Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 listopada 2024 roku

Sąd Rejonowy w Toruniu - IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący sędzia Andrzej Kurzych

po rozpoznaniu w dniu 19 listopada 2024 roku w Toruniu na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa A. S.

przeciwko Skarbowi Państwa – Komendantowi Wojewódzkiemu Policji w B.

o odsetki

I.  zasądza od Skarbu Państwa – Komendanta Wojewódzkiego Policji w B. na rzecz powoda A. S. kwotę 1.569,15 zł (jeden tysiąc pięćset sześćdziesiąt dziewięć złotych piętnaście groszy) tytułem odsetek ustawowych za opóźnienie w wypłacie ekwiwalentu za urlop,

II.  nadaje wyrokowi w punkcie I. rygor natychmiastowej wykonalności,

III.  obciąża Skarb Państwa kosztami sądowymi przejmując je na rachunek Sądu Rejonowego w Toruniu.

sędzia Andrzej Kurzych

P 754/24

UZASADNIENIE

Powód A. S. wniósł pozew przeciwko Skarbowi Państwa Komendantowi Wojewódzkiemu Policji w B. o zapłatę kwoty 1.569,15 zł tytułem odsetek za opóźnienie w wypłacie ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop wypoczynkowy i dodatkowy.

W uzasadnieniu pozwu powód zaznaczył, że pełnił służbę w Policji w okresie od 1 czerwca 1993 do 18 sierpnia 2018 r. Wskazał, że po wyczerpaniu drogi administracyjnej w dniu 1 grudnia 2023 r. na jego rachunek bankowy wpłynęła kwota 4.253,88 zł netto tytułem wyrównania ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy i dodatkowy. Z przygotowanych przez pozwanego wyliczeń wynika, że kwota wyrównania wynosi 4.799,88 zł brutto.

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa i o zasądzenie kosztów procesu. Pozwany podniósł także zarzut przedawnienia.

Pozwany wskazał, że powód błędnie oznaczył stronę pozwaną, gdyż powód pełnił służbę w Komendzie Miejskiej Policji, a zatem z działalnością tej Komendy wiąże się dochodzone roszczenie. Ponadto podniósł, że obowiązujące przepisy prawa nie przewidują prawa do odsetek z tytułu opóźnienia w wypłacie świadczeń ze stosunku służby Policjanta. Gdyby jednak nawet przyjąć, że funkcjonariusz Policji ma prawo od odsetek, to zapłata na rzecz powoda wyrównania ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy i dodatkowy nastąpiła w terminie. Wypłaty dokonano w dniu 1 grudnia 2023 r. w związku z wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego z 10 października 2023 r., III OSK 7043/21 oraz w związku z doręczeniem pozwanemu przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w B. odpisu prawomocnego wyroku z 19 maja 2021 r., II SA/Bd 153/21. Doręczenie nastąpiło w dniu 15 listopada 2023 r.

Pozwany wyjaśnił, że w dniu 18 sierpnia 2018 r. nie mógł wypłacić wyrównania ekwiwalentu za urlop w wysokości 1/21 części miesięcznego uposażenia powoda, gdyż Trybunał Konstytucyjny dopiero orzeczeniem z dnia 30 października 2018 r., K 7/15 (które weszło w życie w dniu 6 listopada 2018 r.) stwierdził, że art. 115a ustawy o Policji, w zakresie w jakim ustala wysokość ekwiwalentu pieniężnego za 1 dzień niewykorzystanego urlopu wypoczynkowego lub dodatkowego w wymiarze 1/30 części miesięcznego uposażenia jest niezgodny z art. 66 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 zdanie drugie Konstytucji RP. Ponadto przepis art. 115a ustawy o Policji został zmieniony dopiero w dniu 1 października 2020 r. z dniem wejścia w życie ustawy zmieniającej.

Pozwany wskazał, że zgłoszone przez powoda roszczenie ma rację bytu dopiero przy założeniu, że wierzytelność, od której przysługują odsetki jest wymagalna. Obowiązek wypłaty wyrównania ekwiwalentu za urlop powstał dopiero z chwilą doręczenia Komendantowi Wojewódzkiemu w B. akt sprawy i wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w B. ze stwierdzeniem prawomocności. Pozwany zatem dokonał wypłaty w terminie.

Uzasadniając zarzut przedawnienia pozwany wskazał, że odsetki jako świadczenie okresowe podlegają trzyletniemu okresowi przedawnienia, a zatem zgłoszone roszczenie uległo przedawnieniu.

Wyrok został wydany na posiedzeniu niejawnym na podstawie art. 148 ¹ § 1 k.p.c. Wprawdzie pozwany wnosił o rozpoznanie sprawy na rozprawie, lecz wniosek ten nie obligował do wyznaczenia rozprawy. Zgodnie z § 3 przywołanego przepisu obowiązek rozpoznania sprawy na rozprawie występuje wówczas, gdy strona w pierwszym piśmie procesowym złożyła wniosek o wysłuchanie jej na rozprawie albo przepis szczególny przewiduje taki obowiązek, chyba że pozwany uznał powództwo. Pozwany nie wniósł w odpowiedzi na pozew o wysłuchanie na rozprawie Komendanta Wojewódzkiego Policji w B.. Żaden inny przepis nie przywiduje też obowiązku rozpoznania niniejszej sprawy na rozprawie. Sąd uznał zatem - mając na względzie całokształt przytoczonych twierdzeń i zgłoszonych wniosków dowodowych - że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne i w związku z tym rozpoznanie sprawy nastąpiło na posiedzeniu niejawnym.

