Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 19 czerwca 2023 roku

Sąd Rejonowy w Sopocie I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: sędzia Marzena Barszczewska

Protokolant: Paula Kruszelnicka

po rozpoznaniu w dniu 19 czerwca 2023 r. w Sopocie

na rozprawie

sprawy z wniosku P. F. (1)

z udziałem M. L. (1), M. L. (2), T. L.

o uchylenie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku

postanawia:

1.  zmienia prawomocne postanowienie Sądu Rejonowego w Sopocie I Wydział Cywilny o sygn. akt I Ns 318/20 z 20 kwietnia 2021 roku w ten sposób, że stwierdza, iż spadek po K. L. (1), synu A. i S., zmarłym w dniu 29 czerwca 2019 roku w G., mającym ostatnie stałe miejsce zwykłego pobytu w S., na podstawie testamentu notarialnego Repertorium A nr 4485/2015 sporządzonego w dniu 29 grudnia 2015 roku, otwartego i ogłoszonego przez Sąd Rejonowy w Sopocie I Wydział Cywilny w dniu 21 czerwca 2022 roku, nabył w całości P. F. (1), syn H. i R., urodzony w dniu (...);

2.  stwierdza, że uczestnicy postępowania ponoszą koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie;

3.  nakazuje zwrócić uczestnikom kwotę 1344,33 zł (jeden tysiąc trzysta czterdzieści cztery złote i trzydzieści trzy grosze) tytułem niewykorzystanej zaliczki.

UZASADNIENIE

P. F. (1) wystąpił z wnioskiem o uchylenie postanowienia Sądu Rejonowego w Sopocie o stwierdzeniu nabycia spadku na podstawie ustawy po zmarłym K. L. (1) wydanym w sprawie o sygnaturze akt I Ns 318/20 z 20 kwietnia 2021 roku. Jednocześnie wniósł także o otwarcie i ogłoszenie testamentu K. L. (1) sporządzonego 29 grudnia 2015 roku i w konsekwencji o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłym K. L. (1) na podstawie testamentu.

W uzasadnieniu wskazano, że spadkodawca sporządził trzy testamenty notarialne w 2015 roku, a w postępowaniu spadkowym I Ns 318/20 został otwarty i ogłoszony jedynie testament na z 10 czerwca 2015 roku na rzecz bratanka T. L., który następnie spadek odrzucił. Natomiast informacja o testamencie notarialnym z 29 grudnia 2015 roku na rzecz P. F. (1) została zatajona, a wnioskodawca nie został poinformowany o toczącym się postępowaniu. Wobec odrzucenia spadku przez T. L. do dziedziczenia doszli spadkobiercy ustawowi M. i M. L. (2), którzy w ocenie wnioskodawcy nie są spadkobiercami z uwagi na treść najnowszego aktualnego testamentu spadkodawcy. Ponadto dalej podniesiono, że zarówno uczestnik M. L. (1) jak i jego pełnomocnik wiedzieli o pozostałych testamentach jeszcze za życia powoda, bowiem otrzymali te informację w doręczonej odpowiedzi na pozew w sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym z 28 lutego 2018 zapoczątkowanej przez samego spadkodawcę K. L. (1) przeciwko P. F. (1), a nie poinformowali sądu o istniejącym ważnym testamencie spadkodawcy.

vide: wniosek z 31 grudnia 2021 roku k. 4-7.

Postanowieniem z 21 czerwca 2022 roku do udziału w sprawie w charakterze uczestnika został wezwany T. L..

vide: postanowienie z 21.06.2022 r. k. 30

Postanowieniem z 21 czerwca 2022 roku dokonano otwarcia i ogłoszenia testamentów notarialnych K. L. (1) z 7 stycznia 2015 roku i z 29 grudnia 2015 roku.

vide: protokół otwarcia i ogłoszenia testamentów z 21.06.2022 r. k. 28-29

W odpowiedzi na wniosek uczestnicy M. L. (1) i M. L. (2) wskazali, że nie kwestionują testamentów notarialnych zmarłego spadkodawcy z 07.01.2015 r. oraz testamentu z 10.06.2015 r., natomiast kwestionują ważność testamentu z 29.12.2015 roku z uwagi na jego sporządzenie w stanie wyłączającym możliwość świadomego i swobodnego działania oraz składania oświadczeń woli, a także przy wykorzystaniu bezradności/nieporadności i trudnego położenia spadkodawcy z uwagi na jego rozpaczliwe działania w zakresie zapewnienia opieki niepełnosprawnej córce M. po jego śmierci. W uzasadnieniu wskazano także, że uczestnicy nie mieli wiedzy o wskazanych pozostałych dwóch testamentach spadkodawcy. Podniesiono, że już za życia spadkodawcy wytoczone zostało przez niego powództwo o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawym przeciwko wnioskodawcy, które nadal się toczy. We wniosku zawarto także żądanie zasądzenia od wnioskodawcy na rzecz uczestników kosztów postępowania według norm przepisanych.

