Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 listopada 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący :	SSO Tomasz Tatarczyk
Protokolant :	Katarzyna Popęda

po rozpoznaniu w dniu 16 listopada 2022 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa K. Ż.

przeciwko Bankowi (...) Spółce Akcyjnej w W.

o ustalenie

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Bielsku-Białej

z dnia 13 lipca 2021 r., sygn. akt I C 806/20

1)  oddala apelację;

2)  zasądza od pozwanego na rzecz powódki 4 050 (cztery tysiące pięćdziesiąt) złotych z tytułu kosztów postępowania apelacyjnego.

SSO Tomasz Tatarczyk

Sygn. akt I ACa 1089/21

UZASADNIENIE

Wyrokiem z 13 lipca 2021 r. Sąd Okręgowy w Bielsku-Białej ustalił, że umowa o kredyt hipoteczny zawarta w dniu 30 kwietnia 2007 r. pomiędzy stronami jest nieważna i orzekł o kosztach procesu. Sąd ustalił, że powódka potrzebowała pieniędzy na zakup mieszkania. Zapoznała się z ofertą kilku banków. Pozwany bank przedstawił jej ofertę kredytu w CHF jako bardziej korzystną, informowano ją, że CHF to stabilna waluta, że jest to najlepsza oferta dostępna dla niej. Powódce przedstawiono tabele obrazujące historyczny kurs CHF, z których wynikały niewielkie różnice w kursie tej waluty. Powódka złożyła wniosek o udzielenie kredytu w kwocie 88 000 zł. W dniu 30 kwietnia 2007 r. strony zawarły umowę o kredyt hipoteczny, w której kwotę kredytu określono na 101 000 zł. Kredyt był indeksowany do franka szwajcarskiego, po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem kupna CHF według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w pozwanym banku w dniu uruchomienia kredytu lub transzy. Po uruchomieniu kredytu lub pierwszej transzy bank miał wysłać kredytobiorczyni pismo informujące o wysokości pierwszej raty kredytu, kwocie kredytu w CHF oraz jego równowartości w PLN zgodnie z kursem kupna CHF według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w pozwanym banku w dniu uruchomienia kredytu lub transzy, przy czym zmiany kursów walut w trakcie okresu kredytowania miały mieć wpływ na wysokość kwoty zaciągniętego kredytu oraz raty kapitałowo odsetkowej. Powódka zobowiązała się spłacić kwotę kredytu w złotych z zastosowaniem kursu sprzedaży CHF obowiązującego w dniu płatności raty kredytu, zgodnie z Tabelą Kursów Walut Obcych obowiązującą w pozwanym banku. Spłata miała następować poprzez potrącanie przez bank należnych mu kwot z rachunku kredytobiorczyni. Tabela Kursów Walut Obcych w pozwanym banku była tworzona codziennie na podstawie notowań walut na rynku walutowym. O wysokości marży kursowej decydował bank. Przed podpisaniem umowy powódka zapoznała się z jej treścią, wcześniej nie otrzymała jej tekstu, pracownik banku odmówił wydania powódce umowy do domu w celu zapoznania się z nią, mogła to zrobić w banku. Powódka nie mogła negocjować postanowień umowy. Nie miała również wpływu na wysokość kursu CHF stosowanego przez pozwany bank przy wypłacie kredytu i spłacie rat. Kredyt został powódce wypłacony w dwóch transzach. Umowę zawartą przez strony uznał Sąd za nieważną, jako sprzeczną z art. 69 ust. 1 pr. bank. i z art. 353 ¹ k.c. oraz naruszającą zasady współżycia społecznego. Podniósł, ze kredyt udzielony powódce został i podlegał ratalnej spłacie w złotych ale o wysokości jej zobowiązań decydowała wartość świadczeń wyrażona we frankach, saldo kredytu i raty w złotych ustalane były w oparciu o kurs franka określany przez bank kredytujący bez udziału powódki według niejasnych, nieznanych jej zasad. Sprzeczne z istotą nawiązanego przez strony stosunku zobowiązaniowego i wykraczające poza ramy swobody kontraktowania było, w ocenie Sądu, takie ukształtowanie umowy, że w chwili jej zawarcia powódka nie znała wysokości kredytu, którego spłata ją obciążała, gdyż wysokość tę i wysokość rat wskazać miał dopiero bank po uruchomieniu kredytu w oparciu o kursy waluty przez siebie ustalane według zasad powódce nieznanych, bez odniesienia do czynników obiektywnych. Nadto za niedozwolone uznał Sąd postanowienia umowne zawierające klauzule indeksacyjne. Jak ustalił, nie były one przedmiotem indywidualnych negocjacji stron, pozwany posłużył się wzorcem umowy. Stwierdził, że dotyczyły klauzule indeksacyjne głównych świadczeń stron, nie zostały sformułowane jednoznacznie, postanowienia je zawierające naruszały dobre obyczaje i w sposób rażący interesy powódki, jako konsumenta uprawniając bank do kształtowania wysokości jej świadczeń w sposób dowolny, bo bez odwołania się do obiektywnych, zewnętrznych w stosunku do stron kontraktu wskaźników ustalania kursów waluty stanowiących narzędzie indeksacji, w ten sposób zasada równowagi kontraktowej stron została w sposób istotny zachwiana na niekorzyść konsumenta. Doszedł Sąd do wniosku, że po usunięciu z umowy postanowień uznanych za niedozwolone utrzymanie jej w mocy nie jest możliwe, dlatego stwierdzić należało jej nieważność. Powódka, jak wskazał, ustalenia nieważności umowy domagała się w sprawie świadoma konsekwencji takiego ustalenia. Posiada powódka interes prawny w żądaniu ustalenia nieważności umowy.