Sąd ustalił, co następuje:

Powód A. S. pełnił służbę w Komendzie Miejskiej Policji w T. w okresie od 1 czerwca 1993 r. do 18 sierpnia 2018 r.

W związku z odejściem ze służby powodowi został wypłacony ekwiwalent pieniężny za 67 dni urlopu wypoczynkowego i dodatkowego w łącznej kwocie 11.200,39 zł. Zgodnie z ówczesnym stanem prawnym (art. 115a ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji, Dz. U. z 2024 r., poz. 145 ze zm.; dalej jako ustawa o Policji) ekwiwalent pieniężny za 1 dzień niewykorzystanego urlopu wypoczynkowego i dodatkowego został wyliczony w wysokości 1/30 części miesięcznego uposażenia zasadniczego wraz z dodatkami o charakterze stałym należnego na ostatnio zajmowanym stanowisku służbowym.

Na skutek wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 30 października 2018 r. sygn. akt K 7/15 (Dz.U. z 2018 r., poz. 2102) art. 115a ustawy o Policji w zakresie, w jakim ustala wysokość ekwiwalentu pieniężnego za 1 dzień niewykorzystanego urlopu wypoczynkowego lub dodatkowego w wymiarze 1/30 części miesięcznego uposażenia został uznany za niezgodny z art. 66 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 zdanie drugie Konstytucji RP. Przepis w tym brzemieniu utracił moc z dniem 6 listopada 2018 r.

Ustawą z 14 sierpnia 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach dotyczących wsparcia służb mundurowych nadzorowanych przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych, o zmianie ustawy o Służbie Więziennej oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1610 ze zm.; dalej jako ustawa zmieniająca) dokonana została nowelizacja art. 115a ustawy o Policji. Zgodnie z nowym brzmieniem wskazanego przepisu ekwiwalent pieniężny za 1 dzień niewykorzystanego urlopu wypoczynkowego lub dodatkowego ustala się w wysokości 1/21 części miesięcznego uposażenia zasadniczego wraz z dodatkami o charakterze stałym należnego policjantowi na ostatnio zajmowanym stanowisku służbowym. Nowelizacja weszła w życie z dniem 1 października 2020 r. W art. 9 ust. 1 ustawy zmieniającej wskazano jednak, że nowe brzmienie przepisu nie ma zastosowania do spraw dotyczących wypłaty ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop wypoczynkowy lub dodatkowy policjantowi zwolnionemu ze służby przed dniem 6 listopada 2018 r.

Powód wystąpił do Komendanta Miejskiego Policji w T. o wypłatę wyrównania ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop wypoczynkowy i dodatkowy. Decyzją z dnia 21 października 2020 r. Komendant Miejski Policji w T. odmówił powodowi wypłaty wyrównania. Decyzja ta została utrzymana w mocy decyzją Komendanta Wojewódzkiego Policji w B. z dnia 16 grudnia 2020 r. Wyrokiem z dnia 19 maja 2021 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w B. uchylił wskazane decyzje (sygn. akt II SA/Bd 153/21). Wywiedziona przez Komendanta Wojewódzkiego Policji w B. skarga kasacyjna od tego wyroku została oddalona wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego z 10 października 2024 r., III OSK 7043/21. Naczelny Sąd Administracyjny w uzasadnieniu wyroku stwierdził, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 30 października 2018 r. posiada moc wsteczną i obejmuje swoim zakresem sytuację funkcjonariuszy Policji zwolnionych ze służby przed datą jego wydania.

W związku ze wskazanym wyrokiem pozwany ponownie przeliczył wypłacony powodowi ekwiwalent za urlop wypoczynkowy i dodatkowy stosując reguły wynikające z obecnej treści art. 115a ustawy o Policji. Ustalony według tych zasad ekwiwalent za urlop wypoczynkowy i dodatkowy opiewał na kwotę 16.000,27 zł (brutto). Na rzecz powoda w dniu 1 grudnia 2023 r. została wypłacona różnica, tj. kwota 4.253,88 zł netto (4.799,88 zł brutto).

(fakty bezsporne)

Kwota odsetek ustawowych z tytułu opóźnienia w wypłacie ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy liczona od kwoty 4.799,88 zł od dnia 19 sierpnia 2018 r. do dnia zapłaty, tj. 1 grudnia 2023 r. wyniosła 2 074,51 zł.

Sąd zważył, co następuje:

Przedstawiony stan faktyczny co do zasady nie był przedmiotem sporu między stronami. Został on ustalony na podstawie dokumentów, których prawdziwości strony nie podważały.

Pozwany kwestionował wprawdzie zgłoszone przez powoda roszczenie także w zakresie jego wysokości, lecz nie budziło wątpliwości, że żądana przez powoda kwota była niższa niż kwota odsetek ustawowych za opóźnienie liczonych od kwoty wyrównania ekwiwalentu, tj. kwoty 4.799,88 zł za okres od dnia 19 sierpnia 2018 r. do dnia zapłaty, tj. 1 grudnia 2023 r. Kwota ta wynosiła 2.074,51 zł, zaś powód, zapewne na skutek przyjęcia do wyliczenia stóp odsetkowych właściwych dla odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych, domagał się kwoty 1.569,15 zł.

Rozstrzygnięcie niniejszej sprawy wymagało zatem jedynie analizy kwestii prawnych.

1.  Oznaczenie strony pozwanej.

Pozwany podnosił zarzut, iż powód wskazując, że pozwanym w sprawie jest Skarb Państwa – Komendant Wojewódzki Policji w B., niewłaściwie oznaczył statio fisci Skarbu Państwa, albowiem dochodzone roszczenie wiązało się z działalnością Komendy Miejskiej Policji, w której powód pełnił służbę.

