Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 17 lutego 2025 r.

Sąd Okręgowy we Włocławku Sekcja Odwoławcza I Wydziału Cywilnego

w składzie:

Przewodniczący: SSO Mariusz Nazdrowicz

po rozpoznaniu w dniu 17 lutego 2025 r. we Włocławku

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z wniosku Powiatu (...) – Domu Pomocy Społecznej w (...)

z udziałem Skarbu Państwa – Naczelnika Urzędu Skarbowego w L.

o likwidację niepodjętego depozytu

na skutek apelacji wnioskodawcy od postanowienia Sądu Rejonowego w Lipnie

z dnia 29 grudnia 2023 r., sygn. akt I Ns 358/23

postanawia:

uchylić zaskarżone postanowienie i przekazać sprawę Sądowi Rejonowemu w Lipnie
do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

SSO Mariusz Nazdrowicz

Sygn. akt I 1 Ca 246/24

UZASADNIENIE

(sporządzone z urzędu)

Zaskarżonym postanowieniem Sąd Rejonowy w Lipnie oddalił wniosek Powiatu (...) – Domu Pomocy Społecznej w (...) o likwidację niepodjętego depozytu po zmarłej A. M. i orzekł o kosztach postępowania zgodnie z art. 520 § 1 k.p.c.

Sąd Rejonowy odwołując się do treści art. 4 ustawy z dnia 18 października 2006 r.
o likwidacji niepodjętych depozytów (Dz.U.2006.208.1537, dalej w skrócie „u.l.n.d.”) oraz art. 693 ¹⁹ § 1 k.p.c. uznał, że w sprawie nie wykazano, aby wezwana S. S. była spadkobiercą zmarłej i osobą uprawnioną do obioru depozytu, przez co (zdaniem Sądu) nie była możliwa ocena prawidłowości dokonanego wezwania. Zarazem nieprzedstawienie przez wnioskodawcę dowodów potwierdzających dokonanie czynności mających na celu ustalenie kim jest (są) osoba (-y) uprawnione do odbioru depozytu i niewskazanie ich jako uczestników postępowania, stanowiło podstawę oddalenia przez Sąd złożonego wniosku.

Apelację od powyższego postanowienia wniósł wnioskodawca i zaskarżył je
w całości. Domagał się uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy Sądowi
I instancji do ponownego rozpoznania, zarzucając orzeczeniu naruszenie:

- art. 510 § 2 k.p.c. poprzez zaniechanie ustalenia prawidłowego kręgu uczestników postępowania i ich wezwania do udziału w sprawie, w tym znanych Sądowi z akt,

- art. 4 ust. 2 w zw. z art. 6 ust. 1 u.l.n.d. w zw. z art. 693 ¹⁹ k.p.c. poprzez błędne przyjęcie, że wezwanie uprawnionego do odbioru depozytu jest skuteczne tylko w przypadku gdy taka osoba legitymuje się na moment wezwania stwierdzeniem nabycia spadku albo poświadczeniem dziedziczenia, podczas gdy obowiązek taki nie wynika z w/w przepisów.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawcy jako zasadna skutkowała uchyleniem zaskarżonego postanowienia i przekazaniem sprawy Sądowi Rejonowemu w Lipnie do ponownego rozpoznania z uwagi na nierozpoznanie istoty sprawy.

Sąd Rejonowy oddalając wniosek z powodu nieoznaczenia w nim jako uczestnika postępowania osoby uprawnionej do odbioru depozytu i nieprzedłożenia dowodów świadczących o posiadaniu przez wezwaną S. S. statusu spadkobiercy zmarłej A. M. całkowicie zaniechał rozważenia przesłanek likwidacji niepodjętego depozytu, w tym uchylił się od ustalenia, kto jest osobą uprawnioną do jego odbioru. I choć wnioskodawca wyraźnie w uzasadnieniu wniosku wskazał S. S. jako spadkobierczynię zmarłej mieszkanki (...), wbrew obowiązkowi wynikającemu z art. 510
§ 2 k.p.c., Sąd I instancji nie wezwał jej do udziału w sprawie w charakterze uczestnika. Kwestia zaś, czy rzeczywiście do odbioru depozytu została wezwana właściwa osoba powinna zostać wyjaśniona w toku postępowania.

