Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 grudnia 2023 r.

Sąd Rejonowy w Toruniu X Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący:	Sędzia Maria Żuchowska
Protokolant:	Sekr. sąd. Magdalena Skinder

po rozpoznaniu w dniu 11 grudnia 2023 r. w Toruniu

sprawy z powództwa (...) Bank Spółki Akcyjnej z siedzibą we W.

przeciwko A. M.

o zapłatę

I umarza postępowanie co do kwoty 11.156,28 zł (jedenaście tysięcy sto pięćdziesiąt sześć złotych dwadzieścia osiem groszy) ;

II oddala powództwo główne w pozostałej części oraz powództwo ewentualne;

III zasądza od powoda na rzecz pozwanej kwotę 5400 zł (pięć tysięcy czterysta złotych) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty, tytułem zwrotu kosztów procesu.

(...)

UZASADNIENIE

Powód (...) Bank (...) spółka akcyjna w W. dnia 16 września 2022 r. wniósł do tutejszego sądu powództwo przeciwko A. M. (k. 4 i n.). Domagał się w nim zasądzenia na swoją rzecz kwoty 61 728,62 zł wraz z odsetkami i kosztami procesu. Roszczenie to miało stanowić próbę rozliczenia świadczeń restytucyjnych związanych z unieważnieniem łączącej strony umowy kredytu.

Pozwana w odpowiedzi na pozew z dnia 14 listopada 2022 r. domagała się oddalenia powództwa w całości (k. 81 i n.). Wskazywała, że powództwo pozbawione jest podstaw prawnych i stoi w całkowitej sprzeczności z wypracowanym orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ( (...)). Wnoszono przy tym o zawieszenie postępowania do czasu rozpoznania przez (...) sprawy C-520/21.

Ostatni z wniosków uwzględniono postanowieniem z 23 grudnia 2022 r. (k. 94). Postępowanie podjęto ponownie 12 lipca 2023 r. (k. 140).

W międzyczasie powód rozszerzył swoje powództwo, zgłaszając roszczenie ewentualne o zasądzenie kwoty 47 422,42 zł stanowiącej różnicę pomiędzy zwaloryzowaną kwotą kapitału a nominalną kwotą kredytu (k. 123 i n.).

Pismem z dnia 07.11.2023r. powód cofnął pozew bez zrzeczenia się roszczenia co do kwoty 11.156,28 zł, podtrzymując w pozostałym zakresie roszczenie główne i ewentualne.

Sąd ustalił, co następuje:

Pozwana (wówczas posługująca się nazwiskiem S.) oraz poprzednik prawny powoda (...) Bank spółka akcyjna w W. dnia 13 kwietnia 2007 r. zawarli umowę kredytową obejmująca denominowaną w walucie szwajcarskiej kwotę 150 000 zł. Okres spłaty wynosił 360 miesięcy, wobec czego koniec okresu kredytowania przypadał na dzień 13 kwietnia 2037 r.

Umowa ta została następnie unieważniona na mocy prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w Toruniu z dnia 11 lutego 2022 r. w sprawie o sygnaturze I C 1432/21. W orzeczeniu tym nakazano bankowi zwrócić obecnej pozwanej kwotę 126 119,42 zł wraz z odsetkami i kosztami .

Pozwana złożyła następnie oświadczenie o potrąceniu zasądzonej kwoty oraz pozostałych wpłaconych rat (łącznie 172.409,01zł) z należnością banku z tytułu udzielonego kredytu (150.000zł) . W konsekwencji w celu rozliczenia wzajemnych roszczeń powodowy Bank przekazał na rachunek pozwanej kwotę 22 409,01 zł.

Okoliczności bezsporne, ponadto dowody:

– umowa kredytowa, k. 22,

– wyrok Sądu Okręgowego w Toruniu z dnia 11.02.2022 r., sygn. I C 1432/21, k. 22,

– wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 8 czerwca 2022 r., sygn. I ACa 438/22, k. 23,

– oświadczenie o potrąceniu z dnia 10.06.2022 r., k. 24,

– dowód przelewu z dnia 21.06.2022 r., k. 25

- przesłuchanie pozwanej – k.171v,

Po dokonaniu wzajemnych rozliczeń powód zgłosił pozwanej swoje roszczenie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia wskutek korzystania przez nią z nieoprocentowanego kapitału. Roszczenie dotyczyło kwoty tożsamej z objętą pozwem. Jego doręczenie pozwanej nie spowodowało jednak zaspokojenia Banku.