Zgodnie z art. 67 § 2 k.p.c. za Skarb Państwa podejmuje czynności procesowe organ państwowej jednostki organizacyjnej, z której działalnością wiąże się dochodzone roszczenie, lub organ jednostki nadrzędnej. W zakresie określonym odrębną ustawą za Skarb Państwa czynności procesowe podejmuje Prokuratoria Generalna Rzeczypospolitej Polskiej. Powszechnie przyjmuje się, że sąd rozpoznający sprawę winien czuwać nad właściwym oznaczeniem statio fisci i w razie potrzeby obowiązany jest wezwać na podstawie cytowanego przepisu do udziału w sprawie właściwą jednostkę Skarbu Państwa.

W ocenie Sądu, dokonane w pozwie oznaczenie statio fisci jako Komendanta Wojewódzkiego Policji w B. było trafne. Z art. 13 ust. 4g ustawy o Policji wynika, że fundusze przeznaczone na pokrycie kosztów funkcjonowania komend miejskich i powiatowych zapewnia w całości właściwy komendant wojewódzki, gdyż to on jest dysponentem funduszu wojewódzkiego. Wypłata ekwiwalentu niewątpliwe obciążała ten fundusz i z tego powodu ekwiwalent za urlop wypoczynkowy i dodatkowy wypłacił powodowi Komendant Wojewódzkiego Policji w B., mimo że powód pełnił służbę w Komendzie Miejskiej Policji w T.. Tenże Komendant wypłacił również powodowi w dniu 1 grudnia 2023 r. ekwiwalent uzupełniający, co sam pozwany przyznał w odpowiedzi na pozew. Jasno z tego wynika, że dochodzone przez powoda roszczenie o zapłatę odsetek z tytułu opóźnienia w wypłacie ekwiwalentu za urlop ma związek z działalnością Komendanta Wojewódzkiego Policji w B..

2.  Prawo do wyrównania ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy i dodatkowy.

Sąd rozpoznający niniejszą sprawę podziela wykładnię prawa, w myśl której powodowi przysługiwało prawo do wyrównania ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy i dodatkowy mimo tego, że odszedł ze służby z dniem 18 sierpnia 2018 r., a więc przed wydaniem przez Trybunał Konstytucyjny wyroku w sprawie K 7/15, co nastąpiło w dniu 30 października 2018 r., jak również przed nowelizacją art. 115a ustawy o Policji wprowadzoną ustawą zmieniającą, a także mimo treści art. 9 ust. 1 tej ustawy. Zagadnienia te zostały w sposób kompleksowy i klarowany przedstawione w znanym stronom wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 10 października 2023 r., III OSK 7073/21.

Jedynie można dodać, że ów wyrok jest wyrazem utrwalonej linii orzeczniczej Naczelnego Sądu Administracyjnego. W ujęciu praktycznym wynika z niej, że liczbę dni urlopu przysługującego funkcjonariuszowi Policji, który odszedł ze służby przed 6 listopada 2018 r. (data opublikowania wyroku Trybunału Konstytucyjnego) należy pomnożyć przez wysokość wynagrodzenia przysługującego skarżącemu za 1 dzień roboczy na dzień zwolnienia ze służby. Prawidłowym w tej sytuacji będzie posłużenie się aktualnie obowiązującym współczynnikiem ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop wypoczynkowy wynoszącym 1/21, ponieważ przyjęta przez ustawodawcę wartość średnia, jako odwołująca się do zasad, o których mowa w art. 9 ust. 1 ustawy zmieniającej została uznana za ekwiwalentną względem 1 dnia urlopu wypoczynkowego i w pełni realizuje zasadę sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji RP). Po ustaleniu wysokości przysługującego skarżącemu ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop według podanych powyżej zasad należy określić różnicę pomiędzy kwotą wymaganą a już wypłaconą. Pozwany w swych działaniach dostosował się do tej wykładni, albowiem kierując się wynikającymi z niej wnioskami w dniu 1 grudnia 2023 r. wypłacił powodowi wyrównanie ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy i dodatkowy w kwocie 4.799,88 zł (brutto).

3.  Prawo do odsetek z tytułu opóźnienia w wypłacie owego wyrównania ekwiwalentu za urlop.

Przedmiotem niniejszej sprawy było prawo do odsetek z tytułu opóźnienia w wypłacie owego wyrównania za okres od dnia 19 sierpnia 2018 r., a więc następnego dnia po odejściu powoda ze służby, do dnia 1 grudnia 2023 r., kiedy doszło do jego wypłaty. W celu zachowania pełności obrazu normatywnego należy wskazać, że art. 114 ust. 1 pkt 2 ustawy o Policji stanowi, że policjant zwalniany ze służby otrzymuje ekwiwalent pieniężny za niewykorzystane urlopy wypoczynkowe lub dodatkowe. Z regulacji tej wynika, że ewentualne prawo do odsetek z tytułu opóźnienia w wypłacie ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy powstaje od następnego po ustaniu stosunku służby (podobnie jak na gruncie stosunku pracy).

