Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 listopada 2021 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący :	SSA Tomasz Ślęzak
Protokolant :	Agnieszka Szymocha

po rozpoznaniu w dniu 4 listopada 2021 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa Syndyka Masy Upadłości (...) Handel Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w upadłości likwidacyjnej w K.

przy udziale interwenienta ubocznego (...) Spółki Akcyjnej w P.

przeciwko Spółce (...) Spółce Akcyjnej w (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w P.

o naprawienie szkody górniczej

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach

z dnia 25 stycznia 2018 r., sygn. akt II C 851/17

1)  zmienia zaskarżony wyrok w punktach 1. i 2. o tyle, że zasądzoną w punkcie 1.a/ kwotę 4 559 208 zł podwyższa do 5 248 764 (pięciu milionów dwustu czterdziestu ośmiu tysięcy siedmiuset sześćdziesięciu czterech) złotych,
a w pozostałej części apelację oddala;

2)  zasądza od pozwanych solidarnie na rzecz powoda 2 362 (dwa tysiące trzysta sześćdziesiąt dwa) złote z tytułu kosztów postępowania apelacyjnego;

3)  zasądza od powoda na rzecz pozwanej Spółki (...) Spółki Akcyjnej w (...) 925 (pięć tysięcy dziewięćset dwadzieścia pięć) złotych z tytułu kosztów postępowania kasacyjnego.

SSA Tomasz Ślęzak

I A Ca 1048/21

UZASADNIENIE

Powód Syndyk Masy Upadłości (...) Handel Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w upadłości likwidacyjnej w K. - M. F. wniósł do Sądu Okręgowego w Katowicach pozew domagając się od (...) Spółki Akcyjnej w K., pierwotnie 4,559.208 złotych z odsetkami ustawowymi od dnia 12 lipca 2011 r. do dnia zapłaty tytułem odszkodowania za związane z ruchem zakładu górniczego pozwanego szkody w nieruchomościach i ich elementach składowych położonych w B. przy ul. (...), objętych KW (...), (...), (...), (...), w tym w szczególności hal magazynowych nr 1, 2, 3 oraz budynku socjalnego, a także zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych w najwyższej dopuszczalnej prawem wysokości, ewentualnie, w przypadku nieuwzględnienia powyższego żądania powód wniósł o nakazanie pozwanemu przywrócenie stanu poprzedniego w określony w pozwie sposób. W piśmie z 18 sierpnia 2016r. powód, podwyższył wysokość dochodzonego roszczenia o kwotę 1.002.400.53zł, to jest do 5.561.608,53zł. Powód na rozprawie 17 stycznia 2018r. ostatecznie sprecyzował, że dochodzi na swoją rzecz odszkodowania obejmującej wysokość szkody ustaloną przez biegłych M. i Z. L. oraz wysokość szkody ustaloną przez biegłego K. W. za suwnicę z hali nr 1. Jednocześnie wniósł o zasądzenie odsetek ustawowych do 31 grudnia 2015 r., a następnie odsetek ustawowych za opóźnienie od 1 stycznia 2016 r.

W uzasadnieniu powód podał, że najemca nieruchomości, na których posadowione są trzy hale magazynowe i jeden budynek biurowy, pismem z 27 lipca 2011 r. zgłosił mu wystąpienie w lipcu 2011 r. w nich szkód górniczych w postaci rys i pęknięć ścian murowanych, ścięcia śrub w elementach konstrukcji budynku, awarii sieci wodociągowej, naruszenia konstrukcji dachu, w związku z czym powód 28 lipca 2011 r. wystąpił do pozwanej z wnioskiem o naprawienie szkód. Po oględzinach i negocjacjach co do naprawienia szkody pozwana uznała związek przyczynowy z działalnością górniczą KWK (...) w B., 20 sierpnia 2012r. strony zawarły ugodę, na mocy której pozwana zobowiązała się do pokrycia kosztów zabezpieczenia hali i budynków oraz naprawienia szkody przez przywrócenie do stanu poprzedniego budynku oraz hali. Mimo tego stanowiska, wobec dalszej bierności pozwanej, powód wezwał pozwaną do zapłaty. W międzyczasie Powiatowym Inspektor Nadzoru Budowlanego wydał decyzję, którą w szczególności zakazano użytkowania powierzchni hali magazynowej zaopatrzonej w suwnicę.

(...) początkowo uznała roszczenia powoda co do zasady oraz wniosła o przeprowadzenie dowodów wnioskowanych przez obie strony celem określenia rozmiaru szkody górniczej oraz sposobu jej naprawienia, kwestionując wysokość żądanego odszkodowania pieniężnego.

Huta (...) SA w S. (obecnie: (...) S.A. w P.) pismem procesowym z dnia 30 września 2014 r. zgłosiła interwencję uboczną i przystąpienie do strony powodowej, wnosząc o zasądzenie od pozwanego na rzecz interwenienta ubocznego kosztów interwencji ubocznej, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Poparła przy tym argumentację wskazaną w pozwie przez powoda.

Pozwana, po przekształceniu, Spółka (...) Spółka Akcyjna w B. podtrzymała stanowisko dotychczasowej pozwanej, a pozwana (...) sp. z o.o. w P. w związku z kupnem od (...) SA jej zakładów: KWK (...) oraz KWK (...), także je poparła.

