesie, dokonywanie szeregu czynności, które przyczyniły się do wyjaśnienia i rozstrzygnięcia sprawy. W tej sytuacji przyznanie wynagrodzenia w wysokości trzykrotności stawki minimalnej w okolicznościach rozpoznawanej sprawy było uzasadnione, albowiem nakładu pracy pełnomocnika strony powodowej nie sposób uznać za minimalny.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny uznał, że zarzuty apelacji nie są w stanie wzruszyć trafności zaskarżonego wyroku, co stało się podstawą oddalenia apelacji - w oparciu o art. 385 k.p.c., jako bezzasadnej.

O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c., zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik sprawy. Wysokość wynagrodzenia pełnomocnika powodów wynosiła 4.050 zł, tj. stawkę przewidzianą w § 2 pkt 6 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (j.t. Dz. U. z 2018, poz. 265).

SSA Jolanta Polko