vide: odpowiedź na wniosek z 06.07.2022 r. k. 47-53

Wnioskodawca w piśmie procesowym z 1 sierpnia 2022 roku podniósł zarzut wygaśnięcia roszczenia o nieważność testamentu z uwagi na upływ 3 letniego terminu wskazanego w art. 945 § 2 k.c.

vide: pismo wnioskodawcy z 1.08.2022 r. k. 107-112.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

K. L. (1) urodzony (...) w D. zmarł w dniu 29 czerwca 2019 roku w G.. Ostatnio stale przed śmiercią mieszkał w S., przy ul. (...). W chwili śmierci był wdowcem. Miał dwoje dzieci - syna M. L. (1) oraz córkę M. L. (2).

dowód: odpis skrócony aktu zgonu K. L. (1) k. 9, odpis skrócony aktu urodzenia M. L. (2) k. 20 z dołączonych akt I Ns 318/20, odpis skrócony aktu urodzenia M. L. (1) k. 21 z dołączonych akt I Ns 318/20.

Spadkodawca K. L. (1) sporządził trzy testamenty w formie aktów notarialnych sporządzonych przed notariuszem A. B. w kancelarii notarialnej w S. przy al. (...) tj.:

- testament z 7 stycznia 2015 roku rep. A nr 49/2015, który został otwarty i ogłoszony 21 czerwca 2022 roku;

- testament z 10 czerwca 2015 roku rep. A nr 1811/2015, który został otwarty i ogłoszony 14 maja 2020 roku w sprawie o sygn. akt I Ns 49/20;

- testament z 29 grudnia 2015 roku rep. A nr 4485/2015, który został otwarty i ogłoszony 21 czerwca 2022 roku.

W dacie sporządzania wszystkich testamentów notarialnych spadkodawca miał 93 lata.

W testamencie notarialnym z 7 stycznia 2015 roku K. L. (1) w całości powołał do spadku swojego bratanka T. L.. W tym testamencie zapisano błędną datę urodzenia (7 kwietnia) spadkobiercy oraz błędne imię matki (M.). Ponadto testament w swojej treści obciążał T. L. zapisem zwykłym, polegającym na obowiązku dożywotniego utrzymywania niepełnosprawnej córki testatora M. L. (2), w szczególności do sprawowania dożywotnio całodobowej opieki nad nią, dostarczaniu jej wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła, opału, zapewnienia jej odpowiedniej pomocy, w tym pomocy medycznej i pielęgnowaniu w chorobie i starości. Wypis aktu notarialnego został wydany stawającemu.

W kolejnym testamencie notarialnym z 10 czerwca 2015 roku K. L. (1) do całości spadku powołał znowu swojego bratanka T. L., wskazując już prawidłowy dzień i miesiąc jego urodzenia oraz imię matki. Ponadto tak samo jak wcześniejszy testament w swojej treści obciążał T. L. zapisem zwykłym, polegającym na obowiązku dożywotniego utrzymywania niepełnosprawnej córki testatora M. L. (2), w szczególności do sprawowania dożywotnio całodobowej opieki nad nią, dostarczaniu jej wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła, opału, zapewnienia jej odpowiedniej pomocy, w tym pomocy medycznej i pielęgnowaniu w chorobie i starości. Wypis aktu notarialnego został wydany stawającemu.

W testamencie notarialnym z 29 grudnia 2015 roku K. L. (1) odwołał wszystkie testamenty sporządzone w jakiejkolwiek formie, a zwłaszcza testament z 7 stycznia 2015 roku oraz testament z 10 czerwca 2015 roku. Następnie w treści testamentu do całości spadku powołał P. F. (1). W testamencie zawarto także wolę spadkodawcy aby po jego śmierci opiekunem prawnym jego córki M. L. (2) został P. F. (1) lub E. F.. Wypis aktu notarialnego został wydany stawającemu.

dowód: testament notarialny z 29.12.2015 r. rep. A nr 4485/2015 k. 12, testament notarialny z 10.06.2015 r. rep nr (...) k. 13, testament notarialny z 7.01.2015 r. rep nr A (...) k. 14.

Umową darowizny z 10 czerwca 2015 roku M. L. (1), za którego działała N. K. darował ojcu K. L. (1) udział wynoszący 1/6 części w stanowiącej odrębną własność lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w S., a obdarowany darowiznę te przyjął.

dowód: umowa darowizny z 10.06.2015 r. rep nr A (...) k. 75-76 z dołączonych akt I Ns 318/20

Umową o zrzeczenie się dziedziczenia zawartą w formie aktu notarialnego z 28 lipca 2015 roku M. L. (1) zrzekł się dziedziczenia po ojcu K. L. (1), a K. L. (1) zrzeczenie to przyjął. W 2017 roku w formie aktu notarialnego rozwiązano tą umowę.

dowód: umowa o zrzeczenie się dziedziczenia akt notarialny rep A nr 2569 k. 78 z załączonych akt I Ns 318/20.

