Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 listopada 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący :	SSO Tomasz Tatarczyk
Protokolant :	Justyna Skop

po rozpoznaniu w dniu 13 października 2022 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa A. K. i A. Ś.

przeciwko R. D. i Kołu (...) w C.

o zapłatę

na skutek apelacji powódek

od wyroku Sądu Okręgowego w Częstochowie

z dnia 26 lutego 2018 r., sygn. akt I C 511/16

1)  zmienia zaskarżony wyrok :

a)  w punkcie 2) o tyle, że świadczenie zasądzone tym wyrokiem w punkcie 1)a) od pozwanego R. D. podwyższa do 68 500 ( sześćdziesięciu ośmiu tysięcy pięciuset ) złotych,

b)  w punkcie 2) o tyle, że świadczenie zasądzone tym wyrokiem w punkcie 1)b) od pozwanego R. D. podwyższa do 66 500 ( sześćdziesięciu sześciu tysięcy pięciuset ) złotych,

c)  w punkcie 5) o tyle, że od pozwanego R. D. nakazuje pobrać na rzecz Skarbu Państwa dodatkowo kwotę 1 995 ( tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiąt pięć ) złotych z tytułu kosztów sądowych;

2)  oddala apelację w pozostałej części;

3)  zasądza na rzecz pozwanego R. D. od powódki A. K. 9 331 ( dziewięć tysięcy trzysta trzydzieści jeden ) złotych, a od powódki A. Ś. 9 347 ( dziewięć tysięcy trzysta czterdzieści siedem ) złotych z tytułu kosztów postępowania apelacyjnego i kasacyjnego;

4)  zasądza od każdej z powódek na rzecz pozwanego Koła (...) w C. po 12 150 ( dwanaście tysięcy sto pięćdziesiąt ) złotych z tytułu kosztów postępowania apelacyjnego i kasacyjnego;

5)  odstępuje od obciążenia powódek i pozwanego R. D. kosztami sądowymi w postępowaniu apelacyjnym i kasacyjnym.