W apelacji pozwany zarzucił naruszenie prawa procesowego - art. 232 k.p.c., art. 233 § 1 k.p.c. i art. 6 k.c. przez zaniechanie wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego, dokonanie sprzecznej z zasadami logiki i doświadczenia życiowego, dowolnej, a nie swobodnej oceny dowodów i wyciągnięcie na tej wadliwej podstawie błędnych wniosków, mianowicie, że sporne klauzule nie były indywidualnie negocjowane, że postanowienia klauzuli indeksacyjnej pozwalają bankowi na dowolne ustalanie wysokości świadczeń, a sposób określania kursów w tabelach jest niczym nieograniczony, bezpodstawne przyznanie wiarygodności całości zeznań powódki, przyjęcie, że nie mogła ona negocjować postanowień umowy, że pracownik banku nie wytłumaczył powódce zasad ustalania kursów walut i że nie mogła ona otrzymać kopii umowy, art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. w związku z art. 227 i 232 k.p.c. przez pominięcie dowodu z zeznań świadka, art. 227 k.p.c. w związku z art. 235 ² § 1 pkt 2, art. 278 § 1 i 232 k.p.c. przez pominięcie wniosku pozwanego o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego, art. 316 § 1 k.p.c. przez niewzięcie pod uwagę stanu prawnego obowiązującego na dzień zamknięcia rozprawy, art. 6 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG przez nieprawidłową realizację obowiązku poinformowania konsumenta o skutkach prawnych unieważnienia umowy, naruszenie prawa materialnego - art. 385 ¹ § 1 i 3 k.c., art. 353 ¹ k.c. w związku z art. 58 § 1 k.c., art. 69 pr. bank. w związku z art. 353 ¹ k.c. oraz z art. 65 § 1 i 2 k.c. i z art. 4 ustawy z 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw, z art. 58 § 1 i 2 k.c., z art. 6 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG, art. 69 pr. bank. oraz art. 385 ¹ § 2 k.c. w związku z art. 58 § 1 i 2 k.c., z art. 358 § 2 k.c., z art. 3 k.c. oraz z art. 6 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG, z art. 353 ¹ k.c. oraz z art. 65 § 1 i 2 k.c., z art. 5 k.c. i z art. 4 ustawy z 29 lipca 2011 r., art. 56 k.c. oraz art. 65 k.c., art. 189 k.p.c.; domagał się skarżący zmiany wyroku przez oddalenie powództwa w całości, zasądzenia od powódki kosztów postępowania lub uchylenia wyroku i przekazania sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Powódka wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie od pozwanego kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje :

Ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego przyjął Sąd drugiej instancji za własne uznając je za prawidłowe, znajdują one oparcie w zebranych dowodach.