Okoliczności bezsporne, ponadto dowody:

– przedsądowe wezwanie do zapłaty z dnia 18.08.2022 r. z dowodem nadania, k. 26–28.

Stan faktyczny niniejszej sprawy w istocie pozostawał w całości bezsporny, a uzupełniająco jego szczegóły ustalono w oparciu o w pełni wiarygodne dokumenty przedłożone przez stronę powodową ( które nie były kwestionowane przez drugą stronę) oraz przesłuchane pozwanej.

Sąd zważył, co następuje:

Powód postawy swojego roszczenia upatrywał w instytucji bezpodstawnego wzbogacenia uregulowanej w art. 405 i n. k.c. Wskazywał, że świadczenie banku z umowy kredytu obejmuje dwa aspekty. Pierwszym z nich jest wypłata kapitału, drugim zaś powstrzymywanie się od dochodzenia jego zwrotu do czasu nastania wymagalności poszczególnych rat zgodnie z postanowieniami umowy. Po uznaniu umowy za nieważną (nieistniejącą) strony winny przywrócić stan sprzed jej zawarcia, co w odniesieniu do pierwszego z wymienionych aspektów oznacza obowiązek zwrotu wierzycielowi kapitału. Odnośnie zaś drugiego aspektu, w ocenie powoda, pozwana zobowiązana jest do zwrotu korzyści jaką uzyskała z uwagi na fakt, że Bank (...) jej korzystać z kapitału, nie domagał się jego zwrotu. Wskazywano, że wzbogacony winien zwrócić zubożonemu każde przysporzenie majątkowe, które kosztem niego uzyskał. Przywrócenie stanu poprzedniego w naturze było niemożliwe, jednak usługa taka w ocenie Banku miała wymierną wartość, którą w konsekwencji pozwana winna mu zwrócić. Możliwość korzystania z kapitału stanowić miała oszczędność wyrażoną przez koszty uzyskania kapitału i wynagrodzenia za korzystanie z niego, jakie konsument (pozwana) musiałby ponieść w warunkach rynkowych.

Dalej powód twierdził, że orzeczenie stwierdzające nieważność umowy ma charakter konstytutywny, nie prowadzi zaś do uznania skutku ab initio. Fakt ten powód wywodził z okoliczności tego rodzaju, że orzecznictwo (...) dotyczące art. 6 ust. 1 Dyrektywy Rady 93/13/EWG nie wskazywało wprost, kiedy (w razie uznania nieważności umowy) powstaje skutek w postaci odpadnięcia podstawy prawnej spełnionych świadczeń oraz skutek polegający na powstaniu obowiązku zwrotu świadczeń obu stron za okres od momentu ich spełnienia. Podnoszono, że choć ewentualny stan abuzywności istnieje od chwili zawarcia umowy, to mechanizm sankcyjny powstaje w momencie wydania orzeczenia (umowa wiąże do czasu przesądzenia jej abuzywności w orzeczeniu sądu).

Strona pozwana całkowicie odrzucała tę argumentację, wskazując, że dochodzenie przez przedsiębiorcę od konsumenta roszczeń z tytułu bezumownego korzystania z kapitału stanowiłoby wypaczenie sensu przepisów Dyrektywy 93/13, które zakładają ochronę konsumentów przed nieuczciwymi praktykami przedsiębiorców. Art. 6 ust. 1 tejże wskazuje się, że „na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków”. Z kolei art. 7 ust. 1 brzmi „Zarówno w interesie konsumentów, jak i konkurentów Państwa Członkowskie zapewnią stosowne i skuteczne środki mające na celu zapobieganie dalszemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami”.

