Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 06 marca 2019 roku

Sąd Rejonowy w Wąbrzeźnie – Wydział I Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSR Ludmiła Dulka - Twarogowska

Protokolant: st. sekr. sąd Arleta Ratajczak

po rozpoznaniu w dniu 06 marca 2019 roku na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w B.

przeciwko Z. L.

o zapłatę

I.  umarza postępowanie co do kwoty 50,00 zł (pięćdziesiąt złotych zero groszy);

II.  oddala powództwo w pozostałym zakresie;

III.  zasądza od powódki (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w B. na rzecz radcy prawnego M. K. prowadzącej Kancelarię Radcy Prawnego przy ul. (...). J. (...) w L. 600,00 zł (sześćset złotych zero groszy) podwyższoną o stawkę podatku VAT, tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanemu Z. L. z urzędu;

IV.  nakazuje pobrać od powódki (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w B. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Wąbrzeźnie kwotę 64,00 zł (sześćdziesiąt cztery złote zero groszy) tytułem brakującej opłaty od pozwu.

Sędzia Sądu Rejonowego

Ludmiła Dulka – Twarogowska

ZARZĄDZENIE

1.  (...);

2.  (...):

-(...),

- (...).

SSR Ludmiła Dulka - Twarogowska

W., dnia 06 marca 2019 r.

Sygn. akt I C 658/18 upr

UZASADNIENIE

W dniu 08 października 2018 roku powódka (...) S.A. w B., zastępowana przez pełnomocnika będącego adwokatem, wystąpiła do Sądu Rejonowego w Wąbrzeźnie z pozwem przeciwko Z. L. domagając się zasądzenia kwoty 3.584,63 zł z odsetkami umownymi od tej kwoty w wysokości dwukrotności odsetek ustawowych za opóźnienie od 26 września 2018 roku do dnia zapłaty oraz zasądzenia kosztów procesu. W uzasadnieniu pozwu powódka podała, że pozwany poprzez podpisanie weksla dnia 15 lipca 2016 roku zobowiązał się do zapłaty w dniu 25 września 2018 roku kwoty 3.584,63 zł (k.3-4v).

Po ustanowieniu dla pozwanego pełnomocnika z urzędu w osobie radcy prawnego, domagał się on oddalenia powództwa w całości i zasądzenia od powódki kosztów zastępstwa procesowego, podając, iż spłacił zobowiązanie z tytułu pożyczki, ponieważ dokonał na rzecz powódki wpłat pokrywających zwrot kapitału, opłaty przygotowawczej, odsetek umownych i odsetek za opóźnienie. Jednocześnie zarzucił, iż zapisy umowne dotyczące prawa pobierania wynagrodzenia prowizyjnego w wysokości 3.219 zł oraz z tytułu ‘twojego pakietu” – 900 zł, stanowiły klauzule niedozwolone i nie wiążą stron umowy (k.42-45).

Powódka podtrzymała swoje roszczenie i wskazała, że weksel zabezpieczał spłatę pożyczki udzielonej pozwanemu. Łączne zobowiązanie pozwanego z tego tytułu wynosiło 9.180 zł, z czego do dnia wypowiedzenia umowy zostało spłacone 5.611 zł. Po wniesieniu powództwa pozwany dokonał kolejnej wpłaty w kwocie 50 zł, dlatego w tym zakresie powódka cofnęła pozew ze zrzeczeniem się roszczenia (k.60-63).

