Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 marca 2013 r.

Sąd Okręgowy w Słupsku IV Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący SSO Mariusz Struski (spr.)

SSO Jolanta Deniziuk, del.SSR Beata Kopania

Protokolant: sekr. sądowy Agnieszka Sobocińska

po rozpoznaniu w dniu 22 marca 2013 r. w Słupsku

na rozprawie

sprawy z powództwa Skarbu Państwa Dyrektora Izby Celnej
w G.

przeciwko D. S.

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

na skutek apelacji powoda od wyroku Sądu Rejonowego
w Lęborku z dnia 30 listopada 2012r., sygn. akt I C 247/11

1.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

a)  uznaje za bezskuteczną w stosunku do powoda Skarbu Państwa Izby Celnej w G.umowę darowizny zawartą
w dniu 30 sierpnia 2010 roku, pomiędzy P. S.i D. S.mocą której przeniesiono na D. S.własność samochodu osobowego marki S. (...), rok produkcji 2008, pojemność 1.8, w celu ochrony wierzytelności Skarbu Państwa w wysokości 537.550 zł z tytułu niezapłaconego przez P. S.podatku akcyzowego od sprzedaży paliw,

b)  zasądza od pozwanego D. S.na rzecz powoda Skarbu Państwa Izby Celnej w G.kwotę 2417 (dwa tysiące czterysta siedemnaście) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego,

c)  nakazuje ściągnąć od pozwanego D. S. na rzecz Skarbu Państwa Sądu Rejonowego w Lęborku kwotę 1710 (jeden tysiąc siedemset dziesięć) złotych tytułem zwrotu kosztów sądowych, od uiszczenia których zwolniony był powód,

2.  zasądza od pozwanego D. S. na rzecz powoda Skarbu Państwa Izby Celnej w G. kwotę 1200 (jeden tysiąc dwieście) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym,

3.  nakazuje ściągnąć od pozwanego D. S. na rzecz Skarbu Państwa Sądu Rejonowego w Lęborku kwotę 1710 (jeden tysiąc siedemset dziesięć) złotych tytułem zwrotu kosztów sądowych w postępowaniu apelacyjnym, od uiszczenia których zwolniony był powód.

Sygn. akt IV Ca 35/13

UZASADNIENIE

Powód Skarb Państwa Izba Celna w G. wniósł o uznanie za bezskuteczną w stosunku do Skarbu Państwa umowy darowizny z dnia 30.08.2010r. na podstawie, której P. S. przeniósł na rzecz pozwanego D. S. własność samochodu osobowego marki S. (...) o wartości 34.200 zł, podnosząc, że umowa przenosząca własność samochodu została zawarta z pokrzywdzeniem wierzyciela.

Pozwany D. S. wniósł o oddalenie powództwa w całości, wskazując, że skarga paulińska służy jedynie ochronie wierzytelności cywilnoprawnych i nie może być wykorzystywana do ochrony wierzytelności podatkowych. Dodatkowo wskazał, że P. S. dokonując darowizny nie posiadał świadomości, że działał z pokrzywdzeniem powoda.

Rozpoznający sprawę w I instancji Sąd Rejonowy ustalił, że w dniu 26 lipca 2010 r. Naczelnik Urzędu Celnego w S. zawiadomił P. S., który jest bratem pozwanego o zamiarze wszczęcia kontroli podatkowej, przedmiotem której miała być ustalenie prawidłowości w naliczaniu podatku akcyzowego z tytułu zakupu, zużycia i sprzedaży olejów opałowych oraz olejów napędowych przeznaczonych do celów opałowych. Z ustaleń dokonanych w toku kontroli wynikało, że P. S. nie dopełnił ciążącego na nim z mocy ustawy o podatku akcyzowym obowiązku dotyczącego przekazywania do właściwego organu celnego zestawień oświadczeń o przeznaczeniu oleju opałowego.

Po zapoznaniu się z powyższymi dokumentami w dniu 30 sierpnia 2010 r. P. S. dokonał na rzecz pozwanego D. S. darowizny samochodu osobowego marki S. (...) o wartości 34.200 zł. W dniu 7.09.2011r. pozwany D. S. spowodował wypadek komunikacyjny, w wyniku którego doznał ciężkich obrażeń ciała, a samochód został praktycznie zniszczony.