O ile do dnia wszczęcia niniejszego postępowania TSUE nie wypowiedział się jednoznacznie na temat rozliczeń stron po upadku umowy kredytowej wobec stwierdzenia jej nieważności z powodu stosowania niedozwolonych, nieuczciwych zapisów, o tyle roszczenia takie jawiły się jako sprzeczne z celem cytowanej Dyrektywy. Z orzecznictwa TSUE wypływał bowiem jednoznaczny wniosek, iż prokonsumencka wykładnia art. 7 Dyrektywy 93/13 każe kłaść silny nacisk na funkcję prewencyjną przyjętych przepisów. Innymi słowy, za nieuzasadnione należało kwalifikować roszczenia banków (przedsiębiorców) zmierzające do minimalizacji własnych strat (utraconego zysku) wywołanych unieważnieniem umów opierających się na klauzulach o charakterze abuzywnym (wyroki TSUE (...) czy przywołane w odpowiedzi na pozew (...)).

Kwestia dopuszczalności roszczenia banku o zwrot przedsiębiorcy wartości korzyści, jaką konsument odniósł, korzystając z kapitału przekazanego mu na mocy unieważnionej później umowy została jednoznacznie rozstrzygnięta wraz z wydaniem wyroku (...) z dnia (...) w sprawie o sygnaturze (...)W orzeczeniu tym Trybunał wskazał, że przepisy art. 6 ust. 1 i 7 ust. 1 Dyrektywy stoją na przeszkodzie takiej interpretacji przepisów krajowych, która pozwalałaby instytucji kredytowej na żądanie od konsumenta jakiegokolwiek świadczenia przewyższającego zwrot wypłaconego kapitału. W uzasadnieniu wyroku wskazano, że istotnie, Dyrektywa 93/13 nie reguluje wyraźnie skutków nieważności takiej umowy (pkt 64 uzasadnienia), niemniej podnosi się, że Dyrektywa ma na celu zniechęcenie przedsiębiorców do stosowania nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (pkt 67). W dalszej części rozważań Trybunał wskazał, że roszczenia przedsiębiorcy wobec konsumenta mogą być dopuszczalne tylko wtedy, gdy nie zagrażają realizacji skutku odstraszającego. Tymczasem przyznanie instytucji kredytowej prawa do żądania rekompensaty wykraczającej poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania umowy oraz poza zapłatę ewentualnych odsetek za zwłokę mogłoby podważyć skutek zamierzony przez Dyrektywę 93/13 (pkt 75 i 76). Skuteczność ochrony przyznanej konsumentom byłaby zagrożona, gdyby byli oni narażeni na ryzyko konieczności zapłaty takiej rekompensaty (pkt 79). Nie można wszak dopuścić do tego, by strona czerpała korzyści ze swojego niezgodnego z prawem zachowania, ani do tego, by otrzymała odszkodowanie za niedogodności nim wywołane. A tymczasem uznanie umowy za nieważną jest skutkiem stosowania nieuczciwych warunków przez przedsiębiorcę (pkt 81 i 82).

W świetle wydanego wyroku (...) roszczenie główne powoda jaki się jako oczywiście niezasadne. Sprowadza się ono bowiem do tego, by odsunąć od Banku całe bądź nieomal całe ryzyko finansowe związane ze stosowaniem zapisów uznawanych za nieuczciwe i w konsekwencji niedozwolone. W istocie sytuacja kształtowałaby się bowiem tak, że w razie niezakwestionowania zapisów umowy przez konsumenta, zobowiązany byłby on do zapłaty zgodnie z abuzywnym wzorcem, natomiast gdyby z tej przyczyny uznać umowę za nieważną, na żądanie Banku należałoby stworzyć warunki quasi-umowy, tym razem zgodne z dobrymi obyczajami. A zatem w „najgorszym wypadku” – z perspektywy Banku – konsument winien uiścić przedsiębiorcy opłatę, zbliżoną do tej, jaka od początku powinna się była znaleźć w „uczciwej” umowie kredytowej. W takiej sytuacji funkcja odstraszająca przepisów Dyrektywy zostałaby zniwelowana do poziomu, w którym nie spełniałaby zamierzonej roli. Jej umniejszenie stanowiłoby w istocie wykroczenie poza reguły ustalone w art. 7 ust. 1 Dyrektywy 93/13. Zastosowanie w takim stanie faktycznym przepisów krajowych o bezpodstawnym wzbogaceniu wymagałoby takiej ich interpretacji, która stałaby w sprzeczności z celami Dyrektywy.