W zakresie przywołanego zagadnienia istotne są dwie kwestie. Po pierwsze, zbadać należało, czy powodowi co do zasady przysługuje prawo do odsetek z tytułu opóźnienia w wypłacie przysługującego mu świadczenia pieniężnego, a po drugie, analizy wymagało, czy zgłoszone przez powoda roszczenie odsetkowe jest zasadne, skoro wyrok Trybunału Konstytucyjnego w sprawie K 7/15 został wydany w dniu 30 października 2018 r., przepis art. 115a ustawy o Policji w dotychczasowym brzmieniu utracił moc z dniem 6 listopada 2018 r., zaś do zmiany art. 115a ustawy o Policji w kierunku postulowanym w tym wyroku doszło dopiero w dacie wejścia w życie ustawy zmieniającej, tj. w dniu 1 października 2020 r.

3.1.  Dopuszczalność żądania odsetek z tytułu opóźnienia w wypłacie świadczeń przysługujących funkcjonariuszowi Policji.

Wskazana kwestia została już zbadana w orzecznictwie sądowym i aktualnie nie budzi żadnych wątpliwości. Przyznać należy, że ustawa o Policji nie zawiera przepisu, który uprawniałby funkcjonariusza Policji do domagania się odsetek z tytułu opóźnienia w wypłacie uposażenia lub ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy i dodatkowy. Nie oznacza to jednak, że de lege lata funkcjonariusz Policji w przypadku opóźnienia w wypłacie świadczeń nie ma prawa do odsetek. Podstawą materialnoprawą jego roszczeń w tym przedmiocie jest art. 481 § 1 k.c., który stanowi, że jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Na potwierdzenie tego stanowiska przywołać należy orzecznictwo sądowego, tj. uchwałę 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 2006 r., III PZP 1/05, OSNP 2006/15-16/227, która mimo zmian ustawodawczych nie straciła na aktualności, wyrok Sądu Najwyższego z 2 lipca 2008 r., II PK 10/08, Lex nr 442828, uchwałę Sądu Najwyższego z 18 listopada 2009 r., II PZP 7/09, OSNP 2010/7-8/82, uchwałę Naczelnego Sądu Administracyjnego z 10 kwietnia 2006 r., I OPS 3/06, ONSAiWSA 2006, nr 3, poz. 69, uchwałę Sądu Najwyższego z 29 listopada 2007 r., III CZP 106/07, OSNC 2008, nr 12, poz. 134, wyrok Sądu Najwyższego z 25 listopada 2008 r., II PK 99/08, LEX nr 519974, wyrok Sądu Najwyższego z 4 czerwca 2013 r., II PK 294/12, LEX nr 1363451, a także obszerne orzecznictwo sądów administracyjnych. Z uwagi na utrwaloną linię orzeczniczą w tym przedmiocie Sąd uznaje za zbędne rozwijanie tez, które legły u jej podstaw.

3.2.  Prawo do odsetek ustawowych za okres od 19 sierpnia 2018 r. do 1 grudnia 2023 r.

Gdy chodzi o drugie z wyeksponowanych na wstępie zagadnień analiza zgłoszonego przez powoda roszczenia uzasadnia wydzielenie trzech okresów. Pierwszy obejmuje roszczenie odsetkowe za okres od dnia 19 sierpnia 2018 r. do daty poprzedzającej datę opublikowania wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 30 października 2018 r., sygn. akt K 7/15, tj. do dnia 5 listopada 2018 r. Drugi okres obejmuje okres od 6 listopada 2018 r. do dnia poprzedzającego wejście w życie ustawy zmieniającej, tj. 30 września 2020 r., zaś trzeci okres od dnia 1 października 2020 r. do dnia wypłaty spornego wyrównania, tj. 1 grudnia 2023 r.

Okres od dnia 19 sierpnia 2018 r. do dnia 5 listopada 2018 r.

W uchwale z dnia 10 stycznia 2003 r., III PZP 23/02, OSNP 2003/13/304 i w wyroku z dnia 29 listopada 2005 r., II PK 99/05, OSNP 2006/19-20/298 Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że w przypadku, w którym akt prawny, na podstawie którego wypłacane było wynagrodzenie za pracę, został uznany wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego za sprzeczny z Konstytucją, co skutkowało koniecznością wypłaty wynagrodzenia za przeszłe okresy w wyższym wymiarze, to wówczas odsetki od tego wynagrodzenia należą się co do zasady najwcześniej od daty ogłoszenia wyroku Trybunału Konstytucyjnego. Sąd Najwyższy wskazał, że wyliczenie należnego wynagrodzenia w pełnej wysokości stało się możliwe dopiero po wyeliminowaniu z porządku prawnego (w efekcie opublikowania tego orzeczenia) niekonstytucyjnych przepisów regulujących zasady wynagradzania (chodziło o rozporządzenie regulujące wysokość wynagrodzenia za dyżury lekarskie). Do tego czasu nie było możliwe wynagradzanie na innych podstawach, co prowadziło do odrzucenia możliwości ustalenia terminu płatności wynagrodzenia (jego wyrównania) na podstawie art. 85 § 2 k.p. W uchwale z 10 stycznia 2003 r. dopuścił także możliwość erygowania terminu zapłaty poprzez wezwanie do zapłaty na podstawie art. 455 k.c. Na gruncie niniejszej sprawy wykładnia ta prowadziłaby do oddalenie powództwa odsetkowego za okres poprzedzający datę opublikowania wyroku Trybunału Konstytucyjnego w sprawie K 7/15.

W ocenie Sądu, zgłoszone przez powoda roszczenie odsetkowe powinno być jednak analizowane nie tyle w perspektywie art. 114 ust. 1 pkt 2 ustawy o Policji, lecz na gruncie art. 417 § 1 k.c. w zw. z art. 417 ¹ § 1 k.c. Zauważyć należy, że przepis art. 481 § 1 k.c. nie przewiduje okoliczności egzoneracyjnych pozwalających dłużnikowi uwolnić się od obowiązku zapłaty odsetek za opóźnienie, co oznacza, że kształtuje jego odpowiedzialność jako odpowiedzialność absolutną. Przesłanką powstania po stronie wierzyciela roszczenia o odsetki za opóźnienie jest sam fakt opóźnienia dłużnika ze spełnieniem świadczenia pieniężnego.