Sprawa podlegała rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 15 lipca 2016 roku Z. L. zawarł z (...) S.A. w B. umowę pożyczki gotówkowej nr (...). Całkowita kwota pożyczki przekazana do dyspozycji pozwanego wyniosła 4.250 zł. Z. L. zobowiązał się łącznie spłacić 9.180 zł w 36 miesięcznych ratach po 255 zł każda, płatnych w terminach określonych w harmonogramie spłat, poczynając od 26 sierpnia 2016 roku, a kończąc 26 lipca 2019 roku, w tym: 129 zł opłaty przygotowawczej, 3.219 zł wynagrodzenia prowizyjnego oraz 900 zł wynagrodzenia z tytułu (...)w ramach którego skrócono termin postawienia pożyczki do dyspozycji pozwanego z 14 do 10 dni roboczych, przyznano pakiet powiadomień klienta sms-ami o przelewie pożyczki, o terminach płatności raty na 5 dni przed terminem oraz zaksięgowaniu płatności raty na koncie pożyczkodawcy. Ponadto tenże pakiet przewidywał możliwość jednorazowego odroczenia płatności dwóch kolejnych rat lub obniżenia o 50 % maksymalnie czterech rat, bez konieczności płacenia odsetek w okresie odroczenia lub od obniżonych rat. Dodatkowo na całkowity koszt pożyczki wynoszący 4.930 zł składały się odsetki wynoszące 9,86 % w skali roku. Strony umowy postanowiły, że w razie nieterminowej spłaty rat, powódka miała prawo naliczać odsetki umowne za każdy dzień zwłoki w wysokości rocznej stopy oprocentowania zadłużenia przeterminowanego równej stopie odsetek maksymalnych za opóźnienie, o których mowa w art. 481 § 2 ¹ k.c. (pkt 4.1 umowy). Zabezpieczenie pożyczki stanowił weksel własny in blanco „nie na zlecenie” wystawiony i podpisany przez pożyczkobiorcę. W dniu 15 lipca 2016 roku Z. L. podpisał także deklarację wekslową wskazującą, że weksel in blanco jest zabezpieczeniem zwrotu pożyczki udzielonej mu przez (...) S.A. w B.. Upoważnił w niej pożyczkodawcę do wypełnienia weksla in blanco na sumę odpowiadającą zadłużeniu z tytułu pożyczki, łącznie z faktycznie poniesionymi przez pożyczkodawcę kosztami postępowania sądowego i egzekucyjnego. Przy czym pożyczkodawca miał prawo uzupełnić weksel oraz dochodzić na tej podstawie zobowiązania przed sądem, m.in. gdy opóźnienie w płatności kwoty równej jednej racie przekroczy 30 dni, po uprzednim wezwaniu pozwanego do zapłaty zaległości w terminie 7 dni od daty otrzymania wezwania (pkt „a” deklaracji).

Zgodnie z pkt 8.1 lit. a) i 8.2 umowy pożyczki w przypadku, gdy opóźnienie w płatności kwoty równej jednej racie przekroczy 30 dni pożyczkodawca mógł wypowiedzieć umowę z zachowaniem 30-dniowego okresu wypowiedzenia, a także wypełnić weksel – w obu sytuacjach po uprzednim wezwaniu pożyczkobiorcy do spłaty zaległości w terminie 7 dni od daty otrzymania wezwania.

Okoliczności bezsporne, ponadto dowody:

- umowa wraz z harmonogramem spłat i deklaracją wekslową (k.47-51, k.64-70).

Z. L. zawierając z przedstawicielem powódki umowę nie był informowany o żadnych jej szczegółach, nie negocjował żadnych jej postanowień, nikt go nie pytał, czy chce skorzystać z (...)nie miał nawet możliwości zapoznania się z treścią umowy, ponieważ był ponaglany do złożenia podpisu, z uwagi na dużą ilość innych klientów.

Dowód:

- zeznania pozwanego na rozprawie z 06.03.2019 ( k.88v - czas zapisu: od 00:09:18).

Z. L. po zawarciu umowy i otrzymaniu od (...) S.A. w B. 4.250 zł, na poczet pożyczki dokonał wpłat na łączną kwotę 5.611 zł.

Okoliczności bezsporne, ponadto dowody:

- karta klienta (k. 71-72).

Pismem z dnia 27 lipca 2018 roku (...) S.A. w B. wezwała Z. L. do zapłaty 509 zł tytułem zaległych dwóch rat pożyczki wymagalnych w dniach 26 czerwca i 26 lipca 2018 r. - w terminie 7 dni od daty otrzymania pisma, pod rygorem wypowiedzenia umowy. Następnie pismem z dnia 26 sierpnia 2018 roku powódka wypowiedziała pozwanemu umowę pożyczki z zachowaniem 30-dniowego terminu wypowiedzenia i poinformowała, że wypełniła weksel in blanco, wzywając do jego wykupu. Weksel został wypełniony na kwotę 3.584,63 zł, w tym 3.569,00 zł tytułem niespłaconej pożyczki i 15,63 zł umownych odsetek z tytułu braku spłaty rat w terminie za każdy dzień zwłoki, z terminem płatności oznaczonym na dzień 25 września 2018 roku.