Jeszcze przed wydaniem wyroku Trybunału w sprawie (...)jednak już po opublikowaniu opinii Rzecznika Generalnego Trybunału, która w swych założeniach była tożsama z późniejszym orzeczeniem, powód rozszerzył powództwo. W całości podtrzymał swoją wcześniejszą argumentację, jednocześnie wskazując, że gdyby uwzględnienie powództwa nie było w ocenie Sądu możliwe z uwagi na brak odpowiedniej normy w przepisach krajowych, bądź by sprzeciwiało się temu prawo wspólnotowe, powód sugerował konieczność „poszukiwania innej podstawy urealnienia świadczeń stron”. Argumentowano, że pomiędzy datą wypłaty kapitału a datą jej zwrotu doszło zarówno do znaczącej zmiany wartości siły nabywczej pieniądza, jak i wartości nieruchomości nabywanych przez kredytobiorców nabywanych ze środków pochodzących z kredytu. Tym samym wysnuto wniosek o konieczności zastosowania klauzuli waloryzacyjnej przewidzianej przez art. 358 ¹ § 3 k.c.

Przepis ten wskazuje, że „w razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby były ustalone w orzeczeniu lub umowie”.

Zdaniem powoda „faktem notoryjnym jest, że w okresie ostatnich kilkunastu lat mamy do czynienia z inflacją o znacznej skali”. Dla przypomnienia, umowę zawarto w roku 2007, kiedy inflacja wynosiła 2,5%. Należy zatem zakładać, że założenie występowania co najmniej takiego wskaźnika w kolejnych 30 latach trwania umowy towarzyszyło decyzji przedsiębiorcy o udzieleniu kredytu. W kolejnych latach inflacja wynosiła: 4,2%, 3,5%, 2,6%, 4,3%, 3,7%, 0,9%, 0%, −0,9%, −0,6%, 2%, 1,6%, 2,3%, 3,4%, 5,1% oraz 14,4%. W ocenie Sądu nie jest to „inflacja o znacznej skali”. O ile powszechnie w literaturze wskazuje się, że dla zastosowania waloryzacji świadczeń nie jest wymagana zmiana o charakterze nagłym, niespodziewanym, o tyle niewielki i dający się przewidzieć wzrost cen (spadek siły nabywczej pieniądza) nie może być uznany za istotny w rozumieniu omawianego przepisu (wyrok SN z dnia 17 czerwca 2015 r., sygn. akt I CSK 586/14). W okresie trwania umowy inflacja nie przekroczyła progu 10%, najwyższa była w dniu wydania wyroku unieważniającego umowę (w lutym 2022 r. wyniosła 8,5%). Gwałtowny wzrost jej wartości przypadł dopiero na okres późniejszy (szczególnie po 24 lutego 2022 r.), stąd wartość podawana dla 2022 roku (14,4%) – jako całości – może być myląca.

Zdaniem Sądu stan taki nie upoważnia do zastosowania sądowej waloryzacji świadczenia. Niezależnie, wątpliwym jest, czy waloryzacja taka byłaby do pogodzenia z zasadami współżycia społecznego w świetle powyższych rozważań odnośnie wykładni prokonsumenckiej. Tymczasem ich spełnienie jest niezbędne, by waloryzację z art. 358 ¹ § 3 k.c. przeprowadzić.

Dodatkowo przeciwko zastosowaniu przepisów dotyczących waloryzacji w niniejszej sprawie przemawia art. 358 ¹§4 kpc ( wyłączenie żądania waloryzacji prze stronę prowadzącą przedsiębiorstwo).

Tym samym należało oddalić tak roszczenie główne zawarte w pozwie, jak i roszczenie ewentualne zgłoszone w piśmie z 22 maja 2023 r., o czym orzeczono w pkt. II sentencji wyroku.

Umorzono postępowanie w zakresie cofniętego powództwa na mocy art. 355 kpc (pozwana wyraziła zgodę na cofnięcie bez zrzeczenia się roszczenia wnosząc jednocześnie o zasądzenie kosztów procesu również w tym zakresie) , o czym orzeczono w punkcie I sentencji.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 § 1, 1 ¹ i 3 k.p.c., obciążając nimi w całości stronę powodową. Na koszty pozwanego złożyło się jedynie wynagrodzenie pełnomocnika pozwanej (5400 zł, § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych, t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 265). Nie przedstawiono dowodu, by pozwana uiściła opłatę skarbową od dokumentu pełnomocnictwa.