Ukształtowanie odpowiedzialności dłużnika w art. 481 § 1 w sposób bardziej surowy, niż to wynika z ogólnej reguły przyjętej w art. 471, jest powiązane z funkcjami, jakie odsetki za opóźnienie mają pełnić w obrocie cywilnoprawnym. W nauce wskazuje się różnorodne funkcje tych odsetek, w szczególności:

1)  stymulującą (motywacyjną), tj. perspektywa zapłaty odsetek stanowi dla dłużnika bodziec do spełnienia świadczenia pieniężnego we właściwym czasie;

2)  kompensacyjną, tj. odszkodowawczą za szkodę wynikłą z opóźnienia; chodzi o ryczałtowe pokrycie szkody poniesionej przez wierzyciela z tego powodu, że nie mógł on w określonym czasie korzystać z należnej mu sumy pieniężnej;

3)  waloryzacyjną, tj. rekompensującą wierzycielowi skutki spadku siły nabywczej pieniądza;

4)  represyjną, tj. odsetki za opóźnienie stanowią dotykającą dłużnika „karę cywilną”.

W kontekście funkcji odsetek mówi się także o nich jako o wynagrodzeniu za korzystanie przez dłużnika z cudzych pieniędzy (zob. A. Lutkiewicz-Rucińska [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. M. Balwicka-Szczyrba, A. Sylwestrzak, LEX/el. 2023, art. 481, teza 1).

W przedmiotowej sprawie wystąpił stan rzeczy, w którym powód nie miał możliwości korzystania ze swego kapitału z uwagi na bezprawie legislacyjne polegające na sprzecznej z ustawą zasadniczą metodologią obliczania ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy i dodatkowy. Poniósł więc realną szkodę, która wyrażała się w odsetkach ustawowych za opóźnienie.

Podstawą prawną wyrównania tego typu szkody jest art. 417 § 1 k.c. w zw. z art. 417 ¹ § 1 k.c. Przepisy te stanowią, że za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie aktu normatywnego, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności tego aktu z Konstytucją , ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą.

Z cytowanych regulacji prawnych wynika, że odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną na skutek wydania aktu normatywnego jest uzależniona od spełnienia ogólnej przesłanki niezgodności z prawem tego aktu ( art. 417 § 1 k.c.), przy czym zgłaszającego roszczenie obciąża dowód wykazania bezprawności aktu normatywnego. Do aktualizacji odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa konieczne jest uzyskanie prejudykatu w postaci stwierdzenia niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą. Organem uprawnionym do dokonywania kontroli aktów normatywnych z wyżej wymienionymi źródłami prawa jest Trybunał Konstytucyjny ( art. 188 Konstytucji RP) (zob. L. Jantowski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. M. Balwicka-Szczyrba, A. Sylwestrzak, LEX/el. 2023, art. 417 ¹, teza II.2.).

Dochodząc na podstawie art. 417 ¹ k.c. wyrównania szkody w postaci utraconych odsetek powód winien się więc legitymować się stosownym prejudykatem, którym może być jedynie wyrok Trybunału Konstytucyjnego stwierdzający sprzeczność z Konstytucją RP art. 115a ustawy o Policji.

Warunki te zostały w niniejszej sprawie spełnione. Powodowi wskutek wadliwej legislacji wypłacono tylko część ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy i dodatkowy. Do 1 grudnia 2023 r., kiedy doszło do wypłaty brakującej części, nie mógł korzystać ze swego kapitału. Powód nie mógł jednak odsetek ustawowych za opóźnienie (w ramach analizowanego okresu) dochodzić na wcześniej przedstawionych zasadach, jako że trudno uznać, iż zatrudniająca go Komenda do dnia 6 listopada 2018 r. wiedziała, że pozostaje w opóźnieniu. Trafnie pozwany podnosi bowiem za Sądem Najwyższym, że konstrukcja uprawnienia do żądania odsetek przez wierzyciela od dłużnika za czas opóźnienia jest dostosowana do świadczeń pieniężnych i zakłada, że dłużnik wiedział nie tylko o obowiązku świadczenia na rzecz wierzyciela, ale także znał wysokość świadczenia, które ma spełnić (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 19 lipca 2019 r., II CSK 304/18, LEX nr 2763414). Nie można przecież twierdzić, że do dnia wydania wyroku przez Trybunał Konstytucyjny pozwany wiedział, że powinien obliczać ekwiwalent za urlop wypoczynkowy i dodatkowy według aktualnie obowiązującej formuły. Ponadto w niniejszej sprawie powód wykazał, że art. 115a ustawy o Policji był sprzeczny z Konstytucją RP, czego dowodzi wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 30 października 2018 r., K 7/15. Co przy tym istotne, ocena niezgodności przepisu art. 115a ustawy o Policji z Konstytucją miała moc wsteczną, co pozwala na uznanie, że odpowiedzialność odszkodowawcza Skarbu Państwa obejmuje również okres sprzed publikacji orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego.

Zidentyfikowana w niniejszej sprawie szkoda pozostawała w ewidentnym związku przyczynowym z ową sprzecznością.