Wbrew temu, co utrzymuje apelacja, nie zachodziła potrzeba uzupełnienia materiału dowodowego sprawy.

Pod kątem abuzywności postanowienia umowy podlegają badaniu według daty jej zawarcia, a nie przez pryzmat sposobu realizacji umowy.

Dowody zawnioskowane przez pozwanego i ponownie powołane w apelacji, które w istocie służyć miały zobrazowaniu metody wykonywania umowy i przekonać, że stosowane jako narzędzie indeksacji kursy franka nie odbiegały od średnich kursów rynkowych okazać się przeto musiały zbędne.

Ocena zgodności postanowień umowy z naturą zobowiązania, z ustawą i zasadami współżycia społecznego również nie wymagała przeprowadzenia ponowionych w apelacji dowodów.

Prawidłowo ustalił Sąd Okręgowy, że postanowienia indeksacyjne umowy nie były przedmiotem indywidulanych negocjacji stron. Powołany przez skarżącego fakt, że umowa stanowiła odzwierciedlenie wniosku kredytowego nie świadczy o indywidualnym uzgodnieniu jej postanowień, w których zamieszczono klauzule przeliczeniowe. Bez znaczenia dla stwierdzenia, czy stanowiły te postanowienia przedmiot indywidulanych negocjacji jest przywołany także w apelacji fakt, że powódka miała możliwość wyboru kredytu w złotych.

Posłużenie się przez bank wzorcem umowy, stosowanym również w kontraktach zawieranych z innymi kredytobiorcami oraz przeniesienie do tekstu umowy postanowień dotyczących indeksacji pochodzących z regulaminu kredytowania, stanowiącego integralną część umowy wprost natomiast przeczy indywidulanemu uzgodnieniu przez pozwanego z powódką treści tych postanowień.

Nie jest wadliwym ustalenie, że w świetle postanowień umowy bank miał możliwość arbitralnego ustalania tabeli kursów walut, skoro taką możliwość umowa stwarzała nie określając sposobu ustalania kursów w tabeli i nie umożliwiając powódce ustalenia wysokości zobowiązań kształtowanych w trakcie realizacji umowy w oparciu o niejasne kryteria.

Zastrzeżeń nie budzi ocena jako wiarygodnych zeznań powódki.

Powołany w apelacji przepis art. 358 § 2 k.c. nie obowiązywał w dacie zawarcia przez strony umowy, możliwość jego zastosowania w sprawie można by rozważać tylko w celu uniknięcia stwierdzenia nieważności umowy w interesie konsumenta, powódka ustalenia nieważności umowy domagała się w sprawie świadoma konsekwencji takiego stwierdzenia. Nie pozwalała na zastosowanie tego przepisu zasada aktualności orzekania wyrażona w art. 316 § 1 k.p.c., gdyż art. 358 § 2 k.c. nie mógł objąć swym działaniem stosunku prawnego powstałego przed dniem jego wejścia w życie, podlegającego pod kątem abuzywności ocenie, jak już wskazano, według daty zawarcia umowy. Niezależnie od tego zastosowaniu tego przepisu przez określenie wysokości świadczeń w oparciu o kurs średni ogłaszany przez Narodowy Bank Polski sprzeciwiał się sankcyjny charakter, jaki powinny mieć działania sądu w razie stwierdzenia klauzuli abuzywnej.

Nie jest zasadny zarzut dotyczący niezrealizowania przez sąd obowiązku poinformowania konsumenta o skutkach prawnych unieważnienia umowy. Podczas przesłuchania powódka jednoznacznie wskazała, że jest świadoma skutków uznania umowy za nieważną.

Za własne przyjął Sąd drugiej instancji także oceny prawne Sądu pierwszej instancji.