Okoliczności bezsporne, ponadto dowody:

- wezwanie z dowodem nadania (k.73-78);

- wypowiedzenie z dowodem nadania (k.79-84);

- kopia weksla (k.5).

Z. L. po złożeniu pozwu w niniejszej sprawie wpłacił (...) S.A. w B. na poczet dochodzonego roszczenia kwotę 50 zł.

Okoliczność bezsporna, ponadto dowód:

- karta klienta (k. 71-72).

Ustalony stan faktyczny w przeważającym zakresie był bezsporny, ponadto został ustalony w oparciu o dokumenty przedłożone przez powódkę i pozwanego, które nie budziły wątpliwości co do ich autentyczności i nie były kwestionowane przez żadną ze stron. Sąd oparł się również na wiarygodnej relacji pozwanego, która była spójna i logiczna.

Sąd zważył, co następuje:

W toku procesu strona powodowa cofnęła pozew ze zrzeczeniem się roszczenia co do kwoty 50 zł, z uwagi na dokonanie spłaty przez pozwanego. Zgodnie z art. 203 § 1 k.p.c. pozew może być cofnięty bez zezwolenia pozwanego aż do rozpoczęcia rozprawy, a jeżeli z cofnięciem połączone jest zrzeczenie się roszczenia – aż do wydania wyroku. Sąd uznał cofnięcie pozwu w powyższym zakresie jako dopuszczalne. Nie stwierdzono bowiem, aby było sprzeczne z prawem lub zasadami współżycia społecznego, albo zmierzało do obejścia prawa. Stąd, na podstawie art. 355 § 1 k.p.c., postępowanie w tej części należało umorzyć – o czym orzeczono w pkt I sentencji wyroku.

W pozostałym zakresie powództwo okazało się nieuzasadnione.

Roszczenie powódki było oparte na zobowiązaniu wekslowym unormowanym w ustawie z dnia 28 kwietnia 1936 roku prawo wekslowe (Dz.U.2016.160 j.t.ze.zm.). Przyjmuje się, że zobowiązanie wekslowe ma charakter abstrakcyjny, zatem zachowuje ono swą ważność niezależnie od przyczyn, które spowodowały jego powstanie. Umieszczenie na wekslu podpisu stanowi wyłączną przyczynę i podstawę zobowiązania wekslowego osoby podpisującej.

Przedmiotowy weksel własny został wystawiony jako tzw. weksel in blanco (art. 103 w zw. z art. 10 prawa wekslowego), który definiuje się m.in. jako niecałkowicie wypełniony dokument wekslowy, podpisany przez wystawcę z zamiarem zobowiązania się wekslowo, mogący po wypełnieniu stać się wekslem zupełnym. Z treści pozwu oraz dołączonych do niego dokumentów wynika, iż weksel zawierający klauzulę „nie na zlecenie” stanowił zabezpieczenie łączącej strony umowy pożyczki gotówkowej (kredytu konsumenckiego), a następnie został wypełniony przez powódkę. Weksel przedstawiony przez powódkę spełnia w zakresie swej treści wymagania z art. 101 pkt. 1-7 prawa wekslowego, tj. zawiera: nazwę ,,weksel” w tekście dokumentu, przyrzeczenie bezwarunkowej zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej - kwoty 3.584,63 zł, wskazanie terminu płatności – 25 września 2018 roku, miejsce płatności – B., określenie podmiotu, na którego rzecz ma być dokonana zapłata – (...) S.A. w B., datę i miejsce wystawienia weksla – B., dnia 15 lipca 2016 roku oraz czytelny podpisy wystawcy weksla – Z. L.. Weksel ten nie nasuwa wątpliwości co do swej prawdziwości, jest zatem wekslem ważnym, z którego wynika ważne zobowiązanie wekslowe, którego powódka może dochodzić na drodze postępowania sądowego. Co prawda zobowiązanie wystawcy weksla ma co do zasady, charakter abstrakcyjny, jednak sformułowanie przez pozwanego zarzutów dotyczących umowy pożyczki, dla zabezpieczenia wykonania której weksel został wystawiony, spowodowało, że sprawa z płaszczyzny stosunku prawa wekslowego przeniesiona została na ogólną płaszczyznę prawa cywilnego (vide: uchwały SN z 07.01.1967, sygn. III CZP 19/66, Legalis nr 12920 oraz z 24.04.972, sygn. III CZP 17/70, Legalis nr 14487; wyroki SN z 14.03.1997, sygn. I CKN 48/97, Legalis nr 30834 oraz z 24.10.2000, sygn. V CKN 136/00, Legalis nr 49404; post. SN z 08.07.2005, sygn. II CK 759/04, Legalis nr 79139). Istnienie dochodzonej pozwem wierzytelności wekslowej zależne jest bowiem od istnienia wierzytelności ze stosunku podstawowego, którą weksel miał zabezpieczać.