Jak ustalił Sąd Rejonowy na podstawie informacji Wydziału Komunikacji Starostwa Powiatowego w L. samochód osobowy marki S. (...) nr. rejestracyjny (...) był pierwotnie zarejestrowany na P. S., a następnie w dniu 7.09.2010r. został przerejestrowany na pozwanego D. S..

Z ustaleń Sądu I instancji wynika, że P. S. pracuje jako agent ubezpieczeniowy i na jego prośbę D. L. (1) zatrudniony w tym samym towarzystwie ubezpieczeniowym jako likwidator szkód dokonał oględzin samochodu po wypadku i ustalił, ze samochód został uszkodzony w takim stopniu, że nie nadawał się do naprawy. Wartość pojazdu po szkodzie została oszacowana na kwotę 1.200 zł. Przesłuchany w charakterze Świadka D. L. (1) potwierdził w całości ustalenia, co do wartości uszkodzonego samochodu, zeznając, że dokonał jego oględzin i według jego wiedzy zakres uszkodzeń samochodu wyniósł około 90% i stanowił złom nienadający się praktycznie do naprawy. Pozostałości samochodu zostały sprzedane E. S., który przerejestrował samochód na siebie w dniu 1.12.2011 r. Pomimo fizycznego zniszczenia było to możliwe albowiem E. S. dokonując rejestracji przedstawił umowę kupna sprzedaży wraz z dowodem rejestracyjnym, w którym figurował zapis, ze samochód posiada ważne badania techniczne.

Mając na uwadze tak ustalony stan faktyczny sprawy Sąd Rejonowy w Lęborku wyrokiem z dnia 30 listopada 2012r. oddalił powództwo oraz zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 2.417 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Wydanie powyższego rozstrzygnięcia Sąd Rejonowy poprzedził rozważaniami prawnymi, w których oparł się na przepisie art. 527 § 1 kc. W pierwszej kolejności Sąd Rejonowy stwierdził, że skarga pauliańska może mieć zastosowanie – w drodze analogii – także do ochrony należności podatkowych. Dalej Sąd I instancji, rozpatrując przesłanki skargi pauliańskiej, stwierdził, że skoro samochód został zniszczony wskutek kolizji spowodowanej przez pozwanego, a pozostałości w postaci złomu zostały sprzedane za znikomą kwotę, to ewentualne uwzględnienie powództwa w żaden sposób nie polepszyłoby sytuacji powoda z uwagi na brak możliwości zaspokojenia roszczenia.

Z rozstrzygnięciem powyższym nie zgodził się powód, który zaskarżając wydany wyrok w całości i podnosząc zarzut sprzeczności istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego przez przyjęcie, że pojazd będący przedmiotem roszczenia uległ całkowitemu zniszczeniu i że został sprzedany jako złom za znikomą cenę, a ponadto zarzut naruszenia prawa materialnego, tj. art. 527 kc, przez przyjęcie, ze zmiana wartości przedmiotu roszczenia do kwoty 1200 zł powoduje brak możliwości zaspokojenia roszczenia, a tym samym nie jest możliwe uznanie zaskarżonej czynności za bezskuteczną wobec powoda, wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i wydanie wyroku zgodnie z pozwem, ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja powoda okazała się zasadna i z tego tytułu orzeczenie Sądu Rejonowego podlegało zmianie.

W pierwszej kolejności wskazać należy, że, bacząc na treść art. 382 kpc, sąd apelacyjny ma nie tylko uprawnienie, ale wręcz obowiązek rozważenia na nowo całego zebranego w sprawie materiału oraz dokonania własnej, samodzielnej i swobodnej oceny, w tym oceny zgromadzonych dowodów (vide: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17.04.1998r., II CKN 704/97, OSNC 1998 nr 12, poz. 214). Sąd II instancji nie ogranicza się zatem tylko do kontroli sądu I instancji, lecz bada ponownie całą sprawę, a rozważając wyniki postępowania przed sądem I instancji, władny jest ocenić je samoistnie. Postępowanie apelacyjne jest przedłużeniem procesu przeprowadzonego przez pierwszą instancję, co oznacza, że nie toczy się on na nowo.