SSO Tomasz Tatarczyk

Sygn. akt I ACa 1309/21

UZASADNIENIE

Wyrokiem z 26 lutego 2018 r. Sąd Okręgowy w Częstochowie zasądził od pozwanych C. (...) Towarzystwa (...) w P. i R. D. na rzecz powódki A. K. 48 500 zł, na rzecz powódki A. Ś. 46 500 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w stosunku do pozwanego Towarzystwa (...) od 16 stycznia 2017 r., a w stosunku do pozwanego R. D. od 28 lutego 2017 r. z zastrzeżeniem, że zapłata przez jednego z pozwanych zwalnia drugiego do wysokości zapłaconej kwoty oraz że pozwane Towarzystwo (...) odpowiada wobec powódek za skutki wypadku z 21 listopada 2004 r. do sumy gwarancyjnej wynoszącej 200 000 zł (punkt 1), oddalił powództwo w pozostałej części (punkt 2), zasądził od każdej z powódek na rzecz pozwanego Koła (...) po 5 408,50 zł z tytułu kosztów procesu (punkt 3), nie obciążył powódek kosztami procesu na rzecz pozwanych Towarzystwa (...) (punkt 4), nakazał pobrać solidarnie od pozwanych Towarzystwa (...) na rzecz Skarbu Państwa 4 745,25 zł z tytułu nieuiszczonych kosztów sądowych (punkt 5), odstąpił od obciążenia powódek pozostałymi nieuiszczonymi kosztami sądowymi (punkt 6). Sąd ustalił, że w dniu 21 listopada 2004 r. podczas polowania zorganizowanego przez Koło (...) doszło do wypadku, w wyniku którego R. D. (myśliwy) śmiertelnie postrzelił B. N. (naganiacza) - ojca powódek. Wyrokiem z 16 czerwca 2005 r. Sąd Rejonowy w Częstochowie uznał R. D. za winnego popełnienia przestępstwa z art. 155 k.k. polegającego na tym, że w dniu 21 listopada 2004 r. w miejscowości N. podczas polowania zorganizowanego przez Koło (...) w C. nieumyślnie spowodował śmierć B. N. w ten sposób, że na skutek nieostrożnego obchodzenia się z bronią palną myśliwską postrzelił uczestniczącego w polowaniu w charakterze naganiacza B. N., który w wyniku doznanych obrażeń poniósł śmierć na miejscu zdarzenia. R. D., jako myśliwy i członek Polskiego Związku Łowieckiego (zarazem zrzeszony w Kole (...) w C.) był ubezpieczony w zakresie odpowiedzialności cywilnej u pozwanego C. (...) Towarzystwo (...) w P.. Obowiązująca w dacie zdarzenia umowa ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej ustalała sumę gwarancyjną na kwotę 200 000 zł na jedno zdarzenie. Pozwany C. (...) Towarzystwo (...) decyzją z 27 września 2016 r. przyznał na rzecz powódek A. K. i A. Ś. kwoty po 15 000 zł z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę w związku ze śmiercią ojca B. N., następnie w toku trwania postępowania w niniejszej sprawie dodatkowo wypłacił zadośćuczynienie na rzecz każdej z powódek w kwotach po 5 000 zł. Pozwany R. D. za pośrednictwem Koła (...) wypłacił na rzecz rodziny zmarłego B. N., tj. jego żony i córek kwotę 4 000 zł. Wyrokiem z 17 listopada 2006 r. Sąd Rejonowy w Częstochowie zasądził od pozwanego R. D. na rzecz powódek A. N. (1) (obecnie Ś.) 12 500 zł i A. N. (2) (obecnie K.) 2 500 zł z tytułu odszkodowania za pogorszenie ich sytuacji życiowej po śmierci ojca; świadczenia te spełnił ubezpieczyciel. B. N. nie przyczynił się do zaistnienia zdarzenia, w wyniku którego poniósł śmierć. W dniu polowania był trzeźwy, posiadał na sobie kamizelkę ochronną i kołatkę, wcześniej wielokrotnie uczestniczył jako naganiacz w polowaniach zbiorowych organizowanych przez Koło (...). Razem z innymi czterema naganiaczami rozpoczął pierwsze pędzenie z miejsca wyznaczonego przez prowadzącego polowanie