W rozpoznawanej sprawie przesłanką powstania wierzytelności wekslowej była umowa pożyczki gotówkowej nr (...) z dnia 15 lipca 2016 roku. Podstawę prawną powyższego stosunku podstawowego stanowi art. 720 k.c., zgodnie z którym przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. Umowa pożyczki w świetle unormowań kodeksu cywilnego może mieć zarówno charakter odpłatny, jak i nieodpłatny, a do głównych świadczeń stron należy zaliczyć udostępnienie określonych środków finansowych do korzystania na określony czas (po stronie pożyczkodawcy) oraz zwrot tych środków (po stronie pożyczkobiorcy). Ponadto zastosowanie znajdują przepisy obowiązującej w dniu zawarcia umowy ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (Dz.U.2018.993 j.t.), w szczególności art. 3 ust. 1 i ust. 2 pkt 1, zgodnie z którymi przez umowę o kredyt konsumencki rozumie się umowę o kredyt w wysokości nie większej niż 255 550 złotych albo równowartość tej kwoty w walucie innej niż waluta polska, który kredytodawca w zakresie swojej działalności udziela lub daje przyrzeczenie udzielenia konsumentowi, przy czym za umowę o kredyt konsumencki uważa się w szczególności między innymi umowę pożyczki.

W niniejszej sprawie poza sporem był fakt zawarcia przez strony umowy pożyczki, jej wykonanie przez powódkę oraz uiszczenie przez Z. L. kwoty 5.661,00 zł tytułem spłaty zobowiązania. Sporna natomiast pozostawała ocena prawna zapisów umowy dotyczących wysokości wynagrodzenia prowizyjnego w kwocie 3.219,00 zł oraz wynagrodzenia z tytułu przyznania usługi (...) – 900,00 zł. Jednocześnie pozwany nie negował wysokości opłaty przygotowawczej, jak i odsetek kapitałowych oraz za opóźnienie.

W oparciu o zebrany w sprawie materiał dowodowy Sąd doszedł do przekonania, iż umowa będąca podstawą wypełnienia weksla in blanco nie wiąże pozwanego w części, tj. co do postanowienia w zakresie wynagrodzenia z tytułu przyznania (...)ponieważ postanowienie to stanowi klauzulę niedozwoloną, a ponadto także w zakresie wynagrodzenia prowizyjnego - z uwagi na okoliczność, iż postanowienie to ma na celu obejście prawa, jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i pozostaje nieważne.

Odnosząc się do usługi (...) wskazać należy, iż zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie (§ 2). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przyjętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3). Ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje (§ 4). Jak słusznie zauważa się w orzecznictwie sprzeczne z dobrymi obyczajami są m.in. działania wykorzystujące np. niewiedzę, brak doświadczenia konsumenta, naruszenie równorzędności stron umowy, działania zmierzające do dezinformacji, wywołania błędnego przekonania konsumenta, wykorzystania jego niewiedzy lub naiwności. Chodzi więc o działanie potocznie określane jako nieuczciwe, nierzetelne, odbiegające in minus od przyjętych standardów postępowania (vide: wyrok SA w Warszawie z 27.01.2011, sygn. VI ACa 771/10, Legalis nr 365266). Rażące naruszenie interesów konsumenta zachodzi natomiast w sytuacjach, w których w rażący sposób została naruszona równowaga interesów stron umowy przez to, że jedna z nich wykorzystała swoją przewagę, formułując konkretne postanowienie umowy. Określenie "rażąco" należy stosować do znacznego odchylenia przyjętego uregulowania od zasady uczciwego wyważenia praw i obowiązków (vide: wyrok SA w Warszawie z 14.09.2011, sygn. VI ACa 291/11, Legalis nr 440213; wyrok SA w Warszawie z 14.12.2010, sygn. VI ACa 487/10, Legalis nr 365262) .