Zebrany w sprawie materiał dowodowy pozwolił Sądowi rozpoznającemu apelację na konstatację, że dokonane przez Sąd Rejonowy rozstrzygnięcie, jak i wnioski wywiedzione z przeprowadzonego postępowania dowodowego nie były prawidłowe. Sąd Okręgowy władny był zatem do innej, niż Sąd Rejonowy, oceny okoliczności powoływanych przez strony w toku postępowania sądowego przed obiema instancjami. Czyni to w konsekwencji zarzuty apelacji zasadnymi.

Jednocześnie jednak nie ma wątpliwości Sąd Okręgowy, zresztą wątpliwości w tym zakresie nie miał też Sąd Rejonowy, co do podstawy prawnej dochodzonego roszczenia. Stanowi ją przepis art. 527 kc. który głosi, że gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć (§ 1 ). Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności (§ 2). Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli (§ 3). Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli korzyść majątkową uzyskał przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych, domniemywa się, że było mu wiadome, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli (§ 4). Przepis ten ustanawia przesłanki, których kumulatywne wystąpienie stanowi warunek sine qua non zasadności actio pauliana. Należą zatem do nich: 1) dokonanie czynności prawnej z pokrzywdzeniem wierzyciela, jeżeli wskutek czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w większym stopniu, 2) uzyskanie wskutek czynności prawnej korzyści majątkowej przez osobę trzecią, 3) działanie dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela, 4) wiedza lub możliwość dowiedzenia się przy dołożeniu należytej staranności przez osobę trzecią o tym, że dłużnik działa ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Ważne wobec powyższego - dla uznania stanowiska strony powodowej za zasadne - staje się wykazanie, iż wszystkie ze wskazanych powyżej podstaw skargi pauliańskiej wystąpiły w niniejszej sprawie. Niewątpliwie na skutek umowy darowizny z dnia 30.08.2010r. dokonanej między pozwanym a jego bratem P. S. doszło do pokrzywdzenia wierzyciela, którego możliwość uzyskania zaspokojenia z majątku dłużnika uległa ograniczeniu, przy czym, jak wynika z cyt. wyżej przepisu, dla skuteczności skargi pauliańskiej wystarczające jest już tylko stwierdzenie, że dłużnik stał się niewypłacalny w większym stopniu. Tymczasem z oświadczenia złożonego przez P. S. w administracyjnym postępowaniu egzekucyjnym wynika, że nie posiada on żadnego majątku: nieruchomości, ruchomości, wierzytelności (vide: protokół o stanie majątkowym zobowiązanego - k. 37 – 38). Mimo to, w dniu 30.08.2010r., już nawet po doręczeniu mu tytułów wykonawczych, przeniósł pod tytułem darmym na swego brata w należący jednak do niego składnik majątkowy w postaci samochodu osobowego S. (...). Nie ma wątpliwości, że pozwany uzyskał tym samym korzyść majątkową, dłużnikowi nie sposób nie przypisać świadomości działania z pokrzywdzeniem wierzyciela, a ponadto w sprawie nie zostało obalone domniemanie z art. 527 § 3 kc, tj. działania ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela na rzecz osoby będącej w bliskim z dłużnikiem stosunku. Domniemanie to skutkuje możliwością przyjęcia a priori, że pozwany wiedział, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela.

W świetle powyższego, jak i wobec okoliczności, że strony w zasadzie nie kwestionowały faktu zaistnienia podstawy faktycznej dochodzonego przez powoda roszczenia, istotnym było rozstrzygnięcie kwestii, na której to nie tylko strony postępowania się skupiły, ale i Sąd Rejonowy uczynił ją de facto podstawą swego orzeczenia, a dotyczącej braku możliwości dochodzenia przedmiotowego roszczenia z uwagi na jego niecelowość spowodowaną faktem fizycznego zniszczenia samochodu i sprzedażą jego pozostałości za znikomą kwotę.