Należy podkreślić, że Sąd w postępowaniu nieprocesowym zgodnie z art. 510
§ 2 k.p.c. ma obowiązek z urzędu czuwać nad tym, aby brali w nim udział wszyscy zainteresowani i jeśli wie o zainteresowanym niebędącym uczestnikiem postępowania, ma obowiązek wezwać go do udziału w sprawie (red. M. Manowska ,,Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz.” Tom II. Art. 478-1217, wyd. IV, Warszawa 2021, art. 510 k.p.c.).
W celu ustalenia tych osób, ich danych osobowych oraz stopnia zainteresowania Sąd może podejmować wszystkie niezbędne czynności. W szczególności dostrzegając potrzebę wezwania do udziału w sprawie osoby uprawnionej do odbioru depozytu Sąd ma obowiązek działać z urzędu, w tym powinien zobowiązać wnioskodawcę do udzielenia informacji
o potencjalnych zainteresowanych. Zgodnie bowiem z § 166 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 czerwca 2019 r. ,,Regulamin urzędowania sądów powszechnych” (tekst jedn. Dz.U.2024.867) Sąd może zażądać od wnioskodawcy informacji o takich osobach i ich adresach, dostarczenia odpisów pism i załączników w celu doręczenia zainteresowanemu oraz wydać postanowienie o wezwaniu do udziału w sprawie zainteresowanego.

Dla jasności należy też zwrócić uwagę na ogólne zasady postępowania w sprawach
o likwidację niepodjętego depozytu, które zostały przedstawione w uchwale Sądu Najwyższego z 15 września 2017 r. wydanej w sprawie o sygn. III CZP 39/17 (opubl. OSNC 2018/7-8/69). Zgodnie z art. 6 ust. 1 i 5 u.l.n.d., przechowujący depozyt jest obowiązany wezwać uprawnionego do odbioru depozytu w terminie w terminie 3 lat od dnia doręczenia wezwania do odbioru uprawnionemu (art. 4 ust. 2 u.l.n.d.) lub wezwania dokonanego przez jego wywieszenie na tablicy informacyjnej w siedzibie przechowującego depozyt na okres
6 miesięcy oraz pouczyć go o skutkach jego niepodjęcia. Jednocześnie w przypadku, gdy uprawniony nie jest znany albo nie jest możliwe ustalenie jego miejsca zamieszkania albo siedziby na podstawie ewidencji, rejestrów lub zbiorów danych, wezwanie do odbioru może nastąpić po upływie 3 lat od dnia złożenia przedmiotu do depozytu (art. 6 ust. 5 u.l.n.d.).

Co istotne, w realiach niniejszej sprawy postępowanie o likwidację niepodjętego depozytu nie było poprzedzone postępowaniem o złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego (art. 692 i nast. k.p.c.). W tej sytuacji ochrony osoby uprawnionej do odbioru depozytu nie zapewnia obowiązek dokonania ogłoszenia (art. 693 ³ § 1 i 2 k.p.c.) czy ustanowienia kuratora (art. 693 ³ § 3 k.p.c.), gdyż regulacje te nie dotyczą depozytu pozasądowego. Wobec tego wskazuje się, że skoro w tym postępowaniu chodzi o ustalenie
czy doszło do utraty prawa własności przedmiotu świadczenia należącego do uprawnionego Sąd powinien wnikliwie zbadać istnienie przesłanek określonych w ustawie mając zarazem na uwadze konieczność ochrony osoby uprawnionej. Oznacza to, że zarówno na przechowującym jak i na Sądzie spoczywa szczególny obowiązek ustalenia osoby uprawnionej do odebrania depozytu, gdyż można zakładać, że taka osoba może nie wiedzieć
o istnieniu depozytu pozasądowego. Nie ulega więc wątpliwości, że wnioskodawca we wniosku o stwierdzenie likwidacji niepodjętego depozytu, z uwagi na śmierć deponenta uprawnionego do odebrania depozytu, zobowiązany był oznaczyć podmiot aktualnie uprawniony do jego odbioru. Nadto przesłanką skutecznego stwierdzenia likwidacji depozytu jest ustalenie, że osoba uprawniona miała w ogóle możliwość jego odebrania.