G. B.. Myśliwi byli wówczas rozstawieni na stanowiskach w kształcie litery C, byli twarzami i bronią zwróceni do środka litery C, naganka szła natomiast od strony przeciwnej w stronę linii myśliwych. Myśliwy R. D. zajmował stanowisko nr 9 na flance. Tego dnia miały się odbyć dwa pędzenia, nie wyznaczono starszego naganki. Po dojściu naganki do linii myśliwych, która znajdowała się w okolicy drogi gruntowej, prowadzący polowanie podjął decyzję o drugim pędzeniu. Nie zarządzono zbiórki naganiaczy i nie dokonano ich przeliczenia według listy obecności w celu sprawdzenia, czy wszyscy naganiacze wyszli z pędzonego miotu, nie wskazano również, w jaki sposób i którędy mają przemieścić się w miejsce rozpoczęcia drugiej naganki. Naganiacze E. K., K. J. i B. N. doszli do myśliwych, minęli ich, przekroczyli drogę gruntową i poszli dalej w kierunku ulicy (...), gdzie mieli zająć stanowiska do drugiego pędzenia miotu. Byli od siebie w odległości ok. 20-30 metrów. Wówczas myśliwi odwrócili się o 180 stopni, w ten sposób że utworzyli odwróconą literę C. Myśliwi liniowi nie przemieszczali się, tylko obrócili się o 180 stopni, myśliwi flankowi, w tym R. D., musieli w tym celu zmienić pozycję i przejść z drugiej strony w stosunku do myśliwych ustawionych w linii. Po zajęciu stanowiska R. D. załadował broń amunicją śrutową i kulową, był wówczas zwrócony twarzą i bronią w kierunku skąd mieli nadejść naganiacze z drugim pędzeniem miotu. Nie padł wówczas jeszcze sygnał o rozpoczęciu drugiego pędzenia. Po załadowaniu broni podczas zamykania lufy R. D. na skutek nieostrożnego obchodzenia się z bronią oddał z niej dwa strzały, drugi strzał ugodził znajdującego się w niewielkiej odległości - ok. 3-5 metrów B. N.. W dacie zdarzenia B. N. miał 46 lat, powódka A. K. miała 22 lata, natomiast A. Ś. 18 lat. Powódki razem z ojcem i matką oraz najmłodszą siostrą K. tworzyły zgodną i wspierającą się rodzinę. Zamieszkiwali wspólnie w domu rodzinnym. Jedynym żywicielem rodziny był B. N., który pracował jako robotnik drogowy, uzyskiwał zarobki w wysokości ok. 2 000-2 500 zł miesięcznie, które pozwalały na utrzymanie rodziny, finansowo pomagał również rodzinie ojciec zmarłego. B. N. uprawiał z ojcem gospodarstwo rolne, z którego rodzina pozyskiwała na własne potrzeby płody rolne, posiadali również inwentarz żywy. Matka powódek nie pracowała zarobkowo, zajmowała się wychowaniem córek, domem, pomagała mężowi w pracy w gospodarstwie. B. N. w wolnym czasie po pracy pomagał w opiece nad córkami, spędzał z nimi czas, bawił się, zabierał na wycieczki, festyny, grzybobrania, pomagał w odrabianiu lekcji, kupował drobne prezenty. Miał z córkami dobry kontakt, nie nadużywał alkoholu. Rodzina wyjeżdżała sporadycznie na krótkie wycieczki. Powódki o śmierci ojca dowiedziały się telefonicznie, nie mogły się z tym faktem pogodzić, nie wierzyły, że do tego doszło, płakały, silnie to przeżywały, były smutne, towarzyszyło im poczucie przygnębienia i zrezygnowania. Powódki po śmierci ojca nie korzystały ze specjalistycznej pomocy psychiatry ani psychologa. Przez okres jednego roku pozostawały w żałobie, były niepewne co do własnej przyszłości, odczuwały lęk i obawę. Reakcja ta nie wydłużyła się ponad ten okres czasu. Po śmierci B. N. sytuacja majątkowa jego rodziny uległa pogorszeniu, utrzymywali się jej członkowie z renty rodzinnej i zasiłku rodzinnego. Powódka A. K. w