Powódka miała, rzecz jasna, interes prawny, w rozumieniu art. 189 k.p.c., w żądaniu ustalenia nieważności umowy, która wiązać ją miała ze stroną pozwaną do 2037 r., gdyż rozstrzygnięcie o tym żądaniu uchylić mogło niepewność co do jej sytuacji prawnej wobec kwestionowania postanowień umowy oraz spór stron odnośnie do wymagalnych w przyszłości roszczeń banku, a także stwarzać podstawę rozliczeń stron dotyczących świadczeń już spełnionych.

Trafnie za niedozwolone uznał Sąd Okręgowy klauzule umowne przewidujące przeliczenie kwoty wypłaconych z tytułu kredytu w złotych środków według kursu kupna franka szwajcarskiego zgodnie z tabelą obowiązującą w banku w momencie uruchomienia kredytu lub transzy oraz ustalanie równowartości rat kredytu podlegających spłacie w złotych według kursu sprzedaży franka określonego w bankowej tabeli kursów obowiązującego w dniu spłaty.

Klauzule te zamieszczone zostały w § 2 ust. 2 oraz w § 7 ust. 1 umowy oraz w stanowiącym jej integralną część regulaminie kredytowania.

Pozwany bank zawarł z powódką umowę kredytu indeksowanego do waluty obcej, w której kwota kredytu oznaczona została w walucie polskiej i w tej walucie kredyt został powódce wypłacony oraz podlegał spłacie w ratach, jednakże z tym zastrzeżeniem, że w dniu wypłaty kredytu lub transzy kredytu kwota wypłaconych środków będzie przeliczona na walutę, do której indeksowany jest kredyt według kursu kupna walut określonego w bankowej tabeli kursów obowiązującego w dniu uruchomienia środków oraz że wysokość rat płatnych w złotych polskich ustalana będzie według obowiązującego w dniu płatności raty kursu waluty obcej zgodnie z bankową tabelą kursów. Waluta obca pełniła w umowie rolę miernika wartości, postanowienia umowne dotyczące przeliczenia świadczeń według kursu tej waluty miały charakter klauzul waloryzacyjnych.

Według art. 385 ¹ § 1 k.c., postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy ( niedozwolone postanowienia umowne ); nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. W myśl § 3 tego artykułu, nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu; w szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta.

Kwestionowane postanowienia określały główne świadczenia stron, podlegać powinny były jednak kontroli na gruncie unormowania art. 385 ¹ § 1 k.c., gdyż nie zostały sformułowane jednoznacznie, skoro nie pozwalały kredytobiorczyni na oszacowanie wysokości obciążających ją w przyszłości świadczeń pozostawiając bankowi jednostronne ustalanie parametrów przeliczeniowych decydujących o zmiennej w czasie wysokości kapitału kredytu i rat jego spłaty. Za przyjęciem, że określały klauzule indeksacyjne główne świadczenia stron przemawia to, że ich wyeliminowanie z umowy wykluczało realizację jej funkcji związanej z ryzykiem kursowym.

Przepis art. 385 ² k.c. stanowi, że oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny. Powinien być ten przepis wykładany rozszerzająco i stosowany również do oceny, czy postanowienie rażąco narusza interesy konsumenta.

Ponieważ oceny postanowień umowy pod kątem abuzywności dokonać należało według stanu z chwili zawarcia umowy, rozstrzygnięcie o żądaniu powództwa nie zależało, jak już wskazano, od ustaleń odnośnie do tego, w jaki sposób bank realizował postanowienia umowy zawierające klauzule indeksacyjne.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego oraz sądów powszechnych stwierdzano wielokrotnie, że mechanizm ustalania kursów waluty, który pozostawia bankowi swobodę, jest w sposób oczywisty sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta, a klauzula indeksacyjna, która nie zawiera jednoznacznej treści, w rezultacie pozwala na pełną swobodę decyzyjną banku, jest klauzulą niedozwoloną w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c.