K. L. (1) w umowie dożywocia z 29 grudnia 2015 roku sporządzonej w formie aktu notarialnego nr rep A 4479/2015 przeniósł na P. i E. małżonków F. udział 5/6 części w stanowiącej odrębną własność lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w S. w zamian za dożywocie. Nadto umowa zawierała zapewnienie nabywcy, że zobowiązują się sprawować dożywotnie utrzymanie także wobec córki zbywcy M. L. (2) w takim zakresie jak wobec zbywcy. Umowa ta była realizowana do marca 2019 roku przez P. F. (1), a następnie przez jego syna W.. Należności z tytułu dożywocia były wpłacane na konto bankowe K. L. (1). P. F. (1) opłacał podatek od nieruchomości, opłaty za media i czynsz.

dowód: umowa dożywocia z 29.12.2015 r. nr rep A 4479/2015 k. 66-67, wydruk KW nr (...) k. 76-78, wydruki potwierdzeń przelewów i wykazów rachunków k. 168- 175, protokoły zdawczo odbiorcze energii elektrycznej k. 165-166, wydruk z historii rachunku k. 167, zapewnienie spadkowe wnioskodawcy P. F. k. 91-93.

K. L. (1) poprzez swojego pełnomocnika r. pr. A. F. wytoczył w grudniu 2018 roku powództwo przeciwko P., E. i W. F. o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, które toczyło się pod sygn. akt I C 2/19, a następnie po śmierci K. L. (1) pod sygn. akt I C 193/21, gdzie w miejsce zmarłego powoda wstąpili jego następcy prawni M. L. (1) i M. L. (2).

dowód: pozew z 12.12.2018 r. o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym k. 81-87.

W odpowiedzi na pozew z 28 lutego 2019 roku wniesionej przez P. F. (1), E. F. i W. F. występujących tam w roli procesowej pozwanych zawarto informację o wszystkich pozostałych testamentach K. L. (1), tj. o testamentach ze stycznia 2015, z czerwca 2015 i z grudnia 2015 r. Wypisy testamentów zostały dołączone jako załączniki do odpowiedzi na pozew. Odpowiedź na pozew została doręczona, a ponadto pełnomocnik r. pr. A. F. (2) dwukrotnie osobiście przeglądała akta sprawy w dniu 11.04.2019 r. i 22.11.2019 r. W dniu 30.04.2019 r. akta sprawy przeglądała upoważniona aplikantka.

dowód: kopia odpowiedzi na pozew w sprawie I C 2/19 (I C 193/21) z 28.02.2019 r. z załącznikami k. 31-40, ksero karty przeglądowej akt k. 191.

Bratanek spadkodawcy - T. L. powołany do spadku w testamencie z 10 czerwca 2015 roku odrzucił spadek oświadczeniem złożonym przed sądem w dniu 4 czerwca 2020 roku w sprawie o sygn. akt I Ns 49/20.

dowód: protokół z 4.06.2020 r. k. 19 z dołączonych akt I Ns 49/20.

Pełnomocnik uczestników M. L. (1) i M. L. (2) r. pr. A. F. (2) wnioskiem z 18 grudnia 2020 roku wystąpiła do Sądu Rejonowego w Sopocie o stwierdzenie z ustawy nabycia spadku po zmarłym K. L. (1). Sąd postanowieniem z 20 kwietnia 2021 roku stwierdził, że spadek po K. L. (1) na podstawie ustawy nabyli z dobrodziejstwem inwentarza: córka M. L. (2) w ½ części i syn M. L. (1) w ½ części spadku.

dowód: postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku z 20.04.2021 r. k. 39 z dołączonych akt I Ns 318/20.

Córka spadkodawcy - M. L. (2) mieszkała razem z K. L. (1). Jest ubezwłasnowolniona całkowicie, a funkcję jej opiekuna pełnił K. L. (1) aż do dnia 14 września 2017 roku (z przerwą od 17 maja 2011 r do 22 marca 2016 roku), gdzie postanowieniem sądu został zwolniony z tego obowiązku, a w jego miejsce obowiązki opiekuna powierzono M. L. (1) - synowi K. L. (1).

dowód: postanowienie Sądu Rejonowego w Sopocie III Wydział Rodzinny i Nieletnich z 30 grudnia 2004 r. sygn. akt III RNs 158/04 k. 99 z dołączonych akt I Ns 318/20, z dnia 17 maja 2011 r. sygn. akt IIIRNs 55/11 k. 104 z dołączonych akt I Ns 318/20, z dnia 22.03.2016 r. sygn. akt III RNs 93/15 k. 104 v z dołączonych akt I Ns 318/20, postanowienie Sądu Rejonowego w Sopocie III Wydział Rodzinny i Nieletnich z 14.09.2017 r., sygn. akt III RNs 99/17 k. 60-61.

K. L. (1) za swojego życia szukał odpowiednich osób dla opieki nad swoją niepełnosprawną ubezwłasnowolnioną córką M.. Czuł się za nią odpowiedzialny i zmotywowany dla zapewnienia jej należytej ochrony i dobrej opieki po swojej śmierci. W pierwszej kolejności szukał odpowiednich osób w gronie członków rodziny - bratanka T. L., na rzecz którego sporządził dwa testamenty z zapisem dożywotniej opieki nad M. L. (2).