Pełnomocnicy strony pozwanej na rozprawie 17 stycznia 2018r. zgodnie oświadczyli, iż nie kwestionują związku przyczynowego pomiędzy działalnością eksploatacyjną, a występującymi szkodami do roku 2012.

Wyrokiem z dnia 25 stycznia 2018r. Sąd Okręgowy w Katowicach zasądził od pozwanych solidarnie Spółki (...) SA w (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w P. na rzecz powoda Syndyka Masy Upadłości (...) Handel Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w upadłości likwidacyjnej w K. kwoty: a/ 4.559.208,-zł, z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi w przypadku pozwanej Spółki (...) SA od dnia 2 sierpnia 2016 roku, a w przypadku pozwanej (...) Spółki z o.o. od dnia 26 października 2017 roku; b/ 312.845,15,-zł, z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi w przypadku pozwanej Spółki (...) SA od dnia 06 grudnia 2016 roku, a w przypadku pozwanej (...) Spółki z o.o. od dnia 26 października 2017 roku; c/ 58.500,-zł, z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi w przypadku pozwanej Spółki (...) SA od dnia 18 marca 2017 roku, a w przypadku od pozwanej (...) Spółki z o.o. od dnia 26 października 2017 roku; oddalił powództwo w pozostałej części i orzekł o kosztach procesu.

Sąd pierwszej instancji ustalił, iż postanowieniem z 18 grudnia 2009r. Sąd Rejonowy Katowice - Wschód w Katowicach Wydział X Gospodarczy ogłosił upadłość (...) Handel Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w K. (sygn. akt: X GU 296/09/1), a syndykiem został ustanowiony M. F.. W skład masy upadłości wchodzi miedzy innymi prawo wieczystego użytkowania nieruchomości położonych w B. przy ul. (...), wskazanych w pozwie. Powyższe nieruchomości zostały obciążone hipoteką umowną łączną kaucyjną o łącznej wysokości 9.700.000zł na rzecz Huty (...) Spółki Akcyjnej w S. (obecnie na rzecz: (...) SA w P.). Pierwszego zgłoszenia szkód na górniczych na powyższych nieruchomościach dokonała (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (ówczesny właściciel nieruchomości) wnioskiem z 15 października 2008r., w którym to wniosku wskazano, że czerwcu 2008r. ujawniły się wskazane w piśmie szkody w budynku administracyjno-socjalnym oraz w hali nr 1 i 2. W wyniku dwukrotnych oględzin doszło do zawarcia z poszkodowanym ugody w przedmiocie naprawy szkód w budynku administracyjno - socjalnym oraz w hali nr 1 i 2.Na podstawie ugody nr 330817207 z 31 grudnia 2008 r. (...) SA przeprowadziła remont w budynku administracyjno-socjalnym. Nie wykonano naprawy szkód w hali nr 1 i nr 2. W odpowiedzi na zgłoszenie szkody, pozwana wskazała, że w związku z ograniczeniem środków finansowych na naprawę szkód w roku 2010, naprawa szkody określonej ugodą nr 330817207 z 31 grudnia 2008r. będzie mogła nastąpić w 2011 r. Pozwana wyraziła jednak gotowość naprawy zdeformowanego torowiska celem normalnego użytkowania suwnicy. 1 lutego 2011 r. (...) Sp. z o.o. zawarła z (...) SA ugodę na naprawę uszkodzenia suwnicy w hali nr 1 polegającego na odkształceniu i deformacji toru jezdni w poziomie i pionie powodujące blokowanie suwnicy w hali nr 1. Poszkodowany zobowiązał się do naprawy szkody we własnym zakresie. Pismem z 27 lipca 2011 r. (...) Sp. z o.o. poinformowała powoda o fakcie wystąpienia w lipcu 2011 r. szkód górniczych w rejonie ulicy (...) w B., w tym w wynajmowanym budynku i halach, podając że powstały rysy i pęknięcia ścian murowanych, ścięcie śrub w elementach konstrukcji budynku, awaria sieci wodociągowej, naruszenie konstrukcji dachu. Sąd Okręgowy stwierdził, iż powód dnia 28 lipca 2011 r. wystąpił do (...) SA z wnioskiem o naprawienie szkód w nieruchomości przy ul. (...) w B.; w wyniku oględzin stwierdzono wystąpienie szkód związanych z działalnością wydobywczą (...) SA., uznano związek przyczynowy z prowadzoną eksploatacją Oddziału KWK (...) w budynkach. Dnia 20 sierpnia 2012 r. powód i (...) SA zawarły ugodę, na mocy której (...) SA zobowiązała się do pokrycia kosztów zleconych przez powoda do wykonania zabezpieczeń konstrukcji hali magazynowej i budynku biurowym. Za wykonanie zabezpieczeń i wzmocnień konstrukcji hali magazynowej i budynku socjalno-biurowego powód otrzymał należność w wysokości 62.534zł. Decyzją Powiatowego Inspektora Nadzoru Budowlanego z 5 sierpnia 2011 r. nakazano w trybie pilnym wykonanie skutecznych zabezpieczeń i wzmocnień konstrukcji stropów oraz wykonanie i dostarczenie do nadzoru ekspertyzy techniczno-budowlanej. Jak ustalono, pismem z 31 października 2013 r. powód wezwał (...) SA do zapłaty kwoty 6.915.848,00 zł tytułem naprawy szkód górniczych. Nie było kwestionowane, iż na nieruchomości przy ul. (...) w B. występują szkody spowodowane eksploatacją górniczą (...) SA. Nieruchomość powoda znajduje się w obszarze górniczym, gdzie działalność wydobywczą prowadzi po podziale oddziału KWK (...), dokonanym w kwietniu 2015 r. (...) sp. z o.o. Kopalnia (...) Ruch B.. W dacie powstania szkód obecnie istniejących nieruchomość powoda znajdowała się w zasięgu wpływów (...) B. KWK (...). W części socjalno-biurowej stropy są zabezpieczone stemplami. Uszkodzone są okładziny z płyt gipsowo-kartonowych na sufitach i ścianach. Na sufitach i podłogach z paneli na II piętrze widoczne ślady po przeciekach dachu. Występują pęknięcia ścianek działowych oraz pęknięcia posadzek z glazury. Zauważalna jest deformacja ścian, posadzek i sufitów w pomieszczeniach przy zachodniej elewacji. Sąd pierwszej instancji stwierdził, iż w hali nr 1 występują następujące uszkodzenia: deformacja dźwigarów dachowych, wyboczenie słupów stalowych, obsunięcie słupów i ściany osłonowej między słupami na elewacji zachodniej, liczne pęknięcia obustronne na ścianach, rozwarte kilkucentymetrowe pęknięcia na posadzce, w części zachodniej deformacja nieciągła spowodowała uskok o zrzucie do 50 cm i zapadnięcie posadzki, suwnica unieruchomiona z powodu deformacji konstrukcji ścian, głównie słupów stalowych. Słupy na których oparte są belki podsuwnicowe są połączone blachami ze słupami stalowymi stanowiącymi konstrukcję nośną hali, na ścianach podłużnych widoczne liczne zacieki świadczące o nieszczelności dachu. W halach 2 i 3 występują podobne uszkodzenia, tylko w mniejszym rozmiarze: na posadzkach widoczne deformacje nieciągłe w obu halach, pęknięcia murowanych ścian osłonowych, w hali nr 3 występują również deformacje dźwigarów dachowych, w hali nr 2 nie stwierdzono deformacji dźwigarów dachowych, w halach nr 2 i 3 nie stwierdzono przecieków w pokryciu dachowym.