(...) S.A. w B. jest przedsiębiorcą prowadzącym działalność gospodarczą w zakresie udzielania pożyczek gotówkowych. Pozwanego natomiast należy uznać za konsumenta, ponieważ jako osoba fizyczna dokonał czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jego działalnością gospodarczą lub zawodową (art. 22 § 1 k.c.). Nie może także budzić wątpliwości, że umowa stron została zawarta przy użyciu wzorca umowy (formularza), o czym świadczy z jednej strony masowość zawieranych umów przez powódkę oraz identyczność ich treści w stosunku do różnych klientów, który to fakt jest znany Sądowi z urzędu z racji innych prowadzonych spraw podobnego rodzaju. Pozwany nie miał zatem rzeczywistego wpływu na jej treść, poszczególne postanowienia umowy nie były z nim uzgadniane indywidualnie. Co więcej, jak wynika z wiarygodnych zeznań Z. L., przedstawiciel powódki w ogóle nie informował go o żadnych szczegółach, ani nie pytał, czy jest zainteresowany skorzystaniem z usługi (...) (vide: protokół rozprawy z 06.03.2019, czas zapisu: od 00:09:18).

Z drugiej strony powódka, pomimo brzmienia art. 385 ¹ § 4 k.c., nie wykazała żadnym dowodem, aby postanowienia umowy w części dotyczącej wynagrodzenia za wspomniany pakiet, zostały uzgodnione indywidualnie z pozwanym (art. 6 k.c. i art. 232 k.p.c.).

Umowa pożyczki została unormowana w kodeksie cywilnym w taki sposób, że co do zasady może być zarówno umową odpłatną, jak i nieodpłatną. W przypadku zawarcia przez strony odpłatnej umowy pożyczki, wynagrodzenie pożyczkodawcy winno być wyraźnie określone w umowie. Zwyczajowo formę zapłaty za korzystanie z cudzego kapitału stanowią odsetki, ewentualnie wynagrodzenie umowne. Trzeba też podkreślić, że umowa pożyczki, sformułowana zgodnie z zasadami uczciwego i rzetelnego obrotu na rynku kapitałowym, powinna jasno określać, które opłaty stanowią zysk pożyczkodawcy, a które są pobierane na pokrycie konkretnych kosztów ponoszonych przez niego w związku z zawartą umową i jej obsługą. Za niedozwolone klauzule umowne, w świetle art. 385 ¹ § 1 k.c., należy więc uznać te postanowienia umowne, które pod postacią opłaty pobieranej formalnie na poczet pokrycia kosztów konkretnych czynności, w rzeczywistości stanowią dla pożyczkodawcy źródło dodatkowego zysku, ukryte przed konsumentem, zwłaszcza gdy przybierają postać opcjonalnych usług dodatkowych fakultatywnie związanych z zawarciem umowy pożyczki – jak w niniejszym przypadku wynagrodzenie za (...)

Powódka określiła wartość wskazanej usługi na kwotę 900 zł, choć nie jest znana reguła, którą się kierowała dokonując akurat takiej wyceny. Warto przy tym podkreślić, iż wątpliwość Sądu wzbudza fakt, iż suma ta ma się nijak do korzyści jakie konsument miałby odnieść w związku z jednorazowym odroczeniem płatności dwóch kolejnych rat lub obniżeniem o 50 % maksymalnie czterech rat, bez konieczności płacenia odsetek w okresie odroczenia lub od obniżonych rat, przy konieczności spłaty brakującej różnicy w terminie późniejszym, względnie uszczerbku jaki miałaby ponieść powódka z tego tytułu. Opłata za pakiet wynosi ponad 21 % całkowitej kwoty pożyczki, podczas gdy powyższe usługi wiążą się z utratą znikomej korzyści. A zatem proporcje między ewentualnymi korzyściami konsumenta, a kosztami z tego wynikającymi dla niego, są rażąco niewspółmierne i de facto przynoszą nieuzasadnione zyski wyłącznie dla strony powodowej. W przypadku przedmiotowego „pakietu” pożyczkobiorca uiszcza z góry nieadekwatnie wysoką opłatę za przyszłe świadczenia, z których być może wcale nie skorzysta. Świadczy to o tym, że wbrew twierdzeniom powódki, opcja ta wcale nie była dobrowolna, ale uzależniono od niej zawarcie umowy, co jest częstą praktyką firm pożyczkowych. Inaczej zawarcie takiej umowy przez konsumenta byłoby nieracjonalne i ekonomicznie nieuzasadnione.