M. L. (1) w 2015 roku opuścił dom rodzinny z uwagi na liczne i duże zobowiązania finansowe, których nie był w stanie spłacić. Cały czas syn M. L. (1) dostawał wsparcie finansowe od swojego ojca, który pożyczał mu pieniądze. Wnioskodawca uczestniczył w przekazywaniu tych pieniędzy; miał także stały kontakt z M. L. (1), który przebywał poza S.. Do domu rodzinnego M. L. (1) wrócił w lipcu 2017 roku na żądanie swojego ojca K. L. (1), który go poprosił o pomoc w bieżących sprawach. Od tego momentu zajął się ojcem i swoją siostrą, także jako opiekun prawny. Dom opuścił po raz kolejny na przełomie 2018/2019 roku.

dowód: zapewnienie spadkowe wnioskodawcy P. F. k. 91-93, zapewnienie spadkowe M. L. (1) k. 93v-94, zapewnienie spadkowe T. L. k. 94v-95, pismo M. L. (1) z 10.10.2017 r. k. 64, pismo K. L. (1) z 10.10.2017 r.

K. L. (1) udzielał r. pr. A. F. pełnomocnictwa do prowadzenia sprawy I C 193/21, a także do składania oświadczeń materialnoprawnych w zakresie nieruchomości, której był właścicielem. Pełnomocnik wystosowała wiele pism w imieniu K. L. (1). Ponadto sam K. L. (1) prowadził jeszcze w roku 2017 liczną korespondencję pisemną z P. F. (1), którą podpisywał samodzielnie.

dowód: pełnomocnictwo z 09.08.2017 r. k. 68, pozew z 12.12.2018 r. o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym k. 81-87, pisma k. 64-65, 69-71

K. L. (1) korzystał ze świadczeń medycznych dotyczących schorzeń z uwagi na podeszły wiek. Poza wizytami u lekarza rodzinnego podstawowej opieki zdrowotnej korzystał z pomocy specjalistów kardiologa, pulmonologa i gastroenterologa. W październiku 2015 roku złamał nogę w stawie biodrowym i z tego powodu był hospitalizowany w Szpitalu Miejskim w G.. Był tam hospitalizowany także w czerwcu 2019 roku. W maju 2016 roku w 7 szpitalu Marynarki Wojennej w G. korzystał z konsultacji gastroenterologicznej, było to przyjęcie planowe. W czerwcu 2017 roku przeszedł zabieg w celu leczenia zaćmy. K. L. (1) nie korzystał z pomocy psychologicznej ani nie leczył się psychiatrycznie.

dowód: karta leczenia w trybie jednodniowym z (...) k. 75v, dokumentacja medyczna K. L. (1) z Centrum Medycznego (...) Sp. z o.o. z siedzibą w S. k. 193-267, dokumentacja medyczna K. L. (1) z 7 Szpitala Marynarki Wojennej w G. k. 270, dokumentacja medyczna K. L. (1) z Szpitale (...) Sp. z o.o. – Szpital (...). W. a P. w G. k. 273-446.

K. L. (1), gdy miał 93-94 lata był sprawny fizycznie i umysłowo. Jego ogólny stan zdrowia był dobry. Orientował się w sytuacji, był przytomny, jak na podeszły wiek. Prowadził rozmowy telefoniczne z synem. Osobiście zajmował się opieką nad niepełnosprawną córką M., był na tyle silny, że mógł jej pomagać. Pomoc sąsiedzka i rodzinna była doraźna. Dopiero w późniejszym czasie do opieki przychodziły opiekunki i pracownik z MOPS-u.

dowód: zapewnienie spadkowe wnioskodawcy P. F. k. 91-93, zapewnienie spadkowe M. L. (1) k. 93v-94, zapewnienie spadkowe T. L. k. 94v-95.

K. L. (1) na przestrzeni wielu lat korzystał z pomocy P. F. (1) na wielu płaszczyznach. Znali się kilkadziesiąt lat. Byli bezpośrednimi sąsiadami. Mieszkali w jednej kamienicy, w sąsiednich lokalach. Spadkodawca miał zaufanie do wnioskodawcy, gdyż był on prawnikiem znał się na przepisach i prowadził jego sprawy. Wnioskodawca pomagał K. L. (1) także podczas jego pobytu w szpitalu i dalszym leczeniu w domu i rehabilitacji. Wnioskodawca był częstym bywalcem w mieszkaniu spadkodawcy, zajmował się także niepełnosprawną córką spadkodawcy. Opłacał dla niej oraz K. L. (1) opiekunkę. K. L. (1) do 2017 roku nie miał powodów, by nie wierzyć wnioskodawcy. Miał do niego zaufanie i pewność, że dobrze zaopiekuje się jego córką M..

Dobre relacje znacznie pogorszyły się od lipca 2017 roku z uwagi na to, że zmarły spadkodawca podjął kroki przeciwko P. F. (1), składając pozew w sprawie I C 2/19 (I C 193/21) o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Jednocześnie P. i E. F. zbyli w formie umowy darowizny na małoletniego wówczas syna W. nabyty przez nich poprzez dożywocie udział 5/6 w lokalu mieszkalnym. W tym czasie także do domu rodzinnego wrócił syn M. L. (1).

dowód: zeznania i zapewnienie spadkowe wnioskodawcy P. F. k. 91-93, zeznania i zapewnienie spadkowe M. L. (1) k. 93v-94, zeznania i zapewnienie spadkowe T. L. k. 94v-95.