Bezpośrednią przyczyną powstania szkód o charakterze górniczym w budynkach stanowiący odrębne od gruntu nieruchomości, zlokalizowanych na działkach nr (...) przy ul. (...) w B. była eksploatacja górnicza dokonana przez pozwaną w latach 2006-2011, przy czym największe uszkodzenia związane z wpływami eksploatacji górniczej wystąpiły w roku 2011. Szkody górnicze, które spowodowały wyłączenie z użytkowania hal i budynku socjalno-biurowego, miały miejsce w lipcu 2011 roku. W latach 2017-2018 projektowana jest dalsza eksploatacja górnicza w tym rejonie, w pokładzie 504, przez (...) Sp. z o.o. Ruch B. w B.. Jak ustalono, aktualna wartość techniczna (wartość odtworzeniowa pomniejszona o naturalne zużycie) hali nr 1 z częścią socjalno-biurową, hali nr 2, 3 i infrastruktury, wraz z kosztami rozbiórki wynoszą łącznie 5.561.608,53 zł netto, a bez kosztów rozbiórki to kwota 4.872.053,15zł. Koszty naprawy szkód przez przywrócenie stanu poprzedniego (koszt odtworzenia i koszt rozbiórki) hali nr 1 z częścią socjalno- biurową, hali nr 2, 3 i infrastruktury, wraz z kosztami rozbiórki wynoszą łącznie 7.250.002,29zł. Koszt rozbiórki wynosi 689.555,38zł netto. Naprawa szkód przez restytucję naturalną w opiniowanej zabudowie wiąże się z nadmiernymi trudnościami technicznymi oraz kosztami przekraczającymi aktualną wartość techniczną budynków z powiązaną z nimi infrastrukturą, co stwierdzono w oparciu o dowód z opinii biegłych Z. i M. L. wraz z opiniami uzupełniającymi. Aktualna wartość suwnicy pomostowej 2 belkowej o udźwigu 8 ton, o nr ewid. UDT (...) o nr fab. (...) i roku produkcji 2004, przy uwzględnieniu stopnia naturalnego zużycia, to 58.500zł. Naprawienie suwnicy jest niemożliwe, bowiem wewnątrz gnije. Najwłaściwszym rozwiązaniem jest jej zezłomowanie, ponieważ koszty jej przystosowania i montażu do pracy w innym miejscu spowodowałyby stratę. Aktualna wartość znajdującej się w hali nr 2 ewidencyjna suwnicy hakowej nr ewid. UDT (...) rok produkcji 1978, to 5.780 zł, natomiast księgowa 0zł. W hali nr 3 znajdują się dwie suwnice o nr ewid. UDT (...) z 1987 r. oraz o nr ewid. UDT (...) z 1978r. Aktualna wartość każdej z tych suwnic to 5.780 zł, natomiast księgowa 0 zł. Dwie ze wskazanych suwnic mają powyższej 38 lat, a jedna z ponad 30 lat. Ze względu na wiek suwnic w hali nr 2 i hali nr 3 nie należy ich naprawiać, a przeznaczyć je do likwidacji przez kasację (złomowanie). Żadna z nich nie może być wykorzystana, z uwagi na przestój ich rejestracja w Urzędzie Dozoru Technicznego, mogłaby być niemożliwa. Poza sporem było, iż Spółka (...) Sp. z o.o. mocą przedmiotowej umowy zakupiła od (...) S.A. jej zakłady: KWK (...) oraz KWK (...)., następnie umową nieodpłatnego zbycia kopalni z 8 maja 2015r. Spółka (...) S.A. w B. kupiła od (...) S.A. w K. wyodrębnioną z Oddziału KWK (...). Z dniem 29 czerwca 2017r. Spółka (...) SA w B. przejęła zorganizowaną część przedsiębiorstwa (...) SA w K. wszystkie aktywa, zobowiązania, prawa i obowiązki, które nie zostały w załącznikach do planu podziału przypisane do spółek nowo zawiązanych. Następcą prawnym pozwanej (...) SA w zakresie odpowiedzialności za szkody powstałe w wyniku prowadzonej działalności eksploatacyjnej jest pozwana Spółka (...) SA w B.. Nie było kwestionowane, iż prawomocnym wyrokiem z 28 grudnia 2016r. Sąd Okręgowy w Katowicach, w sprawie o sygn. akt: II C 347/15 wydał wyrok, nakazał pozwanej (...) S.A. w K. złożenie do depozytu sądowego kwoty 3.798.962zł.