Z opisanych wyżej względów w ocenie Sądu postanowienia umowy dotyczące wskazanego pakietu, jako nieuzgodnione indywidualnie z pozwanym, kształtujące jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, stanowią niedozwoloną klauzulę umowną. Tym samym nie mogą go wiązać.

Odnosząc się z kolei do wynagrodzenia prowizyjnego podnieść należy, iż ani ustawa o kredycie konsumenckim, ani ustawa prawo bankowe nie definiują pojęcia „prowizji”. Także w literaturze prawniczej nie ma zgodności co do treści tego zwrotu. Uważa się, że ma ona charakter wynagrodzenia za dokonanie konkretnej czynności, np. bankowej, jednakże nie w znaczeniu wynagrodzenia za oddanie kapitału do dyspozycji pożyczkodawcy (gdyż tę rolę spełniają odsetki kapitałowe, stąd potrzeba ograniczenia ich wysokości na stosunkowo niskim poziomie), ale wynagrodzenia za konkretną czynność, czyli zawarcie samej umowy.

Strona powodowa w piśmie datowanym na 1 lutego 2019 roku co prawda określiła, że „prowizja stanowiła umowne wynagrodzenie za możliwość skorzystania przez pożyczkobiorcę ze środków finansowych pożyczkodawcy” (k.62). Jednak, ani w umowie, ani też w żadnym z pism złożonych w toku postępowania nie określiła według jakich kryteriów kwota ta została ustalona.

Stąd dokonując porównania wysokości wynagrodzenia prowizyjnego obciążającego pozwanego – 3.219,00 zł (przy wartości faktycznie uzyskanej pożyczki 4.250,00 zł) z wartością odsetek umownych będących wynagrodzeniem za korzystanie z kapitału – 682 zł, Sąd doszedł do przekonania, iż w istocie prowizja ta nie stanowiła wyłącznie ekwiwalentu za zawarcie/obsługę pożyczki, ale była dla powódki dodatkowym wynagrodzeniem za oddanie kapitału do dyspozycji pozwanego – do tego w wysokości rażąco wygórowanej. Trzeba mieć bowiem na względzie, że kwota ta nie miała żadnego uzasadnienia w rzeczywistej wysokości opłat ponoszonych przy zawieraniu tego rodzaju umów. Tym samym pełniła funkcję dodatkowych odsetek, stąd zastrzeżenie jej w umowie stanowiło naruszenie przepisów o odsetkach maksymalnych (art. 359 § 2 ¹ k.c.), a zatem jako mające na celu obejście ustawy – nieważne (art. 58 § 3 k.c.).

Zgodnie z przepisem art. 58 § 1 – 3 k.c. czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Nieważna jest także czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.

Wobec braku przepisu przewidującego inny skutek zastrzeżenia zawyżonej opłaty dodatkowej (prowizji) – postanowienie to jest nieważne, a zatem Sąd nie mógł uwzględnić żądania w tym zakresie. Pogląd o możliwości potraktowania prowizji jako sposobu obejścia przepisów o odsetkach maksymalnych został zresztą wielokrotnie wyrażony w orzecznictwie. Sąd w niniejszym składzie w pełni podziela stanowisko, że postanowienia umowne, wprowadzające wygórowaną prowizję (ewentualnie inne dodatkowe opłaty), nie mogą wyłączać ani ograniczać przepisów o odsetkach maksymalnych (vide: wyrok SA w Katowicach z 25.02.2015, sygn. V ACa 622/14, Legalis nr 1203351).