Odwołanie się w postanowieniach § 2 ust. 2 oraz w § 7 ust. 1 umowy kredytu oraz w postanowieniach regulaminu kredytowania do tabeli kursowej banku oznacza naruszenie równowagi kontraktowej stron, skoro o środkach indeksacji kredytu i rat jego spłaty decydować może jednostronnie kredytodawca kształtując przez to wysokość własnych korzyści finansowych, a jednocześnie nieprzewidywalne dla kredytobiorczyni koszty udzielonego jej kredytu.

Regulując mechanizm indeksacji nie odwołują się te postanowienia do zobiektywizowanych, zewnętrznych w stosunku do stron kontraktu kryteriów ustalania kursu walutowego lecz ostatecznie pozostawiają określenie warunków indeksacji bankowi. W rezultacie równowaga kontraktowa stron zostaje w sposób istotny zachwiana.

W wyroku z 18 listopada 2021 r. C-212/20 odnoszącym się do polskiego porządku prawnego Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wskazał, że art. 5 dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że treść klauzuli umowy kredytu zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem ustalającej cenę zakupu i sprzedaży waluty obcej, do której kredyt jest indeksowany, powinna na podstawie jasnych i zrozumiałych kryteriów umożliwić właściwie poinformowanemu oraz dostatecznie uważnemu i racjonalnemu konsumentowi zrozumienie sposobu ustalania kursu wymiany waluty obcej stosowanego w celu obliczenia kwoty rat kredytu w taki sposób aby konsument miał możliwość w każdej chwili samodzielnie ustalić kurs wymiany stosowany przez przedsiębiorcę.

Takiej możliwości nie stwarzały powódce dotyczące indeksacji postanowienia umowy kredytu zawartej przez strony. Miały one charakter postanowień niedozwolonych, gdyż uprawniały jedną stronę kontraktu - bank do kształtowania w trakcie realizacji umowy zobowiązań kredytobiorczyni, na co ta nie miała wpływu i nie znała zasad ustalania mierników indeksacji.

Powołany przez pozwanego fakt zapoznania się powódki z informacją dla osób ubiegających się o produkty hipoteczne indeksowane kursem waluty obcej nie świadczy o tym, że zrealizował bank ze szczególną starannością, jakiej wymagało wprowadzenie do długoterminowej umowy mechanizmu indeksacji, obowiązek informacyjny w zakresie ryzyka kursowego, a kształtując treść klauzuli indeksacyjnej zachował się w sposób lojalny wobec kredytobiorczyni uwzględniając jej uzasadnione interesy.

Prawa zakwestionowania jako niedozwolonych umownych klauzul przeliczeniowych nie pozbawia powódki fakt złożenia przez nią oświadczenia, że została poinformowana o ryzyku kursowym.

Ryzyko zmian kursowych w skali nieprzewidzianej przez żadną ze stron kontraktu nie może ponosić tylko jedna z nich, mianowicie kredytobiorczyni, nie da się tego bowiem pogodzić z zasadą równowagi kontraktowej stron.

Za niedozwolone uznać należało również postanowienia umowne przewidujące ustalenie równowartości w walucie obcej wypłaconej w złotych kwoty kredytu na podstawie kursu kupna franka, a równowartości w walucie obcej rat spłaty kredytu w złotych według kursu sprzedaży franka.

Naruszają te postanowienia w sposób rażący równowagę kontraktową stron na niekorzyść konsumenta, a także dobre obyczaje, które nakazują aby koszty przez niego ponoszone w związku z zawarciem i wykonaniem umowy stanowiły zapłatę za korzyść, jaką mu ta umowa przynosi, wiązały się z nią i z niej wynikały.

Tymczasem umowa przewidując zastosowanie kursu kupna waluty obcej dla ustalenia równowartości kwoty udzielonego kredytu, a kursu jej sprzedaży dla określenia salda zobowiązań kredytobiorczyni i wysokości obciążających ją rat zastrzegała bankowi dodatkowy zysk powodując nieuzasadniony, oderwany od indeksacji i kwoty uzyskanego kapitału kredytu, wzrost zobowiązań kredytobiorczyni. Niezależnie od zmian kursu waluty stanowiącego podstawę indeksacji, a nawet przy założeniu, że kurs ten w ogóle nie ulegnie zmianie w trakcie wykonywania umowy, nakładała umowa na kredytobiorczynię obowiązek zapłaty z tytułu kapitału kredytu kwoty wyższej, niż przez nią uzyskana i odsetek od nadwyżki przewyższającej kwotę udzielonego jej kredytu.

Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe, przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.

Oparcia w tym przepisie nie znajdują postanowienia umowy stron, po myśli której kredytobiorczyni zobowiązana była do zwrotu bankowi nie tylko kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami oraz do zapłaty prowizji i innych opłat ale również do zapłaty kwoty przewyższającej sumę środków pieniężnych oddanych jej do dyspozycji, mianowicie nadwyżki wynikającej z zastosowania do wyliczeń z jednej strony kursów kupna waluty, z drugiej kursów jej sprzedaży i odsetek od tej nadwyżki.

Stosownie do art. 385 ¹ § 2 k.c., jeżeli postanowienie umowy zgodnie z jego § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie.

Przepis ten wraz z pozostałymi dotyczącymi nieuczciwych postanowień umownych stanowi implementację do krajowego systemu prawnego dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, z uwzględnieniem jej treści podlegał przeto zastosowaniu w sprawie wobec stwierdzenia w umowie niedozwolonych postanowień.

Art. 6 ust. 1. dyrektywy nałożył na Państwa Członkowskie obowiązek zapewnienia, że na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków.

Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 27 listopada 2019 r., II CSK 483/18, obowiązywanie umowy w dalszym ciągu, po wyłączeniu z niej nieuczciwych postanowień umownych, jest pomyślane jako ochrona interesu konsumenta, a nie jego kontrahenta i przywołał wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 3 października 2019 r. C-260/18 zapadły na gruncie sprawy bezpośrednio odnoszącej się do polskiego systemu prawnego, według którego, jeżeli sąd krajowy uzna, że zgodnie z odpowiednimi przepisami obowiązującego prawa utrzymanie w mocy umowy bez zawartych w niej nieuczciwych postanowień nie jest możliwe, art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 nie stoi na przeszkodzie stwierdzeniu, że ta umowa nie może dalej obowiązywać bez takich warunków i wtedy sąd powinien orzec jej unieważnienie, wykluczona jest możliwość uzupełnienia luk w umowie, spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków, które w niej się znajdowały, wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, przewidujących, że treść czynności prawnej jest uzupełniana przez skutki wynikające z zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów, które nie są zatem przepisami o charakterze dyspozytywnym lub przepisami mającymi zastosowanie, jeżeli strony umowy wyrażą na to zgodę, art. 6 ust. 1 dyrektywy nie stoi na przeszkodzie zastąpieniu nieuczciwego postanowienia umownego wspomnianym przepisem dyspozytywnym albo przepisem mającym zastosowanie w razie wyrażenia na to zgody przez strony, jednak możliwość ta jest ograniczona do przypadków, w których usunięcie nieuczciwego postanowienia umownego zobowiązywałoby sąd do unieważnienia umowy jako całości, wbrew woli konsumenta, narażając go tym samym na szczególnie szkodliwe skutki.

Wykluczając co do zasady możliwość dokonania przez sąd krajowy zmiany nieuczciwych warunków umowy w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej zwraca się uwagę, że działania sądu krajowego w razie stwierdzenia klauzuli abuzywnej mają mieć charakter sankcyjny, co oznacza osiągnięcie swoistego skutku zniechęcającego profesjonalnych kontrahentów, zawierających umowy z konsumentami do przewidywania w umowach z nimi nieuczciwych postanowień umownych, skutek ten nie mógłby zostać osiągnięty gdyby umowa mogła zostać uzupełniona w niezbędnym zakresie przez sąd krajowy przez wprowadzenie do umowy warunków uczciwych, kontrahent konsumenta niczym by bowiem nie ryzykował narzucając nieuczciwe postanowienia umowne, skoro mógłby liczyć na to, że sąd uzupełni umowę przez wprowadzenie uczciwych warunków, które powinny być przez niego zaproponowane od razu ( wyrok SN z 27 listopada 2019 r. II CSK 483/18 i tam powołane orzecznictwo ).