W przedmiotowej sprawie wnioskodawca wezwał do odbioru S. S. nie wyjaśniając, kim ona jest dla zmarłej ani na jakiej podstawie ustalono, że jest ona osobą uprawnioną. Jednocześnie konsekwentnie stał na stanowisku, że to właśnie S. S. jest spadkobierczynią A. M. oraz że do odbioru depozytu wezwano właściwą osobę. Sąd zaś nie tylko nie wezwał jej do udziału w sprawie na podstawie art. 510 § 2 k.p.c., ale i nie wyjaśnił (choćby poprzez zobowiązanie wnioskodawcy do złożenia pisma procesowego) kim wezwana jest dla zmarłej i czy zostało przeprowadzone postępowanie spadkowe po A. M.. Co ważne, wydanie depozytu po śmierci może nastąpić tylko na podstawie orzeczenia o stwierdzeniu nabycia spadku lub poświadczenia dziedziczenia, gdyż uprawniony do jego odbioru jest spadkobierca osoby zmarłej. Zatem aby doszło do skutecznego wezwania osoby uprawnionej w rozumieniu art. 4 u.l.n.d. to uprzednio do odbioru depozytu powinien być wezwany spadkobierca. W przeciwnym razie nie można uznać, że upłynął termin określony w art. 4 ust. 2 u.l.n.d. Jednocześnie w postępowaniu
o stwierdzenie likwidacji niepodjętego depozytu Sąd nie może opierać się tylko na twierdzeniach wnioskodawcy, że prawo do odbioru przysługuje wskazanemu wierzycielowi (uprawnionemu), ale jest obowiązany ustalić, kto jest tą osobą, a więc kto jest spadkobiercą. Legitymowanie się postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku, bądź aktem poświadczeniem dziedziczenia jest więc niezbędne. Niemniej zważając, że stwierdzenie nabycia spadku ma charakter deklaratoryjny nie jest tym samym konieczne, by już w chwili wezwania do odbioru depozytu postępowanie spadkowe po zmarłej mieszkance (...) zostało przeprowadzone.

Zarówno w doktrynie, jak i w orzecznictwie jednolicie przyjmuje się, że do nierozpoznania istoty sprawy w rozumieniu art. 368 § 4 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. dochodzi wówczas, gdy rozstrzygnięcie Sądu I instancji nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, jeśli Sąd nie orzekł merytorycznie o żądaniu strony, zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania albo pominął merytoryczne zarzuty zgłoszone przez stronę czy rozstrzygnął o żądaniu na innej podstawie faktycznej i prawnej niż zgłoszona w pozwie lub wniosku. Chodzi tu o niezałatwienie przedmiotu sporu, całkowite zaniechanie wyjaśnienia istoty lub treści spornego stosunku prawnego (v. red. M. Manowska ,,Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz”. Tom I. Art. 1-477 ¹⁶, wyd. IV, Lex 2021, art. 386 k.p.c.). Sytuacja taka najogólniej mówiąc występuje wówczas, gdy Sąd pozostaje w mylnym przekonaniu,
że istnieje materialnoprawna lub procesowa przesłanka unicestwiająca roszczenie,
np. przedawnienie, prekluzja, brak legitymacji procesowej strony. Oznacza to niewyjaśnienie i pozostawienie poza oceną okoliczności faktycznych, stanowiących przesłanki zastosowania normy prawa materialnego, będącej podstawą żądania (v. wyrok Sądu Najwyższego
z 12.01.2012 r., II CSK 274/11 nie publ., Lex nr 1110971). W niniejszej sprawie zaniechanie wezwania do udziału w sprawie S. S. jako potencjalnie zainteresowanej jej wynikiem i wydanie orzeczenia oddalającego wniosek w przeświadczeniu o niemożliwości dokonania oceny prawidłowości wezwania do odbioru depozytu należało kwalifikować jako równoznaczne z nierozpoznaniem istoty sprawy wobec zaniechania dokonania analizy merytorycznego aspektu żądania. Powyższe skutkowało koniecznością uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.