W powyższym zakresie strona pozwana powoływała się na przytoczone również w pisemnych motywach uzasadnienia zaskarżonego orzeczenia Sądu I instancji orzeczenie Sądu Najwyższego przyjęte w postępowaniu pierwszoinstancyjnym w zasadzie jako jedyna podstawa bezzasadności powództwa opartego na przepisie art. 527 kc. Jednak, zdaniem Sądu Okręgowego, uważna lektura uzasadnienia orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 29.09.2011r. w sprawie IV CSK 99/2011 (Lex nr 940760) nie dale podstaw do wnioskowania, że orzeczenie to można było swobodnie, bez krytycyzmu przenieść na grunt rozpoznawanej sprawy i uczynić częścią rozważań prowadzących do wydania zaskarżonego w niniejszej sprawie orzeczenia. Istotnym bowiem jest, że okoliczności faktyczne postępowania, w jakim zapadł wyrok Sądu Najwyższego były zupełnie odmienne od tych, jakie dotyczą niniejszej sprawy, nadto brak możliwości skorzystania w tamtym postępowaniu z uprawnienia wynikającego z przepisu art. 527 kc nie pozostawiała żadnej wątpliwości z uwagi na wielkość hipotek, które wyprzedzały hipotekę strony powodowej w tamtej sprawie. Taka sytuacja w rozpoznawanej aktualnie sprawie nie ma miejsca. Uważna i przeprowadzona z większym krytycyzmem ocena zgromadzonych w niej dowodów, powinna wzbudzić czujność Sądu I instancji, zwłaszcza, gdy przyszło mu analizować dowody pochodzące od strony pozwanej, w szczególności świadków jeśli nie bliskich pozwanemu lub darczyńcy (dłużnikowi), to z nimi związanych węzłem znajomości. Nie wynika z nich w sposób jednoznaczny, że wartość darowanego pozwanemu samochodu po wypadku jest zerowa, czy jak to określił Sąd Rejonowy, znikoma. Sam pozwany słuchany informacyjnie powołał się na oszacowanie przez ubezpieczyciela wartości samochodu po wypadku na kwotę 1200 zł (k. 75v), na dowód czego przedłożył stosowną kalkulację (k. 72-74 oraz k. 95-96). Tak też zeznał świadek D. L. (2), który na prośbę dłużnika (P. S.), jednak poza postępowaniem likwidacyjnym, sporządził kalkulację wartości powypadkowej samochodu osobowego marki S. (...)(vide: zeznania świadka D. L.– k. 120v). Następnie pozwany, słuchany już w charakterze strony, przyznał też, że samochód został sprzedany na części przez jego ojca (k. 160v). Z kolei świadek R. S.zeznał, że „resztki” samochodu miały wartość około 1400 zł i że sprzedał je swemu bratu (k. 163v). Powyższe zdaniem Sądu Okręgowego nie pozwala na przyjęcie, że wartość powypadkowa samochodu S. (...)była zerowa, co czyniłoby powództwo ze skargi pauliańskiej bezcelowym. Na uwadze mieć wszakże należało poparte dowodami - pochodzącymi od świadka D. L.i R. S.- powyższe stanowisko strony pozwanej, która nie tylko nie pamiętała, za jaką kwotę pozostałości po samochodzie zostały zbyte, ale wszakże i sama potwierdziła, że miały one jakąś wymierną wartość, nadto w sprawie zostało wykazane, że samochód ten nadal pozostaje zarejestrowany (vide: zeznaniaR.. S.– k. 163v oraz pismo Starostwa Powiatowego w L.z dnia 17.01.2012r. – k. 78).