Sąd pierwszej instancji oparł swoje ustalenia w zakresie rozmiaru szkody i kosztów oraz sposobu jej naprawienia, na opiniach właściwych i uzupełniających biegłych Z. i M. L. oraz biegłego K. W.. Uznał je za wiarygodne, przekonywujące oraz miarodajne dla poczynienia ustaleń tych kwestiach, zwłaszcza, że biegli należycie wyjaśnili wszelkie wątpliwości zgłaszane przez strony w toku procesu.

W tym stanie rzeczy uznał Sąd Okręgowy roszczenie powoda za zasługujące na uwzględnienie w przeważającym zakresie. Wskazał, że zdarzenie wywołujące szkodę powstało przed wejściem w życie ustawy z dnia 9 czerwca 2011r- Prawo geologiczne i górnicze, bowiem pierwsze szkody na nieruchomości zarówno w budynku administracyjno-biurowym, jak i halach magazynowych, ujawniły się w 2008 roku i zostały zgłoszone pozwanej. Oparł się przy tym na opinii biegłych sądowych, z których wynika, że bezpośrednią przyczyną powstania szkód o charakterze górniczym w budynkach stanowiący odrębne od gruntu nieruchomości, zlokalizowanych przy ul. (...) w B., była eksploatacja górnicza dokonana przez (...) SA w latach 2006-2011, przy czym największe uszkodzenia związane z wpływami eksploatacji górniczej wystąpiły w roku 2011. Sąd oparł się na regulacji art. 222 obecnie obowiązującej ustawy - Prawo geologiczne i górnicze, stosując dotychczasowe przepisy ustawy z dnia 4 lutego 1994r. - Prawo geologiczne i górnicze w niniejszej sprawie. Wskazał na odpowiedzialność za szkody górnicze o charakterze deliktowym (art. 435 § 1 kc).

W ocenie Sądu Okręgowego do globalnej wartości odszkodowania nie powinny być wliczone koszty rozbiórki, które zgodnie z obliczeniami biegłych wynoszą 689.555,38zł netto, gdyż żądanie w zakresie ich zasądzenia jest przedwczesne. Na etapie niniejszego postępowania sądowego roszczenie powoda w tym zakresie nie stało się bowiem jeszcze wymagalne, stosownie do art. 361 § 2 kc. Wskazano, iż odszkodowanie nie może przewyższać poniesionej szkody, zaś rozmiar szkody wyznacza uszczerbek w majątku poszkodowanego spowodowany zdarzeniem, które wywołało szkodę, zaś powód nie wykazał, by do dnia zamknięcia rozprawy sporne obiekty zostały wyburzone, a nadto by uzyskał pozwolenie na ich rozbiórkę, bądź została wydana decyzja nakazująca rozbiórkę. W tej części zatem powództwo oddalono.

Zasądzone globalnie odszkodowanie 4.872.053,15zł stanowiło wartość techniczną budynku z halą nr 1 i hal nr 2 i 3.