Spadkodawca K. L. (1) w latach 2003-2017 uczestniczył w wielu różnych postępowaniach sądowych, tj. w przedmiocie ubezwłasnowolnienia córki M. L. (2003), o ustanowienie opieki prawnej dla całkowicie ubezwłasnowolnionej córki (2004), o zezwolenie na dokonanie czynności prawnej w imieniu całkowicie ubezwłasnowolnionej córki (2009 i 2010), o stwierdzenie nabycia spadku po żonie J. L. (2010), o zmianę opiekuna prawnego dla ubezwłasnowolnionej córki (2011,2015 i 2017). W okresie 2015-2017 zawierał także liczne umowy i dokonywał innych czynności rozporządzających w formie aktów notarialnych, tj. umowa darowizny z M. L. (1) (czerwiec 2015), umowa o zrzeczenie się dziedziczenia przez M. L. (1) (lipiec 2015), umowa o dożywocie z P. i E. F. (grudzień 2015), 3 testamenty (styczeń, czerwiec i grudzień 2015), rozwiązanie umowy o zrzeczenie się dziedziczenia z M. L. (1) (2017), pełnomocnictwo dla B. G. z podpisem notarialnie poświadczonym (grudzień 2015).

dowód: zapewnienie spadkowe wnioskodawcy k. 91v-93, postanowienie SR w Sopocie z 10.11.2009 r. IIIRNs 159/09 wraz z uzasadnieniem k. 182-187, postanowienie SR w Sopocie z 8.03.2011 r. III RNs 165/10 k. 188, pełnomocnictwo dla B. G. k. 161, postanowienie Sądu Rejonowego w Sopocie III Wydział Rodzinny i Nieletnich z 30 grudnia 2004 r. sygn. akt III RNs 158/04 k. 99 z dołączonych akt I Ns 318/20, z dnia 17 maja 2011 r. sygn. akt IIIRNs 55/11 k. 104 z dołączonych akt I Ns 318/20, z dnia 22.03.2016 r. sygn. akt III RNs 93/15 k. 104 v z dołączonych akt I Ns 318/20, postanowienie Sądu Rejonowego w Sopocie III Wydział Rodzinny i Nieletnich z 14.09.2017 r., sygn. akt III RNs 99/17 k. 60-61, umowa dożywocia z 29.12.2015 r. nr rep. A 4479/2015 k. 66-67, umowa o zrzeczenie się dziedziczenia akt notarialny rep. A nr (...) k. 78 z załączonych akt I Ns 318/20: testament notarialny z 29.12.2015 r. rep. A nr 4485/2015 k. 12, testament notarialny z 10.06.2015 r. rep nr (...) k. 13, testament notarialny z 7.01.2015 r. rep nr A (...) k. 14.

Stan faktyczny ustalono na podstawie całokształtu zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego w postaci obszernej ilości dokumentów zawartych aktach sprawy oraz aktach spraw załączonych, a także dokumentacji medycznej spadkodawcy. Żadne z dokumentów przedłożonych akt, jak i tych złożonych na późniejszym etapie postępowania nie były kwestionowane przez strony, tak i sąd nie znalazł podstaw, aby je zakwestionować. Uznano je w pełni za wiarygodne.

Sąd oparł się także na dowodach osobowych tj. zeznaniach i zapewnieniach spadkowych złożonych przez wnioskodawcę P. F. (1) i uczestników M. L. (1) oraz T. L., powiązując je i poddając ocenie wraz z zapewnieniami złożonymi w sprawie spadkowej o sygn. akt I Ns 318/20 oraz ze sprawy o sygn. akt I Ns 49/20 o przyjęcie oświadczenia o odrzuceniu spadku.

Zapewnienie spadkowe wnioskodawcy P. F. zostało w całości uznane przez sąd za wiarygodne i prawdziwe. Wnioskodawca zeznawał szczerze i znał szczegóły, posługiwał się datami. Jego zeznania pokrywają się z dokumentami zawartymi w aktach sprawy i częściowo z zeznaniami pozostałych uczestników.