Aczkolwiek w postępowaniu nieprocesowym wezwanie do udziału w sprawie może być dokonane na każdym etapie, aż do zakończenia postępowania przed sądem drugiej instancji, to jednak wezwanie S. S. na obecnym etapie postępowania nie znajdowało uzasadnienia, gdyż merytoryczna zmiana zaskarżonego postanowienia przez Sąd Okręgowy nie była możliwa. Oznaczałoby to bowiem w rzeczywistości rozpoznanie sprawy tylko w jednej instancji, co uniemożliwiałoby poddanie orzeczenia kontroli instancyjnej oraz groziłoby naruszeniem konstytucyjnego prawa do sądu i postępowania dwuinstancyjnego
w rozumieniu art. 78 i art. 176 Konstytucji RP (v. postanowienie Sądu Najwyższego
z 16.03.2022 r., III CZ 71/22 nie publ., Lex nr 3404723 i dalsze wskazane w uzasadnieniu judykaty). Nadto merytoryczny charakter postępowania odwoławczego nie oznacza, że Sąd
II instancji pełni taką samą rolę jak Sąd orzekający w postępowaniu pierwszoinstancyjnym, albowiem mimo że postępowanie apelacyjne jest postępowaniem merytorycznym to ma ono przede wszystkim charakter kontrolny. Konieczne stało się więc uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu
w Lipnie, o czym Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., pozostawiając temu Sądowi w myśl art. 108 § 2 k.p.c. również rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów postępowania apelacyjnego.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy, mając na uwadze powyższe uwagi, wezwie do udziału w sprawie w charakterze uczestniczki S. S. oraz podejmie czynności zmierzające do ustalenia, kto jest osobą uprawnioną do odbioru depozytu. Przeprowadzi też postępowanie dowodowe stosownie do inicjatywy uczestników i zajętych przez nich stanowisk. Dopiero przeprowadzenie tych czynności umożliwi Sądowi merytoryczne rozpoznanie wniosku, w tym rozważenie przesłanek likwidacji niepodjętego depozytu, a zwłaszcza ocenę prawidłowości wezwania do jego odbioru.

SSO Mariusz Nazdrowicz

Sygn. akt I 1 Ca 246/24

Włocławek, 17 lutego 2025 r.

ZARZĄDZENIE

1.  odnotować i zakreślić numer sprawy w rep. Ca;

2.  odnotować w wykazie sporządzenie uzasadnienia z urzędu;

3.  odpisy postanowienia wraz z pisemnym uzasadnieniem doręczyć:



pełnomocnikowi wnioskodawcy – poprzez PI – bez pouczenia,



uczestnikowi – w trybie k.p.c. – wraz z pouczeniem, że na powyższe postanowienie przysługuje zażalenie do Sądu Najwyższego, które należy wnieść za pośrednictwem tut. Sądu Okręgowego w terminie tygodniowym od daty doręczenia odpisu postanowienia z uzasadnieniem, które nadto musi być sporządzone przez pełnomocnika będącego adwokatem lub radcą prawnym;

4.  przedłożyć z zażaleniem lub po upływie terminu od jego wniesienia akta spawy zwrócić Sądowi Rejonowemu.

SSO Mariusz Nazdrowicz