Ustalając termin naliczania odsetek ustawowych Sąd pierwszej instancji wziął pod uwagę datę doręczenia pozwanym odpisu pozwu, odpisu opinii biegłego z zakresu budownictwa i pisma rozszerzającego pozew. Wskazał, że pierwotnie powód domagał się kwoty 4.559.208zł tytułem odszkodowania, przy czym dopiero z treści opinii biegłego wynika, iż naprawa jest ekonomicznie nieuzasadniona, jej koszty przewyższają wartość techniczną uszkodzonych obiektów. Zaznaczył, iż dopiero wynik postępowania dowodowego dał wiedzę dłużnikowi co do sposobu naprawienia szkody, a tym samym skoro naturalna restytucja jest niezasadna, to momentem wskazującym na powinność zapłaty jest moment doręczania odpisu opinii biegłego. Pozwana odpis opinii biegłego otrzymała 1 sierpnia 2016r. i od dnia następnego Sąd zasądził żądane odsetki za opóźnienie od pierwotnie żądanej kwoty. Kolejne odsetki od rozszerzonego powództwa do kwoty 5.561.608,53zł zasądzono od dnia następującego po doręczeniu pozwanej pisma rozszerzającego czyli od 6 grudnia 2016r. Odsetki od odszkodowania za suwnicę w hali nr 1 w wysokości 58.500zł zasądzono od dnia następnego po doręczeniu odpisu opinii biegłego pozwanej (...) SA, a odnośnie wezwanej do udziału w sprawie (...) Sp. z o.o. od dnia doręczenia jej odpisu postanowienia wzywającego do udziału w sprawie wraz z odpisem pozwu i pismami procesowymi. O odsetkach ustawowych za opóźnienie Sąd orzekł w myśl art. 481 k.c. w zw. z art. 455 k.c.

Apelację od tego orzeczenia wniósł powód w zakresie dotyczącym oddalenia powództwa o odsetki od kwoty 4.559.208zł od 17 sierpnia 201 Ir. do 31 grudnia 2015r. i od 1 stycznia 2016r. do 1 sierpnia 2016r. o odsetki ustawowe za opóźnienie oraz w zakresie oddalenia powództwa co do kosztów rozbiórki obiektów budowlanych w wysokości 689,555,38zł z odsetkami ustawowymi od 17 sierpnia 2011 r. do 31 grudnia 2015r. i od 1 stycznia 2016r. odsetkami ustawowymi za opóźnienie.

Powód wniósł o zmianę wyroku w zaskarżonej części poprzez uwzględnienie powództwa w tym zakresie oraz zwrot kosztów postępowania za obie instancje solidarnie od pozwanych na rzecz powoda. Zarzucał skarżący naruszenie art. 233 § 1 kpc poprzez wadliwą ocenę dowodów, w szczególności oględzin przez strony nieruchomości 17 sierpnia 2011 r., z uwzględnieniem zawodowego charakteru działalności pozwanej oraz pism pozwanej oraz wezwań do zapłaty z 20 czerwca 2012r. i 31 października 2013r. oraz przyjęcie, iż pozwana jest zobowiązana do zapłaty na rzecz powoda odszkodowania dopiero od doręczenia odpisu opinii, nie zaś od daty oględzin i wezwania do zapłaty. Zarzucał nadto naruszenie przepisów prawa materialnego w postaci art. 455 § 1 kc w zw. z art. 481 § 1 kc w zw. z art. 95 § 1 ustawy - Prawo geologiczne i górnicze z 4 lutego 1994r., a także art. 21 ust. 1 i 2 Konstytucji RP poprzez przyjęcie, iż odsetki od odszkodowania z tytułu szkody górniczej należą się od wezwania do zapłaty, nie zaś od daty jej wyrządzenia, czy też zgłoszenia żądania zapłaty świadczenia, co prowadzi do czasowego pozbawienia poszkodowanego możności korzystania z przysługującego mu prawa własności lub należnej kwoty odszkodowania bez odrębnego wynagrodzenia. Ostatecznie zarzucał naruszenie art. 328 § 2 kpc poprzez zaniechanie wskazania w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia podstawy prawnej, stanowiącej o braku możliwości żądania kosztów rozbiórki. Apelujący motywował, iż pozwana prawie 2 lata zapewniała powoda o możliwości rychłej wypłaty jednorazowego odszkodowania za hale oraz kosztów rozbiórki, a wobec specyfiki szkody górniczej dłużnik uzyskał wiedzę o osobie poszkodowanego i świadomość szkody oraz jej wysokości w dniu oględzin 17 sierpnia 2011 r. Podkreślał profesjonalny charakter działalności pozwanej, uznanie jej odpowiedzialności co do zasady oraz fakt, iż operaty sporządzane na jej zlecenie nie odbiegały od opinii biegłych sądowych. Z tą też datą powód upatrywał wymagalności roszczenia oraz początku biegu świadczenia odsetkowego (art. 481 kc) od należnego odszkodowania. Jego zdaniem wiązanie daty wymagalności roszczenia o odsetki doręczeniem odpisu opinii biegłego prowadzi do nieuzasadnionego faworyzowania sprawcy szkody kosztem poszkodowanego i prowadzi do zbędnego przedłużania procesu wypłaty odszkodowania, uniemożliwiając korzystanie z przysługującego poszkodowanemu prawa własności i nie realizując kompensacyjnej funkcji odszkodowania. Odnośnie do kosztów rozbiórki budowli skarżący motywował, iż pozwana uznała zasadność tego sposobu naprawienia szkody oraz jej wysokości nie kwestionowała; nie widział podstaw do wyłożenia tych kosztów z własnych środków.