Zapewnieniu spadkowemu M. L. (1) oraz T. L. sąd zasadniczo dał wiarę z wyjątkiem tego, że nie posiadali oni wiedzy o sporządzonym testamencie z 29 grudnia 2015 roku oraz o testamentach sporządzonych na rzecz T. L.. To bowiem jest sprzeczne z pozostałymi zgromadzonymi dokumentami w sprawie w tym zawartymi w aktach sprawy I Ns 318/20 oraz I Ns 46/20 zapewnieniami spadkowymi T. L. oraz M. L. (1) oraz treścią pism procesowych, a także z zasadami doświadczenia życiowego. W ocenie sądu T. L. wiedział o sporządzonym testamencie zarówno na swoją rzecz, jak i na rzecz P. F. (1) jeszcze za życia spadkodawcy. Jednak jak wynika z jego zeznań z pierwszej sprawy spadkowej myślał, że testament na jego rzecz jest nieważny, bo istnieje inny testament, gdzie do spadku powołany jest ktoś inny. Swoje przekonanie czerpał z tego, że wiedział o częstych i wielokrotnych zmianach rozporządzeń spadkowych K. L. w różnych formach. Miał także wiedzę, że spadkodawca ma przepisać mieszkanie na sąsiada P. F., wiedział też o umowie dożywocia. Wiedzę o innych testamentach miał także syn M. L. (1). Mieszkał do 2015 roku ze swoim ojcem, mieli stały i dobry kontakt, ojciec rozmawiał z synem, myślał nad rozwiązaniem sytuacji z opieką nad swoją córką i poszukiwał odpowiedniej osoby. M. L. (1) wiedział, że ojciec rezygnuje z zapisywania spadku na T., wiedział, że to odwołuje. Ponadto zawierał z ojcem umowę o zrzeczenia się dziedziczenia, po czym rozwiązano tą umowę. Najpóźniejszym momentem, w którym uczestnik w ocenie sądu dowiedział się o istnieniu pozostałych testamentów w tym na rzecz P. F. był moment otrzymania odpowiedzi na pozew w sprawie I C 2/19 (I C 193/21). Ponadto M. L. (1) uczestniczył w przesłuchaniu K. L. (1) jako powoda w dniu 23 kwietnia 2019 r., a jego pełnomocnik zapoznawał się z aktami sprawy w sądzie.

Sąd zważył, co następuje:

W niniejszej sprawie wniosek P. F. (1) o zmianę prawomocnego postanowienia z dnia 20 kwietnia 2021 r. wydanego przez Sąd Rejonowy w Sopocie sygn. akt I Ns 318/20 o stwierdzeniu nabycia spadku na podstawie ustawy po K. L. (1) zasługiwał na uwzględnienie w całości.

Przepis art. 922 § 1 k.c. stanowi, że prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób stosownie do przepisów księgi niniejszej. Zgodnie natomiast z art. 926 § 1 k.c. powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu, przy czym w myśl § 2 tegoż przepisu dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą. Powyższe oznacza, że dziedziczenie ustawowe ma charakter subsydiarny, znajduje zastosowanie, gdy nie powołano spadkobiercy testamentowego albo powołany spadkobierca nie może lub nie chce dziedziczyć. Mianowicie, jeżeli spadkodawca nie pozostawił testamentu, to dopiero wówczas przepisy kodeksu cywilnego stanowią w swej treści kto i z jakim udziałem dziedziczy spadek po osobie zmarłej. Natomiast, jeżeli spadkodawca pozostawił testament, rzeczą sądu prowadzącego postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku jest ocena ważności testamentu wobec treści przepisów kodeksu cywilnego.

Stosownie do treści art. 679 § 1, 2 i 3 k.p.c. dowód, że osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku, nie jest spadkobiercą lub że jej udział w spadku jest inny niż stwierdzony, może być przeprowadzony tylko w postępowaniu o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku, z zastosowaniem przepisów niniejszego rozdziału. Jednakże ten, kto był uczestnikiem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, może tylko wówczas żądać zmiany postanowienia stwierdzającego nabycie spadku, gdy żądanie opiera na podstawie, której nie mógł powołać w tym postępowaniu, a wniosek o zmianę składa przed upływem roku od dnia, w którym uzyskał tę możność.

Wniosek o wszczęcie takiego postępowania może zgłosić każdy zainteresowany. W razie przeprowadzenia dowodu, że spadek w całości lub w części nabyła inna osoba niż wskazana w prawomocnym postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku, sąd spadku, zmieniając to postanowienie, stwierdzi nabycie spadku zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym. Do najczęściej wymienianych przyczyn zmiany prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku zalicza się przedstawienie testamentu nieujawnionego w trakcie postępowania (jak to ma miejsce w niniejszym postępowaniu), wykrycie okoliczności uzasadniających nieważność testamentu przyjętego za podstawę dziedziczenia, zgłoszenie się spadkobiercy ustawowego nieznanego uczestnikom lub przez nich zatajonego, uznanie spadkobiercy za niegodnego, czy wreszcie wykrycie, iż uczestnicy objęci dziedziczeniem, skutecznie prawnie odrzucili spadek, o czym sąd spadku nie wiedział.

Ponieważ wnioskodawca P. F. (1) nie brał udziału w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku po K. L. (1) toczącym się z wniosku M. L. (1) i M. L. (2), to złożony przez niego wniosek o zmianę wydanego postanowienia nie był ani ograniczony terminem, ani podstawą żądania, wynikającymi z art. 679 § 1 zd. drugie k.p.c.

Przepis art. 945 § 2 k.c. ustanawia natomiast terminy powołania się na nieważność testamentu. Terminy te mają charakter terminów zawitych (prekluzyjnych) - ich upływ powoduje wygaśnięcie wskazanego uprawnienia. Otóż zgodnie z jego treścią na nieważność testamentu z powyższych przyczyn nie można się powołać po upływie lat trzech od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie lat dziesięciu od otwarcia spadku. Skoro po upływie tych terminów, mających charakter zawity, strona traci możliwość powołania się na nieważność testamentu wynikłą z wad oświadczenia woli, to również nieważność ta nie może być uwzględniona przez sąd z urzędu.