W tym stanie rzeczy poniesiona przez powoda szkoda, która wyrażała się w sumie odsetek ustawowych za opóźnienie za okres od 19 sierpnia 2018 r. do 5 listopada 2018 r., podlegała kompensacie na podstawie art. 417 § 1 k.c. w zw. z art. 417 ¹ § 1 k.c., co skutkowało uwzględnieniem powództwa w tym zakresie.

Dla jasności należy wyjaśnić, że pozwany w niniejszej sprawie Skarb Państwa działający przez Komendę Wojewódzką Policji posiadał stosowną legitymacją procesową (bierną). Oczywiste bowiem jest, że roszczenie o naprawienie szkody wynikającej z bezprawia legislacyjnego winno być skierowane właśnie przeciwko Skarbowi Państwa działającemu przez jednostkę z której działalnością wiąże się dochodzone roszczenie lub jednostkę nadrzędną (art. 67 § 2 k.p.c.).

Ponadto nie było wątpliwości co do tego, że przyjęcie przez Sąd jako podstawy materialnoprawnej powództwa wskazanych przepisów kodeksu cywilnego nie stanowiło wyjścia ponad żądanie określone w art. 321 k.p.c. Powód w sprawie nie sprecyzował na jakiej podstawie domaga się odsetek ustawowych za opóźnienie. Pozostawił zatem, zgodnie z regułą da mihi factum, dabo tibi ius, dobór podstawy prawnej sądowi rozpoznającemu sprawę. Sąd uznał, że powód może się ich domagać, lecz w formule odszkodowania za bezprawie legislacyjne. Warto odnotować, że przyjęcie przez sąd innej podstawy prawnej orzeczenia nie stanowi jednak wyjścia ponad żądanie rozumiane w sposób określony w art. 321 k.p.c. i tym samym dokonania rozstrzygnięcia o innym przedmiocie żądania niż wskazany przez powoda (zob. np. postanowienie Sądu Najwyższego z 20 maja 2015 r., I CZ 44/15, LEX nr 1747843).

Okres od 6 listopada 2018 r. do 1 października 2020 r.

Gdy chodzi o wskazany okres już uprzednio nie budziło zastrzeżeń stanowisko, iż funkcjonariuszowi Policji przysługuje prawo do odsetek z tytułu opóźnienia w wypłacie ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy i dodatkowy w odniesieniu do sytuacji, w której funkcjonariusz odszedł ze służby po wydaniu przez Trybunał Konstytucyjny wyroku w sprawie K 7/15, lecz przed nowelizacją art. 115a wprowadzoną ustawą zmieniającą. Warto w tym miejscu wskazać na wyrok Sądu Rejonowego w Toruniu z 30 listopada 2021 r., IV P 13/21, LEX nr 3285678, wyrok Sądu Rejonowego w Zawierciu z 1.04.2022 r., IV P 65/21, LEX nr 3348622, wyrok Sądu Rejonowego w Bydgoszczy z 27.04.2022 r., VII P 48/22, LEX nr 3359724 i wyrok Sądu Rejonowego Szczecin-Centrum w Szczecinie z 29 czerwca 2022 r., IX P 344/21 (w Portalu Orzeczeń), w których powództwa odsetkowe funkcjonariuszy Policji, którzy znaleźli się w tej sytuacji zostały uwzględnione. Z przytoczoną w tych wyrokach argumentacją Sąd rozpoznający niniejszą sprawę w pełni się identyfikuje.

Należy zatem za wskazanymi wyrokami wskazać, że od daty opublikowania wyroku Trybunału Konstytucyjnego w sprawie K 7/15 nie występowały przeszkody, które umożliwiałyby wypłatę ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy i dodatkowy w prawidłowej wysokości, a więc wysokości obliczonej zgodnie z aktualnym brzmieniem art. 115a ustawy o Policji. Odnosząc się do argumentacji, iż Komenda Wojewódzka Policji w B. nie miała możliwości wypłaty ekwiwalentu za urlop z uwagi na zaistniałą wskutek wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 30 października 2018 r. lukę prawną, która uniemożliwiała ustalenie jego wysokości, wskazać należy, iż uzupełnienie derogowanej treści art. 115a ustawy o Policji winno nastąpić przez przyjęcie wykładni ustalonej przez Trybunał w wyroku z dnia 30 października 2018 r., sygn. akt K 7/15. Należało więc zrekonstruować normę wyrażającą treść, że ekwiwalent pieniężny za 1 dzień niewykorzystanego urlopu wypoczynkowego lub dodatkowego oraz za każde rozpoczęte 8 godzin niewykorzystanego czasu wolnego przysługującego na podstawie art. 33 ust. 3 ustala się w wysokości przysługującego zwalnianemu ze służby policjantowi w danym okresie wynagrodzenia za jeden dzień roboczy.