Sąd Apelacyjny w Katowicach wyrokiem z dnia 12 grudnia 2018 r. oddalił apelację.

Na skutek skargi kasacyjnej powoda Sąd Najwyższy, wyrokiem z dnia 28 kwietnia 2021 roku, uchylił zaskarżony wyrok w zakresie żądania zasądzenia kwoty 689.556 zł, z odsetkami i w tym zakresie przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w Katowicach do ponownego rozpoznania, a także orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego. W pozostałym zakresie skarga kasacyjna została oddalona.

Z uzasadnienia Sądu Najwyższego wynika, że do rozstrzygnięcia o roszczeniach w tej sprawie mają zastosowanie przepisy ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. - Prawo geologiczne i górnicze, ponieważ w ustawie z dnia 9 czerwca 2011 r. - Prawo geologiczne i górnicze (tekst jedn.: Dz. U. 2020, poz. 1064), która weszła w życie z dniem 1 stycznia 2012 r., nie ma przepisów, wskazujących na wsteczne działanie uregulowań ustawy do zdarzeń i ich skutków, które zaistniały przed powstaniem jej mocy obowiązującej. Z art. 91 ust. 1 i 3 oraz art. 92 p.g.g. wynika, że do odpowiedzialności za szkody wyrządzone ruchem zakładu górniczego mają zastosowanie przepisy kodeksu cywilnego. Odesłanie to dotyczy ogółu przepisów regulujących odpowiedzialność za szkody wyrządzone ruchem zakładu górniczego (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 8 maja 2000 r., V CKN 36/00, niepubl. z dnia 24 kwietnia 2002 r., V CKN 965/00, niepubl. z dnia 8 października 2004 r., V CK 663/03,niepubl. z dnia 28 lutego 2007 r., V CK 11/06, niepubl. i z dnia 25 lutego 2010 r., V CSK 242/09, OSNC 2010, Nr 11, poz. 147).

W odniesieniu do sposobu naprawienia szkody wyrządzonej ruchem zakładu górniczego, przepisy prawa geologicznego i górniczego modyfikują w pewnym stopniu regulację zawartą w kodeksie cywilnym; nie wprowadzają żadnych zmian w zakresie dotyczącym sposobów naprawienia szkody. Modyfikacje dotyczą przesłanek, których spełnienie przesądza o możliwości zastosowania każdego z tych sposobów.

Konsekwencją szczególnego uregulowania sposobu naprawienia szkody górniczej w art. 94 ust. 1 i 4 oraz art. 95 ust. 1 p.g.g. jest przyjęcie, że poszkodowany ruchem zakładu górniczego nie jest uprawniony do określenia w pozwie sposobu jej naprawienia, chyba że już wówczas byłoby to możliwe (np. całkowita utrata rzeczy). Z reguły jednak możliwość taka powstaje dopiero po przeprowadzeniu postępowania dowodowego, na etapie wyrokowania. Jeżeli wówczas okaże się, że z przyczyn określonych w art. 95 ust. 1 p.g.g., nie może być przywrócony stan poprzedni, a naprawienie szkody wymaga zapłaty odszkodowania, można mówić o powstaniu roszczenia oświadczenie pieniężne. Relacja pomiędzy restytucją naturalną a zapłatą odszkodowania ma charakter sekwencyjny; roszczenie o zapłatę powstaje dopiero wówczas, gdy przywrócenie stanu poprzedniego jest niemożliwie lub rażąco nadmierne (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 września 2012 r., V CSK 379/11, niepubl.; postanowienia: z dnia 10 lutego 2010 r., V CZ 69/09, OSNC 2010, Nr 9, poz. 128; z dnia 27 marca 2013 r., V CZ 100/12, niepubl.).

Zgodnie z utrwalonym stanowiskiem odsetki za opóźnienie są rekompensatą dla wierzyciela za uniemożliwienie mu korzystania z należnych mu środków pieniężnych. Spełniają one funkcję waloryzacyjną, ale przede wszystkim odszkodowawczą (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 29 maja 2000 r., III CKN 823/98, niepubl.; z dnia 16 kwietnia 2009 r., I CSK 524/08, OSNC-ZD 2009, Nr 4, poz. 106 i z dnia 7 lipca 2011 r., II CSK 635/10, niepubl.). Nie powinny zatem wraz z kwotą zasądzonego odszkodowania przewyższać wysokości wyrządzonej szkody, co szczególnie w przypadku odpowiedzialności na zasadzie ryzyka, a taka jest regułą dla odpowiedzialności zakładu górniczego za szkody, nie powinno mieć miejsca. Przyjęcie więc prawa do odsetek dopiero z chwilą wykrystalizowania się świadczenia pieniężnego jako zobowiązania dłużnika pozwala wykluczyć taką sytuację. Najczęściej chwila ustalenia prawa do odszkodowania pieniężnego jest zbieżna z wyrokowaniem w sprawie, wtedy bowiem określona staje się wysokość odszkodowania należnego poszkodowanemu. Data wyroku jest więc z zasady datą wymagalności świadczenia pieniężnego dłużnika, tym bardziej, jeśli zgodnie z art. 363 § 2 k.c. wysokość odszkodowania jest ustalana przez sąd według cen z chwili orzekania.

