Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 12 października 2023 r.

Sąd Rejonowy w Grudziądzu I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący:	sędzia Bogdan Tężycki
Protokolant:	starszy sekretarz sądowy Magdalena Hausman

po rozpoznaniu w dniu 28 września 2023 r. w Grudziądzu na rozprawie

sprawy z wniosku K. Z.

z udziałem E. J.

o stwierdzenie nabycia spadku po H. R. i T. R. oraz o otwarcie i ogłoszenie testamentu

postanawia:

I.  Stwierdzić, że spadek po H. R., synu S. i M., zmarłym dnia 26.02.2022 roku w G., będącym jednocześnie ostatnim miejscem zwykłego pobytu spadkodawcy dziedziczą na podstawie ustawy z dobrodziejstwem inwentarza:

1.  żona spadkodawcy T. R., z domu R., córka J. i M.,

2.  dzieci spadkodawcy:

a)  E. J., z domu R., córka H. i T.;

b)  K. Z., z domu R., córka H. i T.;

- każda z nich w 1/3 (jednej trzeciej) części;

II. Stwierdzić, ze spadek po T. R., z domu R., córce J. i M., której zwłoki znaleziono w dniu 19.07.2022 roku w G., będącym jednocześnie ostatnim miejscem zwykłego pobytu spadkodawczyni, dziedziczy na podstawie testamentu holograficznego, niezawierającego daty jego sporządzenia, otwartego i ogłoszonego dnia 30.11.2022 roku w Sądzie Rejonowym w Grudziądzu w sprawie I Ns 762/22 córka spadkodawczyni K. Z., z domu R., córka H. i T. w całości z dobrodziejstwem inwentarza;

III. Orzec, że wnioskodawczyni i uczestniczka postępowania ponoszą koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie.

INs 762/22

UZASADNIENIE

W. A. Z. , będąca córką spadkodawców wniosła do tutejszego Sądu wniosek stwierdzenie nabycia spadku po swych rodzicach : ojcu H. R. , zmarłym dnia 26 lutego 2022 roku w G. oraz matce T. R., której zwłoki znaleziono w dniu 19.07.2022 roku w G. a ostatnio zamieszkałych w G..

Spadkodawczyni domagała się stwierdzenia nabycia spadku po ojcu według porządku dziedziczenia ustawowego , natomiast po matce na podstawie testamentu holograficznego .

Uczestniczka postępowania – E. J. poparła wniosek w części dotyczącej stwierdzenia nabycia spadku po ojcu , natomiast zakwestionowała ważność testamentu własnoręcznego jako niespełniającego wymogów określonych w art. 949 k.c. i domagała się stwierdzenia nabycia spadku po matce T. R. według porządku dziedziczenia ustawowego.

Sąd ustalił, co następuje:

H. R., syn S. i M., zmarł dnia 26 lutego 2022 roku w G.. Jego ostatnim miejscem zwykłego pobytu był G.. Spadkodawca zawarł jeden związek małżeński z T. R. , z którą do chwili śmierci pozostawał w związku małżeńskim . Z tego małżeństwa urodziły dwie córki : wnioskodawczyni K. Z. i uczestniczka postępowania E. J. . Zmarły nie miał dzieci pozamałżeńskich ani przysposobionych . Nie pozostawił testamentu. Nie toczyło się postępowanie o uznanie któregoś ze spadkobierców za niegodnego dziedziczenia, jak też żaden ze spadkobierców nie zrzekał się dziedziczenia. Spadkobiercy ustawowi nie składali oświadczeń o przyjęciu lub odrzuceniu spadku .W skład spadku nie wchodziło przedsiębiorstwo objęte zarządem sukcesyjnym.

Dowody:

odpis skrócony aktu zgonu H. R. – k.-11,

odpis skrócony aktu małżeństwa E. J. – k.13,

odpis skrócony aktu małżeństwa K. Z. – k. 14,

zapewnienia spadkowe złożone przez wnioskodawczynię – k. 34v.