W ocenie sądu, uczestnicy M. L. (1) i T. L. wiedzieli o sporządzonym jako ostatni testamencie z 29 grudnia 2015 roku jeszcze za życia spadkodawcy. Wiedziała także o nim pełnomocnik uczestników r. pr. A. F. (2), która była pełnomocnikiem K. L. (1) jako powoda w sprawie I C 2/19, a następnie pełnomocnikiem następców prawnych po śmierci powoda w sprawie I C 193/21. W ocenie sądu zarówno pełnomocnik jak i uczestnicy wiedzę taką nabyli w momencie doręczenia odpowiedzi na pozew z 28 lutego 2019 r. ze sprawy I C 2/19 (I C 193/21), w którego treści kilkukrotnie została podana informacja o istnieniu innych testamentów spadkodawcy i były one dołączone jako załączniki do pisma. Ponadto pełnomocnik osobiście przeglądała akta sprawy w dniu 11.04.2019 r. a także następnie upoważniona aplikantka w dniu 30.04.2019 r. Kolejny raz akta były przeglądane osobiście przez pełnomocnika w dniu 22.11.2019 r. Za każdym razem na karcie przeglądowej widnieją odpowiednie podpisy (k. 191). Wobec tego, że wiedza o samym testamencie z 29.12.2015 r., jak i ewentualnej przyczynie jego nieważności została nabyta przez uczestników i ich pełnomocnika jeszcze przed śmiercią spadkodawcy. Z uwagi na to, że termin, od którego istnieje możliwość kwestionowania testamentu nie może rozpocząć się przed chwilą otwarcia spadku, to należy ustalić, że termin ten rozpoczął bieg w chwili otwarcia spadku, czyli w momencie śmierci K. L. (1) tj. w dniu 29 czerwca 2019 r. W związku z tym 3 letni termin upłynął bezskutecznie z końcem dnia 29 czerwca 2022 roku. Zarzut nieważności testamentu podniesiono natomiast w piśmie procesowym uczestników – odpowiedzi na wniosek z 06.07.2022 r., które zostało nadane w placówce pocztowej w dniu 08.07.2022 r. Zatem zarzut został zgłoszony po upływie zawitego terminu i nie mógł okazać się skuteczny.

Tym samym w okolicznościach niniejszej sprawy, gdy od otwarcia spadku minęły już 3 lata - niedopuszczalne jest powoływanie się przez pełnomocnika uczestników postępowania oraz prowadzenie przez sąd postępowania dowodowego w zakresie ważności testamentu K. L. (1) z 29.12.2015 r. z powodu ewentualności wystąpienia stanu wyłączającego swobodne i świadome podjęcie i wyrażenie ostatniej woli, z powodu upływu okresu 3 lat od śmierci testatora. Dlatego sąd na rozprawie w dniu 19 czerwca 2023 roku postanowieniem pominął wszystkie dowody, tj. zeznania świadków oraz z opinii biegłego, a także o zwrócenie się o pozostałe dokumentacje medyczne jako nieprzydatne do wykazania okoliczności braku i swobody wyrażenia woli przez spadkodawcę z uwagi na upływ terminu zawitego, a także z uwagi na to, że prowadziłoby to do nieuzasadnionego przedłużenia postępowania.

Na marginesie należy zaznaczyć, że w ocenie sądu pełnomocnik, jak i uczestnicy wiedzieli o istnieniu pozostałych testamentów nawet jeszcze przed zainicjowaniem i wniesieniem wniosku o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie ustawy w dniu 18.12.2020 r. co najmniej od doręczenia odpisu odpowiedzi na pozew w postępowaniu o sygn. akt I C 2/19, czyli już w pierwszej połowie roku 2019.

Pomimo uznania, że upłynął 3 letni termin zawity umożliwiający powoływanie się przez uczestników na nieważność testamentu z przyczyn wskazanych w art. 945 § 1 k.c. to należy także wskazać, że wszystkie testamenty zostały sporządzone w ciągu jednego roku w obecności notariusza. Treść każdego testamentu spadkodawcy jest jasna i nie wymaga zabiegów interpretacyjnych, czyli z treści testamentu wynika wprost kto jest spadkobiercą. Wskazać także należy, że treść testamentu nie budzi wątpliwości w zakresie tego co jest przedmiotem rozrządzenia (powołanie, czy zapis).

W kodeksie cywilnym nie sformułowano wprost zasady swobody testowania, jednakże wywodzi się ją z obowiązującej w stosunkach cywilnoprawnych autonomii woli jednostki. Na gruncie prawa spadkowego swoboda testowania sprowadzałaby się do samodzielnego decydowania przez spadkodawcę - testatora o losach majątku po jego śmierci (J. Kremis (w:) Kodeks cywilny, Komentarz pod red. E.Gniewka, W-wa 2006, str. 1452). Zatem z punktu widzenia oceny świadomości i swobody testatora, istotnym jest czy spadkodawca wie, że dokonuje czynności na wypadek śmierci, wie na czyją rzecz to czyni, rozpoznaje skutki działania.