Podkreślenia także wymaga, iż tak wygórowana prowizja, w stosunku do wysokości pożyczki i czasu na jaki została udzielona, pozostaje w sprzeczności z zasadą swobody umów, o której mowa w art. 353 ¹ k.c. Zawiera w sobie bowiem nadmierny element obciążenia pożyczkobiorcy, prowadzący do zachwiania równowagi stron stosunku zobowiązaniowego, tym samym narusza zasady współżycia społecznego. Wobec tego, że zasady współżycia społecznego ograniczają zasadę swobody umów (art. 353 ¹ k.c. w zw. z art. 58 § 2 i 3 k.c.) w/wymieniona umowa również z tego powodu była częściowo bezwzględnie nieważna w omawianym zakresie na podstawie art. 58 § 2 k.c. w zw. art. 58 § 3 k.c. Zarówno art. 353 ¹ k.c., jak i art. 58 § 1 i 2 k.c. w sposób jednoznaczny zakreślają bowiem granicę, w jakich strony mogą dokonywać czynności prawnych. Prawo chroni uczciwość obrotu i zabrania rażącego naruszania reguł słuszności kontraktowej.

Nie sposób zgodzić się z argumentacją powódki, iż już samo nie przekroczenie w niniejszym przypadku limitu pozaodsetkowych kosztów pożyczki określonego przepisami ustawy o kredycie konsumenckim legalizuje tego rodzaju postanowienie umowne. Art. 36a ukk ustanawia bowiem jedynie górną granicę tych kosztów, powyżej której konsument nigdy nie będzie nimi obciążony (art. 36a ust. 3 ukk), stanowiące świadczenie nienależne. Sam fakt, iż naliczone przez powódkę dodatkowe opłaty i wynagrodzenia ich nie przekraczają, nie oznacza jednak, że w konkretnym wypadku nie mają one na celu obejścia prawa bądź nie mogą zostać uznane za naliczone na podstawie niedozwolonych klauzul umownych. Zatem sama wysokość tych kosztów (poniżej ustawowego limitu) musi być poddana ocenie czy to z punktu widzenia przepisów art. 58 § 1 i 2 k.c. lub przepisu art. 385 ¹ k.c. Taka też jest utrwalająca się linia orzecznicza w sądach powszechnych.

Reasumując, pozwany jest zobowiązany wekslowo tylko w takich granicach,
w jakich istnieje wierzytelność ze stosunku podstawowego (vide: wyrok SN z 26.01.2001, sygn. II CKN 25/00, Legalis nr 49633).

Biorąc zatem pod uwagę wiążące postanowienia umowy pożyczki łączącej strony, pozwany powinien zwrócić stronie powodowej jedynie różnicę pomiędzy 9.180 zł (całkowita kwota do zapłaty), a 4.119 zł (wynagrodzenie prowizyjne + wynagrodzenie za (...)co stanowi kwotę 5.061 zł, powiększoną dodatkowo o niewysokie odsetki za zwłokę w płatności rat.

Skoro Z. L. jeszcze przed wniesieniem pozwu spłacił 5.611 zł, to znaczy, że spełnił on swoje świadczenie na rzecz powódki w całości, dlatego w pkt II wyroku Sąd w pozostałym zakresie oddalił powództwo.

Stronę pozwaną reprezentował pełnomocnik z urzędu, który wnioskował o przyznanie kosztów udzielonej i nieopłaconej pomocy prawnej, dlatego za zasadne Sąd uznał w pkt III wyroku zasądzenie na jego rzecz od strony powodowej, która w całości przegrała spór sądowy, kwoty 600,00 zł podwyższonej o stawkę podatku VAT - ustalonej w oparciu o § 8 pkt 3 w zw. z § 4 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 roku w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz.U.2019.68 j.t.).

Wysokość należnej opłaty sądowej wynosiła 100 zł, natomiast powódka uiściła jedynie 36 zł, stąd w pkt IV wyroku Sąd nakazał pobrać od powódki kwotę 64 zł tytułem brakującej opłaty od pozwu.

Sędzia Sądu Rejonowego

Ludmiła Dulka-Twarogowska

ZARZĄDZENIE

1.  (...);

2.  (...)

- (...);

3.  (...)

W., 01.04.2019

SSR Ludmiła Dulka-Twarogowska