momencie śmierci ojca nie pracowała, była zarejestrowana jako bezrobotna, nie uczyła się, skończyła naukę na poziomie licencjatu, nie miała sprecyzowanych planów na przyszłość, była zaręczona z chłopakiem, planowała w grudniu zaręczyny w obecności rodziców i ślub w następnym roku. W związku ze śmiercią ojca odwołała ślub, zaręczyła się w obecności matki dopiero w następnym roku, a ślub wzięła w 2007 r., wcześniej tj. w 2005 r. wyjechała z narzeczonym do Anglii w celach zarobkowych. Po powrocie do Polski wzięła ślub, który w części sfinansowała z zarobionych pieniędzy, założyła rodzinę, ma dwoje dzieci. Przeżywała brak ojca podczas ślubu i przy narodzinach dzieci. Powódka A. Ś. w dacie śmierci ojca uczęszczała do szkoły, nie pracowała zawodowo. W 2005 r. skończyła zasadniczą szkołę fryzjerską, następnie uczęszczała do liceum ogólnokształcącego dla dorosłych w systemie wieczorowym, nigdy nie pracowała w zawodzie fryzjera. W 2011 r. zawarła związek małżeński, ma jedną córkę, nie pracuje, pozostaje na utrzymaniu męża, mieszka z własną rodziną wspólnie z matką. Powódki kultywują pamięć po ojcu, przechowują pamiątki z nim związane, wspominają go podczas spotkań rodzinnych, odwiedzają jego grób. Powództwo w stosunku do pozwanego Koła (...) Sąd oddalił na podstawie stosowanego a contrario art. 46 ust. 1 pkt 2 ustawy z 13 października 1995 r. Prawo łowieckie. Uznał, że skoro sprawca szkody R. D. naruszył warunki polowania i jego zachowanie było zawinione, odpowiedzialność Koła łowieckiego jest wyłączona. Wskazał, że gdyby przyjąć jednak odpowiedzialność Koła łowieckiego, to za skuteczny uznać należałoby zarzut przedawnienia. Zastosowania w stosunku do tego pozwanego nie mógł znaleźć w sprawie art. 442 ^{( 1)} § 2 k.c. wydłużający termin przedawnienia roszczeń do dwudziestu lat, przepis ten dotyczy bowiem jedynie szkód powstałych w wyniku czynów stanowiących przestępstwo. Wskazał Sąd, że odpowiedzialność pozwanych R. D. i Towarzystwa (...) nie była co do zasady kwestionowana. Wyjaśnił, że w dacie zdarzenia nie obowiązywał art. 446 § 4 k.c., wprowadzony do Kodeksu cywilnego z dniem 3 sierpnia 2008 r., ale zgodnie z ugruntowanym poglądem, spowodowanie śmierci osoby bliskiej mogło wówczas stanowić naruszenie dóbr osobistych najbliższych członków rodziny zmarłego i uzasadniać przyznanie im zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę na podstawie art. 448 k.c. w związku z art. 24 § 1 k.c. Za odpowiednią sumę zadośćuczynienia uznał w przypadku każdej z powódek 70 000 zł, po uwzględnieniu wypłaconych już z tego tytułu powódkom świadczeń po 20 000 zł, zapłaty dokonanej przez pozwanego R. D. na rzecz rodziny zmarłego w kwocie 4 000 zł, tj. po 1 000 zł na rzecz każdego z czteroosobowej rodziny jej członka oraz przyznanego powódkom odszkodowania za pogorszenie ich sytuacji życiowej wskutek śmierci ojca przy założeniu, że element szkody niematerialnej stanowił 1/5 przyznanych im z tego tytułu kwot tj. odpowiednio odszkodowań w kwotach 500 zł i 2 500 zł, zasądził różnicę wynoszącą w przypadku powódki A. K. 48 500 zł, a w przypadku powódki A. Ś. 46 500 zł. Wyjaśnił Sąd przyczyny zamieszczonych w wyroku zastrzeżeń, orzeczenia o odsetkach i kosztach procesu, oddalenia powództwa o nowe ukształtowanie stosunku prawnego wynikającego z umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej przez podwyższenie sumy gwarancyjnej.