Wskazać także należy, że elementy motywacyjne spadkodawcy związane z powołaniem do spadku nie wpływają na ocenę zdolności do swobodnego i świadomego dysponowania majątkiem na wypadek śmierci. Inaczej mówiąc, nie podlega ocenie sądu okoliczność, dlaczego spadkodawca powołał do spadku na wypadek śmierci akurat wnioskodawcę, a dlaczego nie innego uczestnika, okoliczność ta nie ma wpływu na ocenę, czy spadkodawca sporządził testament świadomie i swobodnie.

Sporządzenie przez K. L. (1) drugiego w kolejności testamentu, w którym do spadku powołał bratanka T. L. świadczy o świadomości i swobodzie działania. Błąd dotyczący daty urodzin i imienia matki spadkobiercy nie przesądzał o bezwzględnej nieważności testamentu, ale wymagałby dodatkowej wykładni treści rzeczywistej woli spadkodawcy. Natomiast to, że spadkodawca zorientował się i chciał poprawić swoją pomyłkę i powołać T. L. w sposób niebudzący wątpliwości, tj. podając wszystkie prawidłowe dane świadczy o doskonałej orientacji co do błędu w danych osobowych oraz o swobodnym i świadomym działaniu spadkodawcy i wyrażaniu woli.

Sporządzając ostatni swój testament w dniu 29 grudnia 2015 roku spadkodawca także działał swobodnie i świadomie. Sporządzenie testamentu oraz umowy dożywocia u notariusza było poprzedzone konsultacjami z notariuszem i sporządzane były projekty zarówno umowy dożywocia, jak i testamentu (gdzie zwrócił uwagę, że w projekcie zapisane jest bratanek).

K. L. (1) w dacie testamentu miał 93 lata. Postępowanie dowodowe wykazało, że stan zdrowia, swoboda i świadomość u K. L. (1) w roku 2015, gdy sporządzał swój ostatni testament była zachowana. Świadczy o tym wiele okoliczności. K. L. (1) cały czas w tamtym okresie był prawnym opiekunem (ustanawianym przez sąd rodzinny) swojej ubezwłasnowolnionej córki. Co oznacza, że był w stanie fizycznie i psychicznie sprawować opiekę zarówno prawną, jak i faktyczną nad córką. Spadkodawca zawierał ponadto liczne umowy notarialne, uczestniczył w różnych postępowaniach sądowych, sporządzał pisma, podpisywał dokumenty, korzystał z telefonu, swobodnie rozmawiał z synem M., pożyczał mu pieniądze, wyjeżdżał i planował wyjazdy do kancelarii notarialnej, zawierał umowy pożyczki, które przeznaczał na spłatę zadłużenia syna. W 2015 roku wizyty u lekarza i korzystanie ze świadczeń zdrowotnych były normalne i systematyczne, odpowiednie z uwagi na podeszły wiek. A wskazywane przez pełnomocnika uczestnika pobyty i hospitalizacje po pierwsze nie miały znaczenia dla świadomego i swobodnego powzięcia decyzji i wyrażenia woli, gdyż zabiegi i operacje były związane ze zdarzeniami nagłymi i koniecznymi, tj. złamanie nogi, operacja zaćmy oraz konieczna diagnostyka w związku z utrata wagi ciała. Po drugie miały one miejsce od 2016 roku, a dopiero od roku 2017 stan K. L. (1) zaczął się pogarszać. Do tego czasu K. L. (1) sam wyrażał zgody na operacje i zabiegi. Nigdy też K. L. (1) nie chodził do psychiatry oraz psychologa.

Z ocenie sądu, nawet kilka lat po sporządzeniu testamentu wola i świadomość K. L. (1) była zachowana, o czym świadczy zgromadzony w sprawie materiał dowodowy. Jeszcze w 2019 roku K. L. (1) podpisał pełnomocnictwo do sprawy I C 2/19 dotyczącej uzgodnienia treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym.

Wobec powyższego, z uwagi na ujawnienie ważnego i ostatniego testamentu K. L. (1) z dnia 29.12.2015 roku i ustanowienie spadkobiercy testamentowego w osobie wnioskodawcy należało zmienić wcześniejsze prawomocne postanowienie o stwierdzenie nabycia spadku z ustawy, bowiem dziedziczenie testamentowe ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem na podstawie ustawy, o czym orzeczono w pkt 1 postanowienia.

O kosztach postępowania orzeczono w pkt 2 postanowienia zgodnie z ogólną zasadą rozliczenia kosztów postępowania prowadzonego w trybie nieprocesowym, wynikającą z art. 520 § 1 k.p.c. Zgodnie z jego brzmieniem każdy uczestnik ponosi koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie. Sąd nie znalazł podstaw, aby odstąpić od tej zasady i zastosować wyjątki wskazane dalszych paragrafach tego przepisu.

W punkcie 3 postanowienia na podstawie art. 84 ust. 1 Ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych z urzędu nakazano zwrócić uczestnikom ze środków Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Sopocie kwotę 1.344,33 zł tytułem niewykorzystanej zaliczki, którą strona uiściła w kwocie 1.500 zł.