Przyjęcie stanowiska wskazującego jako chwilę wymagalności roszczenia pieniężnego, w przypadku szkód górniczych, dzień ustalenia jego wysokości przez sąd w wyroku przekonuje dodatkowo z kolejnych przyczyn. Po pierwsze, odpowiada ono istocie wymagalności roszczenia oraz obowiązku naprawienia szkód górniczych na podstawie przepisów prawa górniczego. Po drugie, wymagalność roszczenia jako prawa podmiotowego może dotyczyć tylko żądania przez wierzyciela od dłużnika konkretnego zachowania. Po trzecie, z ekonomicznego punktu widzenia pozwala ono na sprawiedliwsze rozłożenie między stronami ryzyka prowadzenia sporu o naprawienie szkody, zwłaszcza w okolicznościach, kiedy nie wiadomo od początku, czy zasadne będzie przywrócenie do stanu poprzedniego, czy też odszkodowanie pieniężne, a wybór rodzaju świadczenia nie zależy od wierzyciela. Po czwarte, co jest wnioskiem ogólniejszym, w razie uznania wymagalności zobowiązania pieniężnego dłużnika z chwilą wyrokowania unika się, w razie zasądzenia odsetek, że zasądzone odszkodowanie wraz z odsetkami przewyższy wysokość wyrządzonej szkody (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 września 2012 r., niepubl.).

W sprawie zasądzone zostało powodom odszkodowanie, wyliczone przez biegłego według aktualnej wartości technicznej budynków stanowiących odrębne od gruntów nieruchomości, tj. na datę wydania wyroku przez Sąd pierwszej instancji. Odsetki natomiast od pierwotnie żądanej kwoty zostały zasądzone od dnia następnego po doręczeniu stronie pozwanej odpisu opinii biegłego, a od dalszej kwoty od dnia następnego po doręczeniu rozszerzonego powództwa. Nie ma więc racji skarżący, domagając się ich obliczenia i zasądzenia od innej, wcześniejszej daty, przeciwnie data przyjęta w zaskarżonym wyroku jest dla nich korzystna.

Co się zaś tyczy oddalenia roszczenia odszkodowawczego obejmującego koszty rozbiórki uszkodzonych przez ruch zakładów górniczych obiektów budowlanych, to w ocenie Sądu Apelacyjnego jest ono co najmniej przedwczesne, gdyż koszty te są obecnie tylko przewidywalne, a ponadto musi się dokonać faktyczna rozbiórka, inaczej płaciłoby się za szkodę, która nie powstała. W rachubę więc wchodzi jedynie szkoda przyszła, której obowiązek naprawienia wystąpi dopiero wtedy, gdy zostanie dokonana rozbiórka uszkodzonych obiektów i powstaną koszty ich rozbiórki.

Powyższe stanowisko Sąd Apelacyjny wyraził na gruncie ustalenia, jak można mniemać z uzasadnienia zaskarżonego wyroku, że stopień uszkodzeń obiektów budowlanych jest tego rodzaju, iż konieczna jest ich rozbiórka.

Przepisy prawa geologicznego i górniczego z 1994 r. nie definiowały pojęcia szkody lub zakresu odszkodowania w sposób odmienny, niż przepisy kodeksu cywilnego. W szczególności w żaden sposób nie zmieniły jego kompensacyjnego charakteru. Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 12 maja 2004 r., III CZP 20/04 (OSNC 2005, Nr 7-8, poz. 115) wskazał, że naprawienie szkody górniczej przez zapłatę sumy pieniężnej na podstawie art. 95 ust. 1 prawa geologicznego i górniczego ma charakter ekwiwalentny i zarazem kompensacyjny.

Jak już wskazano przepisy art. 91 ust. 1 i 3 oraz art. 92 prawa geologicznego i górniczego z 1994 r. nakazują do odpowiedzialności za szkody wyrządzone ruchem zakładu górniczego stosowanie przepisów kodeksu cywilnego, o ile jego przepisy nie stanowią inaczej, a więc i ogólne zasady odpowiedzialności odszkodowawczej. Przyjęta w art. 361 § 2 k.c. teoria różnicowa (metoda dyferencyjna) ujmuje szkodę jako różnicę pomiędzy stanem majątkowym poszkodowanego a stanem, który by istniał, gdyby nie zdarzenie szkodzące; porównanie obu stanów pozwala na ustalenie różnicy w dobrach poszkodowanego określanej mianem szkody.

Zasadnie przeto podnosi skarżący, że w sytuacji, gdy z uwagi na stan techniczny obiektów budowlanych konieczna okazała się ich rozbiórka wartość jego nieruchomości, na których te obiekty są posadowione, uległa obniżeniu o nieuniknione koszty tej rozbiórki. Ktokolwiek zakupi tę nieruchomość w stanie obecnym będzie zmuszony je ponieść, co z przyczyn oczywistych, automatycznie doprowadzi do realnego obniżenia ceny zakupu. Odszkodowanie zatem powinno obejmować naprawienie całej szkody, w okolicznościach sprawy, także tej jej części obejmującej koszty rozbiórki obiektów, które muszą zostać poniesione.