Apelacje od tego wyroku wniosły powódki i wniósł pozwany R. D., a zażalenie od zawartego w punkcie 4 wyroku postanowienia o kosztach wniósł pozwany C. (...) Towarzystwo (...) w P..

Powódki zarzuciły naruszenie prawa materialnego - art. 357 ¹ k.c. przez niezastosowanie, art. 24 § 1 k.c. w związku z art. 448 k.c. przez błędną wykładnię i przyjęcie, że kwota 48 000 zł zasądzona na rzecz powódki A. K. oraz kwota 46 500 zł zasądzona na rzecz powódki A. Ś. stanowi sumę odpowiednią z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, art. 442 ¹ § 2 k.c. przez niezastosowanie i w konsekwencji przyjęcie, że na gruncie sprawy 20-letni termin przedawnienia nie ma zastosowania, gdyż wobec pozwanego Koła (...) nie toczyło się postępowanie karne, nie postawiono zarzutów niedopełnienia obowiązków lub przekroczenia uprawnień w zakresie organizacji polowania, naruszenie prawa procesowego - art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 278 k.p.c. przez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego i dokonanie błędu w ustaleniach faktycznych oraz przyjęcie, że dowód z opinii biegłego ma marginalne znaczenie dla ustalenia przebiegu polowania, co rzutowało na ocenę postępowania jego uczestników i doprowadziło do ustalenia przez sąd okoliczności wymagających wiadomości specjalnych na podstawie osobowych źródeł dowodowych, art. 217 § 1 k.p.c. w związku z art. 227 k.p.c. przez przyjęcie, że wniosek powódek o zobowiązanie pozwanego Towarzystwa (...) do przedłożenia rocznych sprawozdań za lata 2004-2016 jest niezasadny; domagały się skarżące zmiany wyroku przez nowe ukształtowanie stosunku prawnego wynikającego z umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej i podwyższenie sumy gwarancyjnej, zasądzenie od pozwanych C. (...) Towarzystwa (...) w P., R. D. i Koła (...) in solidum na rzecz powódki A. K. dalszej kwoty 270 819 zł z tytułu zadośćuczynienia z odsetkami za opóźnienie, na rzecz powódki A. Ś. dalszej kwoty 274 819 zł z tytułu zadośćuczynienia z odsetkami za opóźnienie, zasądzenia kosztów postępowania odwoławczego lub uchylenia wyroku w zaskarżonej części i przekazania sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Wyrokiem z 7 grudnia 2018 r. Sąd Apelacyjny w Katowicach oddalił obie apelacje (punkt 1), oddalił zażalenie (punkt 2), zasądził od każdej z powódek na rzecz pozwanego C. (...) Towarzystwa (...) w P. po 6 300 zł z tytułu kosztów postępowania apelacyjnego i zażaleniowego (punkt 3), zasądził od każdej z powódek na rzecz pozwanego Koła (...) w C. po 8 100 zł z tytułu kosztów postępowania apelacyjnego (punkt 4), zasądził od każdej z powódek na rzecz pozwanego R. D. po 8 100 zł z tytułu kosztów postępowania apelacyjnego (punkt 5).

Na skutek skargi kasacyjnej powódek, które zaskarżyły wyrok Sądu Apelacyjnego w zakresie oddalenia wobec pozwanych R. D. i Koła (...) żądania dalszego zadośćuczynienia w kwotach po 100 000 zł, Sąd Najwyższy wyrokiem z 9 czerwca 2021 r. uchylił wyrok z 7 grudnia 2018 r. w punkcie 1 w części oddalającej apelację powódek od wyroku Sądu Okręgowego oddalającego ich powództwa o zasądzenie na rzecz każdej z nich kwot po 100 000 zł z odsetkami ustawowymi z tytułu zadośćuczynienia od pozwanych R. D. i Koło (...) w C. oraz w części rozstrzygającej o kosztach postępowania apelacyjnego pomiędzy tymi stronami (punkty 4 i 5) i w tym zakresie przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego. Sąd Najwyższy wskazał, że unormowanie art. 46-49 ustawy Prawo łowieckie nie wyłącza odpowiedzialności zarządcy, dzierżawcy obwodu łowieckiego lub innego podmiotu na zasadach ogólnych, czyli na podstawie przepisów kodeksu cywilnego o czynach niedozwolonych za inne szkody niż określone w art. 46 ust. 1 pr. łow. zarówno w mieniu, jaki i na osobie, wyrządzone przez zwierzynę łowną lub w związku z polowaniem. Koło łowieckie jako organizator polowania może na ogólnych zasadach ponosić odpowiedzialność z tytułu czynu niedozwolonego, a zatem także za krzywdę powstałą wskutek śmierci poszkodowanego w trakcie polowania w dniu 21 listopada 2004 r., którą ma rekompensować zadośćuczynienie pieniężne przysługujące najbliższym członkom rodziny na podstawie art. 448 w związku z art. 24 § 1 k.c. Dla przyjęcia odpowiedzialności osoby prawnej konieczne jest ustalenie, że szkoda została wyrządzona przez piastuna jej organu statutowego (lub wskazanego w ustawie), prawidłowo powołanego i umocowanego do działania, działającego w granicach swoich kompetencji. Nie oznacza to jednak konieczności imiennego oznaczenia takich osób, gdyż wystarczające jest wykazanie, że zdarzenia szkodowego dopuściła się niezidentyfikowana osoba działająca w ramach struktury organizacyjnej organu. Za niesłuszną uznał Sąd Najwyższy odmowę zastosowania w sprawie art. 442 ¹ § 2 k.c. Wskazał, że w przypadkach nieobjętych art. 11 k.p.c. sąd cywilny ma kompetencję do samodzielnego stwierdzenia, czy czyn niedozwolony stanowiący źródło szkody jest przestępstwem, jeśli ma to znaczenie dla rozstrzygnięcia sporu, ustalenia długości terminu przedawnienia. Według Sądu Najwyższego, nie zostały w sprawie uwzględnione wszystkie okoliczności mające wpływ na ocenę rozmiaru krzywd powódek.