T. R. z domu R. , córka J. i M. popełniła samobójstwo a jej zwłoki znalazła wnioskodawczyni w dniu 19 lipca 2022 lutego 2022 w G. w miejscu zamieszkania spadkodawczyni. Jej ostatnim miejscem zwykłego pobytu był G.. Spadkodawczyni zawierała tylko jeden związek małżeński z H. R.. Z tego małżeństwa urodziły dwie córki : wnioskodawczyni K. Z. i uczestniczka postępowania E. J. . Nie miała dzieci pozamałżeńskich ani przysposobionych . Nie toczyło się postępowanie o uznanie któregoś ze spadkobierców za niegodnego dziedziczenia, jak też żaden ze spadkobierców nie zrzekał się dziedziczenia. Spadkobiercy ustawowi nie składali oświadczeń o przyjęciu lub odrzuceniu spadku . Spadkodawczyni pozostawiła testament własnoręczny w liście pożegnalnym skierowanym do córek. Testament został otwarty i ogłoszony w tut. Sądzie w dniu 30.11.2022 roku w sprawie I Ns 762/22. W skład spadku nie wchodziło przedsiębiorstwo objęte zarządem sukcesyjnym.

Dowody:

odpis skrócony aktu zgonu T. R. – k.-12,

odpis skrócony aktu małżeństwa E. J. – k.13,

odpis skrócony aktu małżeństwa K. Z. – k. 14,

zapewnienia spadkowe złożone przez wnioskodawczynię – k. 34v

testament własnoręczny spadkodawczyni T. R.- na wew. obwolucie akt,

protokół z otwarcia i ogłoszenia testamentu z ndia 41.11.22 r. – na wew. obwolucie akt

T. R. do chwili śmierci była sprawną fizycznie i intelektualnie osobą. W chwili śmierci miała 87 lat. Poruszała się samodzielnie bez pomocy laski czy balkonika. Niemal wszystkie czynności życia codziennego wykonywała samodzielnie choć doraźnie korzystała z pomocy opiekunki PCK św. A. G., głównie przy czynnościach higienicznych i sprzątaniu. Opiekunka zajmowała się podopieczną dwa razy w tygodniu , wtorki i piątki w godzinach od 9.30 – 11.00. Podczas obecności opiekunki nikt z rodziny jej nie odwiedzał. Chodziła sama na zakupy , przygotowywała sobie posiłki. Samodzielnie odbierała emeryturę i doskonale orientowała się , w którym dniu emerytura zostanie doręczona przez listonosza. Samodzielnie i na bieżąco zarządzała środkami finansowymi . Jej pasją było rozwiązywanie krzyżówek. Samodzielnie posługiwała się telefonem komórkowym, umiała dokonać połączeń komórkowych, wysłać sms czy otworzyć folder ze zdjęciami. Ze względu na wiek i gdy była taka potrzeba korzystała z pomocy lekarza pierwszego kontaktu. Nigdy nie leczyła się psychiatrycznie i nie stwierdzono u niej choroby psychicznej. Ostatni raz opiekunka widziała się z podopieczną przed południem w dniu popełnienia samobójstwa. W trakcie wizyt opiekunki T. R. pozytywnie wypowiadała się na temat młodszej córki –wnioskodawczyni. Mówiła, że córka zabiera ją na obiady , na działkę. , co dwa tygodnie zabiera ją na cmentarz. Chwaliła również męża wnioskodawczyni, że jej pomaga i jest dobry. Natomiast o starszej córce , uczestniczce postępowania nie chciała rozmawiać, często nie odbierała od niej telefonu twierdząc ,że nie potrzebuje opieki na telefon. Miała żal do uczestniczki, że jej nie chce odwiedzać. Jak opiekunka poruszała temat starszej z córek podopiecznej szkliły się jej oczy i z reguły mówiła, że nie chce na ten temat rozmawiać. Spadkodawczyni podpytywała opiekunkę jak spisać testament. Opiekunka wskazała ,że najlepiej pójść do notariusza lub spisać testament własnoręcznie . Nie informowała jednakże co ma zawierać testament własnoręczny. Spadkodawczyni wskazywała opiekunce, że chce zapisać wszystko wnioskodawczyni, ponieważ ona się nią opiekuje . Opiekunka nigdy w czasie dwuletniego sprawowania opieki nad małżonkami H. i T. R. nie widziała się ani nawet nie rozmawiała z uczestniczką E. J.. Spadkodawczyni żaliła się do swoich bliskich, iż jak przychodzi do niej starsza z córek to ciągle na nią krzyczy, kłóci się, nie chce się nią opiekować i odmawia wszelkiej pomocy. Ponadto miała pretensje, twierdząc, że opiekunka jest niepotrzebna. Część rodziny zauważyła, że uczestniczka od dnia śmierci H. R. miała mniej empatii dla matki, choć przedtem miała dobre z nią relacje . Zmianę stosunku do matki upatrywano w tym, że matka przestała przekazywać pieniądze córce . Przez 4 lata począwszy od śmieci męża uczestniczki do śmieci H. R. małżonkowie T. i H. R. przekazywali starszej córce co miesiąc 500,00 zł. Po śmierci H. R. spadkodawczyni uznała ,że nie jest już w stanie finansować córki. W dniu ostatniej wizyty opiekunki T. R. była wesoła, normalnie się zachowywała i wypowiadała się logicznie. W dniu swej śmieci T. R. odwiedziła swoją koleżankę sąsiadkę świadka E. R. , do której domu miała klucz. W czasie wizyty u sąsiadki spadkodawczyni zachowywała się normalnie . Świadek E. R. nie zauważyła nic szczególnego w zachowaniu T. R. mogącego świadczyć o zamiarze popełnienia samobójstwa poprzez podcięcie żył kończyn górnych. List pożegnalny zawierający rozrządzenie testamentowe mąż wnioskodawczyni znalazł w mieszkaniu teściowej w dniu 23.07.2022 roku.