Wobec powyższego nie jest uprawnionym stanowisko Sądu I instancji aprobującego pogląd strony pozwanej o tym, że wobec fizycznego zniszczenia samochodu i sprzedaży pozostałości za znikomą kwotę powód nie ma żadnej możliwości zaspokojenia się nawet w ograniczonym zakresie. Zdaniem Sądu II instancji tylko wykazanie, a sytuacja taka nie ma miejsca w rozpoznawanej sprawie, że przedmiotowy samochód nie ma żadnej wartości i nie istnieje możliwość nawet w części zaspokojenia wierzytelności podlegającej ochronie w trybie art. 527 kc, powoduje, że dochodzenie takiego roszczenia można by uznać za niecelowe. W sytuacji jednak, gdy, jak wynika ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, samochód pozwanego, nawet po wypadku komunikacyjnym, przedstawiał jednak jakąś, bynajmniej nie zerową, wartość, brak jest podstaw do wnioskowania o niecelowości występowania z powództwem o ustalenie czynności prawnej za bezskuteczną w trybie art. 527 kc. Stanowisko takie zaprezentował w szczególności Sąd Apelacyjny w Szczecinie w sprawie o sygn. akt I ACa 816/11, w której odwołał się ponadto do akceptowanego przez Sąd Okręgowy poglądu Sądu Najwyższego wyrażonego w wyroku z dnia 15.06.2007r. (II CSK 93/07, Lex nr 951503), a w którym mowa jest o tym, że uwzględnienie skargi paulińskiej skutkuje tzw. bezskutecznością względną zaskarżonej czynności, a wyrok nie ma na celu określenie czy też ograniczenie wysokości wartości przedmiotu tej czynności. Możliwość tylko częściowego zaspokojenia się z przedmiotu zaskarżonej czynności dlatego, że jest on obciążony hipoteką na rzecz innej wierzytelności uprzywilejowanej, nie ogranicza więc uprawnienia do zaskarżenia skargą paulińską całej czynności, a nie tylko tej jej części, która odpowiada możliwości zaspokojenia. Wierzyciel ma prawo domagać się także w takiej sytuacji uznania bezskuteczności czynności prawnej w całości i ze względu na całą swoją wierzytelność.

Z uwagi na powyższe Sąd Okręgowy zmienił zaskarżone orzeczenie, jak w pkt 1a) na podstawie art. 385 kpc w ten sposób, że uznał za bezskuteczną w stosunku do powoda Skarbu Państwa Izby Cywilnej w G. umowę darowizny zawartą w dniu 30.08.2010r. pomiędzy P. S. i D. S., mocą której przeniesiono na D. S. własność samochodu osobowego marki S. (...), rok produkcji 2008, pojemność 1.8, w celu ochrony wierzytelności Skarbu Państwa w wysokości 537.550 zł z tytułu niezapłaconego przez P. S. podatku akcyzowego od sprzedaży paliw.

Konsekwencji powyższego było orzeczenie o kosztach postępowania przed Sądem I instancji na podstawie art. 98 § 1 kpc. Mocą tego przepisu Sąd Okręgowy w pkt 1c) nakazał ściągnąć od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa Sądu Rejonowego w Lęborku kwotę 1710 zł stanowiącą opłatę od pozwu, a która to, z racji zwolnienia powoda ex lege z obowiązku uiszczana opłat (art. 94 ustawy z dnia 28.07.2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, t.j. Dz.U. z 2010r. Nr 90, poz. 594 ze zm., zwanej dalej „uksc”) tymczasowo obciążała Skarb Państwa Sąd Rejonowy w Lęborku (art. 100 ust. 1 uksc). Z kolei także na zasadzie odpowiedzialności za wynik procesu (art. 98 § 1 kpc) zasądzono, jak w pkt 1b) od pozwanego na rzecz powoda kwotę 2417 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego obejmującą stawkę wynagrodzenia radcowskiego (2400 zł) zgodnie z § 6 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28.09.2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.) oraz koszt udzielonego pełnomocnikowi pełnomocnictwa (17 zł).

O kosztach postępowania apelacyjnego, wobec faktu, że powód w całości wygrał postępowanie apelacyjne, Sąd II instancji orzekł na zasadzie art. 98 § 1 kpc i art. 108 § 1 kpc, nakazując, jak w pkt 3, ściągnąć od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa Sądu Rejonowego w Lęborku kwotę 1710 zł tytułem zwrotu kosztów sądowych w postępowaniu apelacyjnym (opłata od apelacji), od których uiszczenia zwolniony był powód (art. 94 w zw. z art. 100 ust. 1 uksc). Nadto w pkt 2 Sąd Okręgowy zasądził od pozwanego na rzecz powoda mocą art. 98 § 1 kpc i art. 108 § 1 kpc kwotę 1200 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym, ustaloną zgodnie z § 12 ust. 1 pkt 1 w zw. z § 6 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28.09.2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.)