Rozpoznając ponownie sprawę na skutek apelacji powódek w zakresie, w jakim wyrok z 7 grudnia 2018 r. został uchylony, Sąd Apelacyjny zważył, co następuje :

Ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego są prawidłowe, znajdują oparcie w zebranych dowodach, należało je podzielić przyjmując za własne.

Wbrew zarzutowi apelacji, nie budzi zastrzeżeń dokonana przez ten Sąd ocena dowodów, które stanowiły podstawę ustalonych faktów, w tym co do przebiegu polowania, w czasie którego śmiertelnie postrzelony został ojciec powódek.

Dowody poddał Sąd Okręgowy ocenie zgodnie z wymogami art. 233 § 1 k.p.c. Zarzucając naruszenie tego przepisu w związku z art. 278 k.p.c. skarżące podważają oparcie przez Sąd ustaleń odnośnie do przebiegu polowania na osobowych źródłach dowodowych, innych niż opinia biegłego z zakresu leśnictwa i łowiectwa J. K.. Zarzut ten nie jest zasadny. Trafnie za miarodajną nie uznał Sąd Okręgowy opinii w zakresie przebiegu polowania bezpośrednio przed zdarzeniem szkodowym, w tym co do usytuowania pokrzywdzonego ojca powódek względem myśliwych przed jego postrzeleniem. Ustalenia w tym przedmiocie poczynił Sąd na podstawie innych zebranych w toku postępowania dowodów, w szczególności zeznań świadków, uczestników polowania. Rzecz jasna, do sądu należało ustalenie przebiegu polowania, podstawę ustaleń w tym przedmiocie stanowić mogły i powinny przede wszystkim zeznania osób, które w polowaniu brały udział, w oparciu o te ustalenia i przy wykorzystaniu wiadomości specjalnych biegłego na temat ogólnych warunków przeprowadzania polowań zbiorowych, norm zachowania ich uczestników, w tym odnośnie do zasad używania broni i amunicji w gestii sądu pozostawała ocena postępowania osób, które uczestniczyły w zdarzeniu objętym żądaniem powództwa.

Badając, czy zachodzą podstawy odpowiedzialności Koła (...) za śmierć ojca powódek w pierwszym rzędzie zauważyć trzeba, że w pozwie strona powodowa przywołała sam fakt zdarzenia, bez wskazania okoliczności, które uzasadniać miały odpowiedzialność K. łowieckiego; co do odpowiedzialności pozwanego R. D. za śmierć ojca powódek powołano w pozwie fakt skazania go za czyn z art. 155 k.k. prawomocnym wyrokiem. W apelacji wskazuje strona powodowa w ślad za opinią biegłego na różne uchybienia w zakresie organizacji polowania ale bez naprowadzenia konkretnych okoliczności istotnych dla stwierdzenia, czy zachodzi adekwatny związek przyczynowy pomiędzy tymi uchybieniami, a zdarzeniem szkodowym.