Naczelny Sąd Administracyjny w uzasadnieniu wyroku z 26 stycznia 2021 r., III OSK 3087/21, LEX nr 3120348 dotyczącego odmowy wypłaty wyrównania ekwiwalentu, nie podzielił stanowiska, które również prezentuje strona pozwana w niniejszej sprawie, że na dzień wydania decyzji administracyjnej w systemie prawnym nie było normy ustawowej odnoszącej się do ustalania należnego ekwiwalentu pieniężnego z tytułu niewykorzystanego urlopu wypoczynkowego lub dodatkowego. NSA wskazał, że podstawa prawna do ustalenia ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop wypoczynkowy lub dodatkowy pozostała w systemie prawnym, tzn. art. 115a ustawy o Policji zachował walor konstytucyjności w odniesieniu do prawa policjantów zwalnianych ze służby do ekwiwalentu pieniężnego (...). Podkreślił też, że „nie można odnosić problemu istnienia normy prawnej będącej podstawą ustalenia uprawnień jej adresata wyłącznie do kwestii technicznych związanych z brakiem ustalenia przez ustawodawcę (albo choćby wskazanego przez Trybunał Konstytucyjny w wyroku o sygn. akt K 7/15) czynnika odpowiadającego ułamkowej części miesięcznego uposażenia zasadniczego z dodatkami o charakterze stałym”. Zaznaczył, że „sposób obliczania wysokości ekwiwalentu pieniężnego, który pozwoliłby policjantom za każdy dzień niewykorzystanego urlopu otrzymać ekwiwalent rekompensujący w pełni poniesioną stratę, jest określony w uzasadnieniu wyroku Trybunału Konstytucyjnego”. Trybunał jednoznacznie stwierdził, że świadczeniem ekwiwalentnym za przepracowany dzień urlopu jest wynagrodzenie za jeden dzień roboczy. Taki sposób obliczania wartości jednego dnia urlopu wynika z faktu, że urlop wypoczynkowy liczony jest wyłącznie w dniach roboczych. Ekwiwalent będący substytutem urlopu powinien więc odpowiadać wartości tego świadczenia w naturze. Obliczając wysokość należnego skarżącemu ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy i dodatkowy należy ilość dni urlopu przemnożyć przez wysokość uposażenia zasadniczego wraz z dodatkami o charakterze stałym należnego skarżącemu na ostatnio zajmowanym stanowisku służbowym przysługującego mu za 1 dzień roboczy na dzień zwolnienia ze służby.

Zaprezentowane stanowisko, obecne także w orzecznictwie wielu sądów administracyjnych, Sąd rozpoznający niniejszą sprawę w pełni podziela. Oznacza to, że w dacie ustania stosunku służby powoda nie istniały przeszkody do wypłaty ekwiwalentu za urlop. Kwestie techniczne nie mają znaczenia, gdyż możliwe, a nawet konieczne było zastosowanie mechanizmu wyliczenia ekwiwalentu za urlop, który został wskazany w przywołanym wyroku Trybunału Konstytucyjnego. W konsekwencji pozwany pozostawał w opóźnieniu wypłacie ekwiwalentu za urlop także w okresie od 6 listopada 2018 r. do 30 września 2020 r. Stan ten uzasadniał prawo do odsetek zgodnie z przywołaną regulacją art. 481 § 1 k.c.

Okres od 1 października 2020 r. do 1 grudnia 2023 r.

Jak już wskazano, w dniu 1 października 2020 r. weszła w życie ustawa zamieniająca, która dostosowała brzmienie art. 115a ustawy o Policji do wskazań wynikających z wyroku Trybunału Konstytucyjnego. Wyjaśniono już także, że art. 9 ust. 1 ustawy zmieniającej nie stanowił przeszkody do wypłaty na rzecz powoda wyrównania ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy i dodatkowy. Oznacza to, że także w tym okresie pozwany pozostawał w opóźnieniu skutkującym ustaleniem na jego rzecz prawa do odsetek ustawowych, o których mowa w art. 481 § 1 k.c.

Reasumując, zgłoszone przez powoda powództwo podlegało uwzględnieniu w całości. Podstawą materialnoprawną wyroku w zakresie prawa do odsetek za opóźnienie w okresie od 18 sierpnia 2018 r. do 5 listopada 2018 r. był art. 417 k.c. w zw. z art. 417 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 481 § 1 k.c., a w okresie od 6 listopada 2018 r. do 1 grudnia 2023 r. art. 481 § 1 k.c.

W tym stanie rzeczy, na podstawie przywołanych przepisów prawa materialnego orzeczono jak w punkcie I. sentencji wyroku.

4.  Zarzut przedawnienia.

Pozwany zgłosił w niniejszej sprawie zarzut przedawnienia, którego jednak Sąd nie podzielił. Zgodnie z przepisem art. 107 ust. 1 ustawy o Policji roszczenia z tytułu prawa do uposażenia i innych świadczeń oraz należności pieniężnych ulegają przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. W myśl ust. 2 organ właściwy do rozpatrywania roszczeń może nie uwzględnić przedawnienia, jeżeli opóźnienie w dochodzeniu roszczenia jest usprawiedliwione wyjątkowymi okolicznościami.

Ogólna formuła użyta w treści art. 107 ust. 1 ustawy o Policji posługująca się pojęciem roszczenia z tytułu „innych świadczeń oraz należności pieniężnych” pozwala uznać, iż regulacja ta odnosi się, oprócz roszczeń z tytułu prawa do uposażenia, także do roszczeń z tytułu świadczeń oraz należności pieniężnych, które wynikają ze stosunku służby w Policji, nie wyłączając z tego jakichkolwiek świadczeń lub należności pieniężnych (por. wyrok WSA w Gliwicach z dnia 26 stycznia 2022 r., III SA/Gl 912/21, LEX nr 3334081). Oznacza to, że roszczenie o wyrównanie ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy podlega na podstawie wskazanego przepisu 3-letniemu okresowi przedawniania, co jednak nie przesądza terminu przedawniania odsetek z tytułu opóźnienia w jego wypłacie.