D. : zeznania św. A. G. –k.57-58,

zeznania św. E. R. –k.90-91,

zeznania św. J. J. (2) –k.58-58v,

zeznania św. M. Z. ,-k.58v-59

zeznania św. B. D. ,-k.67-68,

zeznania św. M. K. ,-k.68-69,

zeznania św. M. J.,-k.69-69v,

zeznania wnioskodawczyni K. Z. – k. 83, 84v,

zeznania uczestniczki E. J. – k. 84v-85v,

Sąd zważył co następuje:

Przedstawiony powyżej stan faktyczny został ustalony na podstawie dołączonych do akt sprawy dokumentów, zapewnienia spadkowego złożonego przez wnioskodawczynię K. Z. , zeznań wnioskodawczyni i uczestniczki postępowania E. J. oraz na podstawie zeznań świadków : . A. G., E. R. , J. J. (2), M. Z. , B. D. , M. K. , M. J. . Dowody te stanowiły w pełni wiarygodną podstawę bezspornych ustaleń faktycznych. Akty stanu cywilnego będące dokumentami urzędowymi , stanowiły dowód tego, co zostało w nich urzędowo zaświadczone (art. 244 § 1 k.p.c.).

Zarówno zeznania wnioskodawczyni , uczestniczki postępowania oraz zeznania świadków w istotnych dla sprawy częściach nie były ze sobą sprzeczne a wręcz wzajemnie się uzupełniały pozwalając na dokonanie ustaleń faktycznych przedstawionych powyżej. Rozbieżności w zeznaniach wnioskodawczyni i uczestniczki postępowania dotyczyły jedynie kwalifikacji prawnej pozostawionego listu przez spadkodawczynię T. R. , który według wnioskodawczyni zawierał ważne rozrządzenie testamentowe. Natomiast według uczestniczki E. J. list pozostawiony przez matkę nie może być kwalifikowany jako ważny testament własnoręczny, albowiem pozbawiony jest niektórych wymagań ustawowych określonych w art. 949 § 1 k.c.( brak podpisu testatorki i daty sporządzenia testamentu) . Może on być jedynie zakwalifikowany jako list pożegnalny matki. W pierwszym etapie postępowania uczestniczka podnosiła również zarzut nieważności testamentu opartym na przepisie art. 945 § 1 pkt 1 k.c. twierdząc , że stan psychiczny spadkodawczyni T. R. w dniu sporządzenia listu pożegnalnego „budził wątpliwości”. Z podtrzymania tego zarzutu uczestniczka postępowania jednakże zrezygnowała na rozprawie w dniu 28.09.2023 roku ( protokół elektroniczny zapis od 00:14:14 do 00:14:28 ).

Zgodnie z art. 926 § 1 k.c. powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu. W myśl art. 926 § 2 k.c. dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą. Według art. 931 § 1 k.c., w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. Jak stanowi art. 1012 k.c., spadkobierca może bądź przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić. Termin do złożenia oświadczenia wynosi 6 miesięcy od dnia dowiedzenia się przez spadkobiercę o tytule powołania (art. 1015 § 1 k.c.). Brak oświadczenia spadkobiercy w tym terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku wprost (art. 1015 § 2 k.c. w brzmieniu obowiązującym w dacie otwarcia spadku).