Skoro Sąd Apelacyjny rozstrzygnięcie o tej części szkody oparł na odmiennym założeniu, to w tej części zaskarżony wyrok nie mógł się ostać.

Ponownie rozpoznając sprawę Sąd Apelacyjny, przedstawioną powyżej wykładnią prawa dokonaną przez Sąd Najwyższy jest, zgodnie z art. 398 ²⁰ k.p.c., związany. Odnosi się to w szczególności do poglądu dotyczącego włączenia do wartości szkody kosztów rozbiórki obiektów będących przedmiotem postępowania. Oddalenie skargi kasacyjnej w zakresie skapitalizowanych odsetek będących jej przedmiotem oznacza natomiast, że w tej części wydany w sprawie wyrok stał się prawomocny.

Dlatego Sąd Apelacyjny, ponownie rozpoznając sprawę zmienił zaskarżony wyrok jedynie w punktach pierwszym i drugim o tyle, że zasądzoną w punkcie 1. a/ kwotę 4 559 208 złotych podwyższył do 5 248 764 złotych (a zatem o koszty rozbiórki wynoszące 689.556 zł), a w pozostałej części (czyli w zakresie dochodzonych w apelacji skapitalizowanych odsetek w kwocie 2 546 786 złotych) oddalił apelację.

W ramach rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego i kasacyjnego Sąd Apelacyjny zasądził od pozwanych solidarnie na rzecz powoda 2 362 złote z tytułu tych pierwszych oraz zasądził od powoda na rzecz pozwanej Spółki (...) w B. 5 925 złotych z tytułu postępowania kasacyjnego.

Sąd Apelacyjny nie zasądził kosztów w obu tych zakresach na rzecz interwenienta ubocznego z następujących względów. W postępowaniu apelacyjnym, zarówno tym zakończonym wydaniem wyroku z dnia 12 grudnia 2018 roku, jak i zakończonym wydaniem uzasadnianego wyroku, interwenient uboczny biorący udział w procesie po stronie powodowej, nie złożył wniosku o zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego. Interwenient nie wniósł apelacji ani żadnego pisma procesowego w którym wniosek taki mógłby się znaleźć, a na rozprawę poprzedzającą wydanie przez Sąd Apelacyjny pierwszego i drugiego wyroku jego pełnomocnik się nie stawił (w tym drugim przypadku nie nawiązał połączenia z Sądem Apelacyjnym w celu wzięcia udziału w rozprawie w formie wideokonferencji będąc o terminie tej rozprawy w obu przypadkach zawiadomiony). Brak było zatem podstaw do zasądzenia na rzecz interwenienta kosztów postępowania apelacyjnego.

Brak było także podstaw do zasądzenia na rzecz interwenienta kosztów postępowania kasacyjnego. Interwenient brał bowiem udział w procesie po stronie powodowej i złożył odpowiedź na skargę kasacyjną popierając tę skargę. O kosztach postępowania kasacyjnego rozstrzyga wynik tego postępowania, który wskazuje na to, że strona powodowa (a zatem także interwenient po tej stronie występujący), przegrała postępowanie kasacyjne w 79 %. To legło u podstaw zasądzenia kosztów postępowania kasacyjnego, ale od powoda na rzecz, składającej wniosek o zasądzenie tych kosztów w odpowiedzi na skargę kasacyjną, pozwanej Spółki (...), stosownie do wyniku postępowania. Interwenientowi zatem, podobnie jak powodowi, koszty te nie były należne dlatego jego wniosek w tym zakresie zawarty w odpowiedzi na skargę kasacyjną został, w ramach uzupełnienia wyroku, oddalony.

Z tych względów Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżone orzeczenie podwyższając zasądzoną w zaskarżonym wyroku kwotę do 5 248 764 złote, a zatem podwyższając zasądzone odszkodowanie o koszty rozbiórki, a w pozostałym zakresie powództwo oddalił, o kosztach postępowania apelacyjnego i kasacyjnego orzekając na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w związku z art. 99 k.p.c. w oparciu o przedstawione argumenty i przepisy rozporządzeń Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie ( § 2 pkt 8 gdy chodzi o koszty postępowania apelacyjnego) i w sprawie opłat za czynności radców prawnych ( § 2 pkt 8 w związku z § 10 ust. 4 pkt 2 ). W odniesieniu do kosztów postępowania kasacyjnego wskazać należy, że wprawdzie § 10 ust. 4 nie przewiduje wysokości stawki za sporządzenie i wniesienie odpowiedzi na skargę kasacyjną, ale utrwalony w doktrynie i judykaturze pogląd przewiduje, że w takiej sytuacji zastosowanie ma § 10 ust. 4 pkt 2 odpowiedniego rozporządzenia, co oznacza w tej sprawie, że skoro pozwana Spółka (...) wygrała postępowanie kasacyjne w 79%, a 50% stawki minimalnej wynosi 7 500 złotych, to stosownie do wyniku tego postępowania należne jej są koszty wynoszące 5 925 złotych.

SSA Tomasz Ślęzak