Wyjaśniająco jedynie podnieść należy, że przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał i jego ogłoszeniem powód nie mógł wystąpić z żądaniem wypłacenia wyrównania ekwiwalentu za niewykorzystany urlop. Dopiero z chwilą wejścia w życie wyroku TK w sprawie o sygn. akt K 7/15, a więc od 6 listopada 2018 r. powstało po stronie byłego funkcjonariusza Policji zwolnionego ze służby po dniu 18 sierpnia 2018 r. roszczenie o wypłatę wyrównania należnego ekwiwalentu. Innymi słowy, dopiero z chwilą wejścia w życie ww. orzeczenia Trybunału rozpoczął się bieg terminu przedawnienia roszczeń wynikających z tego wyroku. Stanowisko to w sposób oczywisty oddziaływuje na bieg terminu przedawnienia odsetek ustawowych za opóźnienie. Nie mógł się on rozpocząć przecież wcześniej niż w przypadku roszczenia o wyrównanie ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy.

Jak już wskazano, zgłoszone w niniejszej sprawie roszczenie oparte jest częściowo na art. 417 k.c. w zw. z art. 417 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 481 § 1 k.c. oraz częściowo samodzielnie na art. 481 § 1 k.c., co oznacza, że adekwatnych dla tego roszczenia terminów przedawnienia należy poszukiwać w przepisach kodeksu cywilnego, nie zaś w art. 107 ust. 1 ustawy o Policji. W konsekwencji w sprawie nie ma też zastosowania ust. 2 wskazanego przepisu. Termin przedawnienia należy zatem wywodzić z art. 118 k.c., który stanowi, że jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata. Jednakże koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata (w brzmieniu obowiązującym od 9 lipca 2018 r.).

Wskazana powyżej materialnoprawna podstawa roszczenia powoda wywołuje komplikacje co do tego, jaki wobec nich należy zastosować termin przedawnienia. Rozważania w tym przedmiocie pozwoliłby ocenić temporalną skuteczność podniesionego przez pozwanego zarzutu. W ocenie Sądu, nie ma jednak potrzeby wikłać się w tym zakresie w drobiazgowe dywagacje prawne, albowiem zgłoszony przez pozwanego zarzut przedawnienia co do zasady nie mógł odnieść skutku. Jego zgłoszenie Sąd ocenia bowiem jako nadużycie prawa podmiotowego w rozumieniu art. 5 k.c. (art. 8 k.p.). Zgodnie ze wskazanym przepisem nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.

Wypłata na rzecz powoda wyrównania ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy i dodatkowy poprzedzona była długotrwałą i żmudną batalią prawną. Zapoczątkowana ona została przez powoda w drugiej połowie 2020 r. (a więc z pewnością przed upływem terminu przedawnienie – zob. uchwałę 7 sędziów Sądu Najwyższego z 26 stycznia 2005 r., III CZP 42/04, LEX nr 141130) i obejmowała postępowanie administracyjne przed Komendantem Miejskim Policji w T. i Komendantem Wojewódzkim Policji w B., a następnie sądowo-administracyjne przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym w B. i w końcu Naczelnym Sądem Administracyjnym. Dopiero wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 10 października 2023 r. skłonił pozwanego do wypłaty w dniu 1 grudnia 2023 r. wyrównania ekwiwalentu za urlop. W tej sytuacji trudno stawiać powodowi zarzut, że roszczenie odsetkowe zgłosił dopiero w 2024 r., skoro spotkał się ze stanowczym stanowiskiem pozwanego w zakresie braku podstaw do wypłaty należności głównej. Do momentu rozstrzygnięcia kwestii prawa do wyrównania ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy, a więc w zasadzie do dnia 1 grudnia 2023 r., kiedy doszło do jego wypłaty, nie można było więc oczekiwać od powoda, aby dochodził należności z tytułu odsetek za opóźnienie. Działanie to należałoby oceniać jako nieracjonalne, tym bardziej w sytuacji, w której roszczenie odsetkowe może być dochodzone jedynie w postępowaniu przed sądem powszechnym, albowiem zamknięta dla niego jest droga administracyjna.

W innych kategoriach należy natomiast oceniać postawę powoda po dniu wypłaty wyrównania. Znacząca, niczym nie uzasadniona przewlekłość w zgłoszeniu roszczenia odsetkowego po tej dacie mogłaby prowadzić do uwzględnienia zarzutu przedawnienia. Na gruncie niniejszej sprawy powód w lipcu 2024 r. wystąpił o przesłanie sposobu wyliczenia wyrównania ekwiwalentu (k. 20 akt), a po uzyskaniu odpowiedzi pozwanego (pismo z 8 lipca 2024 r. – k. 21 akt) w dniu 20 sierpnia 2024 r. złożył pozew (za pośrednictwem poczty – k. 24 akt). Powód nie zwlekał zatem nadmiernie ze zgłoszeniem roszczenia odsetkowego. Przygotowania w tym zakresie podjął po 8 miesiącach od wypłaty wyrównania, a powództwo zgłosił po 9 miesiącach. W realiach niniejszej sprawy, wobec tak długotrwałej bezczynności pozwanego oraz prezentowanego przez niego uporu wobec słusznych roszczeń powoda, wskazany okres przygotowań do zgłoszenie roszczenia odsetkowego nie może być oceniony jako nadmierny.

5.  Uwagi końcowe.

W punkcie II. sentencji wyroku Sąd na podstawie art. 477 ² § 1 k.p.c. nadał wyrokowi w punkcie I. rygor natychmiastowej (zasądzona kwota nie przekraczała kwoty jednomiesięcznego wynagrodzenia),

Z uwagi na brak prawnych możliwości obciążenia stron procesu kosztami sądowymi, Sąd przejął na rachunek Skarbu Państwa koszty sądowe, które powstały w związku z niniejszą sprawą.

sędzia Andrzej Kurzych