Sporządzenie testamentu wymaga dla swej ważności zachowania jednej z form testamentu przewidzianej w kodeksie cywilnym. Kodeks cywilny dzieli testamenty na zwykłe oraz szczególne. Do testamentów zwykłych zalicza między innymi testament własnoręczny (holograficzny art. 949 § 1 k.c.) oraz testament sporządzony w formie aktu notarialnego (art. 950 k.c.). Do testamentów szczególnych należy testament ustny (art. 952 k.c.).

Stosownie do przepisu art.949 § 1 k.c. spadkodawca może sporządzić testament holograficzny ( własnoręczny) jeżeli napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą. Przepis ten daje wskazówkę ,że podpis następuje po zakończeniu pisma zawierającego rozrządzenie. Nie zmienia tej kolejności umieszczenie daty na końcu sekwencji. Data jest słabszym elementem formalnym testamentu ze względu na przypisaną jej sankcję względnej nieważności ( art. 949 § 2 k.c.). W myśl tego przepisu brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu własnoręcznego , jeżeli nie wywołuje wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów. Umieszczenie daty służy do ustalenia czy testator w chwili sporządzenia testamentu miał zdolność testowania, oraz ustalenia kolejności następujących po sobie testamentów. Data może być podana w sposób opisowy, przy czym nie ma znaczenia miejsce umieszczenia daty. Może się ona znajdować na początku testamentu , na jego końcu ( nawet poniżej podpisu) a może być także umieszczona w treści testamentu. W tym miejscu należy przytoczyć istotne dla rozpatrywanej sprawy stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w uchwale składu 7 sędziów SN z dnia 23.10.1992 roku, III CZP 90/92 (OSNCP 1993, nr 1-2,poz.4), według którego : „ Brak daty w testamencie własnoręcznym pociąga za sobą jego nieważność tylko wtedy, gdy postępowanie sądowe nie doprowadzi do usunięcia wątpliwości , o których mowa w art. 949 § 2 k.c. Przy wyjaśnianiu sąd bierze pod uwagę także dowody wskazujące datę sporządzenia testamentu”.

W liście pozostawionym przez T. R. a skierowanym do obu córek (wnioskodawczyni i uczestniczki postępowania) , o czym świadczy końcowy zwrot użyty w liczbie w mnogiej „ Żegnajcie mama” brak jest daty , lecz ten brak ustawowy nie powoduje nieważności testamentu . Przede wszystkim należy zwrócić uwagę, że w samym liście spadkodawczyni określiła rok 2022 jako rok sporządzenia testamentu poprzez użycie słów : „ Ja mam 87 lat (…)” . Spadkodawczyni ukończyła ten wiek w dniu swych urodzin tj. 22 kwietnia 2022 roku a jej zwłoki znaleziono 19.07.2022 roku. Zgromadzony materiał dowodowy nie dostarczył żadnego dowodu, aby testatorka T. R. pomiędzy 22 kwietnia 2022 roku a datą znalezienia zwłok była w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Nie zachodziły również wątpliwości co treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów. Z ustaleń Sądu wynika, że nie istnieją inne testamenty a wola spadkodawczyni rozrządzenia na wypadek śmierci wyraźnie została wyartykułowana słowami : „Dlatego żadnego pośmiertnego nie ma dla niej Wszystko daruję K.”.

W uchwale Sądu Najwyższego składu 7 sędziów z dnia 28.04.1973 roku , III CZP 78/72 wyrażono pogląd, iż „Ważny jest testament własnoręczny (art.949KC) zawarty w liście spadkodawcy skierowany do spadkobiercy, podpisany w sposób określający jedynie stosunek spadkodawcy do spadkobiercy, jeżeli okoliczności nie nasuwają wątpliwości co do powagi i zamiaru takiego rozrządzenia”