Apelacja powołuje się na opinię biegłego ale nie zawiera zarzutów przeciwko dokonanej przez Sąd Okręgowy ocenie innych dowodów i ustaleniom co do przebiegu zdarzenia na ich podstawie poczynionym, a zatem, że naganiacze, w tym pokrzywdzony, doszli do linii myśliwych, minęli ich i poszli dalej, myśliwi wówczas odwrócili się, myśliwi flankowi, w tym R. D., musieli zmienić pozycje, po zajęciu stanowiska R. D. załadował broń, był wtenczas zwrócony w kierunku, skąd mieli nadejść naganiacze w drugim pędzeniu miotu, nie padł wtedy jeszcze sygnał o rozpoczęciu drugiego pędzenia, strzał ugodził ojca powódek znajdującego się w niewielkiej odległości - 3, 5 metrów. W świetle tych ustaleń bez znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy pozostają wskazane w opinii zaniechania, w szczególności co do przeliczenia naganiaczy przed rozpoczęciem drugiej naganki. Prowadzą natomiast te ustalenia do wniosku, że jedyną przyczyną szkody było nieostrożne obchodzenie się z bronią przez myśliwego R. D., na co, ponad wszelką wątpliwość, organizacja polowania nie miała żadnego wpływu.

Z uwagi na brak adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy wskazanymi w opinii biegłego i powołanymi w apelacji zaniechaniami w zakresie organizacji polowania, a śmiertelnym postrzeleniem ojca powódek żądanie pozwu skierowane przeciwko Kołu (...) nie mogło być uwzględnione. Jako niezasadne w tej części w świetle art. 415 k.c. powództwo podlegało oddaleniu.

Spowodowanie śmierci osoby bliskiej stanowi naruszenie dobra osobistego najbliższych członków rodziny w postaci prawa do życia w pełnej rodzinie. Na status dobra osobistego, podlegającego ochronie prawnej przewidzianej w art. 24 § 1 k.c., zasługuje więź dzieci i rodziców.

Powódki zarzucając w apelacji naruszenie tego przepisu w związku z art. 448 k.c. za nieodpowiednie do doznanych przez nie krzywd uznały przyznane im sumy zadośćuczynienia.

W części zarzut ten okazał się uzasadniony.

Wskutek śmierci ojca dobro osobiste powódek, którym jest więź dzieci i rodziców, zostało naruszone w sposób nieodwracalny.

Świadczenie w postaci zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę ma charakter jednorazowy, winno obejmować wszystkie cierpienia poszkodowanego zarówno już doznane, jak i te które wystąpią w przyszłości.

Stosownie do art. 448 k.c. kompensacie podlega doznana krzywda. W przypadku naruszenia dobra osobistego poprzez zerwanie więzi rodzinnych krzywdę tę wyraża w szczególności cierpienie, ból i poczucie osamotnienia po śmierci najbliższego członka rodziny.

Chodzi o rekompensatę krzywdy moralnej, a więc krzywdy pozostającej w sferze subiektywnych, wewnętrznych przeżyć danej osoby. Ustalenie krzywdy ma podstawowe znaczenie dla określenia odpowiedniej sumy, która ma stanowić jej pieniężną kompensatę.

Przepisy kodeksu cywilnego nie wskazują kryteriów, jakie należały uwzględniać przy ustalaniu wysokości zadośćuczynienia pieniężnego. Suma „odpowiednia” w rozumieniu art. 448 k.c. nie oznacza sumy dowolnej, określonej wyłącznie według uznania sądu, gdyż jej prawidłowe ustalenie wymaga uwzględnienia wszystkich okoliczności, mogących mieć w danym przypadku znaczenie.

Zadośćuczynienie powinno mieć charakter kompensacyjny, a więc przedstawiać ekonomicznie odczuwalną wartość i być tak ukształtowane, by stanowić odpowiedni ekwiwalent doznanej krzywdy. Z drugiej strony, wysokość zadośćuczynienia powinna być utrzymana w rozsądnych granicach.

Powódki, jak ustalił Sąd Okręgowy, boleśnie zniosły śmierć ojca, przeżyły wstrząs. Stanowiły one z rodzicami i siostrą zgodną rodzinę, mogły liczyć na wsparcie ojca, jego nagłą stratę odczuły bardzo dotkliwie.

Jednorazowy charakter zadośćuczynienia oraz obiektywny i niekwestionowany dramatyzm doznań powódek, ich cierpienia i wstrząs wywołany śmiercią osoby bliskiej niewątpliwie przemawiały za przyznaniem zadośćuczynienia wyższego, niż zasądzone zaskarżonym wyrokiem.