Niezasadnie przeto zarzucił pozwany w apelacji zaniechanie uzupełnienia umowy na wypadek uznania jej postanowień indeksacyjnych za niedozwolone przez odwołanie się do kursów średnich NBP.

Umowa o kredyt, której dotyczy żądanie powództwa, została zawarta przed wejściem w życie powołanej w apelacji ustawy z 29 lipca 2011 r. nowelizującej prawo bankowe. Nie zawiera ta ustawa rozwiązań, które prowadziłyby do sanowania postanowień umownych uznanych za niedozwolone według stanu z chwili zawarcia umowy.

Po usunięciu z umowy niedozwolonych postanowień obowiązywanie jej w dalszym ciągu nie jest możliwe. Wyłączenie mechanizmu indeksacji i pominięcie odesłania do kursu kupna franka czyni niemożliwym określenie w walucie obcej równowartości kwoty kredytu udzielonego w złotych kredytobiorczyni i salda jej zobowiązań, tym samym odpada realizacja funkcji umowy o kredyt w złotych indeksowany kursem franka. Bez zastosowania przewidzianego w umowie narzędzia indeksacji i kursu sprzedaży franka nie da się też określić wysokości zobowiązań kredytobiorczyni płatnych w złotych jako równowartości raty w walucie obcej.

Skoro bez niedozwolonych postanowień dotyczących sposobu indeksacji kredytu umowa nie może dalej funkcjonować w obrocie prawnym ze względu na brak istotnych elementów, zachodziły podstawy do stwierdzenia jej nieważności w oparciu o art. 58 § 1 k.c.

Jako sprzeczną z naturą nawiązanego przez strony stosunku zobowiązaniowego i wykraczającą poza zakreślone w art. 353 ¹ k.c. ramy swobody umów, ocenić należało nadto sytuację, w której kredytodawca sam w sposób jednostronny określa równowartość w walucie obcej kwoty kredytu wypłaconego kredytobiorczyni w złotych polskich i saldo jej zobowiązań, a następnie wysokość obciążających ją rat. Taka zaś sytuacja wystąpiła na kanwie umowy zawartej przez strony, bo przewidywała ona ustalenie przez kredytodawcę równowartości udzielonego kredytobiorczyni w złotych kredytu po jego uruchomieniu według kursu kupna franka określonego w tabeli kursowej banku z dnia uruchomienia kredytu lub transzy oraz ustalanie przez kredytodawcę wysokości rat spłaty kredytu i salda zobowiązań kredytobiorczyni według kursu sprzedaży franka określonego w tej tabeli, obowiązującego w dniu płatności raty.

Niedookreślenie w umowie równowartości w walucie obcej kwoty kredytu udzielonego w złotych i równowartości w tej walucie rat kredytu płatnych w złotych przy braku opisania w umowie przejrzyście i dla kontrahenta banku zrozumiale mechanizmu indeksacji, a pozostawienie bankowi możliwości jednostronnego, arbitralnego oznaczania wskaźnika przeliczeniowego i w rezultacie wysokości zobowiązań kredytobiorczyni uzasadniało powołanie przez Sąd Okręgowy w podstawie prawnej rozstrzygnięcia także art. 353 ¹ k.c. i uznanie przede wszystkim z tych przyczyn i wobec sprzeczności z art. 69 ust. 1 pr. bank. umowy za nieważną.

Zaskarżony wyrok odpowiada przeto prawu.

Bezprzedmiotowy był podniesiony przez pozwanego w toku postępowania apelacyjnego zarzut zatrzymania, skoro nie orzekł Sąd w sprawie o zwrocie świadczeń spełnionych w wykonaniu umowy uznanej za nieważną.

Z przytoczonych względów apelacja podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c. O kosztach postępowania apelacyjnego orzekł Sąd Apelacyjny po myśli art. 98 § 1 i 3 k.p.c. obciążając pozwanego, jako stronę przegrywającą, obowiązkiem zwrotu powódce, na jej żądanie, kosztów zastępstwa prawnego w tym postępowaniu.

SSO Tomasz Tatarczyk