Podpis pod testamentem ma na celu ułatwić stwierdzenie, że sporządzone pismo jest ukończonym testamentem oraz że testament pochodzi od określonej osoby. Ponadto podpis ma dowodzić, że osoba sporządzająca testament miała wolę i świadomość testowania. Zasadniczo podpis pod testamentem powinien składać się z imienia i nazwiska, ale może ograniczyć się tylko do nazwiska . Nie stanowią prawidłowego podpisu ani inicjały, ani parafa. W uzasadnieniu powyższej uchwały z dnia 28.04.1973 roku trafnie podniesiono, że w testamencie holograficznym , sporządzonym w formie listu, spadkodawca zamieszcza niejednokrotnie szereg zdań i zwrotów , które niewątpliwie do treści testamentu nie należą, ale dla spadkodawcy z treścią testamentu ściśle się łączą. Chodzi o takie zwroty , jak pożegnanie z rodziną, podziękowania dla członków rodziny , przeproszenie ich czy prośby o przebaczenie , wskazanie opiekuna dla dzieci , rady dla nich co do wyboru zawodu, wskazania i admonicje pod adresem dzieci i.t.d. Zrozumiałe jest chyba ,że w takich sytuacjach nikt nie posługuje się nazwiskiem zwłaszcza, gdy testament stanowi niewyodrębniony fragment listu. Pozostawiony przez T. R. list ma charakter ściśle osobisty. Podpisanie go nazwiskiem w ocenie Sądu byłoby wręcz sztuczne. Dlatego też podpisanie się pod listem przez określenie stosunku rodzinnego istniejącego pomiędzy testatorką a adresatkami ( córkami) zwrotem „mama” spełnia ustawowe wymagania złożenia podpisu. Zwrot w ten w pełni pozwala na zidentyfikowanie osoby testatorki w sposób pewny tym bardziej ,że w górnej części listu ( testamentu) spadkodawczyni wymieniła swoje imię i nazwisko i podała swój nr PESEL. Poza tym w pierwszych słowach testatorka przedstawia się zwrotem „Ja matka 2 córek E. i K.”. Nie ulega żadnej wątpliwości ,że list zawierający rozrządzenie na wypadek śmieci pochodzi od T. R.. Co więcej w ocenie Sądu po stronie testatorki zachodziła wola i świadomość dokonywania czynności prawnej na wypadek śmierci (animus testandi). Wynika to wprost z treści listu ( testamentu) oraz z zapisków zawartych na kopercie , w którym znajdował się list (k.15) . Posłużenie się zwrotem daruję zamiast powołuję nie ma istotnego znaczenia i nie przekreśla istnienia tzw. animus testandi w chwili sporządzenia testamentu. Spadkodawczyni od swej opiekunki wiedziała, że ważny testament można sporządzić również własnoręcznie i uczyniła to w sposób adekwatny do wieku i posiadanej wiedzy .

Reasumując , w ocenie Sądu T. R. w liście skierowanym do córek dokonała jednocześnie ważnego rozrządzenia testamentowego powołując do całości spadku swoją córkę K. Z.. W ocenie Sadu taka kwalifikacja prawna pozostawionego listu skierowanego do córek jest całkowicie zgodna z rzeczywistą wolą spadkodawczyni (art. 948 § 1 k.c.).

Z podanych względów, na podstawie art. 926 § 1 , 949 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 1015 § 1 i 2 k.c. i art. 1025 § 1 k.c., Sąd orzekł, jak w punkcie II sentencji postanowienia.

Z kolei rozstrzygnięcie z pkt I sentencji postanowienia orzeczono po myśli art. 931 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 1015 § 1 i 2 k.c. i art. 1025 § 1 k.c. Jako, że spadkodawca H. R. nie pozostawił testamentu należało ustalić porządek dziedziczenia ustawowego .Stosownie do przepisu art. 931 § 1 k.c., w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek i dziedziczą oni w częściach równych, jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku

Mając na uwadze, że otwarcie obu spadków nastąpiło po 18 października 2015 roku oraz, że nie zostały złożone oświadczenia spadkobierców o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku, nabycia spadku po obu spadkodawcach nastąpiły z dobrodziejstwem inwentarza.

O kosztach postępowania w punkcie III sentencji postanowienia orzeczono
na postawie art. 520 § 1 k.p.c., zgodnie z którym każdy uczestnik postępowania nieprocesowego ponosi koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie. Mając na uwadze całokształt okoliczności rozpoznawanej sprawy, sąd nie znalazł powodów, ażeby odstąpić od powyższej zasady.