Z drugiej strony nie można odmówić racji Sądowi Okręgowemu, który miarkując wysokość należnych powódkom świadczeń miał na uwadze, że śmierć ojca nie wpłynęła na ich późniejsze funkcjonowanie społeczne, zawodowe i rodzinne, powódki założyły szczęśliwe rodziny, prowadzą ustabilizowany tryb życia, nie znalazły się w sytuacji utraty jedynej bliskiej osoby, ich cierpienia po stracie ojca łagodzi obecność innych osób im bliskich, w tym własnych dzieci.

Za odpowiednie uznał przeto Sąd odwoławczy w przypadku każdej z powódek zadośćuczynienie wynoszące 90 000 zł, a uwzględniwszy, jak Sąd Okręgowy, świadczenia powódkom już wypłacone podwyższył należności podlegające zasądzeniu na ich rzecz od pozwanego R. D. w przypadku powódki A. K. do kwoty 68 500 zł, a w przypadku powódki A. Ś. do kwoty 66 500 zł zmieniając w tym zakresie zaskarżony wyrok z mocy art. 386 § 1 k.p.c. i oddalając apelację w pozostałej części w oparciu o art. 385 k.p.c. Wobec częściowego uwzględnienia apelacji podwyższeniu podlegała kwota nieuiszczonych w pierwszej instancji kosztów sądowych, które należało pobrać od pozwanego R. D. na rzecz Skarbu Państwa stosownie do art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. O kosztach postepowania apelacyjnego i kasacyjnego w zakresie roszczenia skierowanego przez powódki przeciwko pozwanemu R. D. orzekł Sąd odwoławczy po myśli art. 100 k.p.c. przez ich stosunkowe rozdzielenie; koszty postępowania apelacyjnego wyniosły w tym przypadku 16 200 zł, objęły wynagrodzenia pełnomocników za czynności zastępstwa prawnego ( 2 x 8 100 zł ). Powódka A. K. utrzymała się z żądaniem apelacji w 7,4%, wiec w takim zakresie koszty powinien ponieść pozwany, tj. w kwocie 1 198,80 zł. Powódka A. Ś. utrzymała się z żądaniem apelacji w 7,3%, wiec w takim zakresie koszty powinien ponieść pozwany, tj. w kwocie 1 182,60 zł, różnice wynoszące odpowiednio 6 901,20 zł i 6 917,40 zł powinny mu zwrócić powódki. W stosunku do wartości przedmiotu zaskarżenia wyroku skargą kasacyjną powódki ostatecznie utrzymały się ze swoimi żądaniami, każda z nich w 20%, więc w takim zakresie koszty postępowania kasacyjnego powinien ponieść pozwany R. D., tj. w kwotach po 1 620 zł, bowiem koszty tego postępowania w sumie wyniosły 8 100 zł ( wynagrodzenia pełnomocników 2 x 4 050 zł ), różnice wynoszące po 2 430 zł powinny mu zwrócić powódki. Łącznie z tytułu kosztów postępowania apelacyjnego i kasacyjnego powinny zatem powódki zwrócić pozwanemu R. D. odpowiednio 9 331 zł i 9 347 zł. O kosztach postepowania apelacyjnego i kasacyjnego w zakresie roszczenia skierowanego przez powódki przeciwko pozwanemu Kołu (...) orzekł Sąd odwoławczy po myśli art. 98 § 1 i 3 w związku z art. 99 k.p.c. przez obciążenie powódek obowiązkiem zwrotu temu pozwanemu, na jego żądanie, kosztów zastępstwa prawnego, które w postępowaniu kasacyjnym objęły wynagrodzenie za wniesienie odpowiedzi na skargę. W oparciu o art. 113 ust. 4 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w przypadku powódek oraz art. 113 ust. 1 tej ustawy przy zastosowaniu art. 102 k.p.c. w przypadku pozwanego R. D. postanowił Sąd drugiej instancji odstąpić od ich obciążenia kosztami sądowymi w postępowaniu apelacyjnym i kasacyjnym.

SSO Tomasz Tatarczyk